Nummer 24.
Zondag 21 Maart 1909
42e Jaargang
Tweede Blad.
V
Gemengd Nieuws.
Ingezonden StukLen.
Italië.
Bal kamt aten.
Reclame.
1
(Buiten ferantwoordelijkheid der Redactie.)
ders met prima gloeikousje, doch f 0,40 hoofd verliezen Ik meende daarom
a f0,50 en detail voor een prima gloei- verplicht te zijn eens enkele cijfers en
kous betaalt niet iedereen. Meestal acht voorbeelden uit de practijk te moeten
men een kousje van f 0.08 a f 0 10 goed geven. Hoemeer men nu beproeft om
genoeg. mij eens duchtig de les te lezen, hoe
Zonder als verdediger van de elec-liever't mij is Veel heb ik daarbij te win-
trische straatverlichting op te treden nen, niets te verliezen.
Men verzoekt ons het volgende inge
zonden stuk uit de «Avondster» over
te nemen
Mijnheer de Redacteur.
Met zeer veel belangstelling werden
door mij de verschillende schrijvers over
gas en electriciteit in uw blad gevolgd-
Het zij mij vergund, hoewel ik noch in
de gas-, noch in de electrotechniek thuis
ben, over deze quaestie, alleen berus
tende op gegevens die ik uit de practijk
heb, mijne meening te zeggen Is die
onjuist, dat men het zegge.
Het rapport van den heer ten Bosch
over het al of niet rendabele eener elec-
trische centrale te Bergen op Zoom is mij
niet bekend, wel echter een bestrijding
daarvan door den heer Vermeulen te
Scheveningen. Na allerlei cijfers (cijfers
zijn in den regel, wanneer zij van des
kundigen komen, onbetrouwbaar) gege
ven te hebben, waardoor ik en de mees
ten met mij als leeken niets wijzer wor
den, komt hij, van zijn standpunt be
schouwd zeer begrijpelijk, tot de slotsom,
dat gas in alle opzichten het voordee-
ligst is. Hij verzuimt echter de enorme
voordeelen en gemakken der electriciteit
voor den winkelstand, de klein-industrie
en ook voor den particulier op te noe
men. Het is voor den winkelier onmo
gelijk, zonder een kostbare installatie
(en ook misschien nog dan niet) met
lichteffecten in de vitrines te werken,
daarentegen is dit met electriciteit zeer
eenvoudig en zeer voordeelig en tevens
ongevaarlijk, wat van gas niet gezegd
kan worden, getuige de vele branden
die in de vitrines van magazijnen ont
staan. Voor de klein-industrie is de
electriciteit de aangewezen kracht. Hier,
te Raatnsdonksveer, zijn, wanneer wij
enkele weken ouder zijn, voor 60 P.K.
motoren (uitsluitend van geringe capa
citeit) in bedrijf en dat in ongeveer 4
maanden na de in werkingtreding der
centrale. Hadden wij eene gasfabriek
dan zou deze geen enkele motor van
gas te hebben voorzien. Een timmer
man b.v. haalt het niet in zijn hoofd
voor het drijven van een cirkel- of lint
zaag een gasmotor te plaatsen, evenmin
een landbouwer voor het drijven van
een dorschmachine of karnmolen. De
weinige plaatsruimte die een electromo
tor inneemt, is een niet minder belang
rijke factor. Men plaatst deze in een,
toch doorgaans ongebruikt hoekje of
hangt hem desnoods aan de zoldering,
terwijl voor een gasmotor een volledige
machinekamer noodig is. Ook geen ge
sukkel met ontstekingsapparaten, enz.
Het gemak en de zuiverheid der elec
triciteit is voor den particular niet min
der voornaam om het electrisqh licht
boven het gaslicht te prefereeren.
Dat het gemak van het maken (elec-
trisch) van een lichtje ook in de gas-
branche erkend wordt, bewijst wel het
feit, dat ook op het gas de aansteek-
wijze wordt toegepast, zooals wij die in
de electriciteit kennen. Dat deze naaperij
voor middelmatige beurzen te duur is,
behoeft niet te worden betoogd.
