Hoe verschillende plaatsen in onze Iets over den bouw en herbouw van bruggen. omgeving den oorlog doorstonden Iets over de Ambachtsheerlijkheid Wijk. waarin opgenomen„KIEUWSBLAD voor he! Land van Neusden en Altena, de Langstraat en de Bommelerwaard" Iets over hardsteen in verband met da siuiswerken te Andel en Gorkom. 2e JAARGANG. No. 73 MAANDAG 19 NOVEMBER 1945 Uitgever: K. VELTMAN te Drunen Algemeen Redacteur: J. H. ROZA te Heusden Drukkerij: FIRMA L. J. VEERMAN te Heusden Verschijnt Maandag en Vrijdag Abonnementsprijs: f 1.95 per 3 maanden; per week 15 ct.losse nummers 10 ct. Advertentiën 20 cent per regel Advertentiën en berichten worden ingewacht: Voor het Maandagnummer tot Zaterdagmorgen uiterlijk 10 uur; voor het Vrijdagnummer tot Donderdagmiddag uiterlijk 2 uur VAN ALTÉHA WIJK. IV. Slot. De vreeselijkste dag voor Wijk was wel 5 Januari, toen plm. een 50-tal bommen door de vliegtuigen werden afgeworpen. Een daarvan trof de wo ning van bakker Ant. v. d. Pol, waar in den kelder een 32 personen een veilige schuilplaats meenden te hebben gevonden. De woning werd totaal ver nield en van de 32 personen brachten het er slechts 4 levend af, hoewel **ok zij gewond waren, één kind van acht weken van de familie van Rijswijk mankeerde niets. Onmiddellijk werd zoo goed moge£|jk hulp verleend, waarbij zich meerdere personen bij zonder hebben onderscheiden. Zooals ook elders, gedroegen die duitschers zich ook hier als echte mof fen. Toen in November tengevolge van bommen en artilleriebeschieting, nabij het Kruis te Aalburg een groote brand woedde, stond de brandweer machte loos, omdat de moffen de motorspuit onklaar hadden gemaakt, door verwijde ring van de voornaamste onderdeelen. Zij weigerden zelfs de spuit naar de plaats van den ramp te vervoeren. Alle materiaal voor den luchtbeschermings dienst werd geroofd, verscheidene slachtoffers moesten op karren, waarop een bos stroo was gelegd, naar het ziekenhuis in Gorinchem worden ver voerd. Als een bijzonderheid kan nog wor den gemeld, dat in den kelder bij A. Kuypers tijdens de beschieting een kind werd geboren. Veertig woningen werden totaal ver nield en 40 zwaar beschadigd, terwijl zeer velen meer of minder schade op liepen. Op 6 Januari meest Wijk evacueeren, een gedeelte naar Andel, Glessen, Rijs wijk Woudrichem en Oudendijk, een De bezwaren onzer vaderen. Door het oorlogsgeweld zijn heel wat bruggen vernield en heel wat specimen van ingenieurskunst zijn door de mof fen vernietigd. Het gaat natuurlijk niet aan, om alle bruggen hier op te noetmen, die de moffen in de lucht hebbeki laten vlie gen. We noemetn slechts enkele. Al lereerst det brug te Westervoort, die thans voor dubbelspoor zal worden ingericht, terwijl de e'lectrische gelei dingen van Arnhem tot Doetincheim zullen worden doorgetrokken. Voor den bouw der oorspronkelijke brug alhier was heel wat geld noodig <en cie „ermtige bezwaren, de uit een waterstaatkundig oogpunt tegen deze o\e brugging wa e aangevoerd, noop ten de regeering om, waar thans, 1859, in het Zuiden, de drie hoofdrivieren van ons land moesten overspannen worden, in verband met de concessie verleend aan de heeren Bredius en Van Sypesteijn te Den Haag, voor de Zuiderlijnen, de uiterste zorg te besteden, aan de keuze van de punten van overgang." Te dezen opzichte waren er twee stroomingen. De eene strooming wilde één centraal verbindingspunt kilezen. Maar daar de toestand van den Noor der-Lekdijk „naar het oordeel van de deskundigen niet toeliet over de