geleerd, hoe door zulke maatregelen de belanghebbenden in de meening geraakten, als of
de van hen verzochte opgaven gevraagd werden om hen daardoor of te beperken of lasten
op te leggen. Het zoude mij integendeel bijzonder aangenaam zijn, wanneer de gemeentebe
sturen opgewekt wierden, deze gelegenheid te baat te nemen om, langs de meest gepaste
wegen, het vertrouwen te dezen aanzien, door vroegere maatregelen geknakt, weder op te
wekken, vooral door de stellige verzekering aan de belanghebbenden, dat het hier alleen
te doen is om tot het wezentelijk voordeel en de herleving van het fabrijkwezen al die middelen
aan te wenden, welke zullen moeten voortvloeijen uit de vergelijkende kennis van den echten
staat daarvan, en welke kennis niet kan verkregen worden bij halve aangiften; daar anders,
indien deze naar waarheid volledig zullen worden opgegeven, en de gemeentebesturen hierin
met de noodige in achtneming van alles, wat daartoe strekken kan, te werk gaan, indien zij
de belanghebbenden doen opmerken, dat hetgeen hun gevraagd wordt, zijne grenzen daar vindt, waar verder
onderzoek een onbescheiden indringen zoude zijn in datgeen hetwelk bij alle bedrijven heilig is, de maatregelen
tot bevordering van het fabrijkwezen des te doelmatiger kunnen genomen worden, om ook
des te zekerder te werken.
Vermits nu de juistheid van het geheel overzigt van het algemeen fabrijkwezen des Rijks
alleen moet afhangen van de juiste en zorgvuldige bijeentrekking der plaatselijke opgaven
door de Gedeputeerde Staten, zoo kan ik niet genoeg aandringen op het besteden der meest
mogelijke zorg aan die bearbeiding; op het niet berusten bij eenige dezer opgaven, zoodra
er zich twijfel opdoet van onnaauwkeurigheid of onwaarheid, en om liever herhaalde malen
op de omarbeiding eener gebrekkige of betwijfelde opgave te insisteren, dan er op door te
gaan.
De tabelle met eenige verandering ingerigt zijnde, om te verstrekken tot model voor de
opgaven der provinciën, zoo worden aldus de provinciale opgaven van zelf de bijeentrekking
van die der gemeenten, ingerigt en gerangschikt naar de volgorde der lijst, waardoor het
de inrigtingen zelve, en niet zoo als in sommige der vorige opgaven geschied is, de gemeenten
zijn, welke die volgorde bepalen; komende daardoor al de gelijksoortige inrigtingen in eene
provincie bij- en onder elkander. Dan vermits het van belang is, dat door elk der Gedeputerde
Staten een kort beredeneerd statistisch overzigt worde gegeven van den staat en toestand van het
fabrijkwezen in deszelfs provincie, zoo moet ik tevens UEd. Gr. Achtb. verzoeken bij de
tabellarische opgave zoodanig een overzigt te voegen, waaruit de geheele toestand daarvan,
zoo met opzigt tot de oorzaken van bloei hier als de verhindering daar, tevens met de welgemikte
middelen van herstel voor elke fabrijksoort en daaruit voor de geheele massa dezer, worde
bloot gelegd en ontvouwd.
(Tot de provinciale opgave ontvangen UEd.Gr. Achtb. hiernevens
1 Model-tabelle,
1 Invullingsblad met titel,
Inlegbladen).
Om bij dit gewigtig werk den arbeid van Gedeputeerde Staten te verligten, zoude ik dezelve
in bedenking geven sommige zaakverstandigen uittenoodigen om diegenen, welke onder hun
oog met de redactie der provinciale opgaven belast zijn, in dat werk te assisteren, en voorts
door hunne consideratiën bij te helpen dragen tot het gemeld statistisch overzigt.
De Minister voor het Publiek Onderwijs, de
Nationale Nijverheid en de Koloniën,
Bij afwezendheid van denzelven,
De Secretaris, belast met de le afdeeling:
D.J. van Ewijck.
44