En nu de duurte. Huisinstallaties met
18 a 20 lichtpunten (niet lichtjes) worden
hier bij de vleet uitgevoerd voor f160
tot f180 en wel geheel compleet opge
leverd met verdeelborden, metaaldraad
lampen, enz. Winnen het gasinstalla
ties in den prijs hiervan Ook het ver
bruik is zeer gering. Een >Philips« of
>Pope« metaaldraadlamp van 32 N.K.,
ruim voldoende om een vertrek van 12
M2 te verlichten, verbruikt bij een prijs
van 20 cent per eenheid, slechts voor
0.8 cent aan stroom. Gasvoorstanders
beweren, dat het zeer breekbare der
metaaldraadlampen de duurte aanbrengt.
Het is mij echter gebleken, en dit is
een betrouwbaar, uit de practijk geno
men cijfer, dat eene metaaldraadlamp
van 32 N.K inclusief vernieuwing voor
slijtage en breuk, op 1.03 cent per uur
te staan komt.
Dat het met de gasverlichting ook
niet altijd zoo mooi is, is meermalen
te zien in huizen of inrichtingen waar
die wijze van verlichting wordt toege
past. Het breken van gloeikousjes is
dikwijls verschrikkelijk terwijl de licht
sterkte der branders in werkelijkheid
enorm verschilt met de aangegevene
De fabrikanten beproeven hunne bran-
en ook niet ontkennend het ware in het
door den heer Vermeulen in zijne bro
chure aangehaald courantenbericht moet
mij toch van het hart dat de inzender
van dit berichtje eerlijker geweest zou
zijn wanneer hij daarbij ook de oorza
ken vermeld had. Het is een overbe
kend feit dat de niet brandende straat
lantaarns voor het grootste gedeelte
stuk gemaakt waren door de straatjeugd
die ze als doelpunten voor steenen en
audere projectielen gebruikte. Ook de
leverancier derpaalornamenten wasvoor
een flink gedeelte schuldig daar het in
wendige dier ornamenten, met gips in
elkander gemaakt, stuk vroor, en dus de
fittingen, natuurlijk met de lampjes, op
de straatsteenen terechtkwamen.
Het mag niet ontkend worden dat het
gas tot op heden een groot voordeel
bezit boven electriciteit en wel dat het
zich uitstekend leent voor het koken.
Doch wie zegt ir.ij dat ook de electri
citeit, gezien de bijna dagelijks uitko
mende nieuwe vindingen, niet na een
kort tijdsverloop even goed als het gas
daarvan kan voorzien. M i, geen reden
om het alleen daarom boven electriciteit
te verkiezen.
Gastechnici maken er voorstanders van
electriciteit een verwijt van dat deze
slechts de meest gunstige cijfers in aan
merking nemen. Zij gaan aan hetzelfde
euvel mank. Bij voorkeur halen zij er
het invert gaslicht, meestal het Gratzin-
licht (de uitvinder hiervan, Fabrikbesitzer
Adolf Graetz te Berlijn overleed aldaar
20 Febr. j.l.) doch niet iedereen kan zich
de weelde van het invertlicht permit-
teeren. Daarenboven zijn de cijfers, die
worden gegeven voor lichtsterkten in de
electriciteit vrijwel gelijk, hetgeen niet
van gasverlichting kan gezegd worden
en wel in die mate dat buitenstaanders
bij het volgen dier cijfers, zoo goed als
zeker de kluts kwijtraken.
Men zou b.v. geneigd zijn om, wanneer
men weet dat een Bremerlamp voor 60
cent 10680 Heffnerkaarsen levert terwijl
de petroleumlamp het voor denzelfden
pi ijs reeds met 1081 opgeeft, Bremer-
licht boven petroleumlicht te verkiezen.
