No. 32 Zondag 22 April 1917. 40e Jaargang. Tweede Blad. BINNENLAND. Gemengd Nieuws. INSBZOHDBH STÏÏKKEH. RECLAME. ailïïWS UIT HaggBMT Rollen Pakpapier, Bronnen van onderzoek Overtolig urinezuur. KERK-ARCHIE VEN. Iets over de kerkelijke geschie denis van Waalwijk. 1. van het Zuiden Dec 5den November 1848, des Zon dagsavonds, werd door de Protestanten van Waalwijk onder leiding van hunoeo predikant, W. L. F. M o 11 z e r, het 250-jarig bestaan herdacht der Hervorm de gemeente aldaar. De feestrede door hem daaraan gewijd in 1849 versche- een bij H. Palier en Zoon te 's Bosch en verrijkt met eeolge historische aau- teekeningen die mij eenige jaren geleden in handen kwam, heeft mij op gewekt een gezette studie te maken van het betrekkelijk rijke kerk-archief. Aan de hand van dat archief wil ik eenige bijzonderheden mededeelen over het innerlijk leven der Hervormde Gemeente in dat aanzienlijke Meierijsche vlek, en wel over het tijdvak 1648-1735. Uit den aard der zaak zal ik dus over 't Roomsch- Katholieke tijdvak van vóór 1648 kort moeten zijn. De lezer neme dit voor lief san 1 Waalwijk is een betrekkelijk zeer oude gemeente. Naar alle waarschijnlijkheid bestond zij reeds lang vóór 1200. In zijne «Geschiedenis van het bisdom 's Bosch' (deel V, blz. 870) beweert Schutjes op gezag vanaoderen.dat Dirck van Altena den gden Februari I2ji verklaart het bezit van Waaldijk aan den hertog van Brabant te hebben al gestaan, en dat er in 1301 reeds privi legiën aan de vrijheid Waalwijk waren toegekend. Over de meerdere of mindere waar schijnlijkheid van 't geen hier beweerd wordt, kan ik niet oordeelen, wel over het feit, dat bovengenoemde gemeente reeds vóór 1300 een vrij aanzie olijke kerk bezat. Ik heb naast mij liggen een afschrift van een origineelen schepen brief van den jare 1295 het oudste document, dat ik indertijd in 't kerkelijk archief vond waarin schepenen van Waalwijk in eigenlijken zin hun zegel hechten aan eene schenking aan den arme. De brief begint aldusBic hitlaus de Roedemake cont alle degenen die desen bref sele sien ende hoeren dat hic ende min wif Ermtrut hebben gegeven vore onse sielen ende om goede in de kerke van Walwic des helechs geest tafel 3) een half tweliten deel lants Hij eindigt hiermedeEnde ome dat dit si 5) vast ende seker, soe hebbic ge- heden onsen persoene 6) ende ihanne 7) Heinesone ende Pieter den grutere (dat waren 2 schepenen), dat sit besegeit met haren segelen, ende hic selve Nico lans hebbet besegeit met minen propre segle Dit was gegeven in diar ons Heren MCCLXXXX ende V in dopvart ons Heren dage. - Toen was er dus reeds eene kerk. Volgens Schutjes moet de bouw dier eerste kerk geschied zijn omstreeks 1230. Als het waar is, dat de Langstraat, na den vloed van 1421, on geveer een kwartier zuidelijker is verlegd, dan moet ook die kerk vóór 1421 gestaan hebben op eene plaats in den tegen- woerdigeo buitenpolder. Bij de her nieuwde grensscheiding tusschen Holland en Brabant, io 1388 op last van hertog Aelbrecht van Beyeren ge daan, werd de grens getrokken dwars door den torea dier kerk, zoodat de eene helft van den toren, nl. de oostelijke, stond op Waalwijkscheo, de andere helft, o.h de westelijke, op Besoijenschen grond 8). Zie hier eene korte aanhaling uit genoemde grensscheiding, waarvan een zeer oude, uitnemend bewaarde copic berust in het kerkelijk archief van Besoijen Wy Johan. Landgrave van Lutenbereh, Grave t'zo HulstJohan Heere van Gommengijs Willem Garbrantsx., proost van Bergen in Henegouwen Willem van Cronenburohcasteleyn van Heulden Jan van Poelgeestrentmeester van Zuyt Hollnt en Daniel van Theleusenridder tnde casteleynende schepenen ende rade van Sinte Geerdenberge, doen eond allen luidendat wij bij bevelen ons liefs geduchts Heer en, Hertoge Aelbrecht van