OEM VAN ZUIDEN
BIJ Hoesten
T 'V f
;e
4
4
Zaterdag 14 Maar! *31. 64» Jrg.
TWEEDE BLAD.
EN
iets omtrent de Hervormde Kerk aan
de Haven.
Toestand dier Kerk rond 1800.
door
J van der Hammen Nicz.
XXX
Willen mijne verdere opstelletjes
over dc YVaalwijksche Hervormde
Kerk op eenige degelijkheid, volle
digheid en vooral betrouwbaarheid
aanspraak maken, dan kan ik niet
200 dadelijk met den „Franschen tijd"
beginnen, maar ben ik verplicht eeni-
„e jaren terug te gaan en den lezer in
vluchtige trekken een beeld te geven
van de uitwendige gesteldheid dier
kerk vóór 1795. Hierbij zij opgemerkt,
dat veel vaii wat van Waalwijk zal
gezegd worden, ook in beginsel van
toepassing is op de meeste, andere
plaatsen van Staats-Brabant.
Uit mijn opstel over „Kerkelijke
tauien te Besoijen" verschenen in
den eersten jaargang van „Taxandria"
ai in „Archief voot Nederlandsche
Kerkgeschiedenis" blijkt, dat de
Hervormde kerk aldaar gedurende ge-
ruimen tijd alle tienden onder die ge
meente op één na in eigendom heeft
bezeten. Die waren haar echter gege
ven onder voorwaarde, dat uit de op
brengst dier tienden in de eerste
plaats alle reparatiën aan het kerk
gebouw moesten geschieden. In Waal-
rijk men bedenke, dat Besoijen in
Holland lag en Waalwijk na 1648 tot
de Generaliteit behoorde was dat
anders. Daar heeft de Hervormde
kerk, voor zoover mij bekend is, nim
mer tienden in eigendom bezeten, en
bezat zij die ook niet in het jaar 1768.
Daarom was zij echter nog niet ge
heel misdeeld. Want uit een resolu
tie van den Raad van State, gedagtee-
kend 3 Februari 1768, leeren wij, dal
de herstellingswerken aan de kerk en
tien toren, die niet uit de gewone ker-
kefondscn konden gevonden worden,
door eene gedeeltelijke opbrengst der
onder Waalwijk gelegen geestelijke
iienden 1) moesten geschieden. Ge-r
woonte was dan, dat de rentmeester
der geestelijke goederen dat wai-,
m 1768 en later Verster, resïdeerende
te 's-Hertogenbosch met een kun
dig „werkbaas" de „defecten" aan ge
noemde gebouwen kwam opnemen
de begrooting der kosten opmaakte en
de openbare aanbesteding deed.
Dat herstelling van een en ander
toen een dringende eisch was, blijkt
duidelijk uit den slechten toestand,
waarin de toren in 1761 verkeerde.
Hij was zoo bouwvallig, dat men alge
meen beducht was voor instorten. Bij
den minst hevigen wind kwam haast
niemand ter kerke, en wie het ge
vaar durfde trotseeren, zat den gan
schen duur der godsdienstoefening
beangst en bevreesd rond te kijken,
In 1763 werd de toren hersteld en
werd later nog meermalen gerepa
reerd. 2).
Dezelfde resolutie van 3 Februari
1768 leert ons ook, dat het onderhoud
vein het orgel, het tracktement van
den organist, de vacatie der ouderlin
gen naar de classicale vergaderingen
te 's-Hertogenbosch niet door de ker-
kcfondsen werden betaald, maar -
wat kenmerkend is voor den tijd,
toen Kerk en Staat ineenvloeiden -
uit een personeelen omslag over de
gansche gemeente. Deze „ongerecht
vaardigde" verplichtingen waren toen
maals een geruimen tijd niet nageko
men, waarom de totale vergoeding,
die het burgerlijk bestuur van Waal
wijk in 1768 aan de Hervormde kerk
meesters moest uitkeeren, de voor
dien tijd zeer aanzienlijke som van
2360 gulden en 8 stuivers bedroeg.
Tevens werden de kerkmeesters en
diakenen in meergenoemde resolutie
gelast, voortaan tot bovengenoemde
doeleinden geene betalingen meer te
doen, maar die over te laten aan de
gemeentekas.
