Rummer 36
Zondag 6 Mei 1917.
40e Jaargang
Toegewijd aan Handel, Industrie en Gemeentebelangen.
Waalwl|ksche Stoomdrükkeri| Antoon Tielen
Eerste Blad.
De valsche Graaf.
NOORD-BRABAND"
WAALWIJK.
Dit nummer bestaat
uit TWEE bladen
FEUILLETON.
Bronnen van onderzoek.
Maatschappij van Verzekering op het Leven.
Dit Blad versch jjnt Woensdag- en Zaterdagavond.
Abonnementsprijs per 3 maanden f 0.90.
Franco per poat door het geheele ryk f 1.05-
Brieven, ingezonden «takken, gelden enz., franco te zenden aan den
Uitgever.
UITGAVE
Telefoonnummer 38. Telegram-AdresECHO.
Prus ou Anvnmmiiv 12 cent per regel; minimum regal»; groet*
letters naar plaatsruimte. Advertentiën 8 maal ter plaatsing opgegeven
worden 2 maal betékend. Voor plaatsing van een groot aantal regels
advertenties bij abonnement worden specialeseer voordeelige contract
gesloten. Reclames 16 eent per sege
KERK-ARCHIE VEN.
Iets over de kerkelijke geschie
denis van Waalwijk.
II.
Waalwijk was al vroeg een zeer aan
zienlijke marktplaats. In 1541 dreigde
echter de markt, wegens de vuylicheyt
van den straten, verplaatst te worden
naar het naburige Baardwijk maar nadat
de inge»etenen van Waalwijk tot ster
gr noten coste een cautsie oft steenwech
aldaer hadden aangelegd, gelastte Keizer
Karei V, dat de vreemde kooplieden
hunne paarden, ,vee enz. uitsluitend te
Waalwijk moesten ter markt brengen 2).
Schutjes geeft voor het aanleggen
dier straat een vroeger jaar op, n.l. 1526.
Veel hadden de kooplui, die hunne
waren uitstalden, echter te lijdon van de
gauwdieven ende ander gespuys, die, vol
gens oude rekeningen, de markt dikwijte
zeer onveilig maakten.
Dat er ia het begin der zestiende eenw
(1526) een eenigszlnt vermaard klooster
moet zijn geweest het convent van
Nazareth bewijst het feit, dat een lid
uit het doorluchtig Huls van Nassau,
n.l. Maryen van Nassouwen,
(achternicht van Prins Willem van
Oranje), het niet beneden zich achtte
daarin het ambt van priorin of klooster
voogdes waar te nemen In 1526 waren
er te Waalwijk, behalve het gemelde
vrouwenklooster, 144 bewoonde huizen
en 2 gasthuizen 4).
Het einde der 16de en de eerste helft
der 17de eeuw waren voor Waalwijk een
tijd van onru6t en verwarring. In do eerste
plaats komt daarvoor in aanmerking het
feit, dat dit dorp en ook Besoijen en
Sprang gedurende dien tijd vaak het
hoofdkwartier 5) waren der Staatsche en
misschien ook der Spaansche legers, op
welker komst de burgers nu niet zoo
bijster gesteld zullen geweest zijn. Ik heb
Vas .DE EOHO VAN HET .ZUIDEN/'
op mijne schrijftafel liggen een zeer leer
zaam stuk een afschrift van een request
van Sc houdt ende Borgemeesteren vuyten
name der gemeene schamele ingesetenen
van den dorpt van Sprange, dagtekenen
de van het einde der 16de eeuw (1584)
en gericht aan de Staten van Holland,
waarin de suppliantee, jammerlijk wee-
dagende, o.m. een opgave doen van de
schade, door de inlegering en de stroop
tochten der soldaten veroorzaakt, welke
schade over één jaar beliep de toen zeer
aanzienlijke som van bijna 1400 gulden.
Sliet ten onrechte verzochten de reques-
tranten aan de Staten om zulcke ordre te
stellen,dat der supplianten dorpe nyet meer
met soodanige inlegeringen ende vuytte-
ringen mach werden belast end* bescka-
dicht.Dit gold Sprang, maar met
Besoijen tn vooral met Waalwijk was het
niet beter gesteld.
