EtmElilH
Nr. 93. Zaterdag 22 Nov. 47e Jaarg
DERDE BLAD.
DE ST. ELISABETHSVL OED
door
A. L. van der Pluijm.
X.
(Slot.)
Haarlem, Delft, Leiden, Amsterdam
en Gouda gaven met hun vijven
f2500, een heele som voor die dagen.
Dit bleek echter nog niet voldoende.
Van de beloften der edelen om ook
bij te dragen kwam niet veel terecht.
De voortdurende burgertwisten waren
tenslotte mede oorzaak dat de zaak
op de lange baan geschoven werd.
Ook Philips van Bourgondië beloof
de twee jaar later 28.000 kronen,
maar liet het bij een belofte.
Wel werden in de buurt van Zeven
bergen kleinere polders weer ingedijkt.
Door het verdrinken van al het land
tusschen Werkendam en Broec ont
stond hier een nieuw vaarwater.
Geladen schepen konden, gerekend
hun geringe diepgang vanuit Brabant
over deze landen Dordrecht aan de
Zuidzijde bereiken.
De geschiedenis verhaalt, dat de
visschers hun vangst aldaar aan het
Boijenspoortje bij de Spuipoort uit
losten.
De verdronken waard schijnt intus-
schen nog lang de sporen van de
verwoesting te hebben gedragen.
Chrisostorhus, een Napolitaansch
reiziger, die deze Vaart in het jaar
1514 zelf heeft bevaren, zegt in zijn
brieven over Holland, dat men toen
de torentjes der verdronken dorpen
nog uit het water zag steken.
Dit is wel eens ooit aangehaald als
bewijs dat deze landen zonden ver
zakt zijn. Doch mijns inziens zeer ten
onrechte, immers die torens waren van
geringe hoogte. De huizen waren be
zweken, de kerken zelf voor 't meeren-
deel ook. Alleen enkele der soliedste
torens hielden het als ruïne nog wat
langer uit.
Bovendien de grondslag van het
tegenwoordige land van Altena bewijst
het tegendeel.
Evenmin bestaat er grond voor de
in het eerste artikel als fantasieverhaal
gekenschetste beschrijvingen.
Het zwaard van een schip bleef
hangen op den Dordschen dom. Doch
Dordrecht liep niet eens onder zooals
de geschiedenis heeft uitgemaakt. Het
water bleef voor de wallen.
't Water zou gestaan hebben in de
galmgaten van Raamdonks toren. Nu
is de grondslag van Raamsdonk toch
zeker niet lager dan die van Gorcum.
Gorcum overstroomde niet, Oosterhout
weinig of niet.
Dat deze streken reeds jaren voor
de ramp te drijven lagen is te zot om
dat te weerleggen.
In het jaar 1560 grensde de vol
gende plaatsen aan den grooten plas
Zwijndrecht, Puttershoek. Strijen,
Zevenbergen, Lage Zwaluwe bijna,
Geertruidenberg, Öosterhout (tot daar
een inham), den Dussenschen dijk,
Werkendam, Hardingsveld, Sliedrecht
en Papendrecht.
Er in lagen Dordrecht. Heijsterbach
(ruïne), Clausenoord, Voirswerf met
omgeving, Polanen, 't Huis te Merwe.
Kort na dien tijd is men flink met
de bedijking begonnen, daarbij door
de aanslibbing sterk geholpen, die
hier betrekkelijk snel werkte.
Te veel tijd was er echter over-
henen gegaan om alles weer in zijn
oorspronkelijken staat te herstellen.
Vele dorpen waren voor goed ver
dwenen. Om een goed overzicht daar
van te krijgen moge dienst doen een
lijst opgemaakt door J. Smits 1821.
Hierin vermeldt hij alphabetisch de
namen der ondergeloopén dorpen met
er achter welke zijn weggebleven voor
altijd d.i. verdronken.
Onder water liepen
1 Aernoutsbergen. verdronken.
2 Aertswaert, verdronken.
3 Achthoeven, verdronken
4 Alloysen, verdronken.
5 Almkerk.
6 Almonde, verdronken.
7 Almsteijn, verdronken.
8.Ahnsvoet, verdronken.
