GESCHIEDENIS DER HERV. KERK TE BES01IEN I rfTTTI Willie's eigen geld. Zaterdag 5 Maart 1938 No. 19 DeEc ho van het Zuiden Tweede Blad 1610—1935. Door J. van der Hammen Nicz. .-<• LXXI1I. Voordat wij nu de kerkelijke ge schiedenis van Besoijen verder gaan vervolgen, zijn wij verplicht onze aan dacht te wijden aan den staatkundigen en maatschappelijken toestand hier te lande vóór en bij het begin van het gewichtige jaar 1795. Wij hebben ge zien, dat in 1787 de heftigste Patriot ten, door tusschenkomst van den ko ning van Pruisen, het land hadden moeten verlaten en vluchten naar Bel gië en Frankrijk, waar de meest ge goeden eene schuilplaats vonden te Brussel en de meer behoeftigen te SI. Omer in Noord-Frankrijk. Daar ge noten de laatsten een karige onder steuning van Fransche zijde. Toen evenwel in 1789 de revolutie in Frank rijk uitbrak, herleefde de hoop dier Patriotten en vooral toen Frankrijk dat onder de leuze. Vrijheid, Ge lijkheid en Broederschap overal lou ter geluk beloofde te brengen in 1792 in oorlog geraakte inet Pruisen en Engeland en ook den oorlog ver klaarde aan onzen stadhouder prins Willem V. Hoewel het er toen voor ons land, wat zijne zelfstandigheid betrof, allesbehalve rooskleurig uit zag, duurde het echter nog tot einde 1794 of begin 1795, voordat wij ge heel afhankelijk van de Franschen werden. Gelijk bekend is maakte de Fransche generaal Pichegru in het be gin van 1795 gebruik van de bevroren rivieren en stroomen, om ons land binnen te dringen en de Engelsche en Oostenrijksche troepen te verdrijven. Ook Utrecht werd den 16 Januari 1795 bezet en prins Willem V was ge noodzaakt den 18 Januari het land tc verlaten en de wijk te nemen naar En geland, zoodat de Franschen vóór Fe bruari 1795 meester van ons geheele land waren. Dat was het droevig einde van de eens zoo roemrijke Republiek der Vereenigde Nederlanden, die van nu af de Bataafsche Republiek werd genoemd. Overal in de steden en dorpen vormden zich zoogenaamde Provisio- neele Representanten van het Volk. Ook de Staten van Holland werden verpatriotschtAllerwegen werden comité's revolutionnair of comitè's van waakzaamheid opgericht. Ook de Staten-Generaal, die bleven bestaan, werden geheel patriottisch. Den 11 Februari 1795 verscheen een Decreet van Arrest van de Representanten van het Fransche volk bij de legers van '1 Noorden en van de Sambre en Maas, waarbij in beslag werden genomen alle goederentoebehoorende aan gou vernementen in oorlog zijnde met de Fransche republiek of van Fransche geëmigreerden, als ook die van pries ters, monniken, leden van kerken of van geestelijke corporation, geëmi greerd zijnde uit de overwonnen ge westen tusschen den Rijn en de Zee. Tevens verkregen die Nederlanders, die de Patriottische denkbeelden wa ren toegedaan en sedert 1787 het land hadden moeten verlaten, de volle vrij heid in het land terug te keeren en werden dienvolgens alle resoluties, op de verbanning dier Patriotten geno men, te niet gedaan. En eindelijk wérd den 16 Mei 1795 het bekende Haag- sclie Verdrag gesloten tusschen de Fransche en de Bataafsche Republiek, hetwelk de volgende punten bevatte: 1. De heide Republieken sluiten een aanvallend en verdedigend verbond, in het bijzonder tegen Engeland ge richt. 2. De Bataafsche Republiek stelt een aantal oorlogsschepen en de helft van haar landmacht ter beschikking van Frankrijk. 3. Frankrijk krijgt Staats-Vlaande- ren, Maastricht en Venlo. 4. Vlissingen wordt gemeenschap pelijk bezit met Fransch garnizoen. 5. De Franschen krijgen de vrije vaart op Rijn, Maas en Schelde. 6. Franrijk ontvangt 100 millioen gulden voor oorlogskosten. 