Het v\ ordt echter dadelijk anders wan
neer men de zaak wat nader beschouwt
en tot het niet onaardige resultaat komt
dat een Bremerlamp voor 60 cent slechts
5,68 uur brandt, de petroleumlamp ech
ter 82 uren. Zoo beschouwd kunnen dus
14 petroleumlampen tegen 1 Bremerlamp
gebruikt worden wat in de meeste ge
vallen verreweg de voorkeur verdient.
Het is mij met deze aanhaling slechts
te doen om te doen zien wat in de
practijk het beste is. Zoo kunnen gas
voorstanders aanvoeren (en dit is slechts
een voorbeeld en werkelijke cijfers zijn
mij niet bekend) dat een moderne gas
brander (van het inverttype) bij l1/* cent
verbruik (dus zonder kousjes of glazen-
vernieuwing) 80 of meer Normaalkaarsen
geeft doch als men slechts 32 N. K. in
een vertrek noodig heeft, komt toch
het electrisch licht voor 0,8 cent (ook
zonder lampjesvernieuwing) vrij wat
voordeeliger uit.
Het voorbeeld met de Bremerlamp
zeker zeer kras doch het toont ten
Hoogachtend
EEN WINKELIER.
Raamsdonksveer, 10 Maart 1909.
19 Maart 1909.
Geachte Redacteur.
In uw blad van 14 Maart 1.1. deelt de
President van den R. K Patroonsbond
te Kaatsheuvel mede, dat door de Re
dactie van »De Leerbewerker* bij eene
uiteenzetting van feiten, datgene, wat
zijn Edele persoonlijk betreft, onjuist is
weergegeven.
Om eene mogelijke vergissing te
kunnen herstellen, heb ik de noodige
mondelinge en schriftelijke inlichtingen
ingewonnen van personen, die in deze
getuigenis kunnen geven doch die in
lichtingen geven wij het recht het door
mij geschrevene te handhaven.
Ook meen ik, dat ik mij met eene
later gehouden vergadering niet vergist
kan hebben, daar de President van den
R. K. Patroonshond slechts ééne ver
nadering der arbeiders met zijne tegen
woordigheid vereerd heeft. Juist omdat
ik over inwendige bedoelingen slecht
kan oordeelen, schreef ik niet, dat de
patroons overtuigd waren van de on
billijkheid van het contract en reglement
doch stelde slechts de vraag, of de
genoemde feiten zich zeer leenden tot
eene bevestiging van de overtuiging der
patroons omtrent de billijkheid van het
contract en reglement.
Intusschen is het er mij niet om te
doen, in geloofwaardigheid met iemand
te concurreeren. Wie aan mijne be
weringen gaarne twijfelt, mag dit vrij
doen, mits hij mijne waarheidlievendheid
niet in verdenking brenge.
Met hoogachting.
De Redactie van >De Leerbewerker.*-
on'ziet en Oostenrijk
geeft.
Indien de gunstige wending der ge
beurtenissen een gevolg is van Oosten
rijks krachtige maatregelen in de laatste
dagen, dan is het geld daaraan toch
niet nutteloos besteed geweest 1
Ondertusschen zijn de Serviërs geducht
geprikkeld door wat is voorgevallen. De
bladen slaan een heftigen toon aan. Voor
al tegen Aerenthal, die een zwendelaars-
politiek heet .te volgen en tegen den
Oostenrijkschen kroonprins, die alle Ser
viërs tot slaven heet te willen maken.
Het geduld van Servië is nu uitgeput,
schrijft een der bladen. Al oefenen alle
mogendheden ook een druk op ons uit,
terugkrabbelen zullen we niet meer.
In den ministerraad moet de vrees
zijn uitgesproken, dat bij een toegeven
een volksopstand zou uitbreken. De
kroonprins heeft tot den commandant
van een vrijwilligersbataljon gezegd, dat
geen dagen doch slechts uren hen scheid
den van het uitbreken van een oorlog.
En de koning zou, zei de prins verder,
van zijn vredelievende houding bekeerd
zijn.
Ook de stemming onder de Monte-
negrijnen is zeer opgewonden. Een Mon-
tenegrijnsche brigade moet gemobiliseerd
en reeds op weg naar Spizza zijn. De
vorst van het land der zwarte bergen
zei evenwel tot de Russische, Fransche.