Lek een brug te bouwen, moest het denk beeld, om een spoorweg van Utrecht over Kuilenburg naar Den Bosch aan te leggen, vervallen. Men zocht daarom bet centrale verbindingspunt meer Oos telijk en stelde zich een lijn voor, die van Maarsbergen uitgaande, over Tiel en Lith naar den Bosch zou loopen." De brug te Westervoort, gebouwd in de jaren 1853-'56 werd in 1905 geheel vern euwd. Toen het spoorwegnet moest worden uitgebreid, moest na uur ijk ook h^t aantal bruggen worden vergroot. ander gedeelte naar de Bommelerwaard, en zelfs naar Friesland. Tijdens de evacuatie werden toren en kerk en vele woningen vernield. Ook het electrisch net werd zoo goed als geheel vernield. In totaal moesten in Wijk en Aalburg 43 personen door het oorlogsgeweld het leven laten. Op 5 No\ember evacueerde een groot gedeelte van Genderen, op 6 November Aajburg naar Wijk, zoodat zich in Wijk alleen op dat oogenbiik 4000 personen bevonden. Ontelbaar was het aantal voertuigen en fietsen alsmede kleeding enz., dat door de moffen werd gevor derd.' Aangezien Burgemeester Landweer moest onderduiken, werd Wethouder G. P. L.'Bouman in zijn plaats waarne-* mend burgemeester. Deze werd door een granaat getroffen en liet daarbij het leven. Teen werd Ds. Harkema als burge meester aangewezen, die zich voor de bevolking op bijzonder verdienstelijke wijze heeft gedragen en hun lijden zoo veel mogelijk trachtte te verlichtten. Ook dokter Coster, Zuster den Boes- terd en M. de Graaff hebben veel ge daan om hun medeburgers door den moeilijken tijd heen te helpen. Bij de evacuatie mochten een 70-tal burgers In de gemeente blijven en werd de 26 a 27-jarige P. Arendse door de moffen tot burgemeester geprocla meerd. Veel werd tijdens de evacuatie van de bevolking gestolen en geroofd, zoo zelfs dat velen bij hun terugkeer zoo goed als nets meer terugvonden. Kadaster en bevolkingsregister waren ondergedoken. Door de vlucht van vele N.S.B.'ers kwamen 32 woningen leeg te staan, die thans door andere gezinnen zijn betrok ken. Maar daarvoor waien onze voorvade ren niet te vinden. De Betuwsche grondbezitters b.v. zon den een adres aan de Kamer, waarin zij voor bruggen het minder vleiende woord „dijkbienkwerktu'gen" gebruik ten, zegt een schrijver, en hij voegt er aan toe: Zelfs werd het voor stel gedaan om een tunnel onder de Waal te bouwen. De gemeenteraad van Gorinchem vreesde echter, dat de geheel e Tielér- waard, Vijfheerenlanden, de Alblasser- waard en het Land van Arkel zouden worden uitgewischt van de kaart van Nederland en een tweede St. Elisabeths- viced het graf van duizenden en tien duizenden zou delven. Het kamerlid Taets van Amerongen, zag eveneens gevaar in rivierovtergan- gen. Een ieder, die de rampen van ijs gang en daardoor ontstane doorbiaken heeft gezien en bijgewoond, kan, dunkt mij zich voorsteilen, hoe grooter na deel zij zullen teweegbrengen, wanneer d.e op genoemde punten mochten plaats grijpen, dan wanneer die op lager gele gen punten mochten voorvallen. Latei- is gebleken, dat de vrees van de tegen standers geheel ongegrond was en de bekwaamheid der ingenieurs heeft alle moeilijkheden overwonnen! Vóór de lijn Utrecht-Den Bosch was noodig overbrugging van de Lek en de Waal. Voor het laatste was een overgang in den vorm eener stoompont gedacht bij Tiel. Maar dit voorstel werd van de hand gewezen. Te Zaltbommel werd in 1865-'69 een enkelsporige brug gebouwd, die in 1867-'70 werd gevolgd door een te Hedel. Toen het treinverkeer snel toenam, was het noodzakelijk te Zalt bommel een nieuwe Waalbrug te bou wen naast de oude. 