In de tweede plaats was de oorzaak
dier verwarring te Waalwijk het opduiken
der eerste „Heivormers" aldaar, van wie
reeds de pastoor Johan Goossens
1574-1584) met leedwezen moest ge-
tulgen, dat zij „de Hervorming begun
stigden en in het bestuur der gemeente
wisten in te dringen". 6) Dat de vrij
talrijke Gereformeerden te Besoijen die
verwarring en dien onrust gaande hielden,
valt licht te begrijpen en blijkt ook
eenlgszins uit mijn opstel over de eerste
Gereformeerde school aldaar (1615).
Baldadigheden en straatgevechten waren
aan de orde van den da£. 7) De door
de Synode van Dordrecht in 1619 ver
oordeelde en door de Regeering verban
nen Remocstrantscbe predikanten, die
een tijdlang te Waalwijk een schuilplaats
vonden 8), zullen die tweespalt wel niet
hebben bezworen. Als een herinnering
zij hier vermeld, dat genoemde predi
kanten op eikaars welzijn en op dat van
het gemeene land dronken uit een zilve
ren beker, bekend onder den naam van
de Waalwijksche Dijk. In 1730 of daar
omtrent berustte deze historische beker
onder den heer Paalus L o e ff, raad
en burgemeester der stad Gouda. Of
hi] nog in wezen is en waar hij thans
berust, is m| geheel onbekend.
Elders heb ik reeds naet een paar
woorden er op gewezen, hoe Hugo
de Groot bij zijne ontvluchting van
Loevestein In 162 L een nacht heeft door
gebracht in bet „Oude Schippershuis"
aan de Waalwijksche haven. Tevens dient
hier het minder algemeen bekende feit
te worden medegedeeld, dat het te Waal
wijk was, datFrederik Hendrik
In 1626, bij monde ran de heeren v a n
Essen, van Duivenvoor de,
en vanHaersolt, werd in kennis
gesteld met het besluit der Staten
Generaal, waarbij hem de waardigheid
van KapiteinAdnabaalGeneraal der
Vereenigde Nederlanden werd opgedra
gen. I0)
Een gewichtig moment in de geschie
denis van Brabant en dus ook In die van
Waalwijk was het jaar 1629. Kort na de
inneming van 's-Hertogenbosch door
Frederlk Hendrik, werden door
een klein getal Waalwijksche ingezetenen,
die de ware Gereformeerde religie waren
toegedaan, pogingen In het werk gesteld,
om de parochiekerk in gebruik te ver
krijgen, waarvoor de hulp der Hoog-
Mogendca werd ingeroepen. Een gevolg
hiervan was, dat de toenmalige predikant
van Besoijen, Jeremlas Eckius
(1626-1671), van den Raad van State
volmacht ontving om in genoemde kerk
en sommige omliggeade kerkea te gaan
prediken. Deze volmacht, waarvan een
authentieke cople berust la het archief
van den Bosschen kerkeraad, door
wijlen D r. Koch te Glnneken mij be
reidwllUg ter inzage verstrekt luidde
aldu9 Den Raedt van State der Ver-
eenichae Nederlanden; Allen den gkenen,
die dese sullen werden gethoont, Doen te
weten. Alsoo by de Hoende MogHeeren
Staten-Generaal der Vereenichde Neder
landen goetgevonden ende geresolveert is,
de respective kereken in de Meyerie van
Shertogenbosch te doen versien met goede
bequame predicantenende mitsdien den
pastooren bij acte van den XXen der
voorleden maent October door oose
Gecommls seerden gelast ende bevolen is,
hunne inhebbende kereken tot snlcken
einde te ruymea, met consent omme
hunne beelden ende dlergelyckc orna
menten te llchteu, Soo ist, dat Wy ge-
autkoriseerd ende gecommitteert hebbenen
de authoriseeren ende gecommitteerden bij
des e r e m 1 a s Heckius, predicant
tot Besoyenom inde kereke te Waalwij'ck
ende andere daeromtrent gelegene kereken
te gaen predicken ende den waren Godes
dienst te betreden. Lasten oversulex ende
bevelen wel expresselijck den schout ende
gerechte end* eenen yderen, die desen sal
aengaen, den voorseyden Jeremlas
Heckius de voorseide kereke ie WaeU
wijck ende andere daer omtrent gelegen
daartoe f openen of te doen openen, ende
hem daerinne alle hulp ende bijstant
bewysen, sonder eenich belethinder off
moeyennisse aen te doenoff gedogen van
iemants gedaan te worden, op pene van
daerover gestraft te worden nae bekooren.