7. Een Fransch bezettingsleger van 25000 man wordt door onze Republiek gevoed en gekleed. De gevolgen van dit verbond waren voor ons land uiterst funest: a. het kwam onder Fransch protectoraat; b. het werd medcgesleept in de oorlogen, die Frankrijk in de volgende jaren voerde; c. het zag zijn middelen van bestaan, zijn koloniën en ten slotte zijn onafhankelijkheid verloren gaan. Wat was er nu in deze benarde tij den te Besoijen gebeurd? Om moge lijke wraaknemingen der Patriotten te ontgaan, waren aldaar ecnige der voornaamste Prinsgezinden, o.a. de secretaris Adrianus Vermeulen, de schepenen Peter Dolk en Hendrik Ha gen en de predikant Mörser, sedert Augustus of September 1794 tijdelijk naar elders gevlucht. Als loco-secre taris trad toen op de bekende patriot J. A. van Dijk en in plaats van den prinsgezinden schout Gerardus van de Werken, die den 24 Augustus 1794 was overleden, was voorloopig opge treden Jolian Hulst. Het moeten vluch ten van Ds. Mörser zal voor hem wel aanleiding geweest zijn hoewel dat nergens staat aangeteekend om in dien tusschentijd naar een andere standplaats uit te zien. In ieder geval heeft zijn gedwongen vlucht zijn ver trek uit Besoijen naar Rijsoord eenigs- zins verhaast, en het lijkt mij toe, dat hij feitelijk liever te Besoijen, waar hij zeer bemind was, zou gebleven zijn. Maar de nood en de kritieke tijdsom standigheden schijnen hem tot ver trek gedwongen te hebben. Hoewel de secretaris Vermeulen reeds den 31 Januari 1795 te Besoijen terugkeerde ongeveer tegelijk met de twee gevluchte schepenen en zijne ambtsbezigheden hervatte, duur de zijn secretarisschap echter niet lang meer. Reeds den 11 October 1794 had den de toenmalige schepenen Lcendert Kuijsten, Antonie Kuijsten, Jan Hulst en Adriaan Konings ernstige pogingen aangewend, om een nieuwen vasten schout en een nieuwen secretaris te verkrijgen. Den 6 Maart 1795 werden die pogingen met gunstigen uitslag bekroond, toen door de toenmalige landsregeering dat waren de Repre sentanten van het Volk van Holland te Den Haag met voorbijgaan van de rechten van den ambachtsheer, tot schout werd benoemd de te Besoijen geboren Rooinsch-Katholieke Herrna- nus Verlcgh en tot secretaris de even eens Roomsch-Katholieke Jan Fran cois Dalleu, zoodat Adrianus Vermeus ten als secretaris moest aftreden. Dit besluit teekent de toenmalige tijdsom standigheden. Tot einde 1794 waren de dorpsautoriteiten (schout, secreta ris, schepenen, burgemeesters, arm- meesters) uitsluitend van den Gere formeerden godsdienst geweest, maar kort na 1795 toen de Hervormde kerk als Staatskerk in beginsel werd afgeschaft kwamen de Roomsch- Katholieke inwoners van Besoijen en elders meer en meer op den voorgrond. Wij kunnen gerust beweren, dat het jaar 1795 het begin was van de vrij making van de Roomsche kerk in Holland en in de Generaliteit en dat sedert dien tijd de invloed dier kerk steeds aangroeide en de invloed der Hervormde kerk gaandeweg vermin derde. Hierbij deed zich het eigenaar dige feit voor, dat de Roomschen, die gedurende 150 jaren onder den voet waren geloopen en die in den grond van hun hart een natuurlijken afkeer hadden van de huns inziens verderfe- lijke nieuwere Fransche ideeën, het juist aan de toepassing dier ideeën hadden te danken, dat zij op kerkelijk en staatkundig gebied hunne vrijheid herkregen. Ook het college van sche penen onderging een geheele wijzi ging er werden vijf nieuwe Roomsch- Katholieke schepenen benoemd, n.l. Adriaan Pieren, Willem Hooymajer, Willem Brokken, Arnoldus Teuling en Hermanus Cuijpers, en twee Her vormde schepenen, n.l. Johan van Heijst en Wouter Kuijsten. Tot bur gemeesters werden gekozen de Her vormde Dirk Wijnen en de Roomsche Jan v. Es, en tot armmeesters de Her vormde Hendrik de Graaff en de Roomsche Gerrit van