pïo. 56
Zondag 15 Juli 1917.
40e Jaargang.
Tweede Blad.p
Abonneert U op
dit Blad.
VERSLAG
RECLAME.
Bronnen van onderzoek.
kerk-archieven.
Vergeten Trouwen
Iets over de kerkelijke geschie
denis van Waalwijk.
VII.
Ingevolge bovenstaaade resolutie van
(j£Q Raad van State van den 19 Juli
1732 werden den 24 Juli daaraanvol
gende door de vier leden des kerkeraads,
die gtappelleerd hidden aan het classicaal
Bestuur van 's Bosch, met eenparige
stemmen genomineerd tot het ouderling
schap Jan Coolhmas, Anthony van Dam
in Otto Juynen tot 't diaconschap Jan
David Werther, Anthony Heermans en
Deminieus van der Hamenen, uit welke
nominatie nog dienzelfden dag werden
-ekozea tot ouderling Otto Juyn en tot
diaken Jan David Werther.
Nu had men de poppen aan't dansen.
Nog denzelfden dag, 24 Juli, werd door
den koster, oamens den oud-diaken
Dieter de Greejf en den regeerenden
diaken Jan van der Ent, een protest
overgeleverd aan de vier overige leden
des kerkeraads, waarin op grond van
de volgende vijf punten de onwettigheid
dier verkiezing moest bewezen wordeD
le. Wegens vermeend leugenachtig
bericht, door den keikeraad aan de Gec.
Raden verzonden 2e dat de zaak in
verschil, na bij het Cl. Bestuur geweest
te *ijn, nergens anders thuis behoorde
dao bij de Christelyke Synode van Gelder
land 3e dat het recht om een predikant
te kiezen, in plaats van aan zes, nu aan
acht leden was gegeven, waardoor het
recht der protesteerenden weid verkocht;
4e dat kerkelijke zaken alleen kerkelijk
moeten behandeld worden 5e wegens
krenckinge en smadelyck veraglïnge van
de hooge Judicature van de ChrLstelycke
Synode van Gelder landt, tot dewelcke deze
taecke uyt cragte van Appel voor als nog
uniglyck behoort, welcke dus doende in
alle andere Appellen van haar regt van
Judicature zoude konnen onregtmatiglijk
beroofd worden, 't welck engerijmt is
De lezer zal gemakkelijk inzien, dat deze
5 punten eigenlijk tot 2 of 3 punten
konden teruggebracht worden ik volg
echter den gang van het origineel.
Het spreke haast van zelf, dat dit
protest geen vruchten droeg, evenmin als
de twee insprakentegen de drie gebrul
kelijke kerkelijke proclamatlën gedaan
De eerste proclamatie aan de gemeente
geschiedde den 27sten Juli door Ds. D
Heuvel, predikant te Tilburg en Golrle
de tweede den 3den Augustus d^or Ds
Daniel Noortbergprsdikant te Drunen
cb Nieuwkuikde derde den lOden
Augustus door Ds. L. Ver ster s de Ballian
predikant te Loon-op-Zand, door welken
laatste de nieuw verkozen leden ten
zelfden dage werden bevestigd.
Nu blijft nog over te vermelden, hoe
de Synode over bovenstaande zaak dacht.
Deze gaf den voor haar verschenen
appellant Jan van der Ento.m. te
kennen dat de appelleerende leden des
kerkeraads, ge ene redenen hebbende sig te
beswarenin tegendeel wel vergenoegt te
sijn over 't uytgebragte accommodement
des E: classis van 's Bosch, ook 'tselve
met beyde armen hadden behoren? omhels en
en blydelijk daar in te berusten, omdat
door deselve de eer van de litigante partyen
soo affgegaene als aangekomene leeden, en
insonderheydt van den overledene predicant
Dagevos in alle opsigte sorgvuldig naer
ka.tre gedagten bewaert is.... Met dit
bescheid kon onze diaken naar huis gaan,
en hij getroostte zich er ook wijselijk in.