Beyeren, rnwact van Henegomven, van Hollant, vn Zeeland ende van Vrieslant, geweest hebben op die paelen lusschen Hollant ende Brabantende hebbenom die waerheyt te bet daer off te vernemen, vor ons ombodenvermaent ende geëyt tot Sinte Geerdenberge in der k er eken,1 optcn date van desen brieve 1 °J, alle die genedie hier na geschreven staan, die gesworen hebben te heiligen met opge rechte vingeren Eerst zoo ztyde Willem van Bysoeyen met zijnen gemeinen ende outste buyerendie hij hadde in sijn ambacht voorschreven ende hij mit hem brochtebij den eede die zij daer deden Alzoo dat zij altoos gehoort hadden van ouden knapen van hoiren vorvot deren ende luderen, dat die palen van Hollant plagen te leggen ende te gaen van der bocht 11) van Drongelen tot inder halver Mazen, voort streckende ree recht op Waelwincker kereke, tot noort doren in ende ter zuyt- doren uut De hier bedoelde kerk is naar alle waarschijnlijkheid tegelijk met een deel van Waalwijk en Besoijen door den vloed van 1421 verzwolgen, hoe wel mij nimmer, ondanks mijne herhaalde nasporingen, een schriftelijk bewijs onder de oogen kwam. Wij willen hét echter voor waar aannemen. De tegenwoordige Protestantsche kerk, opgetrokken in Gothischen stijl, is ver moedelijk in de tweede helft der vijftiende eeuw 1475) gebouwd, en wel in dier voege, dat Waalwijk '/3 en Besoijen l/3 der kosten droeg. Zij was de gemeen schappelijke parochiekerk van beide dorpen. Dit ben ik te weten gekomen uit een origineel contract l3), in 1609 tusschen Waalwijk en Besoijen gesloten, waarin de Magistraat en dé kerkmeesters dier beide plaatsen besluiten den bouwval- ligen toestand van de kerk en den toren, welke laatste vooral in den 80-jarigen ootlog veel geleden had en zoo goed als ingestort was, gezamenlijk te ver beteren. De kerk werd in 1617 door Waalwijk alleen hersteld, doch de zware toren, die zich vroeger aan de west zijde moet bevonden hebben, is nimmer opgebouwd. De Roomsche ingezetenen van Besoijen bleven, na den bouw der eerste Gereformeerde kerk aldaar in 1610, te Waalwijk gemeenschappelijk met de Waalwijksche Roomschen ter kerke gaan tot aan het jaar 164.8. Kort na het sluiten van den vrede van Munster ging de gemeenschappelijke parochiekerk, met al hare stichtingen, op bevel der Staten- Generaal, over in handen der Hervormde gemeente te Waalwijk. Hierover echter later uitvoeriger. Schutjesin zijne „Ge schiedenis van het bisdom 's-Hertogen bosch", noemt gedurende bet tijdvak var» 1230 tot 1648 een en dertig pastoors, die Waalwijk bediend hebben, hoewel hij er minstens één vergeet, n.l, Richardus Geyster (1400', van wien enkele eigen handig io 't Latijn geschreven oorkonden in het archief aamvezig zijn. Van één pastoor, n.l. van Hermanns Loenendie in 1544 overleed, is nog de fraaie graf steen op het-„Hoog Choor" aanwezig Besoijen. J. VAN DER HAMMEN Nicz Aanteekeoingen Hic ik. 2). bref brief. 3) d.i. de tafel van den Heiligen Geest den arme. 4). d.i. ongeveer een bunder. 5). si zij moge zijn. persoene pastoer, 7). ihanne =Janne of Jan. 8). Men herlnnere zich, dat Waalwijk steeds io Brabant en Besoijen tot 1815 in Holland lag. Seeyf beëedigd. ie). Dat was 14 Juli 1388. Wordt hier misschien borcht be doeld Een gedeelte vaa dit contract is door mij medegedeeld in mijn opstel over „Tienden te Besoijen" (Eerste jaar gang „Taxandria"). Groenten. Aan een brief van het Rijkscentraa administratiekantoor voor de distributie levensmiddelen aan de gemeentebesturen is het volgende ontleend. Dank zij het koeler weder kon dit voorjaar geduren de ruim zes wekea de kool langer be waard en beschikbaar gesteld worde dan verleden jaar. Thans echter is de voorraad uitgeput en de distributie ge staakt. Van uien, peen en koolrapen zijn nog kleine voorraden aanwezig. Deze produc ten, welke