Nummer 57.
Donderdag 22 Juli 1897.
20" Jaargang.
Toegewijd aan Handel, Industrie en Gemeentebelangen.
m
Gedwongen winkelnering.
ANTOON TIELEN
Staatkundig overzicht.
UITGEVER-
Waalwijk.
- .v»tiy»iui>T-ncrju.'y.».-nMiw>»>^/.T^r»a^a^«.iii«imi ■■■■wmm.Mi imw^ti1ntniw«—a«——I—a—W—1—MM—»»P—ii.|iuiiiii>«WPi|npiiiaWWHPWWIB>
Mo van het Zuiden,
isclic cd Lanptraatschc Courant,
vtrxa ri .vj;mol;^ac^^;.CT
Dit Bind verschijnt Woensdag- en Zaterdagavond.
A b o n n e m e n t s p r ij s per 3 maanden 1' 1,
Franco per post door het geheele rijk i" 1,15.
Brieven, ingezonden stukken, gelden enz., franco te zenden
aan den Uitgever
De inspecteurs van den arbeid hebben een
verslag hunner bevindingen aan de regeering
verzonden. Menig euvel wordt daarin aange
wezen. Voor ditmaal vestigen wij de aaudacht
op hetgeen de heer dr. H. F. Kuijper, in
specteur in de 1ste inspectie (Noordbrabant
en Limburg) over de gedwongen winkelnering,
voornamelijk in het schoenmakersbedrijf,
schrijft
„Bijna iedere schoenmakersbaas is win
kelier die het niet is, houdt er zich uit
beginsel buiten of meent daardoor ook de
beste knechts te kunnen krijgen, zoodat ik
eene enkele maal in een courant schoenma-
kerskoechts gevraagd zag onder nadrukkelijke
vermelding, dat er geen winkel gehouden
werd. In de meeste dorpen van de Langstraat,
waar hoofdzakelijk de schoenmakerij bestaat,
komen die winkels nagenoeg huis aan huis
voor: daar zijn altijd kruidenierswaren, dikwijls
ook nog ellewaren te koop. Is een werkgever
tevens bakker, of heeft hij een bakker onder
zijne verwanten of begunstigers, dan is er
ook roggebrood en mik te krijgen. Een contract
bestaat dan doorgaans tusschen patroon en
bakker, welke laatste het brood tegen lageren
prijs levert, dan waarvoor de patroon het
den werkman aanrekent doorgaans het rog
gebrood 2 en de mik 2l/2 cent minder. Door
die winst geven de patroons voor schadeloos
te moeten worden gesteld voor de risico, die
zij bij afrekening met hunne knechts zouden
beloopen. Het gebeurt ook dat de werkgevers
zich met het doen wasschen en strijken der
vrouwenmutsen belasten en dat de kleederen
in een door den patroon aangewezen kle
dingmagazijn aangemeten en vervaardigd
worden, zoodat mannen reeds van hoogen
leeftijd zich nog met een bon van den baas
naar een kleermaker, soms in eene verwijder
de stad, hebben te begeven."
Na vervolgens opgemerkt te hebben, dat
de gedwongen winkelnering gaandeweg een
waar schrikbewind is geworden, zoo dat b. v.
niemand den inspecteur een brood van de
soort, waarover geklaagd werd,* durfde ter
hand te stellen, gaat deze aldus vourt
„Ik weet dat briefjes van ontslag, nagenoeg
op staand,en voet en midden in den winter,
door den patroon in het winkelboekje bij de
verrekening op het einde der week eenvoudig
ingevoegd, den werkman te huis werden ge
zonden. Eenmaal betrof het een man, die
bijna 20 jaren onafgebroken, dus den besten
tijd van zijn leven, voor denzelfden patroon
en zonder eenige aanmerking had gewerkt
oorzaak was niet voldoende inkoop van win
kelwaren en eene opmerking in gepasten
vorm over de qualiteit van geleverde boter.
Door wat leder te koopen en de daaruit ge
maakte schoenen in andere plaatsen met veel
moeite aan den man te brengen, kon hij zich
nog voor armoede bewaren.