Een der eerste werkzaamheden van
den kerkeraad was nu het beroepen van
een nieuwen predikant. Eerst moest
daartoe echter een request gepresenteerd
worden aan Haar Ed. Mog. de Heer en
Raden van Staten der Verenigde Neder
landen omme acte van despice of handt-
opening. Nadat deze was verleend, werd
de vergadering tot het doen van een
beroep vastgesteld op 7 November. Deze
vergadering bestond uit 15 leden, als
volgt
Vijf predikanten: Prof. Roemer, praesest
Halmans, assessor; Cornelis de Wit
scriba (GedeputeercTen der clasis van
's-Bosch)Daniel Noortberg en D. Heuvel
(consulenten).
Tien verkiezende leden J. v. d. Vleu
ten, W. de FokkerAntonie de Sille
(ordinaire onderlingeo)Otto Juyn. nieuw.
H. Hoekwateroude ouderlingA. Borg-
mans, Jan van der Ent, Jan Buys (or
dinaire diaconen) J. D. Werthernieuw-,
de Greejf, oud-diaken.
i Nadat de ketkeraad eene nominatie
I van een twaal'tal had gemaakt, werd
die onmiddelijk daarna verminderd tot
op een zestal, waaruit met meerderheid
van steramen als predikant werd gekozen:
Ds. Cornelis van Rooyenproponent te
Gorinchem, die het beroep aanuam en
den 15den Maart 1733 door Ds. Johannes
van Wingerden, predikant te Gorinchem,
werd bevestigd. De bevestiger sprak naa»
aanleiding van Ezechiel 3 17—19; de
bevestigde naar Handelingen 10hoe
midden van 't 31 vers: „Cornelil uw
gebed is verhoort"
der Kamer van
Koophandel en Fa
brieken te WAAL WIJK, betreffende
den toestand van denhandelen nijver
heid, de scheepvaart en van den land
en tuinbouw over het jaar 1916.
De eerste jaren van het verblijf te
Waalwijk vau Ds. van Rooyendie om
verschillende redenen een uitmuntend
Evangeliedienaar mocht genoemd wor
den, kenmerkten zich door hevige ge
schillen tusschen den kerkeraad en den
schoolmeester. De 20stcn Februari 1717
was namelijk overleden meester Anthony
Hermanskoster en schoolmeester 2),
welke betrekkingen, cum annexis, hij had
waargenomen sedert 1685. Zijn opvolger
was Jan Volkerts (1717—1745). Gelijk
)«keud is moest een koster, behalve de
zoogenaamde corporeele diensten, 3) aller
lei boodschappen voor den kerkeraad
rioeo. In September 1734 werd hem
belast den omschrijfbrief van den eer
waarde classis van 's Bosch, op welke
Dominus Heiverkamp 4) te Boxel beroepen
was, naar de predikant van Loon-op-
Zaad te brengen I Bij opening bleek, dal
do enveloppe ook een particulieren brief
van Ds Haverkamp bevatte, met de over
brenging vau welken ODze koster natuur
lijk niet belast, kon worden, hoewel de
zaak feitelijk weinig beteekende. Hleruii
moeten de drift en het geraas verklaard
worden, waarmede hij bij zijn terugkomst
aan t huis van den predikant van Waal
wijk, diedoe toen) in gesprek zvas
met den meester van Meeuwenkwam en
vroeg: „Hoef ik als koster brievendrager
„te zijn van professor Haverkamp De
„predikant van Loon heeft my gezegt, dal
„er een particuliere brief van die pro
cessor in was, behelsende een sollicitatie
„voor zijn zoonom dat voor te komen,
„zal ik geen brieven van de classis meer
bestellenten zy ik eerst we te den inhoud
„van dien."
