rinrYnn De fflorgenklok DE ECHO VAN HET ZÜE TWEEDE BLAD. ECHO'S. GESCHIEDENIS DER HERVORMDE KERK TE BESOIJEN. No. 83. Zaterdag 26 Oct. '35. 58e Jrg. Godslastering. De leider van het Duitsche arbeids front van Hessen-Nassau, Willy Bec ker, heeft Woensdag 9 October te Frankfurt op den Gouwdag van de Hitlerjeugd de volgende verklaring af gelegd: „Den godsdienstigen tegen standers van het Nationaal-Socialisme die den Staat de jeugd willen afhan dig maken, moet het volgende gezegd worden Kerken en godsdiensten zou den thans in Duitschland niet meer bestaan, indien het Nat.-Soc. er niet geweest was en den strijd tegen de godloozen-beweging op straat niet ze genrijk ten einde gevoerd had. Het Na tionaal-Socialisme kan niet vergele ken worden met een of andere partij- groepeering van vroeger. Dit zal de toekomst duidelijk leeren! In later eeuwen, wanneer men een juisten maatstaf voor de dingen, die thans gebeuren, verkregen heeft, zal eens terugblikkend op dat verleden kunnen gezegd worden: „Christus was groot, maar Adolf Hitler was grooter". De voornaamste plicht van de Duitsche jeugd moet zijn: een werktuig dei- Voorzienigheid te worden voor het groote en eeuwig jonge Duitschland". Het werpt een raar licht op het „po sitieve Christendom", wanneer ver antwoordelijke leiders in een staat zul ke ergerlijk-godslasterlijke woorden tot de ontvankelijke jeugd mogen spre ken. De heer Hitier zelf moet bij het lezen van zulk een uitspraak zich toch wel eens gaan afvragen, waar het fei telijk met zijn Christendom naar toe gaat en of de heidensche invloeden, die ljij mede heeft wakker geroepen onder de leidende elite van het Duit sche volk, niet alle Christelijk denken dreigt te overwoekeren. We durven niet gelooven, dat dergelijke uitlatin gen de volle instemming van den Führer hebben. Maar daarom juist vragen we ons af: waarom toch on ophoudelijk het volk door deze hei densche voormannen vergiftigd moet worden. De heer Becker blijft ongetwijfeld op vrije voeten rondloopen, komt zelfs niet in een gesticht voor „Geisteskran- ken", maar wee den pastoor of dominé die zich tegen deze godslastering keert. Waarom staat de heer Hitier mach teloos tegen het doorvretend verderf en moet hij het Christendom dagelijks laten bespuwen? 1610—1935. Door J. van der Hammen Nic.zn. XX. De dorpssecretaris van Besoijen Ger- rit Verheijden, die van 1670 tot 1695, dus gedurende 25 jaren, de belangen dier gemeente en ook meermalen de belangen der Hervormde kerk aldaar op zoo voortreffelijke wijze heeft ge diend en voorgestaan, heeft ook een aanzienlijk aantal aan officieele en niet-officeele stukken ontleende aan- tcekeningen nagelaten van zaken en voorvallen, die hij gedurende den oor-* log van 16721678 zelf heeft meege maakt of met eigen oogen aan schouwd. Voor de opstelling van dit artikel heb ik daarvan natuurlijk dankbaar gebruik gemaakt, en zoo ben ik in staat gesteld op vele tot nu toe onbekende bijzonderheden van dien gcduchten krijg inzonderheid op die, welke betrekking hebben op de Langstraat een geheel nieuw licht te doen vallen, hetwelk met de zuivere waarheid geheel overeenstemt. Het spreekt vanzelf, dat het dorps bestuur alhier met het oog op het dreigen of spoedig uitbreken der vij andelijkheden al heel vroeg zijn voorzorgsmaatregelen begon te ne men. Zoo werd op last en aanschrij ving van de Staten van Holland van dato 16 Februari 1672 door schout en gerechten een staat geformeerd van alle weerbare mannen te Besoijen tus- schen 18 en 60 jaren, gearresteerd den 