Es. Besoijen be zat dus reeds in 1795 het eerste jaar der „Bataafsche vrijheid" een overwegend Roomsche dorpsregee- ring. Toch moet men zich van dat „overwicht" geen al te overdreven voorstelling maken: de harmonie om der de leden was, vooral de eerste ja ren, voortreffelijk, en de toenmalige landsregeering te Den Haag zorgde er wel voor, dat de Roomsche invloed zich vooralsnog niet al te zeer deed gelden en er vooreerst geen wrijving tusschen de twee verschillende eere diensten ontstond. Hoe was het nu gesteld in den boe zem der Gereformeerde kerk te Be soijen? Ik moet dan beginnen te ver melden, dat de vacature, ontstaan door het vertrek van Ds. Mörser naar Rijsoord, niet heel lang duurde, slechts van 1 Januari tot 13 September 1795. Consulenten waren toen Ds. Theodo- rus Ilijmans, predikant van Capelle, en Ds. P. Pické, predikant te Sprang, de eerste van 1 Januari tot 8 Juni en de tweede van Juni tot 13 September. Gedurende die vacature werden dooi den kerkeraad, onder presidium van genoemde consulenten, een zes- 5 ze- vental vergaderingen gehouden, o.a. den 2 Januari 1795, toen aan Ds. Mör ser acte van demissie werü verleend; den 5 Februari, toen een lijst werü op gemaakt van aie predikanten uit den overwuterschen ring, aie te Besoijen moesten komen preuiken; den 1U Fe bruari, als wanneer de administree- rende diaken Jan Hagen rekening en verantwoording deed van zyn beneer over 1794, waarbij de ontvangsten be droegen 1U88 guluen en 4 stuivers en ue uugaven loot) gulden, 18 stuivers en 14 penningen, zoouat er een batig slot was van ól gulden, 5 stuivers en 2 penningen. Een der volgende kerke- raadsvergaderingen, n.l. op 3 Juni, was daarom zoo merkwaardig, wijl daaruit blijkt, dat toen te Besoijen, ondanks de door Frankrijk beloojde gouaen bergen, zoo onizetiend veel ar moede werd geleden. Die vergadering was belegd met het oog op het uitvoe rige adres, dat het Comité van waak zaamheid te Besoijen, bestaande uit de leden Jan Franc ois Dalleu, Jan Janse Baas en Dirk Canooy (Duques- noij), den 5 Juni had gericht aan den (^2) Borende kiespijn? Dcvn'n„ TtlyriAa/vdfye" kerkeraad. Het comité gaf daarbij te kennen, dat bij de vele armen het ge schreeuw om brood algemeen was, dat die droevige kreet dagelijks in de ooren schuifelt, dat zuigelingen en an dere jonge kinderen langs de straalI kruipen, roependO, moeder geef ons broodMet allerlei bijbelteksten en verzuchtingen verzocht het comité 0111 hulp en bijstand uit de diaconie- kas en schroomt daarbij niet openlijk te vermelden, dat met de dorpsarmen te Besoijen vreemd wordt omgespron gen en de armmeestersrekening over 1794 den toets der zuiverheid en eer% lijkheid niet kan doorstaan.... Op dat request werd door de kerkeraads- leden ongeveer het volgende geant- antwoord„dat zoo veel het hunne „relatie en omstandigheden mede brachten, zij op dit oogenblik niet „anders konden zeggen, dan dat zij „als burgers, volgens de verplichtin gen, die op hen lagen, gaarne alles „wilden helpen doen, wat ter noodige „verbetering van het bestuur van de „goederen der dorpsarmen en ter ver pachting van het lot der noodlijden- DOOR IET HOOGERS. Ik heb fijn een kwartje gekregen van Opa en Oma!' riep Willie en ze hinkte van blijdschap op één heen door de kamer. „Ooh!" riep Gerda, haar zusje, „laat es zien!" Trots haal de Willie het kwartje te voorschijn en vertoonde het op haar vlakke hand, alsof het een heel zeldzaam voorwerp was. „Waarom heb je dat gekregen?" vroeg Gerda nieuwsgierig. „Nou, voor m'n rapport, een dubbeltje voor elke negen en een stuivertje voor 'n acht". „Oh", zei Gerda weer, die nog maar in de eerste klas zat en nog geen rapport kreeg. „Moeder, Willie heeft een kwartje!" gilde Gerda Moeder tege