Engelsche en Italiaansche gezanten, dat
hij alles deed om zijn land rustig te
houden.
Mijnheer de Redacteur
Het gerucht loopt hier dat men het
voornemen heeft om eene weegbrug
met bijbehoorend gebouwtje te plaatsen
op het Heere-plein. Onze raad zal
echter toch wel zoo verstandig zijn om
dit plein, ter willen van een ding waarbij
slechts enkelen belang hebben te ont
sieren Een betere plaats daarvoor is
ongetwijfeld tegen de pers der firma
H. en L Zij ligt daar zeer gemakkelijk
„en niemand heeft er dan hinder van.
Dankend voor de plaatsing teeken ik
P.
Raamsdonksveer, 18 Maart 1909.
duidelijkste aan dat niet het aantal
Heffner- of Normaalkaarsen (het verschil
tusschen de Normaalkaars en de Heffner-
kaars is 16°/o in het voordeel van de
eerste) yoor de bruikbaarheid van een
verlichtingsysteem maatstaf mag zijn
Er komen buiten deze nog zooveel
andere factoren bij berekeningen in
aanmerking, dat een aanvankelijk voor
deel daardoor in het tegendeel kan wor
den omgezet.
Hierboven had ik het over het onbe
trouwbare van cijfers. Zoo geeft het
Zeitschrift »Duitsche Industrie-Deutsche
Kultur« voor de Bremerlamp eene capa
citeit van 10680 H. K den Millenium-
brander 7143 H. K. van den Lacasbran-
der 5263 H K. Dr Georg Lockemann
geeft in het »Zeitscnrift für f ngewandte
Chemie* voor de Bremerlamp 8547 H.
K., den Milleniumbrander 5000 H. K.,
den Lucasbrander 3704 H. K. De heer
Ten Bosch begrootte onze centrale op
70 mille terwijl nu blijkt, volgens de
alwetende »men«, dat ze wel 100 mille
zal kosten. Moet een leek bij zulke
Toen koningin Elena in het begin van
Januari zich te Messina bevond, ten
einde aan de slachtoffers van de ramp
persoonlijk hulp te brengen, wilde een
ongelukkige vrouw, half waanzinnig van
angst en smart, zich uit het schip wer
pen, waar de koningin medehielp bij de
verpleging der zieken. De vorstin, het
gevaar ziende, hield de vrouw tegen,
maar deze gaf haar een hevigen duw.
De koningin had wel eenige pijn, maar
weigerde 'och geneeskundige hulp in te
roepen Dezer dagen nu, toen zij zich
zeer onwel begon te gevoelen, werd zij
onderzocht en toen bleek, dat een harer
ribben was gebroken.
De spanning begint weer eenigszins
af te nemen, dank zij het bericht, dat
Frankrijk, Engeland en Rusland Servië
nog eens uitdrukkelijk zullen meedeelen,
dat het op geen dezer mogendheden
hoeft te rekenen in geval van een con-
flikt met Oostenrijk. Servië zou daarop
besloten hebben in het antwoord, dat
aan den Oostenrijkschen gezant gegeven
zal worden, rekening te houden met den
wensch der mogendheden.
Het terugkrabbelen van Rusland is
een merkwaardig feit. Nog duidelijker
blijkt de zwenking van Rusland uit een
bericht uit Weenen, namelijk dat de
Russische gezant daar heeft verklaard,
dat Rusland geen stap gedaan heeft,
waaruit de Serviërs eenige hoop kunnen
Bevestiging uit l>en Boseh.
liet i« mogelijk van beter best ta maken.
Toen wij voor het eerst dit getuigschrift
uil Den Bu«ch publiceerden, was het goed,
maar nu is het beter, omdat de tijd ons
het b!jj*ende ervan bewees.
Mejuffrouw van Dartel, Ortheneinde C
393 te Den Bosch, deelde oii9 medej^J*
ren lang heb ik geleden aan «en nieraiekte
De pijn in den rug werd steeds ergerik
kreeg havige steken in de zijde eu t«n slottr
kn «g ik die steksn dool het geheele lichaam.
