GESCHIEDENIS DEB HEM. HERK TE BESODEN
Zaterdag 9 October 1937 No. 81
De Echo van het Zuiden
Tweede Blad
Hoe uit een plagerij een sport ontstond.
1610—1935.
Door
J. van der Hammen Nicz.
LXV.
De buitensporigheden, aan welke
eenige patriottische schepenen en
meer malcontenten van Besoijen in de
maand Juli 1787 zich schuldig maak
ten, waren voor een gedeelte 'n wraak
neming over de onthullingen en uit
voerige berichten van de dorpsregec-
ring aan de Staten van Holland en
gedeeltelijk een gevolg van het feit, dat
die dorpsregeering in den loop van
1787 (n.l. 30 Juni) had geweigerd in
zage te geven van alle registers, char
ters en andere dorpspapieren aan die
malcontenten en inzonderheid aan
Ds. Leemans en de zijnen.
Terwijl nu op Donderdag 19 Juli
1787 de schout, de secretaris en de
schepenen Johan Cordy, Antonie
Kuijsten en Hendrik Hagen zich met
eenige dorpsaangelegenheden (het drij
ven der schouw) bezig hielden, namen
onderwijl de schepenen Denis Koppen,
Bastiaan de Rooij, Hendrik de Graaff
en Adriaan Goedhart, en de burge
meesters Johannes Albertus van Dijk
en Johannes van Heijst de verregaan
de brutaliteit, om aan den Waalwijk-
schen smid Nicolaas van den Blerk
last te geven de secretarie, die toen in
het rechthuis bij Johan Cordy was ge
vestigd, open te breken, de sloten der
kasten en kisten open te steken en de
sleutels mede te nemen. Toen dat was
geschied, werden alle dorpspapieren,
zelfs het dagelijksche loopende regis*
ter, daaruit genomen en naar de her
berg van P. Avan der Lee, waar nu
voortaan de patriottische leden van
het dorpsbestuur hun rechthuis hiel
den, overgebracht. Die inbraak, waar
toe Johannes Albertus van Dijk, Ds.
Leemans, A. C. Drossaerts en J. F.
Dalleu de voornaamste aanhitsers wa
ren, gaf, wat gemakkelijk te begrijpen
is, een geduchte opschudding te Be
soijen: de gansche straat kwam in rep
en roer en 'n ieder trok partij öf voor
de Patriotten öf voor de Prinsgezindeu.
Tevens werd kort daarna Adrianus
Vermeulen door de malcontenten niet
meer als secretaris erkend en gewoon
weg afgedankt en de burgemeester
van Dijk tot hun secretaris geprocla
meerd. Het werd te Besoijen een tijd
van groote verwarring en regeering-
loosheid.
Het spreekt vanzelf, dat de overige
prinsgezinde dorpsregenten niet stil
zaten. Reeds daags na de secretarie-
inbraak, n.l. den 20 Juli, werd door
hen een uitvoerig relaas of verslag
aan de Gecommitteerde Raden in D.*n
Haag gezonden, waarbij alle bijzon
derheden dier inbraak nauwkeurig
werden medegedeeld. Meermalen, den
23sten en 26sten Juli, den 4 Augustus,
wrerd door genoemde Raden aan de
schuldigen bevolen, die brutaal weg
gevoerde papieren weder op hun oude
plaats terug te bezorgen, maar de Be-
soijcnsche Patriotten, prat op hunne
overwinning en gedachtig, dat het
meerendeel der Haagsche Hooge Hee-
ren toch op hun hand was, bleven on
verzettelijk en onvermurwbaar: ze
hielden die papieren onder zich en
lieten ze eenvoudig bij den herbergier
Piet er Antonius van der Lee berusten.
Wat was er nu elders in ons land
geschied? Bijna overal bleven de
patriottische denkbeelden de publieke
opinie beheerschcn en moesten de
Prinsgezinden het onderspit delven.
Maar dat zou niet zooveel weken meer
duren. De lezer weet, wat er op het
einde van Juni 1787 aan de Goe-Jan-
Verwellen-Sluis bij Gouda gebeurde.