Gedaan in Sgravenkage den XII en
November X VN negenentwmich. Was
geparagrap lieert P. v. W a 11 a, voor sitter.
Onderstont geschrevenTer ordonnantie
van den Raedt van State ende was
ondertheykentIn absentie van den
secretaris J. Eyckbergh.
Ten selvtn dage onder gelycke para-
phure ende signature gelycke Actens aio
de voorgatnde gedepescheert voor de nae-
volgende pi edicantent
Voor Johannes Brae predican
Opgericht
1843
Vorzekerd Kapitaal
Reserve
f 17.824.006.—
f 2.663.649.-
XVI.
EEN STREEP DOOR DE REKENING.
Lafaard I Lafaard/ herhaald»Mallorj.
Nu ja, er sjjn tooh wel lafaard» in hat
leger, aeide Suae ironisch.
Nu ja er is overal kaf eador het korén
aatwoardde kapitein Mallory gevat.
Zon uw regiment niet naar Znid - Afrika
gesonden worden vroeg mevrouw Ebury
Da opinie is, dat wa kier anllsn blijven
Dat is dan een meevallertje voor
J asps r.
Nogal, glimlaehta Mallory, dooh I
•ntweek dan blik, dien mavronw Ehury op
heaa wisrp en waarin varborgan spot lag.
Op sijn kamer gekomen, zette kapitein
Mallory uieh onmiddel$k aan het sebryvea.
Het waa eau versosk aan zQu regimentscom
mandant om het verleende verlof ta verlengen
met 8 dagen. Daten brief frankeerde hij en
daarep takelde hy een bediende, dis daarop
veriabeoa.
Desa brief most morgsueaktsné gepest
worden, aorg er voor, beval by kortaf.
Da lakei boog en vertrok.
Mallory draaide daarna het slot om der
kamerdeur, schoof een fauteuil bty het haard-
▼sir an schonk sith daarna aen whiekygree
io.
Zie soo, mompelde by, met een blik naar
de vlammen, dit da houtblokken balakten, in
sabt dagen kan veel gebeuren. Wellicht wordt
ik in de gelegenheid gesteld dien Riohtrd
Falcone, of den man die aiob daarvoor uit—
goeft, naar de andere wereld te helpen. De
kant is achoon, by is siek sa de doetoren
geven onrustbarende beriobten. Als ik nu met
•enige voorzichtigheid te werk ga, dan bereik
ik wellicht mijn doeK Die aabt dagen ver
lenging van verlof sullen mjj wel toegestaan
worden.
Maar dia vervloekte O'Sbea, overdacht by.
Hy stond op. liep mot senuwschtige passen
door het vertrek. Hij trad naar bet venster,
tipte bet neergelaten gordijn met do hand
weg en keek naar buiten.
Het sneeuwt alweder, sride hy. Da
wegen sullen er morgen niet beter op syn. En
ik moet een heel»n afstand afleggen naar
„Het wapen van Wales", die spelonk waar
O'Shea sieb domceUie beeft gekozen. Die man
kan m(j gevaarlijk worden. Vanavond dreigde
al onthullingen te sullen doen, laakte hy
too vecynig, toon ik hem met de gavangenia
dreigde, 't Is aoo, als by spreekt, ben ik
gecompromitteerd.
Hij ging weder sitten, na bat haardvuur
wat opgepookt te hebben.
Als hst my eens gelukt, ols ik dien
indringer daarboven eens maar neen, het
is feitalyk ta gavaarlijk. De familie it my
niet gesiud an vooral Sas» lebjjnt niets van
my to moeten hebben. Zoo ik seas hoofd van
hat geslaoht Paloone was dan ja. dan
wellioht sau ik haar kunnen veroveren. Zo is
lief, heerlijk moei ik. gek, bsn verliefd
en boa meer sy mij treitert, hoe meer bet
mij ooavuurt haar ala vrouw ta beaittan.
O'Shaa wordt laatig oo ik besit geon gold om
sija mond te snoeren. Dat dia aial niet begrijpt
dat ik self gaarne iB Richard's plaats aen ays.