9 Annekerke, verdronken.
10 St. Anthonypolder.
11 Baardwijk.
12 Bezoijen.
13 Capelle.
14 Cillershoek
15 Cloosteroord, verdronken.
16 Craijenstein, verdronken.
17 Cruyskerke, verdronken.
18 Datrnour, verdronken.
19 Dongen.
20 Dortsmonde, verdronken.
21 Doveren.
22 Drimmelen.
23 Drongele;a.
24 Drunen.
25 Dubbeldam, verdronken doch twee
eeuwen later herbouwd.
26 Dubbelmonde, verdronken.
27 Het kasteel van Dussen.
28 Dussen Munsterkerk
29 Dussen Muijikerk.
30 Eemde, verdronken.
31 Eemkerk, verdronken.
32 Klooster Eemstein, verdronken
33 Eethen.
34 Gansoijen (zie Echo September).
35 's Gravenmoer
36 Giessenmonde, verdronken.
37 Genderen.
38 Harderwerdt, verdronken.
39 Heijnenoordt
40 Hoeck, thans Puttershoek.
41 Hoeckenisse, verdronken.
42 Hondsoirt.
43 Houweningen, verdronken.
44 Abdij van Heijsterbach, verdronken.
45 Kuijk.
46 Lederkerke, verdronken.
47 Maasdam.
48 De Made.
49 Meeuwen.
50 Huize Merwede, verdronken (nog
de ruïne).
51 Moerkerken.
52 De Mijl, verdronken.
53 Poel wijk, verdronken.
54 Raamsdonk.
55 Sprang
56 Standhailen, verdronken.
57 Strianmonde, verdronken.
58 Strijen.
59 Teysselingskerke, verdronken.
60 Tolloysen, verdronken.
61 Twintighoeven, verdronken.
62 Uitwijk.
63 Waalwijk.
64 Waspik
65 Weede, verdronken.
66 De Werken.
67 Werkendam.
68 Wey, verdronken.
69 Wieldrecht, verdronken.
70 V/olfbruntskerke, verdronken.
71 Hooge Zwaluwe.
72 Lage Zwaluwe.
Meer dan vijf eeuwen zijn voorbij
gegaan sinds dien Novembernacht.
Veel. zeer veel is reeds in vrucht
baar land herschapen; pok in den
Biesbosch.
Maar toch, de Biesbosch bleef
bleef als treurend monument boven de
graven van zooveel parochiën.
Over het land waar eens de ridders
reden, waar vrome monniken hun
dagen hebben geheiligd, ruischt nu
het riet.
Over de golvende graanvelden van
weleer, scheert nu de vlugge meeuw
uit 't water op.
Waar eens het Angelus klepte en
knielen deed.
Waar eens de klokken klonken, die
het volk ter kerke noodden,
Waar eens de priester zijn Gloria,
zijn Credo zongdaar trekt met
tragen vleugelslag de reiger rond en
weent.
Als trouwe wachters, vrienden vanaf
hun jeugd, staan de drie getuigen, de
torens van Dordt, Gorcum en Den
Berg, in diep zwaarmoedig gepeins,
denkend hun eigen gedachte, zij drieën
in denken toch één. En over hen ligt de
stille weemoed om voorbije yreugde
en voorbij geluk.
TÜIÖVINCIAALNÏEU WS.
Waalwijk, 21 November '24.
Het comité der Tentoonstelling
houdt hedenavond eene vergadering
in plenum, ter bespreking der ver
schillende zaken en ter mededeeling
hoever een en ander reeds is gevorderd.
Volgens 't Handelsregister is de
schoenfabriek der Gebr. van Drongelen
te Sprang-Capelle omgezet in vennoot
schap onder firma.
Uit de handschoenmakerij L, W.
Schambergen te Waalwijk is uitge
treden de eigenaar de heer L W.
Schambergen. Nieuwe eigenaar is
de heer j. M. Schambergen.
De directeur der Rijksvakschool
verzoekt ons te melden dat de
stikkerij-dagcursus voor meisjes, een
week is vervroegd en dus aanvangt
op Donderdag 27 November des
namiddags ten half twee.
Er lieten zich tot dusverre inschrijven
14 meisjes. Er zijn ongeveer 18
plaatsen en er kunnen zich dus nog
enkele aangeven. Men wordt verzocht
dit ten spoedigste te doen aan de
school.