Daar werd de gemalin van stadhoudei
Willem V prinses Wilhelmina van
Pruisen, een zuster van koning Wil
lem Frederik II van Pruisen die
wilde beproeven in Den Haag het volk
tot betere inzichten te brengen, door
een bende Patriotten van het Goud-
sche vrijkorps aangehouden en naar
Schoonhoven teruggevoerd. Deze aan
randing werd door den koning van
Pruisen beschouwd als een grove be
lediging zijne zuster aangedaan. Bijna
onmiddellijk daarna, n.l. den 9 Juli,
deed hij door zijn gezant aan de Ne-
derlandsche regeering eene schitte
rende voldoening en een zware strat
voor de schuldigen eischen. Het on-
voldoende antwoord, dat daarop werd
gegeven, gaf aanleiding tot een
nog scherpere memorie. Alles ech
ter tevergeefs: men bleef, ziende blind
voor onheilen, den stadhouder belas
teren en de Prinsgezinden verdruk
ken en vernederen. Eindelijk was de
maat vol. Den 9 September 1787 ont
ving men een ultimatum van Pruisen
en den 13 September kwam het Prui
sische leger, 20000 man sterk, te Nij
megen. Den 17 September waren Go-
rinchem, Utrecht en Dordrecht ver-
meesterd en den 18 September moes
ten de Staten van Holland, die op zoo
schandelijke en tevens onbedachtzame
en lichtzinnige wijze de Prinsgezinden
hadden getreiterd, al hunne tegen
stadhouder Willem V genomen be
sluiten herroepen en intrekken. Twee
dagen later, n.l. den 20 September,
was deze vorst in Den Haag terugge
keerd, en overal kropen de Patriotten
in hunne schulp of probeerden, be
vreesd voor weerwraak, het land te
verlaten.
Dat de gedachte aan weerwraak bij
de Patriotten geen ijdele gedachte
was, werd al heel spoedig bewaarheid
door het feit, dat de Patriottische be
stuursleden overal uit de regeering
werden géstooten of gevangen gezet
en er binnen korte weken eenige dui
zenden leden dier partij naar het bui
tenland (België of Frankrijk) waren
uitgeweken.
Ook te Besoijen verlieten de leiders
der Patriotten, n.l. Johannes Albertus
van Dijk en Ds. Leemans, voor eenigen
tijd de gemeente. Ook hier bracht de
politieke regeeringsverandering een
heele omwenteling teweeg. Reeds den
19 September verscheen voor de raad
kamer van schout en schepenen van
Besoijen een groot aantal inwoners,
zoowel vrouwen als mannen, die drin
gend verzochten om de Prinsenvlag,
Oranje, Blanje, Bleu, welke geduren
de langen tijd buiten dienst was ge
weest en ergens voor oud vuil had ge
legen, weder op den kerktoren te mo
gen plaatsen, gelijk dat dien zelfden
dag al te Drongelen, Eethen, Meeuwen,
Sprang en Capelle was geschied. Dat
moest niet alleen een uiting van vreug
de zijn voor de Prinsgezinden, maar
tevens een sein en zichtbaar teeken
voor de Pruisische troepen, om zich
hier niet aan plunderingen schuldig
te maken. Want het was nog steeds
een onveilige en troebele tijd. Hoewel
het dorpsbestuur uit den aard der
zaak met de verlangens der inwoners
wel instemde, durfden de regenten,
wijl men niet wist of de oude placaten
nog geldig waren en er nog geen be
richt dienaangaande uit Den Haag was
gekomen, niet volmondig daarin toe
stemmen. Het verzamelde volk stoor
de zich daar echter niet aan en de vlag
werd onder uitbundige vreugde en
groote opwinding op den toren uitge
stoken.
Twee dagen later, den 21 Septem
ber, vervoegden zich o.a. de volgende
personen aan het rechthuis: Adriaan
Konings, Gijsbert Sersie, Arnold us
Tcurlings, Leendert Kuijsten, Wouter
Kuijsten, de heer F. C. van der Putt,
Wouter van Baardwijk, Johannes Dek
kers, Adriaan Verlegh, Jan Hagen,
Ruth van den Berselaar, de heer Jaco
bus Kuijmans, Adriaan Pieren, Wil
lem Pieren en Gen-it Brands, allen in
woners en „gelandens" van Besoijen.
Zij verzochten o.a. het volgende:
a. Om het rechthuis van de her
berg van Pieter van der Lee wederom
te verplaatsen en te doen houden op
de oude plaats en dus ten huize van
juffrouw Cordg, met restitutie en
overbrenging van alle papieren, on
langs door vier schepenen en twee
burgemeesters van de secretarie ver
voerd
b. om aan Adrianus Vermeulen,
die daartoe door den ambachtsheer
indertijd was benoemd, de waarne
ming van zijn ambt als secretaris wel
te willen verzekeren, opdat hij dat
ambt rustig en vredig zou kunnen uit
oefenen, zonder in het minst daarin
gehinderd te worden;
c. om aan Johannes Albertus van
Dijk zijn onwettig en eigendunkelijk
genomen ambt als secretaris te ont
nemen en hem daarvan te ontzetten.