Vrij algemeen wordt in de meeste
handboeken voor de geschiedenis, die
ook enkele bladzijden wijden aan school-
zaken, een schoolmeester van vroegere
eeuwen en met rede» geteekend
als te zijn niet veel meer dan de knecht
van dominé of kerkeraad, die, ja, in de
school vrij machtig zijnen schepter zwaai
de, maar tegenover zijoe superieuren,
dat was de Hervormde geestelijkheid,
zich heel onderdanig en gedwee betoon
de. Het eerste moet ik toegeven, maar
wat het tweede punt, n.l, zijne onder
danigheid, aangaat, daaromtrent ben ik
zoo vrij te beweren, dat het met het
boven aangehaalde, 't welk een voorspel
mag genoemd worden op hetgeen volgen
zal, geheel in strijd is. Maar laat mij de
kerkelijke geschiedenis van Waalwijk
gedurende dien tijd wat omstandiger
verhalen.
Besoijen. J. VAN DER HAMMEN, NlCZ.
Aanmerkingen
Zie Handelingen van de Christe-
„lycke Synodu's Hertogdoins Gelre en
„Graafschaps Zutphen, gehouden binnen
„Arnheym op den 13 Aug. en navolgende
„dagen, 's jaers 1732'. (Art. 11).
a). In dien tijd waren te Waalwijk drie
schoolmeesters: een dorpsschoolmeester,
een landschoolmeester en een Franse he
kostschoolhouder.
3). Corporeele diensten Hy zal, als
van ouds, de navolgende corporeele diensten
waarnemen, als de kerk wekelijks
moeten veegen, ook de zitbanken en stoelen
afstoffen en jaarlijks schoonmaken, als
mede het koperwerk en de kronen op zijn
tijd schuren, het tajellaken wasschen
benevens de goederen, tot het Nachtmaal
behorendebergen en in bewaring houden,
ook het kerkhof schoon houden en het gras
rondom de kerkmuren wegnemen, de paden
op het kerkhof zuiver houdenenz.
4). Ds. Haverkamp, predtkaDt te Meeu
wen. Zijn eigen handteekening was
Lodewijk Wilhelm Haverkamp van Kerk
hoven. Hij was in 1745 nog predikant te
Meeuwen. Zijn redenaarstalenten moeten
buitengemeen geweest zija.
Schoenmakerijen.
Ook van 1916 kan gezegd worden,
dat het voor de schoenmakerijen zeer
gunstig geweest is. Met te meer voldoe
ning melden wij dit, daar wij aan het
einde onzer beschouwing van genoemde
industrie over 1915, de vrees uitten, dat
het volslagen gemis aan sommige ma
terialen, wel eens tot gedeeltelijke, zoo
niet algeheele stillegging van het be
drijf leiden kon.
De drukte van einde 1915 bleef ook
in den nieuwen jaarkring onverminderd
voortduren, in weerwil van het feit, dat
schier alle voor de schoenmakerijen
benoodigde grondstoffen en fournituren
bijna elke week een flinken prijsopslag
erlangden.
Of die opslag al of niet gemotiveerd
was, daarnaar vroeg men niet. Het feit.
dat de handelaars te gemakkelijk hun
voorraden aan de gevraagde noteeringen
konden afzetten, was voldoende om de
besluiteloozen tot inkoopen te doen
overgaan.
Van hun kant bleven de schoenfa
brikanten evenmin in prijsverhooging
achter en het is opmerkelijk, dat zoowel
de groote als de kleine afnemers, als
mede het publiek, zoo gemakkelijk in
die prijsverhooging bewilligden.
De ondervinding dat alle artikelen
ook buiten de schoenmakerij, steeds
duurder werden, dat niemand meer aan
oude prijzen kocht, of arbeidde, maakte
gedwee enverstandig. Met dralen
viel eerder te verliezen dan te winnen,
weshalve een zich spoedig schikken in
de omstandigheden verreweg het verkies
lijkste was.
Of de vermeerderde vraag naar alle
schoeisel nu op een volkomen gezonde
basis berustte, met de behoeften aan
schoeisel geheel in overeenstemming
was, werd door velen en niet ten on
rechte, sterk in twijfel getrokken.