reeds van vorst hebben ge leden, zijn wegens het vergevorderd seizoen niet goed te vervoeren, xoodat de zendingen niet in die uitstekende conditie zullen aankomen, als steeds was Onder deze ongunstige omstandighe den kan de dtstributie nog slechts tot 25 April plaats vinden en alleen onder voorwaarde, dat de gemeente het risico voor goede aankomst op zich neemt. De uien zijn wegens het vergevorderd seizoen aan het doorschieten, zoodat ok aan dit artikel niet de gewone eis- chen mogen worden gesteld. Niet slechts dat er nog «en belangrijke hoeveelheid vatgroenten is, waarvan de zuurkool binnen een maand aan bederf onderhevig zal zija, doch de vereeniging Groenten-Centrale heeft nog circa 4 millioen 3 liter blikken zeer goede spi nazie in voorraad, welke aan het Rijks- Centraaladministratiekantoor kunn-n worden aangevraagd. Deze blikken wor den ge'everd tegen 50 ct. per stuk franco gemeente. De winkeliers kunnen deze uitwegen tegen 3o ct. per K.G. Te wenschelijker is de aftrek van deze uitstekende groenten, daar de jonge versche spinazie uit den aard der zaak geen massa-product is en wegens de verhoogde kosten van arbeidslooo, mest enz. thans nog meer dan anders moet kosten. Bovendien is wegens het koude weer de spioazie van den kouden grond een maand later dan anders. Voorts wordt sedert eenigen tijd door de vereeniglng Groenten-Centrale gele verd Julienne (gedroogde soepgroenten) die door den winkelier tegen 15 ets per ons pakje moet worden verkocht. Julien ne is met name in dit voorjaar, als versche groenten schaarsch zijo, een wel kome aanvulling en afwisseling van ons volksvoedsel. Julienne moet niet verward worden met de groenten gewoonlijk als soepgroenten gebezigd. Julienne bevat zeer voedende bestaodde len en wordt met rijst en erwten als Juliennesoep meer en meer gewaardeerd. Is deze Julienne in de gemeente nog niet ver krijgbaar, dan kunnen de gemeentebe sturen zich wenden tot de vereeniging Groenten-Centrale. De wiakeliers kunnen zich tot de bij de Rijkscommissie va» toezicht op de vereeniglng Groenten Centrale Ingeschreven grossiers wenden en bij hen de beaoodigde bestollingen op dit artikel doen. Spoorwegongeluk in Beieren. Bij het station Naunhofen zijn Woens dagavond 10 uur twee treinen een sneltrein eo een rangeerende personen trein van de lijn Mtiachen-Augsburg op elkaar geloopen. Vele wagens kan telden en werden vernield. Tot dusver is gebleken, dat 16 militairen zijn gedood en 41 gewond. De botslag had plaats in een dichte sneeuwjacht. Het scheepsongeluk bij Boedapest. Het bij Nagy Teteny ten Zuiden van Boedapest in den Dooau gezonken pas sagiersschip «Zrinyi» dat den lien April in aanvaring was geweest met een vrachtboot, is op bevel dar overheid door timmerlieden geopend. Aanvanke lijk was gemeld dat een 30-tal opva renden van dé «Zrlnyi» den dood had gevonden thans zijn echter reeds 55 lijken geborgen, terwijl men verwacht, nog evenveel dooden te zullen vinden. De bergingsarbeid kan slechts heel langzaam plaats hebben. Levend verbrand. Te Schimmerd (L.) geraakte 't doch tertje der echtelieden C. in een onbe waakt oogenblik in een ketel met kokend water. De kleine bekwam zoodanige wondeo, dat ze eokele uren later over leed. Een afschuwelijke Moord- Gelijk men zich herinnert weid te G o- siud» den 21-n September van he> onge j*ar vermint de 28-j»rige m'j' tf">uw Lonen, dia sich dien d«g namidiegs Ir nar per rywiel na*t P*ter«wolda had be Doodelijh ongeluk. Te Dedemsvaart is de arbeider R., doordat het paard voor den wagen op hol sloeg, gevallen en kort daarop over leden. Verdronken. Men meldt uit Roosendaal Gisternamiddag is de 16-jarige bak kersknecht V., G. in dienst bij den bakker B., alhier, die brood weg bracht, met zijn fiets in de haven alhier geredeD, ongeveer een kwartier bulten