IEVE ADRESL
Hoeden en Petten
H. VERHULST,
'o, 42. Zaterdag 24 Mei '30. 52e Jrg.
TWEEDE BLAD.
krachtens de toenmaals geldende be
palingen, een eind van de dorpsstraat
verwijderd moest blijven om te min
der in het oog te vallen, en slechts
voorzien van een laag dak met riet
of stroo gedekt. In 1765 werd deze
tweede schuurkerk een weinig ver-
Iets omtrent de Hervormde Kerk aan
de Haven.
door
J. van der Hammen Nicz.
V.
In mijn vorig artikeltje verzuimde
ik nog te vermelden, dat de Roomsch-
Katholieke gemeente van Waalwijk
en Besoijen, na de ontruiming der
Groote Kerk aan de Haven, al spoe
dig na 1648 op middelen zon, om
[zoodra daartoe door de Staten-Gene-
raal of den Raad van State vergun
ning was verleend een zoogenaam
de schuurkerk met pastoorswoning te
bouwen. Dat geschiedde, volgens een
in 1800 of 1801 geschreven „Staat van
openbare gebouwen te Waalwijk", in
1666, en volgens Schutjes in zijne
geschiedenis van het bisdom 's-Herto-
genbosch pas in 1672. Deze eerste
schuurkerk, die volgens Schutjes in
1685 en volgens evengenoemden
„Staat" in 1688 afbrandde, was te
tenenmale geheel onvoldoende (te
jlein en te laag), om het groot aantal
kerkbezoekers van Waalwijk, Besoij-
P> Zuidewijn-Capelle, Drongelen,
Gansoijen en Hagoort te bevatten.
Daarom werd kort na 1688, en we-
r met hoogere goedkeuring, eene
nieuwe schuurkerk gebouwd, die,
groot, zoodat zij nu voortaan ongeveer
450 kerkgangers, dicht ineengedron
gen, kon bevatten.
Tot aan het jaar 1827 heeft deze
onaanzienlijke kerk die een schan
de voor Waalwijk en eene nog groo-
tere schande voor de Staten-Generaal
was en waarin bij elke godsdienst
oefening door gebrek aan zuivere
tucht vete gcloovigen flauw vielen
het uitgehouden, toen een fraai nieuw
kerkgebouw met een mooien voorge
vel aan de Zuidzijde der straat werd
gesticht, hetwelk 100 jaar heeft be
staan en thans voor'de huidige schoo-
ne kerk heeft plaats gemaakt.
De heide bovengenoemde schuur-
kerken zijn over het tijdvak van 1666
tot 1827 door 11 pastoors bediend ge
worden, van wie de eerste was Am-
brosius Tielens en de laatste Leopold
van Dingenen, beiden Zuid-Nederlan
ders, geboren te Herenthals en te
Gheel. Deze laatste, die den 27 April
1826 te Waalwijk overleed, was in
1752 of 1753 te Gheel geboren uit het
huwelijk van Petrus van Dingenen en
Maria Ceulemans. Met hem sluit de
rij van de kanunniken van Tonger-
too (witheeren), die gedurende ruim
600 jaren (van pl.m. 12001826) de
Waalwijksche en Besoijensche Katho
lieken in hun geloof gesterkt hebben.
Van 1827 af treden voortaan wereld-
Zonier schriftelijke toestemming is eenfge overname uit deze rubriek verboden.
De strijd van Hassan de egel
met Ala de adder.
Het was inderdaad Ala, de adder,
dis zich in het gras oprichtte Zij had
lich ongeveer voor de helft van haar
lengte opgeheven, haar helle oogen
fonkelden als twee diamanten, en haar
kngzame, bijna trage bewegingen in
Je zon hadden iets gemeens en
huiveringwekkends. Het vreeselijkste
echter was 't scherpe krachtige sissen
hal over de gespleten fijne tong uit
de booze muil van het platte kopje
wam, gelijk de stem van den dood.
"ie weet ook niet, dat de beet van
een adder doodt nog eer er een hulp
middel aangebracht kan worden, ja
men goed en wel weet wat er
eschied is.
L'. de eekhoorn was inderdaad te
'eklagen. Het was hartroerend om aan
zien, ze probeerde om weg te
omen, hoe echter de bewegingen
,an de giftslang en diens sissen haar
ian haar plaats hielden vastgenageld,
(n al haar doen en laten willoos
Jaakten. Het is een oude waarheid
?at de gangen van een slang alle
«leinere dieren schijnen tebetooveren.