üe qualiteit echter, maar vooral ook de
prijs laten zeer dikwijls en zeer veel te wen-
scheu over. Als algemeen resultaat van velerlei
onderzoek kan ik mededeelen, dat de qualiteit
dikwijls beneden die in gewone winkels en
de prijs meestal verre daar boven staat. Er
zijn mij o.a. voorbeelden vau nabij bek nd,
dat de boter, op de z.g, botermijn ad 60 ets.
door den patroon-winkelier ingekocht, voor
het dubbele deu werkman in rekening werd
gebracht. Eene enkele maal was de boter op
de mijn zoo slecht, dat niemand dan eene
enkele winkelierster haar wilde koopen, die
er bij opmerkte, dat zij onder de werklieden
toch nog wel haar weg zou vinden. Schoen-
makersfournituren, een artikel van dagelijksch
verbruik, worden ook te duur berekend, naar
mijn schatting wel 25 pet. Sommige winkels
houden er twee prijzen op na, een voor
afrekening, d. w. z. hoofdzakelijk voor de
arbeidersenkele voorbeelden zijn klosjes
gareu 5 en 7^/a ct., suiker 24 30 a 32 ct.,
rijst 8 en 12 ct., terwijl in ellewaren nog veel
grooter verschil wordt gemaakt. De berekening
Advertentiën 1 7 regels f0,60daarboven 8 cent per regel,
groote letters naar plaatsruimte. Advertentiën 3raaal ter plaatsing
opgegeven worden Smaal berekend. Advertentiën voor Duitsch-
land worden alleen aangenomen door het advertentiobureau van
Adolf Steiner, Hamburg. Reclames 15 cent per regel.
is, dat een patroonwinklier ongeveer f 1 per
week en per knecht verdient en er zijn pa
troons met 60 tot 80 knechts.
Ook werd ik nog op andere wijze woeker
winst ten koste der arbeiders gewaar. Een
stikmachine, zoo werd mij medegedeeld, kost
f 95 bij wekelijksche afbetaling van f' 1, ter
wijl voer zulk een machine die reeds gedu
rende 5 jaren gebruikt was, door den patroon
nog steeds 50 ets. huur per week werd af
gehouden. Een man, die met 2 volwassen
zoons voor 3 bazen werkte, ontving van de
12 13 gulden loon, er slechts 3 in geld;
naar schatting zou hij zonder gedwongen
winkelnering wel f 1,50 kunnen uitsparen.
Kortom, wanneer een knecht van de 5 a 6
gulden weekloon, waarvoor gemiddeld 12
uren daags flink doorgewerkt moet worden,
er D/g 2 in specie krijgt, kan hij nog zeer
tevreden zijn. Des winters, wanneer de knechts
bij geen ander werk kunneu krijgen, stijgen
de prijzen in den regel nog.
Al komen er, gelijk de inspecteur erkent,
onder de winkeliers-weikgevers ook humane
patroons voor, toch zegt hij
„Er is gaandeweg en bijna algemeen een
wrok ontstaan tusschen baas en knecht, die
alleen nog door dwang in toom wordt ge
houden, maar die zich tegenover mij soms
uog wel op kalmen, meestal toch op bitteren
toon openbaarde. Van geen werkman, en ik
heb er honderden bedaard en kalm gesproken,
ging ik heen of het was dezelfde verzuchting
„ja als de winkelnering nog eens werd afge
schaft, maar dat kwaad krijgt men er nooit
uit!"
De inspecteur eindigt aldus
„Ten slotte kan ik toch nog op eenige licht
punten wijzen zeer invloedrijke personen
hebben met mij en door mij het onhoudbare
van den toestand ingezien ik vlei mij zelfs
dat de ergerlijkste misbruiken gaandeweg zul
len verdwijnen en aan de woekerwinst althans
een einde zal worden gemaaktreeds zag
ik de winkelnering op enkele plaatsen ver
dwijnen en daarvoor kwamen zelfs zeer goede
instellingen in het belang van den werkman
in de plaats. Toch zoude ik meenen dat
alleen door wettelijke bepalingen op de meest
afdoendewijze aan de gedwongen winkelnering
een einde kan worden gemaakt.»
Het bovenstaande zou ons, als wij het toch
niet reeds wistenkunnen leerendat er
ook in het schoenmakersvak euvels bestaan,
die dringend voorziening behoeven. En met
die voorziening mag niet gedraald worden,
want het socialisme, dat reeds lang op onze
gemeente loert, maar tot nu toe geen succes
heeft gehad, rust niel; zoo is verleden week
onderstaand stiooibiljet hier algemeen ver
spreid
Schoenmakersgezellen Vereeniging „Streven naar
Verbeteringte Hotter dam.
Groote openbare vergadering op Zondag 18 Juli
1897, s namiddags 121/2 uurop de bovenzavl
van den heer Hanegraaffaan 't Plantsoen-
te 's Hertogenbosch.
Besj)roJcen zal worden Het nuttige en nood
zakelijke van het vereenigen der schoenmakers-
gezellen.