Nog denzelfden dag werd door schout
en schepenen in dien geest een reso-
lulic genomen en dus het verzoek der
vragers ingewilligd.
Men liet te Besoijen er waarlijk
geen gras over groeien. Den volgenden
dag, Zaterdag 22 September, hielden
de meeste stemgerechtigde gemeente
leden, bestaande uit de notabelstc in
gezetenen en geërfdens, een onderlin
ge bijeenkomst, waarin werd besloten
aan de dorpsregeering te verzoeken
zoo spoedig mogelijk een verkiezing
te doen houden voor een nieuwen
burgemeester in de plaats van Johan
nes Albertus van Dijk, die het ver
trouwen der meeste kiezers had ver
beurd en dien zij dus niet meer als
zoodanig wilden erkennen. Met dat
verzoek, hetwelk werd ingewilligd,
kwamen zij 's avonds aan de huizen
van den schout en den secretaris. Aan
den dorpsdienaar (veldwachter) Hen
drik van Heijst werd de last gegeven
alle stemgerechtigde personen te ci-
teeren, om op Zondag 23 September
des namiddags te 3 uren in de kerk
te verschijnen en daar de verkiezing
te houden. Op dien middag versche
nen in de kerk 37 stemgerechtigde in
woners, die op één na Louwrens
Boom weigerde te stemmen allen
hunne stem uitbrachten. Van de 36
stemmen vielen 33 op Adriaan Ko
nings, 2 op Jacobus van Heijst en 1
op WouterKuijsten, zoodat Adriaan
Konings als burgemeester was geko
zen. Johannes Albertus van Dijk werd
alzoo gelijk het toen heette als
burgemeester geremoveerd en ver
dween van het toneel. Den 29 Sep
tember werd hem dat door eene ge
rechtelijke insinuatie van schout en
schepenen medegedeeld. Die insinu
atie luidde aldus:
Alzoo de stemgerechtigde gemeente
van Besoijen heeft goedgevonden der-
zelver burgemeester Johannes Alber
tus van Dijck op den 23 September de
zes jaars 1787 te removeeren en uit zij
nen gedanen eed en bedieninge met ad-
sistentie en ten overstaan van schout
en schepenen aldaar te doen ontslaan,
om redenen, zoo dezelve gemeente ver
klaarde, dat hij J. A. van Dijck zich
buiten dezen dorpe heeft geretireerd,
4.
Spreekwoord van 4 woorden, 20
letters.
17 5 13 3, trotsch, verwaand.
15 4 11, gat in het ijs gehakt.
1 6 18 19 14 16 2 7 5, Holland.
8 14 9 10, niet recht.
9 12 6 20, vuurhaard.
brachten aan de Rugby-school, waren
ze eerst hoog verbaasd over de vreem
de manier van „voetballen", die ze er
daar op nahielden. Maar toen ze het
ook een keer gedaan hadden, vond 't
spel direct bijval. En zo verspreidde
het zich langzamerhand over de ande
re scholen door heel Engeland.
„Maar hoe heet dit spel dan toch?
1.
Spreekwoord van 9 woorden 38
letters.
1 33 2 12 32 30 14 11 25, dikwijls
voorkomende gevallen.
13 26 24 24 14, muziekinstrument.
4 18 12 21 16 38 15 28 26 6 17, or
ganisatie.
20 35 7 5 36 37 3, opslagplaats.
35 8 22 10 38 34 15 21, opletten.
23 26 19 29 21 12 2 31, moeilijk
maken.
9 5 30 27 29, deel van het jaar.
2.
Spreekwoord van 8 woorden, 30
letters.
22 5 19 19 28 1 29 18 27, voorbij
laten gaan.
22 21 19 13 19 22 10 6 9 17 11 3 8,
veilige geldbelegging.
21 22 15 7 12 3 25, niet gesloten.
14 21 15 8, scherpe bocht.
30 24 2 16 19 8 11 6 9 13, rijbewijs.
25 1 19 20 26 25 23 7, omhoog ge
gaan.^
4 15 9 13 21 25, vorstelijk persoon.
3.
Spreekwoord van 7 woorden, 29
letters.