Uit eene andere resolutie van meer-
gemelden „Raad", dateerende van 3
April 1776, komen wij tevens te we
ten, dat de gelden voor het onderhoud
der muren om het kerkhof, het hek
ken en de haspels krammen) in
de muren geplaatst, de jaarlijksche
belooning van den dorpsdienaar voor
zijn oppassen tijdens de godsdienst
oefeningen en eene dito aan de straal
veegster langs het kerkhof, mede
door den magistraat 3) moesten gele
den worden. Bovendien leeren wij uit
andere kerkelijke bescheiden, dat ook
de verwarming der kerk in den win
ter en de beroepingskosten, d.w.z. de
kosten van de Gedeputeerden der
Classis, ten overstaan van wie de pre-
Zonder schriftelijke toestemming is eenige overname uit deze rubriek verbod en.
TWEE DEUGNIETEN.
'I Was al duister om hem henen,
Daardoor kon hij dus niet zien.
wie 't was, die op hem afkwam.
Was 'I een vijand weer misschien
Toch 't geluid dat daar gemaakt werd
Klonk bekend hem in het oor,
Zou ik heusch mij niet vergissen,
't mijn makker die ik hoor
luist voor hij zich opgericht had,
Om te speuren in het rond,
Zag hij duidelijk zijn makker,
Ole daar hijgend voor hem stond.
.Hé", sprak deze, «Is dat loopen,
Vluchtte voor een leelljk beest.
Oat daar eensklaps op mij aankwam
Weet niet, wat het is geweest.
Maar gelukkig in het donker,
jw k ontsnapt. Tot mijn pleizier,
J'od ik jou nu op dit plekje,
'el mij eens, wat doe je hier
.Wat een vraag", sprak nu de ander,
•Had jij maar je plicht gedaan.
Jas iy, toen ik in den nood zat,
«aar niet op den loop gegaan.
[oen die hond boos op mij aanvloog,
lJi toen liet je me In de steek
wat heelt hij ml] gebeten,
"oen nog heelemaal van streek.
dit wil ik je wel zeggen,
zoo gauw maar als ik maar kan,
weer naar huis ga; want dat zwerven
onsch, ik heb genoeg er van.
ll jij soms verder zwerven,
Praa,ie' heb ik genoeg,
kt°uw "ad zal ik niet meer luisteren
naar huls hoor, morgan vroeg."
.Hoor eens", sprak de andere haan'
'k Oeloof toch dat je één ding vergeet'
jij toch was het, die wou gaan vluchten'
Doe niet of je 't ntet meer weet.
(Wordt vervolgd.)
.«Het verborgen geluk!"
(Vervolg.)
De arme kereltjes verveelden zich
gruwelijk, want 2ij zaten zoo ver van
elkaar af, dat zij niet praten konden.
Die kleeremaker was of schoenmaker
bracht stilletjes wat werk mt3. Het
mocht wel niet, maar ach, men sprak
er niet over. Maar de kabouters die
een zwaarder vak beoefenden konden
niets doen en zij moesten dus werke
loos terneer zitten.
Zoo verstreken maanden en jaren
na den dood van het prinsesje. De
hoofdman der kabouters werd al oud
en dikwijls dacht hij er over na of hij
het geheim van .Woudvrede" maar
niet liever aan zQn ministerraad zou
vertellen, want wat zou ermeegebeo
ren als hij eens plotseling dood ging
HQ moest toch zorgen dat ook zijn
opvolger met het geheim bekend zou
zijn.
Maar dan herinnerde hij zich weer,
dat het prinsesje uitdrukkelijk ver
klaard had dat slechts hij alleen er
mede bekend mocht zijn.
Het was een heel moeilfjk geval
voor den armen kabouter—hoofdman
en den laatsten tijd piekerde hfj er dag
en nacht overMaar zie, zooals het
meer gaat, kwam ook deze zaak op
eens en eigenlfjk geheel In orde.