Ik moat met kern korte metten moken, aoo ik
mijn doel koh bereikt. Daie aanslag is nu
gedeeltelik mislukt, doek Falooas ontlospt
me niet. Denkbaar moet ik aag aija, dat men
mij aiet haeft oatdekt. toen ik hem op dat
aehet hagel trseteerde. Men moest het weten
dat ik da atroopsr wae.
Ia één teag ledigde hg syn groc en dircat
eehonk hfj sija glas weder vol.
Dat alleen geeft me kalmte, glimlachte
hij. Mallory 't is wel ver met u gekomen
Niet to voel kerel. Maar dat geeft lome
aoarago, het laat u dirgeo doen, dia u anders
efeehrikkaa. Langzaam ontkleedde bij sioh en
weldra lag by ia diepea slaap versoskea.
Den volgenden middag, terugkomende van
•en wandeling door bet bosoh, overhandigde
de bediende hem een telegram.
Wanneer is dst gekomen, vroeg b]j,
tegelijk aenuwaobtig de enveloppo opec-
80beurend.
U wae ongeveer een uur vertrokker,
mij sheer de kapitein.
Vervloekt/ bralde eensklaps Mellory,
toen hij het telegrem geleeen had.
Wat ie er? mijnbeer de graaf.
Wel vervloekt I
De bsdieade keek onthutst Baar den kapitein,
dia vloekend en raised naar ayn kamer ging.
Daar gekomen overlas hij de tijding, dis
luidde
„Kapitein Mallory, kasteel Abbey t
Zaterdagmiddag ia garnizoen terug. Rsgi-
naeat vertrekt over 6 dsgm naar oorlogaterreia.
Kolonel POWEL."
Weder volgde aen rooke vloeken ca ia ztya
woede wierp by een itoel omver- Daa setta
hy aiob neer en met sfjn hoofd, steunende op
beide banden, orerdaebt by wat kern te doen
•tond.
Hy sag tr gaen uitweg op. Terug kon hij
niet, eonder deor iedereea als lafaard gebrand
merkt te worden. Kon hy dan thana au het
regiment naar Zuid-Afrika moest, aija ontslag
nemen? Vsehtea meest hy tegea de Boeren
tegen de Boeren, dia reeds aoovelea bedde»
neergelegd..* aaa da overwinnende hand bloven.
(Wordt vervolgd.)
tot Sprangk, om te gaen prediken in de
kereken van Loon ende Beeck. I3)
Voor Petrus Portoalus pre
dicant tot s- Gravenmoer, om te gaen
prediken inde kereke tot Tilborch.
Voor Wilhelmus Coromin,
predicant tot Baertwijck, om te gaen pre
diken tnde kereke van Drunen.
Voor N. Groen, predicant tot
Vliemen, om te gaen prediken inde kereken
tot Cuyck ende Vucht, al mede ende
andere daer omtrent gelegene kereken
soo als de voorseyde Acte
Mede la het archief van den Bosschen
kerkeraad bevindt zich het orgloeele
verslag; van hetgeen D s. Eckius te
Waalwijk verrichtte en van wat hem
overkwam, van welk verslag ik, alweder
door de vriendelijkheid van D r. Koek,
inzage heb kunnen nemen. Het is vau
dezen inhoud
lek onderschreven, last hebbende van de
de G. M. om tot Waelwijek in de
kereke te prediken ende daer toe den schout
ende gerechte aan te spreken^ dat se de
kereke souden openen ofte doen openen
hebbe den schout tnde gerechte daer over
aenghesproken en tnynen last geioont en
versoght, dat sy volgens haeren last my
daer in wouden behulpich wesen. De
schout met sijn gereghte ghesproken heb
bende, vonden haer daer over beswaert,
alsoo daer over contrarie placaet van de
Hertogtnne gecomen was, ende en witste
niet, wat sy inde oaecke souden doen
Verclareude, dat soe by aldien het van
ymande conde gheschieden, dat de kereke
gheopent wierde, dat sy haer daer met
tegken en souden stellen, wanneer zy of
de plaetse geen schaede en mochten hebben.