•0, heb erbarmen!" jammerde Li.
■ri dacht aan de hooge twijgen der
schaduwrijke boomen, hoe zou ze nu
naar vrije kunst in klimmen en sprin-
?.en gebruiken, als ze nu weg kon
Maar
Deze
hek
een adder kent geen medelijden,
zag eruit alsof de merkwaardige
van het booze dier stilletjes
Machte, en de mooie zig zag lijnen
P haar rug glinsterden in 't zonnelicht
verduisterden dan weer in de
schaduwen van de kleine grassprieten
en het mosgelijk de huiverende
doodspracht, zoo gleed zij door het
gras op Li aan. Niets is beangstigen,
der als men in zulk een toestand is,
om zulke schuifelende en trekkende
bewegingen in het gras met de oogen
te volgen.
„Dood mij toch, ach. dood mij toch,"
smeekte de arme eekhoorn.
Toen viel in zijn heete angst de
bl k op Hassan, den egel, en een
onbeschrijfelijke verbazing doorvoer
de eekhoorn in zijn doodsnood. Het
eekhoorntje wist werkelijk niet of het
zijn oogen zou vertrouwen, maar het
leed geen twijfel. Hassan zat gansch
stil en vergenoegd in het gras en
lachte Ala uit. Maar dat was toch
immers onmogelijk; kende hij den
adder dan niet?
Li had zich nog niet van den schrik
en ontzetting hersteld, toen plotseling
Hassan een stukje naar voren rende,
vlak voor de slang heen en zoo vlug,
als Li in zijn leven niet gedacht zou
hebben, dat een egei zoo hard kon
loopen. „Hassan 1" riep ze „je bent
verloren!" De egel was op de slang
toegeloopen, en stond nu vlak voor
haar.
Tot Li's onbeschrijfelijke verbazing
krulde de slang zich plotseling en
snel tezamen, zoodat haar kop nog
slechts boven uit de bonte versiering
dat haar gestreept lichaam op den
bodem vormde, te voorschijn kwam.
Zij deed de muil wijd open. baar tong
schoot als een kleine bliksemstraal
heen en weer, haar oogen fonkelden
lijke geestelijken op.
Laat ons nu naar het jaar 1648 te-
rugkeeren. Den 21-- Augustus 1648
werd de eerste predikant van Waal
wijk, Ds. Henricus de Vries, die tot
nu toe „bedienaer des goddelijken
Woorts" te Westmaas was geweest,
door 21 uit alle deelen des lands te
Den Bosch vergaderd zijnde predikan
ten beroepen. De inhoud van den be-
roepingsbrief (dien ik het geluk had
j te vinden en die zeer teekenende bij-
t zonderheden bevat omtrent de toen-
malige verhouding tusschen Roomsch
en Onroomsch, maar die te lang is om
j af te schrijven) bewijst zonneklaar,
dat Waalwijk toen voor eene aanzien
lijke plaats werd aangezien.
Vermoedelijk reeds in de maand
November 1648 kwam Ds. Henricus
de Vries met zijne echtgenoote juf
frouw Dingena Goutswaert te Waal
wijk en betrok naar alle waarschijn
lijkheid de pastorie van pastoor Wal-
terus Gregori. Immers wat toch vond
Ds. Willem Lodewijk Franciscus
Moltzer 1) (van 1840—1854 predikant
te Waalwijk, die een onderzoek naar
een en ander instelde of deed instel
len) op het Algemeen Rijksarchief te
Den Haag? Twee request en, gericht
aan de Staten-Generaal en dagteeke-
nende van begin December 1648, in
het eerste van welk de Gereformeerde
gemeente eerbiedig verzoekt, dat haer
predicandt moge worden geaccom-
deert met een cleyn gedeelte van de
pastorg-huysinge, welke hy tot noch
toe missen moest, en in het tweede
van welk verzocht wordt, dat het den
Staten-Generaal moge behagen, den
magistraat van Waalwijk te gelasten,
hem, Ds. de Vries, zeker stukje gronds
rondom de pastorie af te staan, op
dat hij er vrijelijk en ongestoord kun
ne wonen, zonder overlast te hebben
van de insolentien van de quaetwilli-
gen.