Voor een goed deel was die over
groote vraag naar schoeisel het gevolg
van speculatiezucht, gewekt door de
vrees, dat het binnen een kort tijdsver
loop misschien niet meer mogelijk zou
zijn, nog soliede, geheel lederen schoe
nen te fabriceeren, waardoor de prijzen
natuurlijk nog abnormaal stijgen zouden,
lntusschen heeft alles zijn grenzen Toen
de reeds zoo verminderde export tegen
de tweede helft des jaars door nieuw
uitvoerverbodsbepalingen nog meer in
kromp, toen de groote fabrikanten, nood
gedwongen, nog meer dan reeds het
geval was, de binnenlandsche markt
trachtten te voorzien, was het duidelijk,
dat de bloeiende toestand op den duur
niet bestendigd zou blijven. De winkel
en magazijnhouders, eenmaal meer dan
voldoende voorzien, sommigen hunner
zelfs overladen met voorraden staakten
ïun inkoopen, temeer, daar door een
verminderde koopkracht van het publiek
slechts zeer weinig schoeisel opruimde.
Wat evenwel gekocht werd, moest ook
direct betaald worden en dit is een van
de grootste verbeteringen, welke de eor-
og in deze branche gebracht heeft. Met
iet willekeurig rekken van het crediet,
onverschillig van welke zijde dit ook
geschiedt, is het uit, zoodat de zaken
zich nu regelmatig en coulant, tot we-
derzijdsch nut en voordeel, afwikkelen.
Wat de mode betreft, deze heeft den
fabrikant in tegenstelling met vroegere
tijden, weinig nadeel berokkend. De
modellen wisselden over het geheel
slechts weinig, soliditeit gold over het
algemeen hooger dan elegantie. Dit
neemt echter niet weg, dat door de
gegoede burgerij en ook door arbeiders,
die beduidend hooger loonen verdienden,
toch nog veel luxe schoeisel werd ge
kocht, en zulks aan prijzen, die men
slechts weinig jaren geleden voor fabel
achtig, onmogelijk gehouden zou hebben.
De ebbe, na Juli begonnen, bleef, zij
het ook bijna onmerkbaar, gestadig
voortduren, zoodat in het najaar slechts
op zeer bescheiden schaal geproduceerd
werd. Toen door eene onverklaarbare
omstandigheid de ledermarkt een weinig
begon terug te loopen, reageerde dit
terstond op de prijzen der schoenen,
zoodat sommige fabrikanten zich voor
de keuze geplaatst zagen óf concessie's
op de noteeringen te doen, óf z.g. voor
den zolder te werken.
Gelukkig verkozen de meesten hunner
het laatste, daar een nauwkeurige calcu-l bij regelmatigen in-en uitvoer weer een
latie van den zelfkostenden schoenprijs gunstige toestand voor onze Industrie
niet toeliet, eene reductie daarop te zal aanbreken. Velen maken zich nu
verleenenbovendien was genoemde reeds gereed ten einde direct na den
reactie slechts van korten duur, daar de oorlog voor de nieuwe campagne klaar
lederprijzen weer spoedig tot, zelfs bo- te zijn.
ven het oude niveau rezen. Tegen het Ook onze fabriek zal beduidend wor-
einde des jaars waren de meeste fabri- Men uitgebreid om de productie tot 6000
kanten, ofschoon zeer voldaan over de paar per week te kunnen opvoeren,
bedrijfsresultaten, toch eenigszins dessi-1
mistisch voor de toekomst gestemd.
Zien wij nu. wat sommigen der voor
naamste industrieëlen uit onze en aan
grenzende gemeenten aangaande hun
bedrijf melden.