De Kamer van Koophandel te
Tilburg besloot, teneinde aan de
Internationale Tentoonstelling voor de
Schoen- en Lederindustrie te Waalwijk
1925 eene garantie te kunnen ver-
leenen, een nader onderzoek terzake
in te stellen.
Door den R. K. Vrouwenbond
werd Donderdagavond een algemeene
vergadering gehouden welke zeer druk
bezocht was; geen plaatsje in de groo-
te zaal van den R. K. Gildenbond was
onbezfet.
Door de waarnemende presidente
Mevr. Donkers werd de bijeenkomst
met een kort woord geopend en den
aanwezigen een hartelijk welkom toe
geroepen waarna door de secretaresse
Mej. Maria Rubbens de notulen wer
den voorgelezen die onveranderd wer
den goedgekeurd.
De Z.Eerw. Heer Pastoor van Riel
nam hierna het woord, heette allen
hartelijk welkom en constateerde dat
steeds als er een tooneeluitvoering ge
geven wordt de opkomst 't drukst, was.
Was de vorige keer de zaal slechts ma
tig bezet, thans schenen alle leden te
zijn opgekomen. Spr. spoorde de da
mes aan om steeds zoo eenigszins mo
gelijk ter vergadering te komen en
daardoor te toonen dat men op prijs
stelt wat het bestuur voor de leden
doet.
Spr. gaf verder een toelichting op de
te houden stemming wegens de perio
dieke aftreding in het bestuur van
Mevr. Donkers, Mej. Verwiel en Mej.
Smolders, welke alle drie herkiesbaar
waren en waaraan het bestuur als
tweede candidaten had toegevoegd res
pectievelijk de dames Cato Loeff, v. d.
Meijs en Pullens.
Spr. kon verder met veel genoegen
mededeelen dat in de vacature ont
staan door het bedanken van Mej. Nel
ly Timmermans, bij acclamatie was
gekozen Mevr. Moonen-Sassen, daar
geen andere candidatenlijsten waren
ingekomen. Hij wenschte de nieuw be
noemde geluk en gaf daarna het woord
aan de propagandaclub van v.m.
Baardwijk, die het drama in 4 bedrij
ven: „Het offer van de Missiezuster"
zou opvoeren, na de aanwezigen te
hebben verzocht het stuk met aandacht
te volgen en niet te hinderen door
luidruchtigheid. Hoe jammer dat dit
vefzoek door verschillende, vooral de
jongere, aanwezigen zoo slecht werd
opgevolgd en deze door haar ergerlijk
gelach en gepraat zooveel afbreuk
deden aan dit schoone tooneelspel.
Men diende bij de controle goed toe
te zien dat er niet zoovelen onder den
vastgestelden leeftijd van 18 jaar bin
nenkomen, die immers slechts schij
nen te komen om door haar groote
luidruchtigheid ook voor anderen den
avond te bederven.
Het stuk waarvan een groote stich
ting uitging vond niettemin een goede
vertolking. Het gaf een ontroerende
uitbeelding van de vele offers door een
missiezuster gebracht om haar verhe
ven roeping te volgen. Eerst bij het
scheiden van hare moeder, die zij met
zuster Leonie, wier slechte levens
wandel haar zooveel verdriet berok
kent, moet achterlaten. Later in de
missiestatie waar eiken dag de offers
zoo talrijk zijn, waar zij in een tro
pische hitte soms uren ver moet gaan
om haren missiearbeid uit te oefenen,
waar ze zich haast geen rust geven kan
om onbeschaafde Kinderen de waar
heden des geloofs te leeren kennen,
en zich met droog brood en zwarte
koffie moet versterken en waar ze
bovendien nog zooveel smadelijke be
jegeningen ondervindt van 'n paar too-
venaressen Chika en Sabina die haar
bestaan bedreigd zien door zuster Jo-
zephine en haar leer, die toovenarij
zonde noemt. Al deze beproevingen
gedraagt de zuster met opgewektheid,
doch de maat is hiermede nog niet vol.