'Ze werden gemaakt, volgens de plannen van ir. Redeker. .Ook h er zijn de bridgen door de moffen geheel vernield. Ten behoeve van o'e scheepvaart heeft men bij de Bommeische spoorbrug de brokstukken het water verwijderd. Ce verkeersbrug is doorgezakt, maar voor het drukke verkeer bruikbaar ge maakt. De prachtige Hedelsche voet brug is eveneens in de lucht gevlogen. De Heuscensehe b. ug, de communica tie tot stand brengend tusschen het Land van Heusden en Altena, met het overige gedeelte van de provincie Noord-Brabant, is wel zwaar bescha digd, en een boog is geheel vernield, maar de pijler in het rivierbed is zoo goed als ongeschonden gebleven. Wel is de pijler op de landzijde van het Land van Heusden en Altena grondig vermeld. Deze zal vermoedelijk den volge.Ken ,om€' worden herbouwd. De brug te Keizers veer is geheel verwoest, evenals d.e voerend vanuit het Land van Heusden en Altena naar het Eiland Nederhemert, terwijl de ver keersweg verder aansluit aan die naar Zaltbommel-Den Bosch. Van de spoorbrug te Sliedrecht wor den de brokstukken u t de Merwede ge haald, zoodat ook h er de scheepvaart weer beier mogelijk wordt. Aan alle bovengenoemde bruggen wordt met kracht gewerkt, om de normale situatie op vevkeersgcb ed te herstellen. Onvcorz e e omstandigheden daarge laten, zal de spoorbrug te Hedel 1 Juni 1946 geopend worden. In lang vervlogen tijden, tijdens den vreeselijken ramp van den St. Eliza beths vloed (4421), die zoovele plaat sen in het Land van Altena teisterde,- kwam te Wijk een kist aandrijven, die bij onderzoek uit Almkerk afkomstig bleek te zijn en die een missale bevatte, folioformaat, in Gothischschrift geschre ven en verlucht met gekleurde hoofd letters. Het missaal moet tot 1588 in de kerk van Wijk gebleven zijn. In 1723 berustte het onder de hand van Antonius van Hardereld, Ned. Herv. predikant te Wijk. Van Beurden heeft het Missale afge schreven en de geschiedkundige bijzon derheden in 't licht gegeven. Hieraan ontleenen wij onze gegevens. Veel komt in het Missaal voor over het dorp Wijk en over de Heeren van deze plaats. Geen dorp is er in het heele Land van Heusden, dat zulke „schone en grote ui tter weerden" heeft als Wijk. Een van deze uiterwaarden is door den Hertog van Bourgondië aan de inwo ners van Wijk geschonken, maar de ster ke stroom der Maas slaat er steeds zoo veel van weg, „dat nu naulijx de helft daarvan overig is." In 1442 droeg Dirk van der Merwede de waard weer op aan de Heusde.ïaren. In 1515 be.eMigt Keizer Karei V, in zijn kwaliteit als Graaf van Holland, e ~oor ce.i Hertog van Bourgondië aan Wijk verleende privilegiën, als zijnde: tolvrijdom, vrijheid van lasten, schat tingen, enz. Op dit pïivillege steunend, weigeren de Wijkenaren in 1552 aan de Staten van Holland, bij te dragen in de door tien Karei V opge.egde bede voor een oorlog tegen Frankrijk. Wel worden dan de weigeraars in gijzeling genomen, maar het Hof van Holland spreekt de Wijkenaren vrij. Komt Wijk van „wijken"? Is die naam ontleend aan een soort burcht, waar men hooger woonde en beter be veiligd was tegen het water. In elk geval hebben te Wijk verschil lende adellijke burchten gestaan. Eertijds lag er bij de Kerk, niet ver van den dijk, een oud vervallen gebouw, „den Berg" genaamd. Dit was naar het oordeel van sommigen ge bouwd, voor het land hier door dijken tegen het water was beschermd. Som migen willen hier den naam van afge leid hebben: Hier toch