Zoo schrijft b.v. de Koninklijke Stoom-
schoenenfabriek A. H. van Schijndel,
alhier
door de verzorging van anderen
zichzelf
Hot xou betet xijo als vrouwen meer
*an haar eigen gezondheid dachten. De bei-
Was het in 1916 reeds niet gemak- <e geiondheidsregela zij a eenvoudig en ge-
kelijk een algemeen overzicht over de ring in aantal.
schoenindustrie gedurende 1915 te geven Vrouwen dienen evenals mannen h*»r
over 1916 is dit nog moeilijker. De ruat te hebboD, ten minste acht aren te
resultaten van ieder bedrijf afzonderlijk slapen, untapRnning iu de buitenlucht en
hangen zeer veel af van de kwaliteit hust van den geest te hebben om getond
van het gefabriceerde artikel alsmede <e blij ven. Zy dienen niet te zwaar te e-
van de vraag daarnaar. Wat ons bedrijf uso, niet op opwekkende m'ddelen te ver-
betreft het volgende trouwen of hxar werkkracht te overichatten.
Alhoewel door het uitvoerverbod de Onverstandige gewoonten overLde* fcet
export bijna zoo goed als geheel was Uloed met vergiften. De nlerer zijnde vei-
stopgezet, konden wij toch door de ligheidakleppen. Zij onttrekken de vergif-
steeds toenemende vraag naar luxe ten aan het bloed en voeren dexe veilig at.
schoeisel hier te lande, ons bedrijf tame- Maar de beste nieren kannen geen over-
ijk gaande houden. De moeilijkheden, matige inspanning verdragen, en als zy ta-
verbonden aan den invoer van grond- len, kan alleen ruat en een speciaal nierge-
stoffen en de totale stopzetting van oeesmiddel baar weder op steek bren-
invoer vanzoolleder uit Amerika, waren I gen.
oorzaak dat de prijzen aller grondstoffen Versterk by waarschuwingen door rng-
voortdurend bleven stijgen, en tot op pijn, waterstoonmsen, duizeligheid hoold-
een ongekende hoogte kwamen. Wel Lij» en een dof, vermoeid, zenuwachtig ge-
konden de fabrikanten de prijzen van voel de verzwakte meren met Foster a Rag.
hun fabrikaat verhoogen doch lang niet pijn Nierea Pillen. Neem meer rast door
in verhouding tot de prijsstijging der oude gewoonte te veranderen. S.aap meer
grondstoffen. De voorraden, die men nog en maak u minder zorgeD Let gemakkeiyk
aan lagere prijzen had ingtkocht. moes- 'erteerbaar voedsel en drink genoegzaam
ten hierbij eenigermate ten goede komen, water en melk. M*ak lederen dag «en wan.
Gelukkig bleef echter, vooral gedu- deling ra de buitenlucht
rende de eerste helft van 1916, de vraag Ddere vrouw kan op Poster s Pillen ver-
voornamelijk naar het betere fabrikaat, rouwen als speciale hulpby
tamelijk groot, waardoor men in de >mdat Fo.ier a Pillen uitsluitend jroor de
gelegenheid kwam de prijzen van het neren en Waas dieneni en d
schoeisel meer in evenredigheid tot de net ep de maag, lever of ingewanden wer-
prijzen der grondstoffen te brengen. ten
In het najaar werd echter die vraag Alleen echt, wanneer op de verp g
veel minder waardoor vele fabrikanten le handteekeaing van Jamei Foster s voor.
genoodzaakt waren korter te werken of Uomt. Post e.Rugpyu Nieren PiHeixyo
goederen in voorraad te fabriceeren, te Waalwyk rerknjgb. by Wed. One-
wat vooral bij de huidige modewisseling iDnmoulra, Markt. Toezending gesc
een zeer groot bezwaar oplevert Waar-Nenco na ontv. v. poiwwsel fl.75 p.
schiinliik ontstond deze mindere vraag loos of flO.— p. *e« dooten.
ook door de kolossale duurte en de
mindere koopkracht van het publiek. J^| rp b^\T>
Alhoewel wij over de resultaten over \\JP IJi VjAJAiUvy v*s
1916 niet ontevreden waren, moeten
wij toch de bedenking maken voor de De algemeene militaire toestand.