22 Maart en den 24 Maart ter hand gesteld aan den heer Mathijs Pompe, baljuw van Zuid-Holland te Dord recht. Deze „staat" bevat de volgende 62 namen: Thomas Cornelissen, Cor- nelis Woutcrsz. van Gils, Adriaen Pee- tersz. Olifiers, Laurens Boogaerts, Jan Geeritsz. de Rooij, Bastiaen de Rooij, Adriaen van Dongen, Wouter Pcetersz., Jan van Pas, Andries Wou tcrsz., Hugbrecht Woutcrsz., Gcrrit van Andcl, Adriaen Woutersz. van Baerdwijck, Cornelis Heijmans, Jacob Claessen, Jacob Jansz. Strijthoven, Wouter van Kuijck, Gijsbert Lam- berden, Godschalck Bugs, Geerit Adriaensz., Drick Jansz. Verwiel, Adriaen Geeritsz. de Rooij, Aert Mut snerts, Adriaen Geeritsz. van den Hout, Bastiaen PelUcaen, Lugcas Bor- gers, Cornelis Claesz. de Wit, Gijsbert de Wit, Adriaen Antonisz. Kerpestegn, Hendrick Hugsman, Antong Boogers, Embrecht Leenhouwer, Hendrick Mas- signon, Corstiaen Cornelisse (van Sprang), Geerit van Thugn, Jan Hiiij- bertsz. van Hegst, Jan Thijssen van Oirschot (metselaer), Frangois Claes sen, Jacob van Drongelen, Jan Goos- sens van den Hout, Willem Boom, Aert Hendricx, Geerit Hendricx, Lau rens Jansen (Nultenbock), Hendrick Anthonisz., Wilem Corsten, Hendrick de leertouwer, Willem van Kugck, Ja cob Peetcrsz., Willem Lugcasz. (Uyt- tenbroeck?), Antong Prasers, Antho- r.g Cornelisse, Jan Anthonisse, Willem Adriaensz., Pauwels Pcetersz., Adriaen Hegndricx, benevens de volgende ma gistraatspersonen: Peeter van Emonts (president), Willem Hagen, Corstiaen de Greef, Anthong de Brugn (school meester en voorlezer), G. Vcrhegden (secretaris en Johan Couwenberg (ko renmolenaar). De schout Ivo van den Heuvel en de predikant Plassius komen op boven staande lijst niet voor. Evenmin de bo ven de 60 jaren oud zijnde schepenen Michicl Jaghers en Cornelis Corsten. Al de bovengenoemde personen moesten zich ieder oogenblik gereed houden, om op den eersten oproep on verwijld op het krijgstooneel te ver schijnen. naar het Duits van Adolf Schmitthenner door Ja 1» waagde Philip eindelijk te vragen. »Ja, ze slikte een paar stukjes glas in.» »Is ze gestorven »Neen, ze. genas. Ze kon worden geopereerd en ze is met den burge meesterszoon gehuwd »Nu, dan is alles toch nog goed geworden.» »Neen, Philip, het is niet goed geworden. Vandaag heb ik weer in diezelfde ogen gekeken. Die morgen vroeg neergeschoten zal worden is.... is.... hddr zoon 1 En nu moet ik voor de tweede maal haar groot leed aan doen zonder dat ik het wil, ik kan niet anders, ik móet 1» De Keurvorst was opgesprongen en keek vol ontroering op naar de sterren. Zachtjes zei hij voor zich heen »Hebt Gij het zo beschikt, o Heer, dan buig ik ootmoedig het hoofd.» »Otto», zei de vriend, terwijl hij zijn hand op diens schouder legde, »Ötto, is het niet een gunstige schik king, dat je vandaag in deze stad gekomen bent? Zal ik je eens wat zeggen? Je bent hierheen gekomen om hem te redden Daarop keerde Ottheinrich zich langzaam om en zei diep-ernstig «Volstrekt niet I Wanneer morgen vroeg de klok heeft uitgeluid, wordt hij door mijne musketiers dood geschoten.» «Philip, ga naar bed. Ik zal ook proberen te slapen. Goeie nacht 1» Toen het schemerlicht van de nieuwe morgen door de ruiten naar binnen viel, verhief de Keurvorst zich van zijn legerstede, kleedde zich aan en ging de trappen af naar de eetzaal. Hij opende het raam en keek naar buiten. «Welke mannen heb je uitgezocht, Peter?» vroeg hij aan den korpjraal. Deze noemde hem de namen. De Keurvorst kende ze wel. Hij wist dat dit goede schutters waren. Hij ant woordde