moet, die juist binnen kwam. „Van Opa en Oma gekregen voor mijn rap port!" juichte Willie zelf. „Kind, wat fijn," zei Moeder, „doe dat maar gauw in je spaarpot." Willie's gezichtje be trok. „Hè, nee, Moes, niet in mijn spaarpot!" „Maar wat wou je er dan mee, Willeke?" Even keek Willie ver legen voor zich, toen zei ze zacht„Ik wou zo heel graag eens alleen iets kopen, helemaal voor mezelf, zelf uit zoeken, voor m'n eigen geld." Moeder lachte. „Nu, dat zullen we dan eerst eens aan Vader vragen, zo maar iets kopen, voor een kwartje, ik weet niet of Vader dat goed vindt!" Maar Vader vond het voor deze ene keer wel goed. Omdat Willie het kwartje zelf eerlijk had verdiend met haar mooie rapport. Ze mocht zelf helemaal weten wat ze er mee wou wou doen. Woensdagmiddag, over morgen, zou ze er op uit trekken en bij alle winkels kijken wat je allemaal kon krijgen voor een kwartje en het allermooiste uitkiezen. Gerda mocht mee, dat beloofde ze dadelijk in haar blijdschap. Maar Woensdag was Gerda ziek. Ze werd wakker met keelpijn en moest in bed blijven. En toen Willie 0111 12 uur uit school kwam, zag ze Lena, t dienstmeisje al aan de deur staan en die zei dadelijk dat ze heel stil moest wezen, want Gerda was erg ziek en de dokter was met haar bezig. Hele maal alleen zat Willie aan de koffie tafel en at langzaam haar botérham op. Gerda erg ziekHoe kon dat nou opeens! Vanmorgen had ze er wel vreemd uitgezien, vond Willie, maar ze was toch blij geweest, toen ze had gezegd, dat ze nog niets zou kopen voor hel kwartje, maar zou wachten tot Gerda mee kon gaan. En nou was het zo erg, dat ze heel stil moest zijn en niets eens even naar haar toe mocht gaan. Moeder kwam heel even bene den, ze had gehuild, dat zag Willie wel. Ze gaf Moeder gauw een kus en Moes zei dat ze vanmiddag alleen moest spelen en erg rustig wezen. Thuis was het zo akelig, Willie wist helemaal niet wat ze moest doen. Toen bedacht ze dat ze vast langs de winkels kon gaan kijken, alleen maar kijken en als Gerda beter was, dan pas iets kopen. Maar misschien kon ze nu vast iets bedenken. Zoo dwaalde Willie door de winkelstraten, keek bij speel goedwinkels, lekkerswinkels, boek- winkels, maar ze voelde zich wel erg eenzaam. Het kwartje had ze maar vast meegenomen, dat hoorde er toch hij, vond ze, dan was het wat aardi ger. Zou ze die badkuip kopen voor het kleine poppetje of die bal daar ginds? En daar was een klok voor de poppenkamer, die kostte ook maar een kwartje. Dat zou Gerda vast mooi vinden. Of zou ze liever die poppen- schemerlamp nemen? Gerda speelde het meest met de poppenkamer, die had daar het meest aan. Maar er wa ren ook enige inktlappen voor een kwartje, in die andere winkel, als ze die op school gebruikte, zouden ze er vast pret mee hebben. En doosjes kleurkrijtjes hadden ze daar ook. Maar daar had helemaal niets aant Nou, ja. maar het was toch ook haar eigen kwartje.... Maar Gerda was zo ziekAls ze eens iets kocht voor Gerda, niet voor haarzelf, maar alleen voor Gerda! Maar haar eigen kwar tje! En wat moest ze voor Gerda ko pen? Ze had nu niets aan een pop- penbad of een schemerlamp, nee, het moest iets anders zijn. Zou ze het doen? Nee, ze ging eerst maar naar huis. Die avond at ze alleen met Vader en die zei helemaal niets. Moeder bleef boven bij Gerda. Het was nog heel erg zei Vader. Had ze nu maar wat ge kocht voor haar zusje, waarom eigen lijk niet? Omdat ze zelf haar kwartje zo graag wo,u houden? En misschien kon ze er Gerda wel een heel groot plezier mee doen! Ze waren gauw klaar met het eten en het was nog licht, toen Willie de tuin inliep. Toen opeens kwam er een plan bij haar op, nee, maar, dat was prachtig, nu wist ze hetWillie holde naar bin nen, pakte vlug haar portemonnaietje met het kwartje en vloog de straat op. Twee straten verder, op de hoek van die winkelstraat had ze hem zien staan den bloemenman, met een hele mand vol viooltjes. En als er iets was, waar Gerda van hield dan waren het bloe- was ook niet nodig. Willie kon wel huilen en lachen, zo blij was ze. Ze had het gevoel nog nooit in haar leven zo blij te zijn geweest. 