de kom der geméente. Niemand dan een knaapje van 6 jaar was bij 't ongeval tegenwoordig. Toe gesnelde hulp kon niet meer baten. Na 2 uur dreggen werd 't lijk eerst gevonden. Ontvluchte Belgen. Dinsdagnacht w«rd de basker A.S. te Schore gewekt door een 17-tal jonge man nen, Belgireh* vluchtelingen, die op een uf andere wijze - hoe wilden z« niet zeg gen het bezette gebied van Belgis wa ren ontvlocht. Uitgehongerd en verkleumd van konde kwamen te aan een goed adrrg eaa bikker terecht. Nadat ze zich wat gewarmd en gespijzigd hadden, ver trokken ze naar den landbouwer B., waar ze het verdere gedeelte van den Dacht in de schaar doorbrachten. Woensdagmorgen zy'n ze mat den eeralen trein vertrokken om dienst te nemen in het Belgische leger. Verschrikkelijke verba lea werden g daan over den toestand in B'lgë. Onder de vluchtelingen he'ouden zich twee burgemeester?, een notaris en een advocaat. De stadsboertjes. Een bewoner van de Nieuwe Kerk straat te Amsterdam heeft aan de com missie voor de volkstuinen een recept gevraagd, voor het planten van rijst. Hij moet raar hebben opgekeken, toen hij hoorde dat hij daarvoor naar Java of Achter-Indie moest gaan, zegt het Utr. Nbl. Doodelijk ongeval Op de mijn Oranje Nassau te Schaes- berg, geraakte een werkman in aanraking met de driefrlemen eener machine. De ongelukkige werd op slag gedood. <«vsn. Gisteren heeft een hoctbakk*rin een bo«cbje scbnin tegenover het f«mi<iehotel ie Piterswolde het lijk gevonden. Hij een gedeelte van een vrouwenlichaam o»i daan van alle kleeding en ia verregaande •laat vaa ontbinding en deed asngi'te bij de politie. Da commissaris van poli ie en de iospeeienr der recherche te Grou ngm», -lsmsde het parket begavan zich derwaart en lieten het lijk omgraven. Blijkba*r had een hond bat lyk te voorschijn gebraakt, dat dientengevolge afschawelijk verm aki was. H t gedeelte vau het lijk, dat nog ouder den grond lag, was slechts door eanige lichte onderklaeding gedekt. Aan de schoenen en kousen heeft d familie kannen vastsiellen, dat dit het lijk was van de vermiste. I« de nabijheid van net lijk lag een opgerolde blauwe warkmans- kiel. De ontbrekende kleediog van he» meisje heeft men nergons in do baart ku''- neu vinden. Indertijd hebben tw-*e kinderen uit dit bo«cbjn hulpgeschreeuw meenen te hooren. Een onderzoek mot poli'ieh»uden leidde toan tot geen resultaat. Vermeed wordt, dat men hier te doen heaft met een schandmonrd. D* justitie u t Assen onderzoekt dit raadselachtige geval verder. Buiten verantwoordelijkheid der redactie. Geachte Redactie Met belangstelling las ik, zooals altijd Uw uitvoerig raadsverslag maar met ver wondering las ik tevens hoe een belang rijk onderwerp, als gasprijsverhooglng werd „afgehaspeld". Ja „afgehaspeld" is het ware woord want diende volgens 't reglement van orde of volgens de gemeentewet dit punt niet op de agenda te staan, ef moest anders niet door den raad worden uitgemaakt of men het toch wilde behandelen, in weerwil dat het niet op de agenda voorkwam De voorzitter achtte het meer een mededeeling. Z.Edelachtb. zeide toch dat hij nog een mededeeling had te doen en daarna weihouder Gragtmaos. Deze deelde dan o.a. mede dat de gasprijs kalm met 2 cent moest worden verhoogd, hoewel de mcnschen door gebrek aan brandstof er meer gebruik van moeten maken, 't Is de vorige maal zoo duidelijk door den heer Timmermads-Verschure gezegd wat hebben de menschen aan aardappelen en groenten, als ze die toch □iet kunnen koken Juist in dezen tijd, had men eerder tot verlaging moeten overgaan, dan den hoogen prijs van 10 cent te vermeerderen! 