Des Sondaes smorgens, ick siende dat in
de saecke niet en wiert gedaan, ende ver-
staen hebbende, dat de Heer ,4) van Wael
wijek was van de Haegh ende van
ghelicke de pastoir l5), die te voor en tot
Breda geweest was, tliuys gecomen waren,
hebbe ick my op wech gemaeckt, om haer
oock daèr over aen te sfrecken ende af
te vraghen of sy my geliefden den
sluetelen over te leveren want ik wel
zviste, dat sy de selve hadden, te meer
also* my de koster verclaarde, dat de
vieytt van de paap hem de sluetel
hadde afgheJiaeli), doch onderweghen
comende, wiert my van verscheijden per-
soonen gheseyt, dat sy uut ghereden 7vartn,
alhsrwel de pastoer noch binne de plaatse
"was, soe daar nae bleek. I6) De saecke
aldus -gelegen sijnde, beo lek wederom
ghegaen ende do vrymoedlcheyt geno
men om met een ladder duer een venster,
dat met riet toe gebonden was, te»clim-
men, ende van binnen de crammen van
een slot ontween gheslaegen ende
de du^r alsoe gheopent ende de clock
gheluyt. De pastoer, hoorende de clock
luyden, is met een groote mcnlcht van
volck gecomen ende heeft daer over
teghen mij gcprote9teert, zeggende, dat
ick my daer in te bute ginck, nemende
de kereke in met geweltdaer op ick
hem antwoorde, dat lek niet tegenstande
zijn protest met mijn saecke soude voort
gaen, verhopende dat EEM my
van dies wel souden uyt dragheo, die
my daer gesonden hadden. Endo de
paep vertrocken zijnde, hebbe lek aldaer
den gods dienst gedaen, hebbende meer
als over de twwhondert toehoorders,
waer van de tachtentich wel waren tflt
de plaetse van Waelwijek. Dit aldus ter
memory ghestelt voor die gkene, die het
E. E. M. sullen voordragen. Datum 20
November 1629. Geteekead :Jeremlas
Eckius, predicant in Besoyen.
Besoijen J, van der Hammen Nicz.
Aanteekeningen.
Ia het eerste gedeelte van mijn
opstel was een drukfout geloopenIn
1848 werd niet het 250-jarig bestaan der
Hervormde gemeente te Waalwijk her
dacht, maar het 200-jarig
2) Zie„Catalogus van stukken van
Besoijen, Waalwijk en Raamsdonk",
afkomstig vas wijlen den heer Hendrik
Veder te Rotterdam, en publiek ver
kocht op Maandag en Dinsdag 10 en 11
September 1894. Zie ook: „Verslag
omtrent do Oude Gemeente cn
Waterschaps-archleven in Noord-Bra
bant," door Mr. A. C. Bondam ('s-Her
togenbosch 1885).
Io „Bossche Bijdragen" verschijnt
over eenige maanden een uitvoerig opstel
over dit klooster van mijne hand.
4). Zie: >Telling der Huizen en
Haardsteden in de stad en Meierij van
's Bosch*, uitgegeven doorj. van der
Hammen Nicz. en August Sas-
s e n.
5). Te Sprang berusten in het ge
meente-archief hoogst belangrijke stuk
ken over de oorlogszaken van dien tijd.
6). Zie S c h u t j e s, deel V, bl. 175.
7). Deze bewering is ontleend aan
verschillende oude rekeningen.
8). Onder hen behoorde ook de be
kende Samuel dePrlnce, tot 1G19
predikant te Baardwijk, wiens levens
loop Ik Indertijd beschreef in >De Noord-
brabautsche Post*.
Zie >Neerlands Dis Plegtlgheden*
door K. van Alkemade en Mr. P.
van der Schelling, waar eok een
afbeelding van den beker te zien is.
Zie: >Algem. Gesch. des Vader
lands! door J. P. A r c n d, deel III,
bl. 50.
In het origineel staat »M. H n y*
gens«, doorgestreept.
12) Dat Is Hilvarenbeek.
,s) G. M. Groot Mogenden.
u) Dat was :Jan van Leef-
d a e 1.
,5) Rodolphus Zeegers was
sedert 1626 pastoor te Waalwijk.
16) Dat is bleek.
17) Vermoedelijk een provlnciallsmus
voer in of aan tweeën.
De Ecno van het Zuiden,
Waalwtjksehe en Langstraatsche Courant