Zaterdag 27 Augustus 1938 No. 68
De Echo van het Zuiden
Tweede Blad
die van 1901 en 1905 de financiële
positie aanmerkelijk hadden verbe
terd. De urgentie van katholiek bij
zonder onderwijs werd in Brabant en
Limburg minder sterk gevoeld, omdat
de geest in de openbare school hier ge
heel anders was dan in Holland "of
Friesland. Er waren er, die twijfelden
of het Mandement van 1868 eigenlijk
wel van toepassing was voor het Zui
den; tot voor kort meende men trou
wens algemeen, dat de Utrechtse pries
ter I)r. Schaepman de auteur was van
„de grondwet van de R.K. school"
(ook nog Dr. J. Persijn in zijn stan
daardwerk over Schaepman), en daar
uit concludeerden velen, dat in 't Man
dement vooral op het voor katholie
ken niet-aanvaardbare onderwijs in 't
Noorden des lands werd gezinspeeld.
Nog niet zolang geleden is eerst he
kend geworden, dat de even geleerde
als bescheiden Pater Ghijbcn uit Til
burg het Mandement heeft opgesteld.
Zoals dikwijls, is ook dit stuk vaak
verkeerd begrepen, doordat men per
sonen niet van zaken onderscheidde.
Het Mandement was niet gericht tegen
openbare onderwijzers, maar tegen de
stelling, dat 't onderwijs staatsmono
polie moest zijn zoals de Grondwet
toen feitelijk bepaalde. Het verlangde
voor katholieke kinderen een school,
waar het gehele onderwijs doortrok
ken is van de katholieke geest en
het ging uit van de stelling, dat niet
de Staat, maar de ouders over de
richting van het onderwijs hebben te
beslissen, al besefte het Episcopaat
ook ten volle, dat de Staat waarborgen
kon eisen ten aanzien van de degelijk
heid van het onderwijs en de bevoegd
heid van de onderwijzers. Pastoor
Brands zei dit zo duidelijk hij de in
wijding der broederschool in 1913 toen
hij hulde bracht aan heren onderwij
zers (der openbare school) voor het
geen zij doen als opvoeders der jeugd,
maar er tevens bijvoegde, dat die
heren onderwijzers (volgens art. 33 der
toenmalige Wet L..0 niet kunnen
geven, wat wij, katholieken, verlangen,
al zouden zij het ook willen."
Dat de meeste ouders dit minder
scherp aanvoelden, is begrijpelijk en
of zelfs de plaatselijke schoolcommis
sie in die dagen de betekenis van de
oprichting van een bijzondere school
begreep, zouden wij ook in twijfel wil
len trekken, ze achtte althans de op
richting van de zusier- en broeder-
Wanneer men de jaartallen nagaat,
waarin de verschillende katholieke
lagere scholen van de gemeente Waal
wijk zijn opgericht, dan valt het op,
dat de meisjesscholen veel ouder zijn
dan de jongensscholen. Men verge
lijke: de St. Teresia-school dateert
van 1874, de Zusterschool Parochie
O. L. V. van 1879, die van de St. Cle-
mensparochie van 1889, de SI. Petrus-
scholen van 1913, de jongensschool
Parochie O. L. V. van 1914. (De meis
jesschool in de betrekkelijk nog nieu
we St. Antonius-parochie, de St. Cle-
mensschool, welke haar leerlingen
grotendeels heeft gerecruteerd uit het
surplus van de Broederscholen en de
Don-Bosco-school voor Buitengewoon
L. O. laat ik builen beschouwing).
We zien dus, dat de meisjesscholen
in de oude parochies gemiddeld een
halve eeuw eerder hestonden dan de
jongensscholen. Deze toestand treft
men in Brabant en Limburg bijna al
gemeen aan, boven de Moerdijk ook
wel, maar daar is dat verschil in data
meestal veel geringer, omdat men er
gewoonlijk vroeger tot de stichting
van bijzondere jongensscholen is over
gegaan dan hier in 't Zuiden. Voor de
verklaring hiervan moeten wij een
zeventigtal jaren in onze geschiedenis
teruggaan. Toen gold de L. O. wet van
1857, welke uitging van het beginsel,
dat openbaar onderwijs regel, bijzon
der onderwijs uitzondering moest zijn.