kon men een „wijk"-plaats vinden tegen de Maas. In 1192 bouwde Wouder Spiering, de zoon van Jan IV Heer van Heusden, te Wijk het adellijk stamhuis der Spie ringen. Maar reeds lang is dit verdwe nen. Verder verrezen er nog drie ge bouwen, die meer den naam van „huis-, kens als van castelen" verdienen. Kro nenburg, Wijkenstein en Eykensteyin. Op het „Munnikenhof," stond eertijds een k.oo ter der Tempelieren. Ce Heeren van Wijk of „hare na zaten" waren in „verscheydene ranken verdeelt": Wijk' van Honsoirde, Kuis ten van Wijk, Wijk de Porter, Kuist Poorter. In vroeger eeuw moeten de Wijkenaren ook de zalmvisscherij "heb ben uitgeoefend, voor het verheffen van Jiet leen moesten ze twee zalmen betalen. Wat het kerkelijk leven betreft, wa ren de bewoners van Aalst verplicht naar de Moederkerk te Wijk hun kerk gang te houden, doch later ontvangen zij verlof in een eigen kapel hun gods dienstplichten waar te nemen. Zooals wij hierboven reeds zeiden, werd het eerste huis te Wijk op een hoogte gebouwd, om tegen het water, beveiligd te zwijn. Meerdere huizen! verrijzen, alsmede een kerk: alle op hoogten. Alle deze huizen behoorden „onder desen kerekvanek", zoolang tot de „plaetsen ghesepareert zijn" en el ke plaats 'zijn eigen kerk kre^g. Anno Domini MCCCCXXXIIII, heeft, Willem van Wijck, here Janszoen, rid der, dit doen utscriven, n.l. dat hij aan de kerk van Wijk een „grondrente! schenkt van een kroon 's jaars, tot een jaargetyde in die kerk voor dd rust van de zielen zyner ouders Jart van Wijck, ridder, en Agnese de dochter van Willem van Rijswijck, ridder, alsme de van die van zichzelve, van Lysbeth, de dochter van Her.ryc van Heeswijk en Lysbeth, de dochter van Willem do Cock, de zoon van Gysbert de Cock van Neerijnen, ridder, welke beide Lys-i bethen achtereenvolgens de echtgenoo- ten waren van Willem van Wijck voor noemd." Oorspronkelijk heette de familie Vart Wijck, Kuyst, maar deze familie heeft, volgens .Van Oudenhoven, den naam! van „Wijck" aangenomen, ..ghelijck dat blijekt uyt de Heeren van Wijck endo van Honsoirde ende hebben de Kuyst- ens heeren van beyde deze beierlijckM heden gheweest, ende ghevoert h>et wa pen van Wijck."... Dit wapen voerde „twee geele ray- kens in eenen schilt half sabel ende! half gout." f Dirk Kuyst was de oudst' bekendej uit dit gedacht. Zijn kleinzoon Jan^ moet in 1382 Heer van Onsenoort zijn! geweest. Een latere Arent van Wyck, wordt lit 1436 met Omenoort beleend en is Heef, van N euwkuik en dijkgraaf van het Land van Heusden. Wanneer een zekere Jan van WijcK en Boyen Kuist van Wijck een pelgrims tocht doen naar het Heilige Land, wor den „si beide ridders gheslegen". Een ridder „waert" echter „ziec*7* Deze kon den toccht niet meemaken! „des was hij droeve ende confuys'L l Hoe het er te Wijk in vroeger eeuw! bijstond drukt het onderstaand rijmpje! als volgt uit: II „O, Wijk, gy hebt klagen, I1 Maar ten anderen soo wort gy wel i geregeert* Maar Veen mag wel doen sijn klagten, Want de Regeerders en Kerkenraat Mogen wel voor haar hart kl oppert En seggen: o Heer doen wij niet wel Wil onse sonden versagten." I' Men neemt aan, dat het ontstaan van natuursteenen in verband staat met de wording van de aarde. Zulke steenen moeten nog bewerkt worden, door mid del van gereedschap zullen ze voor bouw-dcele'nden kunnen gebezigd wor den. Hiertegenover staan de kunststee- nen die de mensch vervaardigd, uit meerdere grondstoffen. (j

Kranten Streekarchief Langstraat Heusden Altena

De Sirene | 1945 | | pagina 1