Hierbij kwam een pijnlijke rheumatiek in
de armen en bovenbeenen, waardoor ik haast
uiet meer op m n beenen kon staan Ik
lud red Jast van duizelingen met zwar-
brnauwdheden, mijn maag was totaal van
•treek en ik kon daar zelfs niets meer in
rirdragen. Door de knagende pijn in den
ug kon ik niet meer op rusten en ik wae
ten einde raad, want alles wat ik aanw ndde
lot beterschap, was tevergeefs, terwijl mijn
to' stand met d< n dag erger werd. Juist op
dat oogenblik werd mijn aandacht getrokken
door de gotde berichten over Foster's Rug
pijn Nieren Pillen. Hoewel ik niet ve^l
lioop op herstel had, n*m ik toch de pil
len iu en dit wa« mijn geluk, want n»
renige dagen kon ik reeds wat beterschap
bespeuren. lederen dag nam die beterschap
toe en na verloop van veertien dagrn was
ik radicaal genezen en ik bemerkte niel
ra-er de minst- keuteekenen van miju oude
kwaal
Bijna j jaren later'. *Ik gevoel mij vol
komen hersteld, sinds het gebruik van
Foster's Rugpijn Nieren Pillen. Ik bemerk
zoo goed als niets meer van mijn ziekteen
lien U daar ten zeerste dankbaar voor
J1/# jaar nadien zegt Mej. van Dartel
nog,Het spijt mij zeer, dat ik Uw ge
nresmiddel niet eerder heb leeren kennen,
want dan had ik niet suovele jaren behoe
ven te lijden. Ik gevoel mij thius zoo ge
zond alt ik nooit ben geweest. Een genees
middel, dat zoo vlug en afdoend genezing
breng», zal ik steeds gaarne aanbevelen.'
(w e.) C van Dartel.
Hoedt U voor namaak en slaat acht op
den juist«n naam Foster's Rugpijn Nieren
Pilleo. Zij zijn te Waalwgk verkrijgbaar bij
de Firma U ed. Orie-Dusoonlin, Markt. Toe
zending geschiedt franco na ontvangst van
postwissel f. 1.75 voor één- of f. 10.—
voor ses dooien.
putten, dat Rusland hen helpen zal.
Het moet verder RusFnd zijn, dat een
_v formule gevonden heeft voor een schik- twee gasten
cijfers (die in den regel slechts labora- king tusschen Oostenrijk en Servië, die aangetroffen
torium of kaDtoorcijfers zijn) niet zijn tegelijkertijd i.~n- ~~~.~Ki.ir
Vree %elijke vechtpartij. Een paar in
woners van Venraay, zekere Arts en
Hendriks kwamen Zondag - aldus schrijft
de N. P. Ct. de boel te Horst op
stelten zetten. De drukte werd dan ook
zoo groot dat een der verlofhouders het
wenschelijk achtte den gemeenteveld
wachter Snijders hiervan in kennis te
stellen, om, zoo noodig de orde te
komen handhaven. Toen Snijders die
in het lokaal van O had
en
be/ond dat op het
de Servische eigenliefde oogenblik alles kalm scheen, verliet hij
genoegdoening 't café doch werd buitengekomen door
een hunner aangevallen, doch hij wist
sterk als hij is, den aanvaller spoedig
van zich af op den grond te werpen.