't Is 't zelfde liedje als in gewone tijden, men moet zoowat aan de rekening komen, de gasfabriek moet er wat mooi bijstaan en daarvoor 'laat men in dezen tijd maar zonder blikken of blozen meet betalen. Nu er geen kwestie van winst kan zijn, nu het volk door matigen gasprijs onder de 60 pCt. natuurlijk geholpen was, nu moet er telkens weer wat bij. En dar gaat dan maar onder mom van besparing en daar is geen kwestie van 1 't is nu in die maanden gebleken tot welke besparing men hier in de huis houdens kan komen en die grens is bereikt. Waarom dan de gasprijs ver hoogd Alleen om bij de rekening te kooiilLAJUA-aia^jifi—gasverbiulkers dan meer betaald hebben en er is gaen ai Urinsiunr, weinig bekaai ia da iagen van eenvoudige, natauilijka leefwijze ia da buitenlucht, ia een vergift biaaoa bet menschelijk lich*am gevormd door ever werking, het g«bruik ven vleeich, zerg-i, lest aaar bed gaan ra gebrek aan ra». Al» gij u gedrukt en mo-deloee gevoelt, zwak, z«nüWi.ch ig en vermoeid, gij last hebt van hoofdpijn en aanvallen van dui zeligheid, ie het wa^richijnltyk, dat ziek te veel urinezuar in het geetrl "phoopt. De nieren dienen al h«t overtollige urinezuur uit het bloed te filtreeren. Rugpijn en abnermtle waterloosiag zijn het eerste pretest van zwakke nieren, en bij verzwakte nieren heeft uria*tuur spoe dig de overhand. Dan bestaat gevaar voor uiergmis, rh-umatiek, spi», iscöia», watersacht of verhardig dor aderen. Poster's Rugpijn Nieren Pillen verster ken zwakke nieren, neaar by minder «ware voeding, en meer frissche Inch lichaamsoefening en slaap erkt het ge- neetmiddel spoed ger. Vry drinken vnn water is oek behulpzaam. Foster's Pillen werken rschtetreeke op de nieren en helpen d«»« om de vergrfoge afvale'offeu behoorlijk uit bet lichaam te verwijderen. Dit geneesmiddel regelt de a'ine-organen en is ven jroote waarde •ij aiergruls, steen, waterzu-ht, rheuma- tirk, rngpyo, spit en alle nrmezaarkwalee. VTacbt u voor namaak onder gelijkluiden de nemen. De echte Fuster'e Rugpijn Nieren Pillen dragen be handteekmieg van James Filter op de verp*kkinv e>» sijn t« Waalwijk verkrijgb. bij Wtd. ORIE- Dümoulix, M.rkt. Toez-ndinit g»scbied' fraace na ontv. v, postwissal üt f 1,75 p. doos of f 10,— p. zee doozen. te groot te kort, dan profiteeren daarvan alle gemceutenareo, zoowel als in ge wone tijden de overwinst der gasfabriek, opgebracht door den steeds te hoogen gasprijs in onze plaats, vloeit in de gemeente-kas, waarvan men straten kan aanleggen en gemeentewerken maken ten bate van alle burgers, inplaats van voor kwade dagen voor de fabriek te reserveeren In elk geval de behandeling van een zoo gewichtig punt als gasprijsverhoo- giug onder zeker percentage is volgens het verslag in uw blad, wel wat al te lichtvaardig geschied, Met achting en dank. X. Heusden, 10 April 1917. Onderwijs.' De jongejuffr. C. en J. de Mol beiden op de R. K. Kweekschool voor onder wijzeressen te Tilburg zijn respectievelijk verhoogd naar de le en 2e klasse dier inrichting, terwijl Jacq. Verhoeven op'n dergelijke Inrichting te Etten eveneens bevorderd is van klasse I naar II. Herijk van maten en gewichten. Hierbij wordt er aan herinnerd, dat de herijk zal plaats hebben op 23 en 24 April e.k. telkens van 1012 v.m. en van 1—4 uur n.m. en wel den len dag voor die personen, welker geslachts naam begint met de letters AK en den 2en voor de overige. Vliegmachines. Vrijdagvoonr.iddag bevonden zich in de nabijheid der stad een drietal vlieg machines op groote hoogte, koersende van Noord naar Zuid. Ongeval. De huisvrouw van M. v. d. B. had het ongeluk bij het nazien der kachel met haar haarkam tegen dea pot te stooten, waardoor de celluloid kam in brand vloog met het gevolg, dat de vrouw een groot gedeelte van heur haren verloor. Bovendien liep zij enkele ver brande vingers op. VRAAG1 MONSTERS. Waalwijksche Stoomdrukkerij Autoon Tielen. 10391

Kranten Streekarchief Langstraat Heusden Altena

Echo van het Zuiden | 1917 | | pagina 5