24 19 10 27 8 20, zitplaatsen.
17 11 7 16 25, verscheurend dier.
7 13 29 22 12 9 6, hersteld.
4 19 1 26 14 19 5 21, vriend, mak
ker.
18 2 14 15 19 3, jongensnaam.
6 28 2 23, ontkenning.
vroeg iemand.
„Ik weet het heus niet, het heeft
geen naam, geloof ik. 'k Weet alleen
dat het in Rugby voor het eerst ge
speeld werd", luidde het antwoord.
„Nou", zei de eerste weer, „laten we
het dan „Rugby" noemen!"
En zo is het gebleven. Op de helft
van de negentiende eeuw begon het
nieuwe spel al over Europa en de hele
wereld verspreid te raken. Tegen het
eind van die eeuw hadden verschil
lende landen een „Rugby-Bond". Als
jullie ook aan die sport doet of het
soms eens speelt op gymnastiek, dan
moeten jullie maar eens denken aan
dien kleinen Engelsclien jongen, die
zo geplaagd werd, dat hij van kwaad
heid een nieuwe sport uitvond!
5.
Spreekwoord van 5 woorden, 23
letters.
20 16 23 18 18 10 7, stil zijn.
22 17 4 16 11 2 14 5 17 9, inwoner.
8 21 4 13 19, bezem, schuier.
I 12 17 15 9 19 23, getal.
20 13 6 21 3, verhinderd.
6.
Spreekwoord van 5 woorden, 21
letters.
10 17 19 5 13, moeten.
17 14 5 11 5 3, huisvesting.
19 8 20 16 11 13 6 4 2 21, grap.
5 1 15 12, lichaamsdeel.
9 7 18 9, vreemd.
7.
Spreekwoord van 3 woorden, 18
letters.
II 15 7, edel metaal.
3 1 10 17 2 13 4 9 15, rogge-halmen.
18 12 2 14 9, familielid.
8 4 16 9 15 7 6 2, gezellin.
rond en het liefst had hij al die jon
gens eens flink afgerammeld. Maar
wat kon hij alleen beginnen, tegen zo
veel groteren!
Opeens, zonder h te bekommer-
ren om de regels van het spel, ving
hij van kwaadheid de bal met zijn han
den op en liep er hard mee weg, regel
recht naar het doel, waar hij hem met
een goedgemikte zwaai prachtig door
heen gooide.
„Dat geldt niet!" schreeuwden de
jongens verontwaardigd.
„En ik vind dat het wel geldt!" riep
kleine knaap en hij lachte al de boze
kameraden uit.
Een paar dagen later, toen de Rug-
by-jongens al een hele vrije middag
gevoetbald hadden, stelde er één voor
om het nu eens te spelen, zoals die
kleine jongen het laatst had willen
doen. Ze deden het, zo maar voor de
grap, en ze vonden het erg leuk. De
leraren zeiden eerst wel dat het zo
geen spelen was, maar langzamerhand
begonnen ze de nieuwe methode toch
ook wel aardig te vinden en zo werd
dit spel algemeen op de school te Rug
by ingevoerd.
Toen een paar weken daarna leer
lingen van andere scholen een bezoek
er gevoetbaldMaar van de jongeren,
die meededen, was er een, die voort
durend geplaagd werd. Wat hij uit
gevoerd had en waarom de anderen
zo op hem gebeten waren, weten we
niet. Maar een feit is, dat ze het op
hem gemunt hadden. Als hij een ogen
blik de bal had en hem naar het doel
werkte, dan kon hij er zeker van zijn
dat een van zijn eigen partij, hem op
het laatste moment de bal afnam,
voortdurend werd hij geduwd of been
tje gelicht. Dat liet het kleine jochie
zich niet meer welgevallen! Hij werd
steeds meer woedend, met een vuur
rood hoofd van kwaadheid rende hij
Engeland is altijd al het land van
de sport geweest. Ook in de tijd, toen
in andere landen nog haast niemand
aan sport deed, werden er in Engeland
al verschillende takken van sport be
oefend. Op de scholen werd honderd
jaar geleden al gevoetbald door de
leerlingen. Voetballen stond van ouds
her b.v. op het programma van de
school te Rugby, die al in 1567 opge
richt werd en waaraan de rugby-sport
haar naam heeft te danken.
Het was een mooie zomerdag in
1823. De lessen waren afgelopen en de
leerlingen van de kostschool te Rugby
mochten gaan spelen. Natuurliik werd
r