Den 17 Mei 1672 werd door den Be- soijcnschen magistraat voorloopig be sloten met het oog op plonderijen en strooperijen alle dorpspapieren, in kisten verpakt, naar Heusden over te brengen, waar ze in een kamer van het weeshuis zouden bewaard worden. Dit geschiedde evenwel niet, want ruim een maand later, den 14 Juni 1672, besloot men die papieren niet r.aar Heusden, doch naar Geertruiden- berg te vervoeren, wat ook gebeurde en waar ze ten huize van Juffrouw An na Grugters, brouwster in de witte hand, werden gedeponeerd. De kerkepapieren vonden voor eeni- ge maanden eene schuilplaats op het kasteel van Gansoijen. Den 1 Maart 1675 stelde de Besoij- ensche secretaris Gerrit Verhegden een nauwkeurigen staat of waarheid lievende memorie op van alle materi- eele schade, door den oorlog geduren de de jaren 1672, 1673 en 1674 gele den. Die schade bedroeg voor Besoijen alleen ongeveer 5 0 0 0 0 gulden Om den wille der belangrijkheid en om den lezer een duidelijk en klaar denkbeeld te kunnen geven van wat een oorlog in vroegere tijden voor de ze benarde streken beteekende, moet ik dien staat hier afschrijven, hopende dat de lezer er goede nota van zal ne men. Die staat luidt aldus: Pertinenten ofte oprechten staet van de schade, die den geauthori- seerde 1) tot de bedieninge van het schouth ampt ende gerechten van Besofjen ofte desselft inwoonders ende ingelanden geleden hebben gedurende desen oirloch, mitsga ders wat vande selve by quvtschel- dinghe van den S'aet het Rijk) geproffiteert hebben, ende wat de- selve alsnoch ten comptoire ver schuit sijn. Eerstelijck als de Fransen tot Tilborgh hadden wesen executeren ende daer naer tot Vlgmen bv 's Hertogenbosch ouamen met het gros vant Leger onder de com* mande van den Grave van Chammelg, soo sijn de regenten van Besoven génoot- saeckt geweest met baer te handelen over de contributie 2), ende aende selve be- taelt over contributie ende rations 3) tot dato deses, volgens diverse quitancien, de somme van ses duysent aght hondert en aaht ende vijftigh carolus gul a erts ne gentien stugvers, dus 685819 Aende fortificatie ivercken van Creve- cenr betaelt de somme van vijff hondert en drie carolus gulden, dus 503 Aen rei/s ende solisilatie costen, veree- ringe ende affoersinaen aende Franse oversten, om tot vcminderinge van Imre onlydelycke affvorderinee van contribu te te comen, betaelt tot dato deses negen hondert carolus gulden, dus 900— Item niettegenstaende dat ons dorp is onder 't ressort van StiVt Hollandt ende bv gevolge onder de provincie van Hol- lant, egter niettemin dagelix convogen ende licenten moeten betaten, als of wv hoorden onder Brabant, ende oock door 't sluvten van licenten merckelycke scha de hebben geleden, dus voor., memorie. Ttem soo is ontrent den 8 Mey 1672 door ordre van den Staet de riviere d'Onde Mase scheensdiep ende andere slooten ende grachten achter Clijn Was piek ende Haanhoort toegedamnt, waer door den eb ende vloet der wateren sijn gestuyt, waerdoor de landerven van hare ordinaire vochtichcvt sijn berooft, ver mits het doen ter tijt was eenen extra- ordinaren droogen voorsomer, soo dat alle slooten en grachten waren ugtgc- droocht ende wvnige vruchten sijn ge wassen, soo dat de beesten geen water »Zo is 't goed. Welaan, mannen, doe je werk goed! Je moet je maar voorstellen, dat je een soldaat voor- hebt. Je weet het, een sukkel is 't die hem niet precies in het hart raakt Daarop zochten zijn ogen den gevangene, hij knikte hem toe en groette hem met de hand. Nu kwam