Het eerste genoot 't voordeel van „de
aanhoudende zorg van de Regering",
werd geheel door de Staat bekostigd
en was neutraal, maar het hing na
tuurlijk van de gezindheid van de on
derwijzers en ook wel van de bevol
king af in hoeverre de neutraliteit in
de praktijk tot haar recht kwam. De
wet bevredigde noch katholieken, noch
confessionele protestanten. De Geza
menlijke Bisschoppen van Nederland
vaardigden in 1868 hel waardig en he.
roemd gebleven Mandement uit, waar
in o.m. de scherpgestelde passage
voorkwam„dat, het onderwijs op de
openbare school (voor katholieken)
nooit anders mag worden beschouwd
dan als een droeve noodzakelijkheid".
Dit Mandement, een meesterstuk naar
vorm en inhoud maakte op de Neder
landse katholieken, die tot dan toe
een weinig-actieve rol in het staatkun
dig leven hadden gespeeld, een diepe
indruk; in de meeste plaatsen van ons
land beijverde men zich gevolg te
geven aan de even duidelijk als na
drukkelijk geuite wensen van het
Doorluchtig Episcopaat en richtte men
bijzondere scholen op, voor zover al
thans de middelen zulks toelieten,
want de Staat droeg geen cent hij in
de kosten van stichting en onderhoud
van de scholen en de traktementen dei-
leerkrachten.
De L. O. wet van 1878, spoedig de
„scherpe resolutie" genoemd, maakte
de oprichting van bijzondere scholen
nog moeilijker, maar kon de geest
drift bij de voorstanders van bijzonder
onderwijs- niet verzwakken; integen
deel: in 1868 waren er 250 katholieke
scholen in ons land, in 1888 reeds 568.
Er was een ongekende en nooit ver
moede offervaardigheid: schoolfond
sen werden gesticht, gevormd uit de
guldens van middenstanders en beter
gesitueerden, maar ook uit de even
zeer gewaardeerde centen en stuiver
tjes van de „kleine luyden". Nog was
er geen geld genoeg: steeds hogere
eisen werden door de Staat aan het
ongesubsidieerde bijzonder -onderwijs
gesteld, maar met dominé Pierson
riepen ook de katholieken in een on
stuimig optimisme uit: „De Christe
lijke scholen leven bij hun tekorten".
Katholieke en Christelijke onderwij
zers (wij hebben ze nog gekend) na
men genoegen met een laag salaris,
zagen af van wachtgeld en pensioen
om het onderwijs van hun richting te
kunnen dienen, ze trachtten in prak
tijk te brengen de verheven woorden,
welke Dr. Abraham Kuyper eenmaal
tol de Christelijke onderwijzers richt
te: „Gij hebt met het schoolkind in
de armen de wacht bij het Kruis be
trokken; laat dat kind nooit los en
laat dat Kruis nooit los".
Dr. Schaepman, die reeds als drie-
en-twintig jarig kapelaan door den
Aartsbisschop van Utrecht met de
voorlezing van het Mandement in de
kathedrale kerk van Utrecht werd be
last, stelde zich met zijn grote gaven
van geest en van hart, zijn welversne
den pen, zijn onweerstaanbare wel
sprekendheid en zijn ongeëvenaard
organisatie vermogen, aan het hoofd
der katholieken en riep hen op tot een
eerlijke politieke strijd voor recht en
gerechtigheid inzake het onderwijs.
Die schoolstrijd heeft tientallen jaren
het politiek leven in ons land beheerst,
heeft geleid tot samenwerking van de
drie grote christelijke partijen en heeft
uiteindelijk ons land een vrije-school-
organisatie geschonken, als nergens
in Europa wordt aangetroffen. Maar
dat was eerst in 1920!
Het Zuiden des lands heeft noch de
schoolstrijd, noch de politieke span
ningen in dezelfde mate gekend als de
provincies boven de Moerdijk. In Bra
bant en Limburg met een bijna geheel
katholieke bevolking lag het voor de
hand, dat men aan de openbare scho
len gewoonlijk onderwijzers aanstel
de, wier gezindheid met die van de be
volking overeen kwam en er was even
min een felle principiële politieke ac
tie nodig om candidaten van eigen
richting een plaats in de Tweede Ka
mer te verzekeren.
Dit wil niet zeggen dat het Mande
ment der Bisschoppen ter zijde werd
gelegd: in 1874 werd een meisjes
school gesticht in de Parochie van SI.