9. Totaal, Aangesloten, Mededee- ling, Zeeland, Zestien, Schaaf, Zweef toestel. Een ezel stoot zich geen tweemaal aan dezelfde steen. 10. Fietser, Waardeeren, Autobus, Schimmel, Inhouden, Hansworst, IJdelheid. Huilen met de wolf waarmee hij in het bosch is. men. Dat ze daar niet eerder aan had gedacht! Als hij er nu nog maar stond. Ja, hoor, hijgend stond ze voor den bloemenman. Twintig cent een bosje, vijf cent kreeg ze weer terug. Toen gauw ermee naar huis. Wat een zach te viooltjes, wat een mooie kleur en ze roken zo heerlijk! Thuis kwam ze Moeder in de gang tegen. „Jij moet vanavond maar al leen naar bed gaan, kindje, je bedje staat op de logeerkamer. Slaap maar lekker, Willeke", zei Moeder en ze gaf haar een zoen. „Ja, Moeder", zei Wil lie. Moeder zag niet eens dat ze die mooie bloemen had. Stil en bedrukt sloop Willie naar boven. De viooltjes zette ze in een wastafelglas, heel diep in het water en verdrietig kleedde zij zich uit. Zo graag had ze de bloemen aan Gerda gebracht, maar daar viel niet aan te denken, dat zag ze wel aan Moeders verdrietige gezicht. De volgende morgen, toen ze wak ker werd, wist ze helemaal niet, hoe laat of het was. Gauw even kijken op de gang. Maar daar kwam Vader aan, al helemaal aangekleed. Hij trok Wil lie naar zich toe, tilde haar op, keek haar heel blij aan en zei „N,u is je zusje een boel beter, nu mogen we haar behouden". „Heus?" vroeg Willie. „Mag ik...." „Ja, sst", fluisterde Vader, „als je erg stil bent mag je heel, heel even bij haar." Wil lie haalde vlug haar bloemen uit het glas en toen, aan vaders hand ging ze de kamer binnen. „Gerrie", fluisterde ze, „ik ben blij dat je weer beterder bent. Hier, die zijn voor jou, van het kwartje." Gerda keek haar aan, ze glimlachte en streel de even over de viooltjes, die op haar deken lagen. Ze zei niets, maar dat RAADSELS. «v 1 Welke mantel is het warmste in den winter? 2 Wat is er noodig 0111 een deur te openen? 3 Wie beklaagd zich nooit als hij geslagen wordt? EEN SCHEEPJE DAT VAN ZELF BEWEEGT. Wanneer we kleine scheepjes ma ken van papier of van hout .en deze laten drijven in een teil, zou het aar dig zijn als die scheepjes van zelf konden bewegen, zonder dat je er tel kens een duwtje tegen hoeft te geven, vind je niet? Dat kun je heel gemak kelijk klaar krijgen. Je hoeft niet an ders te doen dan wat kamfer op een van de beide kanten van het scheepje te leggen. Het zal dan van zelf heen en weer varen, net zolang tot de kam- fervoorraad uitgeput is. DE SCHOK PLANT ZICH VOORT. Leg een niet te klein aantal geld stukken ongeveer zeven of acht op een rij, zodat de munten tegen el kaar aan liggen zonder tussenruimte. Nu leg je nog een geldstuk in dezelf de rij, maar zo ongeveer twee centi meter van de buitenste munt af. Als je dit geldstuk nu met een vaart over de tafel laat schuiven zodat het tegen het buitenste geldstuk van de rij aan stoot, dan zal de schok zich voort planten door alle munten heen en het laatste geldstuk zal uit de rij losraken en een eindje opschieten. Nog merk waardiger is het kunstje als je twee geldstukken tegelijk tegen de buiten ste aanstoot, want dan zullen zich ook aan het andere einde twee munten verplaatsen. Dié helpen goed. 12 cachets 50 ct. 2 stuks 10 ct.

Kranten Streekarchief Langstraat Heusden Altena

Echo van het Zuiden | 1938 | | pagina 5