toekomst, dat, indien de oorlog nog Den aigemeenen militairen toestand*
,lang blijft aanhouden, de meeste fabrie- beschouwende, schrijft generaal Von
ken hunne productie zullen moeten in- ^rdenne in het >Berl. Tageblatt" >Op
krimpen, niet alleen door gebrek aan het £ngcische front wordt slecbts artil-
orders doch tevens door groot gebrek letievuur gewisseld en hebben patrouille
aan grondstoffen. Te hopen is het daar- L,cvechten plaats (behalve dan toch daar
om, dat spoedig een weg gevonden Lembaert xijde 1 RedIn den Wyt-
worde om geregelden aanvoer van schaete-boog hebben onze eerste stellin-
grondstoffen te verzekeren en tevens om ?en zeer oncjer het Engclsche vuur te
naar neutrale landen die artikelen uit te ZOodat zij niet meer bestaan uit
Aoeren, waaraan hier geen behoefte be- ecn doorloopend loopgraven-systeem,
Staat. maar uit bezette granaattrechters. Een
En de N. V. E. W. Klijberg-Pernot's gemeenschappelijke vuurleiding is on-
Stoomschoenfabriek Hollandia- alhier, mogelijk. De aflossingkanslechtsom
Het jaar 1916 zal over het algemeen Lie vier dagen plaats hebben. Vcrd"
als voordeelig voor de Schoenindustrie worden de manschappen "er gekweld
mogen aangemerkt worden. Vooral in door den dorst en de lijkenlucht, die zoo
het eerste halfjaar, toen nog beduidende sterk is, dat zy mond eo neus moeten
partijen dames-schoeisel uitgevoerd wer- bedekken. De bronnen ^^ord.
1 iA-.r. r»o nrÜ7Pn duizenden onbegraven lijken verglltlgd.
Men vermoedt dat een nieuw groot
offensief der Engelschen zal plaats
hebben, waarschijnlijk op dezelfde wijze
ingeleid als dat op de Vimy-hoogten,
hetgeen men opmaakt uit het geluld der
Engelsche mineurs-werkzaamheden, het
welk onophoudelijk vernomen wordt.
>Het Russische offensief is dit jaar
Ingezet met een minder aantal divisicn
en over een geringere uitgestrektheid dan
het vorige jaar. Evenwel blijft het ver
wonderlijk, dat het generaal Broesilof
gelukt is een zóó sterk en blijkbaar
slagvaardig leger te vereenigen, iets wat
velen niet hadden durven verwachten.
Vroeger was er reeds in dit blad op
gewexen", aldus de schrijver, >dat bij
de geweldige uitgestrektheid van het
Russische Rijk men den toestand niet
kan beoordeelea uit enkele voorvallen,
die op sommige plaatsen geschied zijn.
Verscheidene streken van het land zijn
door de omwenteling niet aangetast,
zoodat het te begrijpen valt, dat nog
sterke troepen voor den aanval beschik
baar zijn gebleven.
>De plaatsen,tom welke thans wordt
den, was het zeer levendig De prijzen
der grondstoffen zijn echter nog reusach-
tig gestegen, wat voor de fabrikanten,
die daarin grooten voorraad hadden, de
fabricage winstgevend deed zijn, doch
voor degenen, die minder goed voor
zien waren, groote moeilijkheden mede-
bracht.
Thans is echter een zeer cntiek tijd
perk aangebroken, doordien totaal geen
aanvoer van buitenlandsche leersoorten
meer plaats vindt, en de partijen over
leer, die reeds geruimen tijd in Holland
opgeslagen liggen nog niet vrijgegeven
worden, evenmin als de looistoffen,
waaraan de vache-lederfabrikanten zulk
eene groote behoefte hebben. Een en
ander is oorzaak, dat de prijzen, zoowel
van overleer, dusdanig gestegen zijn,
dat men afschrikt om te koopen. De
schoenen moeten tegen deze prijzen zoo
duur worden, dat het te vreezen is, dat
zelfs met een zeer matige winst, de
schoenen voor liet groote publiek nog
te hoog in prijs zullen zijn. Reikhalzend
wordt dan ook uitgezien naar het einde
van deze benarde tijden, en de hoop
gekoesterd, dat na afloop van den oorlog,
van het Zuiden