de klokkenluider over het kiezelzand aanlopen. Zijn sleutel knarste in het slot, de kerkdeur ging open. Ottheinrich keerde het raam de rug toe, hij kon niet langer toeschouwer zijn, hij vouwde de handen.... Geruimen tijd verliep er. Geen klokketoon werd er gehoord. De Keurvorst keerde zich om en keek naar buiten De soldaten hielden de geweren en de lonten gereed. De korporaal, de gevangene, de nieuws gierigen die toevallig voorbij kwamen bleven staan, óllen keken naar de openstaande torendeur. Want.... daar kwam de klokkeluider naar buiten rennen met de ontzetting op het gezicht. Hij liep »De klokken zijn.... zijn behekst De Keurvorst riep hiern tot zich aan het raam. Met knikkende knieën stond de man voor hem en met moeite bracht hij er uit: »De morgen klok doet het niet en de middagklok ook niet.» «Waarom dan niet?» »Ja! Het touw is in orde, de klokken slingeren, dat kun je wel voelen, maar ze zijn... ze zijn... Die man daar heeft ze behekst.» Hij wees op Sabinus. »Zijn er maar twee klokken »Neen, daar is ook nog 'navond- klok »Nou, luid dan déórmee!» Dadelijk daarop begon de klok te luiden. De Keurvorst trad terug in de en copden becomen ende gemyn onder maelcanderen liepen ende bedorven wa ren. Daer op is gevolghi dat inde maent van Juny 1672 voornoemt de nieuwe ge- maeckte sluysen ende den Demer 4) bin nen de stat Heusden is geopent mitsga ders het doorsnijden van den hoogen Maesdijck boven Heusden voornoemt, waerdoor d'voornoemde landeryen soo- danigh sijn geinundeert ende onder wa ter gestelt, dat de selve geen ofte seer wynich proffijt hebben connen geven, oversulex de schade opt minsten ge- taxeert op een somme van seven duy sent een hondert carolus gulden, dus. 7100—0. Item den 29 ende 30 Mey 1672 soo sijn hier geinquartierl geweest negen en twin tig h rugters uyt een Compagne Holstjjn- ders, daer van d'rest vande Compagnie tot Waelwijck lagh, daeghs voor cost, dranck, hoy ende haever van ideren ruy- ter eenen gulden, compt over de 2 da gen de somme van aght en vijftigh caro lus gulden, dus.... 580. Item als de Fransen onder het com mando van Foriel 5) met omtrent twee duysent poerden het dorp van 's-Grave- moer hadden wesen branden 6), toen sijn se int wederkeeren door het dorp van liesogen naer Vlijmen gcmarcheert ende stonden hier eenen geruymen tyt stil, alsoo sy de Drongelse Mase gingen visi teren om daer door te ryden, ende open de toen de Resoyense Kerck, die sg met diverse nabueren hugsen uytplonderden 7), oock mede nemende de paerden en beesten, die haer noch op de hoochten waren onthoudende, oock aen de selve den cost ende dranck moeten verschaf fen, oversulex de selve schade ten min sten getaxeert op de somme van vierduy- cent vijff hondert carolus gulden, dus.. 4500—0. Item omtrent de maent van November 1672 voorschreven soo is alhier gein quartierl geweest, als 't leger naer Char- leroy trocken, het regiment van den Graeff van Merode ende noch twee an dere regimenten, sijnde samen drie regi menten, ider regiment sterek zes com- pagnien ende ontrent duysent toochpaer- den 8), ende hebben Iver verbleven eenen dagh ende nacht ende hebben de in woonders in cost, dranck, hoy ende ha ver gecost meer als de somme van agli- tien hondert carolus gulden, dus 1800—0. Item als het voornoemde leger int we derkeeren van Charlerov quam, soo is alhier geinquartiert geweest den Colonel Langerack met sijn by hebbende regi ment ende hebben hier verbleven twee dagen ende twee nachten, ende de inge- setcnen opt mins'en gecost aen cost