Vakgenooten
„Gelijk in alle vakken de toestand der
arbeiders van dag tot dag achteruitgaat en
met den ondergang bedreigd wordt door steeds
opvolgende verlaging der loonen, zoo beginnen
zich ook in het schoenmakersvak deze treu
rige toestanden op eene onrustbarende wijze
te openbaren. Ieder werkman voelt dezen
drukkendeu toestand allengs vermeerderen.
De levensvoorwaarden, een raenschwaardig
L estaan, worden van lieverlede voor hem tot
een minimum gebracht. Ieder werkman weet
en erkent dat deze toestand onhoudbaar
wordt, dat er verbetering moet komen Hoe
deze tot stand te brengen Een eerste ver-
eischte, om op dien weg te geraken, is
Vereenigen. Dit middel is éénig, en noodza
kelijk, en wel zoo éénig, dat er zonder orga
nisatie van den werkman, voor hem onmoge
lijk verbetering kan komen. Het is hiervoor,
dat bovengenoemde vereeniging op Zondag
18 Julï'a.s. eene openbare vergadering zal
houden, om alle schoenmakers-gezellen op te
roepen tot het bijwonen daarvan, waar hen
het nuttige en noodzakelijke van vereenigen
duidelijk zal worden uiteengezet, opdat zij
daardoor worden aangespoord om zonder
uitstel zich aan te sluiten om ook te dezer
stede een Vereeniging op te richten waarbij
alle Schoenmakers-gezellen zonder uitzoude-
ring zich kunnen aansluiten.
Komt dan allen trouw op, gij Vakgenooten
beseft uw eigen belang en dat uwer gezinnen
Komt, allen op ter Vergadering Sluit u aan
Organiseert u en uw toestand kan verbeteren.
In eensgezindheid en solidariteit ligt uwe
macht."
Deze oproeping is zeker Diet geschied
met het doel om de gezellen tot tevredenheid
te stemmeu met de bestaande toestanden. Nu
dat is zoo zeer niet noodigwij keuren
volkomen goed, dat zij trachten hun toestand
te verbeteren, mits dit geschiede zonder hulp
der sociaal-democraten en in overleg met
de patroons. Want zeker is 't, dat hier de
schoenmakersbazen er veel erger aan toezijn,
dan 't meerendeel van hun knechts; wil men
dus den toestand dezer laatsten verbeteren,
dan moet men beginnen met te trachten den
toestand der bazen dat wil zeggen van de
industrie beter te maken.
Hierover in een volgend nummer.
De crisis in de Oostersche quaestie is
bezworen
Dat wil niet zeggen dat er op 't moment
geen Turk meer in Thessalie is; dat Abdul
Hamid 't voor lief neemt met wat de mogend
heden, waarnemende de belangen van Grie
kenland, hem maar geven willendat het
capitulatiën-vraagstuk volkomen is opgelost
enz. enz., doch 't beteekent, dat sultan Abdul
Hamid effectief heeft ingebonden, dat hij zijn
obstructie-taktiek, welke zich 't duidelijkst
uitte in zijn rondschrijven aan de hoofden van
staat, er aan geeft, des groot viziers oppositie
a outrance ten spijt
In de eerste nieuwe samenkomst tusschen
de gezanten en Tewflk-pacha ten huize van
Oostenrijk-Hongarije's gezant baron Von
Calice, heeft de laatste namens den sultan
verklaard, dat deze ir. beginsel de vredes
voorwaarden dermogendheden aannam, bereid
was ze formeel en officieel aan te nemen.
Nu was Tewfik-pacha wel bij voorbaat ge
prepareerd door de gezantschappen op een
belangrijk besluit tegenover Turkije, voor 't
geval voor de samenkomst van Donderdag
geen voldoend antwoord was gegeven, doch
die bedreigingen hebben reeds heel veel van
haar kracht verloren, zooveel, dat de gezan
ten zelf verbaasd staan, als ze eenig resultaat
opleveren.
Wie schetst dan ook hun verbazing toen
Tewfik-pacha in hun midden verscheen niet
alleen, doch een verklaring aflegde iu boven-
gameiden zin bovendien. Natuurlijk bleef
men schijnbaar kalm en rustig, zooals 't
diplomaten voegt, doch in werkelijkheid was
men verrast en verblijd, hoezeer overtuigd
dan ook dat er nog heel wat te bedisselen
zal zijn en hoezeer overwegend de mogelijk
heid, dat er van Turksche zijde nog wel een
beetje gemarchandeerd zal worden.