De toovenares Chika weet heimelijk
wat vergif in de koffie te doen om zus
ter Jozephine uit den weg te ruimen,
die eenigen tijd later ook op haar sterf
bed ligt. Ook daar blijven haar de be
proevingen niet gespaard, bij al haar
lichamelijk lijden, komt nog de smart
over het bericht van het overlijden
harer moeder, zonder eenige bijzon
derheden over haar afsterven, noch
over hare mondaine zuster Leonie.
Reeds komen de engelen haar om
ringen onder het zingen eener schoone
melodie. De kinderen en andere zus
ters uit de statie hebben zich om haar
doodsbed geschaard als juist een brief
komt van zuster Leonie waarin deze
vergiffenis vraagt voor het verdriet
door haar wangedrag veroorzaakt en
een beschrijving geeft van het heilig
afsterven van haar moeder. Als op het
laatste oogenblik de toovenares Chika,
door gewetenswroeging gefolterd ook
aan het doodsbed van haar slachtoffer
komt neerknielen en vergiffenis vra
gen dan zijn bij de stervende zuster
alle wenschen in vervulling gegaan en
gaat ze gelukkig een ander beter leven
tegemoet, gaat ze het loon ontvangen
voor haar menigte offers.
Een langdurig applaus volgde na elk
bedrijf. Waar alle speelsters goed heb
ben voldaan, willen wij ons niet wagen
aan het noemen van namen. Zij hebben
het publiek doen meeleven in het op
offerende leven van haar die voor het
heilig missiewerk alles vaarwel zeg
gen en de grootste ontberingen tege
moet gaan en ongetwijfeld zal bij velen
het doel van dit stuk bereikt zijn, zal
de missieijver zijn opgewekt.
Door den Z.Eerw. heer pastoor van
Riel werd de tooneelclub van St. Cle
mens namens alle aanwezigen bedankt
en een spoedig tot weerziens toegeroe
pen, terwijl hij zijn leedwezen uitdruk
te over de onbeleefdheid van enkele
aanwezigen om gedurende het spel te
gaan zitten lachen en praten.
Spr. deelde tenslotte mede dat de
uitslag der gehouden stemming was
dat de drie aftredenden met overgroote
meerderheid herkozen waren waar
mede hij dezen gelukwenschte. (Appl.)
Nadat door de vergadering nog het
lied der Roomsche Vrouwen was ge
zongen, werd de vergadering gesloten.
De liedertafel „Tot Bloei der
Toonkunst" geeft morgenavond haar
eerste winterconcert in de zaal van den
heer P. van Cromvoirt.
Zij komt ditmaal met een zeldzaam
mooi afwisselend programma dat
„voor elck wat wils" biedt. Onder de
koren welke de liedertafel zal uitvoe
ren merken we o.m. een paar nieuwe
nummers op, als: „Te huis" van Jac.
Bonset en „Bruidsvaart in Hardanger"
van Half dan Kjerulf.
Door een dubbel kwartet wordt „Het
viooltje" van F. J. v. d. Heijden gezon
gen, terwijl door een kwartet, no. 5 uit
de „Jahreszeiten" zal worden uitge
voerd waaraan no. 4 een aria door den
heer A. Boom, voorafgaat. Deze even
mooie als zware no.'s zijn den mees
ten zangliefhebbers nog wel bekend ui^
de uitvoering van „Die Jahreszei
ten" door de Waalw. Gem. Zangver.
Door den heer H. Verhoeven wordt
voorts een tenorsolo: „Domine Deus"
van Bossi gezongen. Men ziet dus dat
voor de zangliefhebbers een aantrek
kelijk programma is samengesteld,
echter is ook voor de noodige variatie
gezorgd door verschillende comische
nummers in te lasschen, die ongetwij
feld de lachspieren wel aan het werk
zullen zetten. Opgevoerd zal worden
„Professor Spuitman's uitvinding" een
aardig kluchtspel in een bedrijf waar
bij vooral op het laatst de lachsalvo's
niet van de lucht zullen zijn. Verder:
„De Kiezentrekker en zijn slachtoffer"
een komisch duet dat evenzeer in den
smaak zal vallen en ten slotte „De
Harmonie van Knuppelveen" 'n groote
spektakel-scène die voorzeker wel het
grootste lachsucces voor zich zal op-
eischen. Alles bijeen dus een pracht
programma dat een overtalrijk bezoek
zal trekken.