Jan, in 1879 in de Parochie van O. L.
V., in 1889 in de St. Clemensparochie,
alle drie geheel bekostigd door de
kerkbesturen van genoemde paro
chies.
Verder kwam men voorlopig niet,
ook niet nadat de wetswijziging van
1889, de subsidiëring van de bijzon
dere school had mogelijk gemaakt en
Aanhaling uit „De Echo van het
Zuiden" van 31 Augustus 1913.
besloten tenslotte om vrede te sluiten.
Ze gaven den negers de voorrechten,
die ze ook nu nog hebben. De bewo
ners van Acompong leven tegenwoor
dig in mooie, goed onderhouden hut
ten, ieder heeft zijn eigen stuk grond
en dus ook zijn eigen oogst. Niemand
kan zijn land verkopen. Als iemand
sterft, die geen erfgenamen heeft,
komt het land weer aan het opper
hoofd, die voor zijn hele leven door
een landsraad van acht mannen en
vrouwen werd gekozen. Hij verdeelt 't
land dan weer onder grote families.
Elke dag lijkt wel een feestdag in
Accompong. Er worden nooit misda
den gepleegd, want de dader zou dan
direct vermoord worden. Zolang men
zich kan herinneren zijn er geen
moorden gepleegd in deze negerstaat.
tijd stierven 300 inwoners. De ziekte
begon met lichte koorts, vervolgens
vielen de patiënten in slaap en stier
ven daarna.
Piloten vertellen dikwijls, dat ze
door een zware regenbui hadden ge
vlogen. Op de aarde was dan geen
druppel gevallen. Het water was ze
ker door de lucht opgeslokt!
Zoölogen hebben vastgesteld, dat de
mens nog ongeveer 9 jaar zou kun
nen leven, als plotseling alle vogels op
de wereld zouden uitsterven. De in
secten zouden dan al heel gauw de
overhand krijgen.
11 Wie weet de kunst zover te drij
ven, met rode inkt zwart te schrij
SPREEKWOORDEN.
L 6 woorden of 25 letters.
14 24 11 23 17, niet vug, lui.
8 13 22 12 3, koren.
7 24 8 1 19, muziekinstrument.
10 6 2 14 9 3, is dwang.
4 7 3 20 18 5 25 12 8, dag der week.
21 15 3 16 14, behaald voordeel.
2. 11 woorden of 36 letters.
34 13 26 28 5 32 16 3 30 17 11 4 12,
schoorsteen.
33 25 24 35 21 19 9 32 1 3, is de groot
ste schat.
20 20 21 15 14 24 22 8 9 36, gelaat.
7 22 10 29 14 6 28 27 31 18, totale
opruiming.
33 4 23 8 9 31 6 2 10, ontslagen.
3- 3 woorden of 11 letters.
1 5 3, dient om te rusten.
7 2 11, is een kleur.
4 8 6 11, gebruikt men om te kamperen.
10 5 9 10, bedehuis.
RAADSELS
IETS OVER GEOLOGIE
ook in het neptunisme veel waarheid
was en wij vinden het tegenwoordig
vanzelfsprekend, dat de verschillende
steensoorten op verschillende wijzen
zijn ontstaan.
De aardkunde is een bijzonder in
teressante studie. De laatste tientallen
jaren is men er veel verder in geko
men en is men gaan inzien van hoeveel
belang deze wetenschap is voor de
mijnbouw, de landbouw, het aanleg
gen van spoorwegen enz.
1 Welke steen heeft twee stemmen?
2 Wie gaat altijd eerst het huis
binnen?
3 Welke vissen hebben de ogen hel
dichtst bij elkaar?
4 Welke vijgen vallen bij geen en
kel kind in de smaak.
5 Ik ga alle dagen uit
Ik wandel traag en stil,
En elk treft mij thuis
Die mij bezoeken wil.
6 Aan welke kant heeft een paard
de meeste haren?
7 In welke steden vindt men geen
pleinen of grachten?
8 Waar smaakt chocola 't lekkerst?
9 Wat moeten we houden als we 't
eenmaal gegeven hebben?
10 Wat is van boven dicht en onder
open, en gaat boven het verstand
van den geleerden man?