Vanwaar deze plotselinge frontverande-
rinS
Niet de zuivere overtuiging, dat Turkije
de mogendheden er toch niet toe zou krijgen
de grondbeginselen der onderhandelingen te
wijzigen, heeft de heeren te Konstantinopel
plotseling zoo handelbaar gemaakt er moet
pressie van buiten-af zijn uitgeoetend.
Doch door wie
Er wordt gesproken van een beslissend op
treden van Duitschlauds keizer, natuurlijk
door middel van zijn gezant baron Von Saurna
Jeltsch. 's Keizers eerste telegram aan Abdul
Hamid, als antwoord op diens rondschrijven
aan de staatshoofden direct, waarin de sultan
heel handig manoeuvreert met de openbare
meening, het fanatisme en een te verwachten
revolutie bij ontruiming van het op Grieken
land heroverde gebied, liet aan klaarheid
nog al iets te wenschen, er waren velerlei
uitleggingen voor te vinden bij Wilhelm II
niet ongewoon
Zoo meende de sultan, dat hij van Duitsch-
land niet alleen niets te vreezen had, doch
zelfs op steun zou kunnen rekenen.
Aldus scheen 't evenwel geenszins bedoeld
te zijn aan isolement heeft de keizer een
broertje dood en zoo werd dan, gezien het
vast besluit der andere mogendheden om zoo
noodig maatregelen toe te passen en dit tot
allen prijs willende voorkomen, baron Saurma
in last gegeven onomwonden ten paleize te
Konstantinopel te verklaren, dat Turkije zich
moest schikken naar de beslissing der mo
gendheden.
't Was een hard gelag voor Abdul Hamid,
doch 't moest
Nader blijkt nog dat juist op 't middaguur
Vrijdag ten paleize te Konstantinopel werd
ontvangen een telegram, dat aan klaarheid
en beslistheid niets te wenschep liet. Nu was
men ten paleize reeds vrij wel gezind tot
concession geleidelijk kreeg men de overtui
ging dat alle vertragingen en diplomatieke
zetten,weinig of niets meer zouden vermogen.
Het telegram kwam dus wel op 't juiste
moment.
Dadelijk werd Tewfik-pacha er op uitge
zonden om den gunstigen ommekeer ter
kennis te biengen van de vergaderde gezanten,
te midden van welker samensprekingen hij
als eeo bom neerviel met de mededeeling,
dat de regeering in aanmerking nemende de
verlangens van Europa, twee hooge militaire
ambtenaren had belast met een hernieuwd
onderzoek der quaestie op nieuwe grondsla
gen, rekening houdend met de wenschen der
mogendheden.
Met de gezanten zou dus werd er
besloten een samenkomst plaats vinden
tusschen de militairen voornoemd en Tewfik-
pacha en wel iu de kiosk van Tophané.
Dat zou wezen Zaterdag 1.1. in den namiddag
om 2 uur en inderdaad is men aan het re
dekavelen gegaan en onder goede voor
uitzichten, wat blijkt uit alles, uit den toon
der officieuse pers niet het minst.
Toch moet men niet te stellig rekeneu op
de ongestoorde, gladde afwikkeling op korten
termijn het is heel wel mogelijk en zou zelf
zijn overeenkomstig de Turksche gebruiken
datals vergoeding voor de tegemoet
koming inzake de grensregeling, de eisch
der oorlogsschatting verhoogd word van 4ya
millioen op 7 millioen pond een truc,
waardoor de mogendheden wel niet gepakt
zullen worden
Terugnemen met de eene hand, wat men
heeft gegeven met de andere 't is zuiver
Turksch, doch de gezanten zijn bij de pinken
en zullen voor tegemoetkoming aan hun
eischen geen dwaze concessien verleenen op
ander gebied
Inmiddels schijnen de Turken op Kreta nog
heel ongegeneerd hun gang te gaan. Christenen
wilden levensmiddelen in de stad Kanea
brengen, maar werden door muzulmannen
geplunderd en mishandeld. Op het aandrin
gen van de Europeesche admiraals is er een
ernstig ouderzoek ingesteld en zijn reeds
eenige opstokers in hechtenis genomen. De
vertegenwoordigers der vreemde mogendhe
den hebben daarbij gedreigd, hun troepen te
zullen terug trekken en de stad te beschieten
indien de muzulmannen zich weder aan een
christen, althans aan een der Europeesche
manschappen vergrijpen.
In het geschil omtrent het Hawaï eiland
blijft Amerika het antwoord aan het pio-