Op een mooien zomerdag slenterde
een nog zeer jonge man over den
hierweg, die langs «Woudvrede"
dikinteu werden beroepen, uit de ge
meentekas betaald werden. Arme ge
meentekas
Dat aan bovengemelde verplichtin
gen der geestelijke tiendheffers niet
alleen te Waalwijk, maar wellicht in
gansch Staats-Brabant zeer onregel
matig en zeer onwillig werd voldaan
wat ons zeer natuurlijk voorkomt,
wanneer wjj bedenken, dat de
Roomsch-Katholieken aldaar de groot
ste meerderheid uitmaakten en zij
dus ook moesten „dokken" voor za
ken, die hun niet aangingen en hun
niet het geringste voordeel aanbrach
ten blijkt duidelijk uit het den 16
Januari 1778 door de Staten-Generaal
gegeven „Plakaat, concerneerende het
vernieuwen, reparceren en onderhou
den der kerken met hetgeen daartoe
behoort ten platten lande van Staats-
Brabant", waarvan ook een afschrift
berust in het kerkelijk archief van
Waalwijk. Dit plakaat, negen artikels
bevattend en dus te lang zijnde om
hier afgeschreven te worden, komt ge
deeltelijk op het volgende neer: De
S*aten-Generaal na terloops gewag
gemaakt te hebben van de bekende
„Edikten of Ordonnantiën van de
Aartshertogen Albert en Isabella van
den 28 Maart 1611 en 2 October 1613,
op dat subject (n.l. de Tienden) ge
maakt", naar welke men zich ook
hier te lande tot 1769 reguleerde, en
tevens er op gewezen te hebben, hoe
die Ordonnantiën ten aanzien van
Oostenrijks-Bralmnt (België) bij eene
nieuwe wet van den 25 September
1769 door Oostenrijk vernietigd en de
verplichtingen der geestelijke tiend
heffers zwaarder gemaakt waren
bevelen het volgende:
1. De contributie tot het bouwen,
repareeren en onderhouden der ker
ken ten platten lande, en van de
daaraan vast zijnde gebouwen, met al
le hetgeen daartoe behoort, de predik
stoelen, zitbanken, vloeren niet uitge
zonderd, mitsgaders van de torens,
voor zooveel dezelve op de kerken of
daaraan vast staan, en van de
thiendklok 4), schoon hangende in een
toren, die op zich zeiven en van de
kerk afstaat, in het district van Bra
bant, is een last wezendlijk aankle
vende en leggende op de geestelijke
Tiend ens.
2. Die verplichting is subsidiair en
daaraan behoeft alleen voldaan te
worden voor het geval, dat dé kerke-
fondsen te kort schieten.
3. Tiendheffers, zoo uitheemsche
voerde. HQ had alles in de wereld
door een ramp verloren en hQ was
dus arm en alleen overgebleven. HQ
Hep daar doelloos voortonverschil
lig van den eenen dag in den anderen
levende en in de zoete hoop, dat et
nog eens een gunstige verandering in
zQn lot zou komen. Oplettend speurde
hij overal de omgeving na of hij wel
licht een ridderkasteel ontdekte, want
dan zou hQ zich daar aanmelden om
dienst te nemen als page of lans
knecht als het niet anders kon.
En zoo gebeurde het dat deze jon
gen de eerste sedert eeuwen was die
het prachtige slot «Woudvrede" ont
dekte.
Gelukkig zuchtte hQ eindelQk een
kasteel, eindelQk een kansje om eens
een paar nachten niet onder den
blooten hemel te slapen.
Vol hoop liep hQ met flinke passen
in de richting van het kasteel, maar
wie schetst zijn verbazing toen hg daar
plotseling den kabouter Zegenrijk op
een boomstruik zag zitten suff;n. Ka
bouters waren lieden die men zeker
niet eiken dag ontmoette en het is dus
geen wonder dat onze jonge vriend
een kreet van verwonderiing slaakte.
Verschrikt sprong ZegenrQk op
«Wle ben je riep hQ In de groot
ste verwarring.
.Falkon van Bremervoorde, ant
woordde de jongen. Ik zoek naar een
kasteel om er dienst te kunnen nemen
als page of lansknecht.
«Dan ben je hier verkeerd aange
land, want in dit kasteel kent men
pages noch lansknechten.
Falkon lachte ongeloovig en riep
«Kom, gQ dwerg, gij wtl mQ mls^
leiden 1 In welk kasteel zou men geen
krQgslieden kennen Ga op zQ en Iaat
mQ doorl
«Sta... als het leven u lief is 1 brulde
nu opeens ZegenrQk terwQI hij woe
dend opsprong en zich gereed maakte
voor een gevecht.
Maar dit was te veel voor den
sterken en vrooIQken Falkon. HQ
schaterde het alt en sloeg zich de
handen bQna op de knieën stuk, zoo
grappig vond hQ het kleine kereltje
daar voor hem, dat trachten wilde
hem te weerstreven. HQ dacht er echter
niet aan met hem te gaan vechten
stel je voor dat hQ het mannetje eens
pQn zou doen. Dat zou hij vanzelf
heel laf vinden.
Hoe weinig besefte Falkon wat een
kabouter eigenlijk Is! Slechts een klap
zou hij ZegenrQk hebben kunnen ge-
ven, dan zouden er dadclQk meer dan
als inheemsche, die met documenten
bewijzen kunnen, dat hunne tienden
nimmer in handen van geestelijke
personen of corpora geweest zyn, zijn
van deze verplichting vrijgelaten.
Deze aanhalingen uit genoemd pla
caat zijn voor ons doel voldoende.
(Wordt vervolgd).