In aansluiting op ons bericht
van jl. Woensdag vestigen wij nog
maals aller aandacht op de laatste
opvoeringen van „Franchemont de
Marskramer" Zondag en Maandag 23
en 24 Nov.
Wie deze opera comique nog niet
heeft bijgewoond, vrage het oordeel
dergenen, die er wel geweest zijn en
zonder twijfel zal hij zich haasten om
nog een plaatskaart te koopen. Wij
overdrijven niet wanneer wij zeggen
dat hier iets zeldzaams gegeven wordt,
zoowel in de zware aangrijpende soli,
ontroerende parlando, prachtige volle
koorzangen en begeleiding, schitte
rende tooneelen en costumes als in de
tooverachtige belichting, in één woord
iets evenarend de opera's der
groote steden, waarvan wij Brabanters
verstoken blijven. Een ieder neme
daarom deze eenige gelegenheid te
baat om een dergelijk werk te hooren,
te zien en daardoor tevens de veree-
niging te steunen, teneinde deze in
staat te stellen een volgend jaar we
derom een nieuwe opera te kunnen
geven.
Omtrent de komende opvoeringen
kunnen wij nog mededeelen. dat hierin
de tweede groep solisten zal optreden.
Men moet echter het woord .tweede"
niet opnemen in de beteekenis van
„minderwaardig", aangezien beide
groepen volkomen aan elkander ge
waagd zijn.
Verder wijzen wij er nog op, dat,
ondanks andere geruchten, de voorver
koop plaats heeft in het Sigarenmagazijn
Van den Broek-v. Ree, volgens daar
liggenden plattegrond, terwijl vlak vóór
de opvoering ook nog kaarten ver
krijgbaar zijn aan het loket der zaal.
Als bewijs van het succes dezer
opera moge dienen, dat reeds enkele
bezoekers zich ten tweedemale van
een toegangsbewijs voorzien hebben.
Van de verschillende groepen zijn
foto's genomen, die te bezichtigen
zijn in de vitrine van den heer
Oudkerk.
We maakten in ons vorig nummer
reeds meldfng van de talrijke blijken
van belangstelling die het gouden
echtpaar Fens—Kouters bijgelegen
heid van zijn gouden huwelijksfeest
op j.l. Woensdag mocht ontvangen,
van de prachtige versiering zoowel in-
als voor de woning en van den onver-
moeiden en met zoo'n succes bekroon
den ijver van de buurtbewoners. Terecht
spraken we toen de verwachting uit
dat het 's avonds, wanneer harmonie
en liedertafel hunne serenades zouden
gaan brengen en de prachtige eere-
boog en de feestelijk versierde
doorgang zouden baden in het licht
van een menigte veelkleurige electri-
sche lichtjes, een heele drukte zou
geven. De drukte was ook werkelijk
enorm. Het was een feest waarbij
tenslotte de geheele gemeente zoowat
betrokken was. Ieder hoste en zong
of het een algemeen feest gold. Den
geheelen avond zag men talrijke
lustige groepjes zingend door de
straten trekken en in alle café's van
voorm. Baardwijk heerschte een enorme
drukte en vierde de pret hoogtij. Er
werd niettemin zooals altijd- geen
enkele wanklank gehoord.
Toen de patronaatsharmonie St. Jan
te circa half acht van haar lokaal naar
de woning van het gouden paar trok
onder het spelen van een flinke marsch,
volgde er een werkelijke eindelooze
uilgelaten menschenmenigte. Door de
goede zorgen der politie werd het
publiek op behoorlijken afstand ge-
louden tijdens de serenades van de
larmonie „St. Jan" en de liedertafel
„Tot Bloei der Toonkunst". Elk der
vereenigingen voerde enkele fraaie
nummers uit, die een aandachtig
gehoor vonden en een luid applaus
uitlokten. Door de resp.'voorzitters werd
het gouden paalr en familie geluk
gewenscht, terwijl de heer M. v. d.
Mee, de volijverige voorzitter van
het buurtcomité, telkens in welgekozen
woorden namens het gouden paar de
gezelschappen dank bracht voor de
gebrachte serenade.