Dat op beide verzoekschriften gun
stig werd beschikt, spreekt haast van
zelf. In het volgend jaar 1649 kwam
de eerste Gereformeerde schoolmees
ter te Waalwijk, n.l. Jan Franse Wat-
ravius, jonkman van Heusden, die in
1652 met een te Besoijen wonend
Sprangsch meisje Maria Jans van
Dijck in het huwelijk trad. Wanneer
ik bij dit weinig wetenswaardige nu
nog voeg, dat bij de komst van den
eersten predikant 't schoutambt werd
waargenomen door den Roomsch-
Katholieken Cornelis Buys, die in
1654 reeds was opgevolgd door den
Hervormden Johan Molengraeff, en
dat de winter van 1662 op 1663 zich
kenmerkte door vehemente, groote,
biltere, geweldige, onlijdelijke koude
2), dan is dat al, wat ik weet en mis
schien ook al, wat bekend is, omtrent
de eerste tijden der (fatreformeerde ge
meente te Waalwijk. Even onzeker
als het is, in welk jaar Ds. de Vries
is gestorven zijne weduwe Dingena
Goutswaert werd den 21 September
1693 in de kerk begraven even on
zeker is het, wanneer de tweede Waal-
in ongehoorden toorn. Daarbij siste
ze zoo luid en wild, dat men het ver
over de boschweide kon vernemen, en
alle schepsels rondom begonnen te
huivereneen leeuw zou zeker
weggesprongen zijn maar Hassan
de kleine egel, hield voor deze giftige
bedreigingen zoo gelaten stand, alsof
er een krekel in het gras tjilpte.
Zijn glimlach was verdwenen. Zijn
donkere oogen keken stoutmoedig de
wereld in. Zijn houding had iets van
een ongemeene zelfbewustheid, daarbij
was hij gereed ten strijde, en bijna
lenig, geheel veranderd, zag Hassan
eruit, die even eerder nog zonder
energie en schijnbaar zwaarmoedig in
het gras gehurkt zat.
„Heb ik je eindelijk, Ala", zei hij
langzaam en met een zonderling diepe
stem. „Hier heb je me niet vermoed,
niet waar? Maar nu helpt je je list
niet meer. die mij zoo dikwijls mis-
leid heeft, je moet nu den strijd op
nemen, want de eerste beweging van
vluchten, die je maakt, zal je zekeren
dood beteekenen."
Het helle wilde sissen herhaalde
zichAla dacht niet aan vluchten. Ze
maakte plotseling een angstvolle be
weging, alsof zij allen moed verloren
had om tegen Hassan te vechten.
Maar de egel liet zich nu niet mislei
den, hij kende Ala's manier van doen.
En jawel, nauwelijks had zij den
schijn aangenomen om niet te vechten,
of met een bliksemsnelle beweging
vloog ze hoog door de lucht toe, en
haar wijd geopende muil met de vree-
seiijke gifttanden bewoog zich zeer
snel naar de onbedekte plaats tusschen
de oogen.
Maar zoo snel als de beweging van
de slang geweest was, Hassan's snelle
buiging van den kop was nog vlugger
geweest, en de muil van de adder
vloog midden in de puntige nekste-
kels van haar tegenstander.
BQ de vreeselijke botsing doorboor
den de stekels van den egel de lippen
en kaken van de slang; met een hel
gesis van woede en smart ging zij
terug, rustte zich echter direct weer
uit voor een nieuwen aanval, hoewel
groote, donkere golven bloed uit haar
bek stroomden. Hassan zat daar on
beweeglijk. Hij wist, dat de slang geen
keus bleef, dan den strijd op leven en
dood voort te zetten, en hij wist ook
hoe deze kamp zou eindigen.