Aan tee keningen
1). In het Placaat van de Staten-Ge
neraal der Vereenigde Nederlanden, d.d.
56 Januari 1778, waarvan in dit opstel
meer gewag zal worden gemaakt, worden
„geestelijke tienden", in niet heel mooi
Nederlandscb, aldus gekarakteriseerd:
Geestelyke Tiendens, dat is, op alle Tien-
dens in het generaal en zonder onder
scheid van wat aard, natuur of qualiteit
dezelve ook mogen zijn, en zonder dat
tot de geestelijkheid derzelve geven of
nemen kan, of die door geestelyke per
sonen of gestigten, dan by laicate of we
reldlijke personen thans worden beze
ten, of op wat wyze dezelve geacqui-
reerd zijn, uytgezondert alleen op zoo
danige Tiendens, waarvan de posses-
seurs den Regten genoeg zullen kunnen
bewyzen, dat ze nimmer in handen van
geestelijke personen of corpora geweest
zijn.
In de eerste plaats waren geestelijke
tienden dus Rijkstienden, in de tweede
plaats heerlijke en in de derde plaats
personeele tienden.
Dat ook de Heer of Vrouw van Waal
wijk een gedeelte zijner of harer tienden
moest missen, blijkt uit de resolutie van
1776, waarin o.m. staat; om soo
ugt 's Lands Tiendens. als uyt die van
den Heer of Vrouw van Waalwijk ieder
pro rata van hetgeen deselve in de ver
pondingen contribueeren en dus op den
selven voet, soo als in gevolge van haar
Ed. Mog. resolutie van den 24 Febr. 1763
de kosten van de ter dier tijd aanbestede
reparatien aan den toren gevonden zijn.
2). Dat door die tijdelijke en niet af
doende reparatiën de toren wel eens van
vorm veranderde, behoeft geen betoog.
En nu is het ook verklaarbaar, dat de
afbeelding van den Waalwijkschen toren
uit de 18e eeuw, berustende in de ver
zamelingen van het „Genootschap van
Kunsten en Wetenschappen" te 's-Her
togenbosch, die vaak voor valsch is aan
gezien, heel wat afwijkt van den huidi-
gen toren. Ik begin meer en meer tot de
overtuiging te komen, dat die afbeelding
wel degelijk echt is.
3). Magistraat schepenen en bur
gemeesters.
4). Met dé tiendklok (gewoonlijk een
kleinere naast de grootere luidklok han
gende) werden door den vorster de
tiendverpachtingen ingeluid.
ia iiMiiiiiim
Zij, die zich met ingang van
1 April op dit blad abonneeren,
ontvangen de tot daartoe ver
schijnende nummers GRATIS,
Julzend woedende kabouters uit alle
holen uit den grond zQn opgerezen
om hun aangevallen vriend by te staan.
Gelukkig dus maar dat Falkon zoo
edelmoedig dacht.
Waarom wilt gQ mQ tegenhou
den. vroeg hQ vriendelijk. Is er U zoo.
veel aangelegen dat ik niet op dit
kasteel kom
Inderdaad, Falkon, antwoordde
Zegenrijk, ik bewaak met drie mijner
vrienden deze burcht in opdracht van
onzen hoofdman Edelhart. GQ zult in
het kasteel niets vinden, dat wil zeg
gen geen menschen, en dus kunt ge
er ook niet page of lansknecht wor
den want gij zoudt geen ridder hebben
om te dienen.
Maar waarom bewaakt gQ dan
dit kasteel als er toch niemand woont?
Dat weet ik nietbekende Zegen
rQk openhartig.
Wat, dwaze dwerg, riep Falkon
in de grootste verbazing, gQ weet het
niet eens waarvoor gQ op wacht staai?
Zooals ik zeide: ik weet 'tniei!
WQs mQ den weg naar Uw
hoofdman Edelhart! riep Faikon nu
opgewonden, hem zal ik vragen welk
geheim er in dit kasteel verborgen is.
Van hém wil ik hooren waarom gQ
zoo scherp de wacht houdt voor een
burcht die onbewoond is. Zeg het.
vraag ik U. waar is Edelhart te vinden
Edelhart zal U niets van dit
kasteel vertellen weest daar verzekerd
van, maar hQ zai U gearne ontvangen
en spreken, want hQ is zooals zQn
naam luidtn.l. edel van hartLoop
hier recht uit het land in en klop drie
maal op den stam van den eersten
boom dien ge ziet. Denk er aanklop
met Uw rechterhand.