Nu kwam ook de andere erbij en pakte
den veldwachter in den rug aan, doch
ook deze moest voor de macht van den
dappereu veldwachter zwichten en rolde
een oogenblik later eveneens over den
grond. De woede der aanvallers scheen
thans gekalmeerd. Eenigen tijd later
zou een tweede, een bloedig bedrijf
plaats hebben. Arts liep toen met om-
wonde hoofd over de straat. De veld
wachter ging tot hem en vroeg gemas
kerd als A. was, wie hij eigenlijk wel
was. Als antwoord kreeg S. toen een
geduchte slag in zijn aangezicht, waarop
hij den sabel trok en zijn aanvaller een
slag op den schouder toebracht- Arts
echter gaf het niet op en wierp zich
wederom op Snijders die telkens zijn
sabel op den schouder van A. deed
neerkomen. Toen dit bedrijf zich echter
driemaal had herhaald en Snijders meende
gevoeliger te moeten optreden, liet hij
den sabel met kracht op het hoofd van
A. neerkomen, waardoor een gapende
wonde ontstond en A bewusteloos ineen
zakte. Bij zijne familie werd hij binnen
gedragen en te bed gelegd, waarna de
zeereerw heer pastoor werd ontboden,
want men was in de stellige verbeelding
dat A. door den laatst ontvangen slag
zou sterven. Tot half twee in den nacht
bracht de zeereerw. heer pastoor den
tijd bij het bed van A. al biddende
door, tot men meende dat het levens
gevaar toch niet zoo heel groot meer
was. Zijn toestand was Maandagmorgen
bevredigend te noemen. De oorzaak
van dit bloedig tafereel is alweer groote-
lijks te zoeken in den drank.
De moord in de Poeleweien ie Breda.
Donderdagmorgen stond voor de arrond-
dissements-rechtbank te Breda terecht
Franciscus van Vlijmen, 26 jaar, schoen
maker van beroep, geboren te Tilburg,
wonende, te Breda, beklaagd als zoude
hij in den nacht van 21 op 22 Januari
jl. te Tcteringen opzettelijk en met voor
bedachte rade Petronella v. Gooi, huis
vrouw van M, Damen, van het leven
hebben beroofd, daar na vooraf door
het verlaten van zijne woning te Breda
het voornemen opgevat en het besluit
genomen te hebben, om die vrouw te
dooden, indien zij hem niet wilde be
kennen met welke mannen zij zich op
hield, ter volvoering van voorzegd voor
nemen en besluit meerbedoelde vrouw
te hebben meegelokt naar de Poeleweien
en haar aldaar in den hals te hebben
gesneden met zooveel kracht, dat ver
schillende halsspieren, de in en uitwen
dige strot- of halsslagader, het strotten
hoofd, de tiende herzenzenuw, den slok
darm en verschillende kle'nere bloed
vaatjes en zenuwen werden doorgesneden
tengevolge waarvan bovengenoemde
vrouw na zeer korten tijd is overleden.
Tijdens het voorlezen der dagvaarding
vloog Hubert Damen (de zoon van het
slachtoffer, de soldaat) van zijn stoel op
en op Van Vlijmen aan. Huilend van
woede lag hij onmiddelijk met dezen
over den grond te rollen. De maréchaus-
sées sprongen onmiddelijktoe en brachten
Hub. Damen zoolang in de getuigen-
kamer. Daarmee was dit incident af-
geloopen en kon met de voorlezing der
dagvaarding, en de rapporten der dok
toren Butner, en Schrijvers, benevens de
overlijdensakte van vrouw Damen worden
voortgegaan.
Van het getuigenverhoor was het voor
naamste de verklaringen van de deskun
digen dat de dood onmiddellijk is in
getreden na den messteek.
Beklaagde, die in ongeoorloofde ver
standhouding met de vermoorde leefde,
bekende de misdaad uit jaloezie gepleegd
te hebben. Hij heeft eerst met een re
volver geschoten en toen met een mes
gesneden.
De president wees hem zeer ernstig
op zijn totaal gemis aan verantwoorde
lijkheid, voortspruitende uit gebrek
aan geloof aan God.
De officier van justitie, de schuld van
bekl. bewezen achtende, toonde aan dat
bekl. met voorbedachte rade is te werk
gegaan en qualificeerde het misdrijf, met
een beroep op de werken van Mr.
Simons en Mr. Noyon, als moord. Hij
eischte eene gevangenisstraf van twaalf
jaren.
Een Nederlanden in het butenland ver
moord In het pension Eisenlohr te Da-
vos heeft Dinsdag een Oostenrijksch
officier, Jozef Bartunek, een in Londen
is