Had Ala zich omgewend om te
vluchten, dan had hy haar gemakkeiyk
j wijksche predikant, Ds. Gerardus
Swaens, gehuwd met Christina Schu
ier, en wanneer de derde predikant,
Ds. de Bont (die in 1671 reeds te W.
was), aldaar zijn gekomen of vertrok
ken. Het geheel ontbreken van de
kerkeraadshandelingen (notulen) over
1649 tot 1686, die na 1687 tamelijk
geregeld doorloopen, is de schuld, dat
van de lotgevallen van de Waalwijk-
sche Hervormde gemeente over de 30
of 40 eerste jaren zoo goed als niets
bekend is. Wel kan echter met vrij
groote waarschijnlijkheid worden
vastgesteld, dat kort na 1648 het in
nerlijk en het uiterlijk van de aloude
parochiekerk 'heel wat veranderingen
zal hebben ondergaan. Wijl het ruime
kerkgebouw, dat volgens herhaalde
deskundige schatting meer dan 1000
kerkgangers kon bevatten, voor de
betrekkelijk kleine Hervormde ge
meente, die van 1648 tot 1795 -^rieer-
de van 200 tot 300 zielen, veel te groot
was, zullen al spoedig afschuttingen
in de kerk zijn aangebracht: afslui
ting van het hoogkoor, afsluiting van
den noorder-zijbeuk, afsluiting hier
en afsluiting daar, zoodat slechts een
behoorlijke ruimte zal overgebleven
zijn onder het kruispunt of in het
schip. Ook zullen om de kosten
van het breken of ingooien van de
glazen te voorkomen enkele prach
tige en slanke kerkramen, o.a. aan
het koor en de zijbeuken, dichtgemet
seld zijn geworden. En wat zal er af
niet meer weggeruimd zijn geworden
Dat alles is thans nog duidelijk te
zien, zoo binnen als buiten.
Eerst met de komst van den vier
den predikant, Ds. Jacobus Dagevos,
die van 1687 tot 1732 te Waalwijk
verbleef en aldaar in Juni 1732 in de
kerk werd begraven, begint er wat
meer licht te vallen op de kerkelijke
geschiedenis dier gemeente en kan die
van toen af gemakkelijk worden ge
schreven.
Wordt vervolgd.
1). Gehuwd met Carolina Fred?-
rica Blom van Assendelft.
2). Ontleend aan de Heiligegeest-
rekening over die jaren.
VOOR HANDEL EN INDUSTRIE.
ONTVANGEN NIEUWE COLLECTIE
Chique modellen.
HEMDEN, tevens met afknoopbare
Manchetten,
(HEMDEN, óók naar maat).
Heerenmodemagazijn
Markt 5. DEN BOSCH.
Telefoon 841.
ingehaald en haar nek met zyn tanden
gegrepen, want een egel kan sneller
loopen dan een slang. De adder wist
dit ook zeer goed, en kokend van
woede loerde ze naar een kwetsbare
plaats aan het lichaam van haar tegen
stander om die te trachten te treffen.
Li had van de eers e nederlaag van
de slang gebruik gemaakt om met een
geweldige sprong den stam van de
linde te bereiken, en zij zat nu op een
lagen tak, droogde zich het zweet van
het voorhoofd en probeerde te begrij
pen, wat daar onder haar gebeurde.
Was het dan toch mogelijk, dat Has
san, de plompe egel, den strijd aan.
nam met de alom gevreesde Ala, die
het heele woud door haar gesis met
schrik vervulde By al haar schaamte
klopte het hart van de eekhoorn van
geestdrift. „Ik moet goedmaken, wat
ik bespot htb," fluisterde zij met
bleeke lippen. Het eekhoornlje sidder
de nog altijd over het heele lichaam.
Toen zag het, hoe Hassan voorzich
tig het kleine kopje een beetje naar
voren schoof, om zyn tegenstander ge
legenheid te geven om een nieuwen
aanval te doen En juist maakte de
slang, evenals de eerste maal. dezelfde
poging, en weer kwam haar geopende
bek midden in de stekels van den
egel.
Dezen keer was haar beweging veel
matter, toen zy terugtrokhaar bloed
vloeide in stroomen, en nu scheen
het, alsof pyn en smart haar in een
roes van wreede moordlust en strijd-
woede dreven. Onder sissen en blazen
beet ze met haar verwonden kop tel
kens toe, als een kleine wilde hamer,
blindelings en zonder nadenken. Geen
enkele beet trof Hassan, zyn stekels
kleurden zich rood, zyn bewegingen
en wendingen waren zeker, juist en
snel.
Toen liet plotseling Ala de booze,
mooie kop. die geheel mef bloed over
stroomd was, zinken op haar ineen
gekronkeld lijf, ze rolde zich tot een
bont getand kluwen samen, alsof ze
zich in den grond wilde woelen, en
men zag, dat ze van smart en doods
angst niet meer wist; wat ze deed.