ende dranck, hov ende haver, etc. de somme van negen hondert carolus gulden, dus 900—0. Item soo is inden jare 1673 ons dorp wederom geinundeert geweest, uytgeno- men eenige hooghten, waervan het hoy door ordre vanden Grave van Nassouw is wegh gehaelt, als het leger van sijn Hoogheyt den heere Prince van Orangien tot Raemsdonck. Waspiek ende Cappel gecampeert lagèn, ende door de inwoon ders moeten hoven ende op scheeps- boorth met hare wagenen ende paerden moeten verbrengen ende den adjudant vanden voorschreven Grave ende byheb- bende ruvters verschevden dagen cost en dranck moe.ten verschaffen, mitsga ders soo hebben de inwoonders door ordre als boven haer opgevoert droogh hov uyt haere huvsen met hare wagens ende karren tot Bamnsdonck, Waspiek ende Caonel moe'en brengen; mede heb ben alsdoen (alstoen) de Snaensen diver se hugsen uytqeplundert. beesten en scha pen mede genomen, soodanigh dat, in dien het door 't volgen van sijn opge- inelte Hoogheyt niet waer belet geweest, het gants dorp naer alle apparensie som de ugtgevlondert hebben, oversulex by ons de schade van het voornoemde inun deren, arbevt van het hoven op de voor schreven drooghten. leverantie van hov, uyt de huysen plondcen van beesten en de schapen ende meubelen, cost ende dranck voor den adjudant ende ruyters by ons getaxeert, ten minsten op een kamer. Midden in het vertrek bleel hij staan en drukte de handen tegen de ogen. Maar wat is dat? De klok luidt immers zonder ophouden. En wat is dat voor een geren en geschreeuw Is er ergens brand uitgebroken De Keurvorst snelde naar het raam. In de verte hoorde hij »brand» roepen, en toch was nergens rook of vuur te zien. Maar voor de toren stonden een hoop opgewonden en schreeuwende mensen. En midden tussen hen de klokkenluider. De haren waren hem te berge gerezen en hij schreeuwde van ontzetting De Keurvorst riep een van deze mannen bij zich aan 't raam en vroeg «Wat is er aan de hand in den toren «Het klokkespel gaat tekeer als razend. En er is geen mens in de toren. De klok luidt vanzelf en wil maar niet ophouden.» »Ga d;in 'ns naar boven en kijk wie daar boven isl» riep de Keur vorst tot de mensenmassa, en lot den korporaal herhaalde hij nog eens zijn bevel. Maar deze oude soldaat schudde hoofd en schouder vol afschuw en zei »Ik zou je hartelijk danken 1 Die klok is behekst.» Uit de menigte, die elk ogenblik groter werd, trad een der Raads heren naar voren, ging naar het raam, zette zijn baret af en smeekte dringend »Genadige Heer, wij verzoeken U beleefd dezen man uit onze stad te willen wegzenden. Wij zullen hem wel geld voor de reis meegeven. Hij heeft onze klokken behekst.» Wordt vervolgd. somme van negen duysent een hondert caroius gulden, dus910U Item soo is in den jare 1673 door ordre vanden Grave van horen (noorn) ende Governeurs van Heusden ons dorp aen- geschreven om aende fortificatiën van Heusden te arbeyden, mitsgaders door ordre van sijn hoogheyt aent begraven ende fortificeren van het voet quartier achter Waspiek ende slighten van dien naer 't opbreken der seiver, mitsgaders maiicn van facinen 9) op den Capelse wegh, toen 't leger naer Naerden mar cheerde, openen vande dammen, met on- se manschappen moeten gaen arbeyden ende haer eygen werek moeten verlaten int best vanden somer, soodat den ar- beyt daer van by ons opt minsten ge taxeert wort de somme van elff hondert ende vjjff en twintigh carolus gulden, dus11250. Item soo sjjn by ons, als het leger naer Naerden trock, gelevert op den Cappel- sen wech