Tot zeer laat nog bleef de drukte
en feestvreugde aanhouden. Het is
een feest geworden waarop het buurt
comité met trotsch mag terugzien en
dat de krasse oude luidjes zeker immer
heugen zal.
Het „Vakklad v. d. Schoenma
kerij" schrijft over den in- en uitvoer
van leder in Sept. en van Jan.-Sept
1924 't volgende
Beginnen we met den in- en uitvoer
van zoolleerhuiden en croupons, dan
is 't verheugend mede te kunnen dee-
len, dat de invoer wederom gedaald is
tegenover de vorige maanden, terwijl
de uitvoer belangrijk gestegen is,
Duitschland is een groot, afnemerde
uitvoer is in de eerste 9 maanden van
1924 rond 135.000 K.G. grooter dan
de invoer.
De invoer van afval-zoolleder was
niet groot in de afgeloopen maand,
de uitvoer daartegen weer aanzienlijk
meer dan verleden jaar en ongeveer
gelijk aan die van Aug. Ook hierin
was Duitschland weer de voornaamste
consument.
Ten aanzien van den invoer van
Java- en rundsbox kan gezegd worden,
dat die in Sept. gering was in verge
lijking met vorige maanden. De uitvoer
bewoog zich niet geheel op het peil
van andere maanden.
Ook van ander chroomgelooid over
leer was de invoer lager dan vorige
maanden, waaruit naar onze bescheiden
meening de gevolgtrekking valt te
maken, dat de schoenfabrikage minder
leer verwerkt tengevolge van het op
kleinere capaciteit werken. De uitvoer
daarentegen was hooger dan in Aug.
Engeland en de Ver. Staten blijven,
flinke koopers.
Ruim was de invoer van verlakt
leder hoewel hiervan een groot deel
naar Engeland verscheept werd, zij het
in mindere mate dan de laatste maan-
iden.
De in- en uitvoer van voeringleer
dekken elkaar nagenoeg in September.
Voor de eerste 9 maanden is het cijfer
van den invoer grooter dan van den
uitvoer.
In drijfriemenleder en technische
leersoorten overtreft de uitvoer den
invoer. Duitschland is verreweg de
grootste afnemer. Hetzelfde kan van
drijfriemen gezegd worden, waarvan
Engeland, ons Indië Zweden en Eng.
Indië de beste koopers zijn.
Summa summarum kan worden ge
concludeerd, dat de uitvoer van leder
zich goed ontwikkelt en dat de invoer
de laatste maanden gelukkig vermin
dert.
Niet om voor deze zaak, die ons
zeer vriendelijk ontving, reclame te
maken, wil ik deze regels schrijven,
neen, ik wil probeeren den goeden
indruk dien ik bij de bezichtiging kreeg,
onder woorden te brengen. Reclame
in dezen zin behoeft deze wereldbe
kende zaak geenszins.
Dus, op aanvrage van de directie
van onze school werd ons. toegestaan
de magazijnen der fa. Kaufmann,
huidenhandel te Rotterdam, te bezich
tigen. Deze fa. zal wel ieder, die iets
met huiden en leder te maken heeft,
als wereldfirma bekend zijn, want in
Europa zal wel geen tweede onder
neming op dit gebied van een zoo
groote uitgebreidheid bestaan.
Ik zeg uitgebreidheid, want overal
in alle landen der wereld, waar slechts
huidenveilingen voorkomen, heeft deze
zaak haar inkoopers.
Wij gingen dus 's morgens met pl.m.
30 leerlingen naar Rotterdam, waar
wij om ongeveer half elf aankwamen.
Ofschoon de wolken haar gezicht
boos vertrokken en water spuwden,
zoodat het in stroomen uit den hemel
viel toen wij over de lange brug bij
Lage Zwaluwe gingen, verheugden wij
ons toch reusachtig.
Wij waren vergezeld van de heeren
VERSLAG
van het
Bezoek van de Leeraren en Leerlingen der
Rijksschool voor Leerlooiers en Schoenmakers
te Waalwijk aan de
Naaml. Vennootschap Kaufmann'g Huidenhandel
te Rotterdam.
(Beschreven door den leerling der Schoenmakerij -
af deeling Herman Henke.
Vertaald uit het Duitsch.