Hassan vloog nu toe met een plot-
selingen, snellen sprong, alsof hij door
een onzichtbare hand een stoot had
gekregen, en beet de wervels van zijn
tegenstandster, dicht achter den kop,
door. Daarna hielden de bewegingen
van het kronkelende kluwen langzaam
op. Ala was dood.
UIT HET DAGBOEK VAN
PIETER POR.
19 Mei. Heb gisteren geconstateerd,
dat stoepjes en balies hoe lan
ger hoe meer verdwijnen. Blij
ven nog eenige obstinaten.
Begrijp b.v. niet dat er winke
liers zijn die door zoo'n lee-
lijk hek de menschen zoover
mogelijk van hun etalage hou
den. Zoo iemand is tegen z'n
eigen, zou Buurman zeggen.
20 Mei. Raadsvergadering niet veel
bijzonders. Heel natuurlijk,
nu architect Klijnen opdracht
kreeg voor nieuwe teekening,
hij ook betaald moet worden.
Voor dit crediet had ook het
raadslid van S. kunnen stem
men, dunkt mij zoo.
Schijnt toch heel wat ver
handeld te zijn achter geslo
ten deuren, 't Duurde zoowat
anderhalf uur. Jammer dat
wij daarvan niets hooren,
maar het kan toch nuttig zijn.
21 Mei. Belangrijke artikels omtrent
nieuwe financieele regeling
gelezen. Het staat er blijkbaar
voor ons niet slecht voor.
Prae-advies B. en W. ook
interessante gedocumenteerde
lectuur.
Buurman-raadslid achtte
dit belangrijk stuk de gulden
middenweg; verstandig-de-
mocratisch. Alle klassen laten
profiteeren, de minst gesitu
eerden het meest, maar ook
bij andere standen heeft men
grootelijks belang.
22 Mei. Besluit ingelanden buiten
polder gelezen, leggen riolee-
ring voor vuil water-afwate
ring. Buurman gelooft dat dit
niet de juiste en te dure weg
is. Terecht gewezen op het
gratis Rijks-adviesbureau te
Tilburg. Waarom gaat men
daar toch niet heen. Wat zit
daar achter?
23 Mei. Heb gelezen comité in Rot
terdam adres gericht tot B. en
W. om de R.E.T. niet uit te
breiden, zooals wordt voorge
steld, maar bussen aan te
schaffen wegens uit-den-tijd
zijn van de tram, de dagelijk-
sche verkeersstoornissen door
de tram, de langzame ver
plaatsing, enz.
Jongen, dacht ik, zou zoo'n
commissie in de Langstraat
geen nut kunnen doen; voor
al voor Waalwijk bij de ver
nieuwing der straat zou het
een uitkomst zijn, als de tram
vervangen werd door hussen.
Zou van alle kanten niet bij
Ged. Staten gerequesteerd
kunnen worden, tot steun van
de pogingen van B. en W. die
al dikwijls in Den Bosch heb
ben aangeklopt, vernam
Buurman, 't Is hoog tijd.
Hieuwe Raadsels.
1
Ik ben een spreekwoord van 32
letters.
4—2-12-3 jongensnaam
11 12 13 14 is een vfsch
17 18 21- 20 toegang tot een kamer
22-23-8-22-9-13-1-17-5
een lekkerny
7 31 15—30—28—29 ledematen
24 25—5 26 lichaamsdeel
10 5 13—27 gezonde drank
32 25—28 16 ontkenning
5 6 voegwoord
19—2—3 voorzetsel
Van links naar rechts en boven naar
beneden ben ik bij een school te
vinden.
xxxxxxxxxxx het gevraagde woord
xxxxxxxxxx feest dat gauw aanbreekt
xxxxxxxxx maakt macht
xxxxxxxx land in Europa
xxxxxxx jongensnaam
xxxxxx jongensnaam
xxxxx jaargetyde
xxxx jongensnaam
xxx voorzetsel
xx meisjesnaam
x medeklinker
3
Vorm een werelddeel uit onder
staande letters:
a 1 i s t u r e a
Oplossingen van de vorige week.
1
Wie het dichtst bij het vuur zit,
warmt zich het best.
lentemaand
eindhoven
nljverdai
tilburg
eduard
marie
anna
aan
nu
d
Geen rozen zonder doornen.