duysent facinen 9) ende wert bv ons getaxeert met het voeren ofte wa gen en car vracht van dien op het min sten de somme van een hondert ende tsestich carolus gulden, dus1600. Item inden jare 1673 betaelt aen ver- teringe ende dagghelden vande savegar- de 10) (sauvegarde) van sijn Hoogheyt, als het leger van sijn Hoogheyt tot Haeinsdonck lagh, de somme van seven en sestigh carolus gulden dartien stuy- vers ende aght penningen, dus.. 67-13-8. Item den 10 April 1673 soo heeft den Graeff van Floodorp met een compagnie by hebbende ruyters, die op partye had den geweest, hier verb'even een nacht ende verteert in hoy ende haver, cost ende dranck de somme van vier en tse- ventich carolus gulden en twaelff stuy- vers, dus74120. 1674. Omtrent den 12 January soo is alhier geinquartiert geweest het regiment van den heer Colonel Mompeljan, bestaende in ses compagnien ruyterve, ende heb ben hier verbleven twee dagen en twee nachten, compt voor hov, haver, cost ende dranck samen de somme van aaht hondert en veertigh carolus gulden, dus 840—0. Item inde maent van Mey soo is alhier geinquartiert geweest uyt het regiment vanden Grave van Nassouw, twee com pagnien ruyters ende dartigh dragon ders, ende hebben hier verb'even eenen dag en nacht en wert by ons getaxeert ten minsten voor boy ende haver, cost en dranck de somme van een hondert en tseventigh carolus gulden, dus 1700. Item den der maent van Mey soo is alhier geinquartiert geweest het regiment dragonders vanden Prins van Coerlant, bestaende in aght compagnien, ende heb ben hier verbleven twee dagen en eenen nacht, ende wert by ons voor hoy, ha ver, cost en dranck getaxeert ten min sten op de somme van twaelff hondert en tachtentig carolus gulden, dus 1280—0. Item den 11 der maent Juny soo heb ben alhier geinquartiert geweest dartigh ruyters. twaelff hant paerden en ses cneghls van den Grave van Wittenstijn ende hebben bier verbleven twee daghen, compt te bedragen de somme van vier en taghtentigh carolus gulden, dus 840. Item inde maent van October soo is alhier geinquartiert geweest cappitijn Stoetwegen met sijn by hebbende com pagnie, bestaende omtrent in seventigh coppen, ende hier verbleven eenen dagh ende naght, compt voor ideren man daeghs thien stuyvers, compt samen te bedragen de somme van viiff en dartigh carolus gulden, dus350. Item soo sijn hier inde maent van No vember 1674 geinquartiert geweest twee compagnien voetvolck, die uyt zee qua- men ende marcheerden naer Breda ende hebben hier verbleven eenen dagh en Oplossing van de vorige wetk. 1 Nat. 2 De spiegel. 3 Hit potlood. 4 Van beiden kan men een advo* kaat maken. 5 De kers. 6 Omdat hij geen mes daarvoor had. 7 De tamboer. 8 Lam—pet—kan. Raadsels. Ik heb negen broeders en verklaar Rondborstig in het openbaar Aan wie dit hoort of zelf mocht lezen De minste van den hoop te wezen. Ren ik alleen, ik wordt niet geteld, Maar als een broeder mij verzelt Heb ik het zonderling vermogen Hem negenvoud te doen verhoogen. aeeekknnnop Rangschikt deze letters zo dat ge een heerlijk gebak krijgt. Het heeft een opening en wordt gebruikt om openingen te sluiten. Tweemaal A en tweemaal B Tweemaal N en tweemaal D Tweemaal R en tweemaal O Welk land spelt men zoo? In welk vat worden de meeste nagels geslagen Anecdoten. Wel boertje wat zullen we krijgen als de wind gaat leggen? Roer. Wel ik denk als de wind gaat leggen, dat we dan windeieren zullen krijgen. JAN DE JONGE.

Kranten Streekarchief Langstraat Heusden Altena

Echo van het Zuiden | 1935 | | pagina 5