Met een vaarije verdween Falkon
in de richting van het bosch. Dat zou
hQ hebben I Een gesprek met een ka
bouter-koning. Hij liep wat hij kon
en een paar minuten later stond hQ
voor een kolossalen eikenboom, Vroo-
IQk hief hQ de rechterhand op, balde
zijn vuist en klopte driemaal vlug
achtereen tegen den stam. Het kloppen
hoorde hij niet eens. maar binnen in
den boom scheen men het wel ge
hoord te hebben, want opeens ging
den stam open en hoorde Falkon een
stem roepen, die hem aankondigde
dat hQ kon binnentreden. Nieuwsgierig
stapte Faikon den donkeren boom In.
DadelQk sloot de stam zich weer ach
ter hem en op heizelfde oogenblik
werd het binnenste van den eik door
beider lampenschQnsel verlicht.
Wordt vervolgd.
en ziek door gevatte koude, alsmede Mi
pijnen van velerlei aard, zullen een van de
hieronder genoemde
Mljnhardt's Poeders
U spoedig heipenMijnhardt's Hoestpoeders -
Qrieppoeders. Hoofdpijnpoedel s. Ver-
koudheidspoeders. Kiespijnpoeders.
Maagpoeders. Rheumatiekpoeders. Op
poeders en doos staat de raam Mijnhardt. Let
bij het koopen hierop t Prijs per poedei 8 ct.en
per doos 45 ct. Verkrijgbaar bij Uw drogist.
GEMEENTERAAD.
DRUNEN.
Openbare vergadering van den Raad
der gemeente Drunen, gehoudrn op
Woensdag 11 Maart, des nam. 7 uur
ten Raadhuize.
Voorzitter de Edelachtb. heer Mr. R.
J. Th. van der HeQden.
Afwezig de heer van Bladei.
Aan de orde:
1. Beëediglng van L. van Drunen,
benoemd lid van den Raad.
In handen van den Voorzitter legt
de heer van Drunen de vereischte
eeden af.
De Voorzitter wenscht het nieuwe
lid geluk mei zijn benoeming en durft
vertrouwen dat hQ in den korten tQd
dezer zittingsperiodie, die nog resteert,
veel goeds voor de gemeente zai doen.
De heer van Drunen dankt, en zegt
toe zQn daarvoor best te zullen doen.
2. Ingekomen stukken.
Procesverbaal van kasopneming bij
den gemeente—ontvanger
SchrQven van Ged. Staten, waarbQ
te kennen wordt gegeven, dat aanvul
ling der zekerheid door den Gem.
ontvanger niet onmiddellQk, doch eerst
binnen een door den Raad te bepalen
termQn moet geschieden.
B. en W. stellen voor een nieuwe
verordening vast te stellen op het
beheer van het gemeentelQk elektrici
teitsbedrijf. Vroeger was de PNEM
steeds uitvoerster, doch thans is dit
niet meer het geval, en B. en W>.
achten het dan ook juist in verband
met de aanstelling van een nieuwen
administrateur noodig dat een zekerheid
gesteld wordt. B. en W. stellen voor
te bepalen dat de administrateur, Indien
hQ meer dan f 500 in kas heeft, dat
meerdere in de kas van den gem.
ontvanger moet storten. Bovendien zal
hij voor zQn indiensttreding een zeker
heid van f 1000 moeten storten.
De beer van Drunen vraagt of de
candidaten biermede op de hoogte
gesteld zijn.
Oplossingen van de vorige week,
1
Oeen grooter plaag dan lui en traag,
2
dansmuziek
amsterdam
noordzee
sittard
moesel
uilen
zool
lep
el
k
3
bruin
brood
pruim
strik
traan
Nieuwe Raadsels,
1
Ik ben een spreekwoord van *7
letters.
28—29—8—9—15 wordt in veel
plaatsen gehouden
135—19—17—22 stad In Oos-
tenrQk
2-12-33-27-21-30-31 plaats in
Zeeland
4-24-35-36-42 rivier in Z Holland
38-17-34-14-16-25 - 41 doet
een hond
44—46—18—27—47 plaats in Utrecht
11—13—20 een afsluiting
23—39—37—27 plaats in Zeeland
6—40—43—26 krQgt men als men
zich bezeert
10—45—32 maakt de kuiper
2
Vorm uit onderstaande een stad In
N.—Holland.
MOENNINKNAD
3
Van links naar rechts en van boven
naar beneden ben ik een plaats in
West—Indië.
xxxxxxxxxx het gevraagde woord
xxxxxxxxx hoofdstad van Nederland
xxxxxxxx plaats in Limburg
xxxxxxx geeft men aan den arme
xxxxxx beteekent .nevelig"
xxxxx roofvogel
xxxx koningin der bloemen
xxx boomsoort
xx Insect
x klinker
No.