De geologie is de wetenschap, die
zich met de toestanden van de aard
korst bezig houdt. De aardkunde is
een jonge wetenschap, want uit de
oudheid zijn alleen enkele op zichzelf
staande waarnemingen bekend. Ook
uit de middeleeuwen zijn maar weinig
bijzonderheden bekend en in ieder ge
val hebben die geen grote invloed ge
had op de mensen uit die tijd.
Eigenlijk zou men kunnen zeggen,
dat de aardkunde als echte weten
schap pas 150 jaar bestaat en dat is
voor een wetenschap erg jong. De
Duitser A. G. Werner is de eigenlijke
grondvester van de aardkunde. Hij
trok er zelf met zijn houweel op uit en
bouwde op die manier zijn wetenschap
„steentje voor steentje" op. Naar aan
leiding van zijn leer is toen een grote
strijd ontstaan tussen de verschillen
de geleerden, dat was de strijd van de
vulkanisten en de neptunisten.
Werner beweerde, dat de gesteenten
ontstaan waren uit of door water (nep
tunisme) en vulkanisten, die onder
den groten Engelsen geleerde James
Hutton stonden,, verklaarden dat de
stenen uit de aarde waren geslingerd.
We kunnen natuurlijk niet uitvoe
rig over deze strijd spreken. Maar hoe
meer men de bodemtoestand van de
andere landen, vooral die buiten Eu
ropa onderzocht, des te heftiger werd
de strijd. Wetenschappelijke ontdek
kingsreizen, zoals die tegenwoordig
gemaakt worden, kende men toen nog
niet. De Duitsers Alexander von Hum
boldt en Leopold von Buch waren de
eersten, die dergelijke reizen onder
namen en von Buch was het dan ook,
die eindelijk de strijd tussen de nep
tunisten en vulkanisten kon beslissen.
Daarbij won eerst het vulkanisme en
dat smolt later samen met het pluto-
nisme. Maar later ontdekte men, dat
WETENSWAARDIGHEDEN
EEN WERK DAT NOOIT KLAAR IS.
De schilders van de geweldige spoor
brug in Schotland over de Firth of
Forth zijn nooit klaar met hun werk.
Ze doen er drie jaar over om van de
ene kant naar de andere te komen
met schilderen en als ze daar zijn is
het weer tijd om van voren af aan te
beginnen. Deze brug moet steeds goed
in de verf zitten, omdat anders het
ijzer door het zeewater en door de
lucht teveel wordt aangetast en zou
gaan roesten, wat natuurlijk erg ge
vaarlijk is.
In het plaatsje Kirt in Indië is de
slaapziekte uitgebroken. In 4 weken
3 5 2, gebruikt men op school.
4 12 9 11, is een huisdier.
Waar een 1 8 6 is, is een weg.
7 5 13 5 3, zangvogel.
Het geheel is een dorp in Zeeland.
Oplossingen vorige week.
RAADSELS.
1 De stokvis; want 'de vis is hier
en de kop is in Noorwegen.
2 De schaduw.
3 Het oorijzer.
4 Graaf, G-raaf.
ACCOMPONG, I)E NEGERREPU
BLIEK VAN JAMAIKA.
Midden op Jamaika, een van de
grootste eilanden van de Grote Antil
len, ligt een bergland, dat Accompong
heet. Het bestaat eigenlijk alleen uit
een grote nederzetting die Maroon
Town heet. Dit Accompong is een ne
gerrepubliek en wel ongeveer de oud
ste onafhankelijke regering in Ame-
lika. Al 100 jaar voor Amerika on
afhankelijk werd verklaard, werd de
ze negerregering erkend. Hoewel Ac
compong midden in een Engelse ko
lonie ligt, kan geen Engelsman daar
binnen komen, geen officier kan bevel
geven, dat een van de negers onder
dienst moet. Ze zijn volkomen zelf
standig en hebben hun eigen wetten.
De bewoners van Accompong stam
men van de slaven af, die door de
Spanjaarden naar Jamaika waren ge
bracht.
Toen in het jaar 1665 de Engelsen
de Spanjaarden versloegen, vluchtten
de negers naar het binnenste van het
eiland. Ze gingen in het bergachtige
gebied wonen en begonnen een oorlog
tegen de Engelsen, die aan velen het
leven kostte. 42 Jaar lang vochten de
slaven, die nu vrij waren geworden
met de Engelsen. De oorlog werd heel
verwoed en fel gevoerd en de Engelsen
MIJNHEER VINDINGRIJK WIL RUSTIG ZIJN BOEK LEZEN
