J
X
m
tfy 3fü
ZiïffMjeerbjkmti
HET GRATIS KOOPUUR
dm
fJS
VANAF VRIJDAG 13 DECEMBER TOT EN MET 24 DECEMBER
VEGHEL
WAALWIJK
Raamsdonksveer
voor dat het zijn eerste kerk kreeg
De kerken van de Raamsdonksveerse parochie
Overal
thuis...
ill
7
DE ECHO VAN HET ZUIDEN VAN VRIJDAG 13 DECEMBER 1967
7
De vastgestelde uren liggen in een verzegelde enveloppe bij NOTARIS VAN GURP.
Elke dag wordt na sluiting
van die dag in de etalage bekend gemaakt.
De volgende morgen kan de gelukkige koper reeds zijn kassabon inleveren voor een
waardebon welke in alle afdelingen in betaling wordt aangenomen,
alleen het moment van betaling aan de kassa, dat overeenkomt met
uur op de koopbon
DINSDAG EEN HALF UUR GRATIS KOPEN
daar 's middags de zaak gesloten is.
Zaak geopend elke dag van 9 uur doorlopend tot 6 uur
Dinsdag van 9 tot 1 uur. Vrijdag tot 9 uur.
Als kooptijd geldt
het afgestempelde
Thans de 4e reeds in ruim 400 jaar
Provinciaal Nieuws
Bestel tijdig
uw
VISITE-KAARTJES
Zend deze COUPON aan:
I
1
A
KON I N KL IJ K E M AR I N E
KOOP U RIJK
ELKE DAG 1 UUR GRATIS KOPEN
.i V
-.V
Een historische terugblik.
Nu de nieuwe kerk te Raamsdonksveer
zijn voltooiing nadert en op 15 december
a.s. zal worden geconsacreerd, is het wel
interessant ons eens te verdiepen in de ge
schiedenis van dit kerkdorp.
Raamsdonksveer is als dorp van vrij jon
ge datum, d.w.z. jong in vergelijking met
Raamsdonk zelf, dat immers reeds in oor
konden uit het einde der dertiende eeuw
genoemd wordt.
Raamsdonksveer, dat steeds tot de ge
meente (vroeger ambachtsheerlijkheid)
Raamsdonk heeft behoord, ontleent zijn
naam aan de veerdienst, die over het ri
viertje de Donge de verbinding onderhield
tussen Geertruidenberg en Raamsdonk.
Deze veerdienst is er echter pas gekomen
na de rampzalige St. Elisabethsvloed in
1421, toen de brug over de Donge werd
weggeslagen en het gehele gebied, waarop
thans Raamsdonksveer ligt, door het water
werd overspoeld. Vóór de ramp van 1421
stonden hier vrijwel geen huizen, behalve
op het Sandoel, waar zich enkele boeren
hoeven bevonden. Het gehucht Batenbrug-
ge, dat in meerdere middeleeuwse oorkon
den wordt genoemd, moet ten zuiden van
het Sandoel gelegen hebben, het werd ken
nelijk door het water verzwolgen in 1421.
De geografische situatie werd trouwens
door die natuurramp aanzienlijk gewijzigd.
De directe verbinding tussen Geertruiden
berg en Oosterhout langs Batenbrugge en
het kasteel van Strijen werd verbroken. De
sterk verbrede rivier de Donge kreeg een
geheel ander verloop en vormde tevens een
groot meer ongeveer ter plaatse waar thans
de Oranjepolder (in 1724 bedijkt) en de
Hooislobben liggen. Stroomde de Donge
vóór 1421 ten oosten van het Karthuizer-
klooster en vormde zij daarmee de grens
tussen de stadsvrijheid van Geertruidenberg
en de ambachtsheerlijkheid Raamsdonk,
nadien kreeg zij haar huidige bedding. De
grens tussen beide voornoemde plaatsen
bleef echter zoals vroeger en vandaar, dat
het Lindonk en de Karthuizerpolder, hoe
wel aan deze kant van de Donge gelegen,
thans nog tot Geertruidenberg behoren.
Na de ramp is men geleidelijk aan de
polders opnieuw van kaden en dijken gaan
voorzien en op die polderdijken ontstond
langzamerhand het gehucht, dat wij tegen
woordig Raamsdonksveer noemen. Vanaf
de 16e eeuw komen we de plaats tegen als
't Veer of 't Raamsdonkse veer. Dankt het
dorp wel zijn naam aan de veerdienst, toch
is de ontwikkeling van de plaats daar geen
gevolg van de aanwezigheid van het pon-
veer. Zij is met haar specifieke straatdorp-
karakter veeleer een logische voortzetting
van de zich in westelijke richting uitbrei
dende Langstraat met een zuiver agrarisch
aspect. De aanlegplaats van het veer, waar
in de directe omgeving geen enkel huis te
bekennen viel, lag immers geheel ten noor
den van dit dorp, dat zijn kernen eerder bij
de haven, bij het Sandoel en op het Smids-
eind had.
In de 17e eeuw (in 1672 stonden er 45
huizen) maar vooral in de 18e eeuw breid
de Raamsdonksveer zich steeds meer uit.
De toenmalige bewoners verdienden hoofd
zakelijk de kost in de landbouw, veeteelt en
visserij. Er kon toen zelfs van een welva
rende plaats gesproken worden, ofschoon
die welvaart soms bruusk een einde nam,
wanneer ter verdediging van de Republiek
der Verenigde Nederlanden de vruchtbare
polders onder water gezet werden, zoals dit
geschiedde in 1672, 1701, 1746 en 1793.
Het binnendringende vloedwater en het op
gestopte water van de afgedamde rivier de
Donge verzuurden dan de landerijen, wei
en hooilanden zodanig, dat er jaren van
moeizame arbeid nodig waren om weer tot
een redelijke opbrengst te komen.
Raamsdonksveer en in mindere mate ook
Raamsdonk hebben trouwens in oorlogstijd
nooit weigevaren bij de aanwezigheid van
de sterke vestingstad Geertruidenberg op
de noordelijke oever van de Donge. Bij een
belegering van die stad gingen de huizen,
schuren, stallen enz. van Raamsdonksveer
(na eerst geplunderd te zijn) steeds in vlam
men op. Dit was niet enkel het geval in de
Tachtigjarige oorlog, maar ook in 1672 en
vooral in 1793 en 1794. In de 19e eeuw
gold nog lang (tot 1850 nl.) de wet, dat er
in de zogenaamde verboden kringen van
vestingen niet in steen gebouwd mocht wor
den. Ook op het Veer mochten slechts hou
ten huizen, schuren enz. gezet worden. De
ze waren in geval van oorlog gemakkelijk
met de grond gelijk te maken, waarmee men
beoogde vanuit de vesting een onbelemmerd
uitzicht te krijgen op de omgeving en op de
naderende vijand. Zo mocht in 1843 de eer
ste parochiekerk van Raamsdonksveer niet
in steen worden opgetrokken. Wanneer U
overigens in Raamsdonksveer rondkijkt, zal
het U opvallen, dat er vrijwel geen huizen
staan ouder dan de vorige eeuw.
Dat Raamsdonksveer in de 18e eeuw en
vooral in de 19e hoe langer hoe meer het
moederdorp Raamsdonk ging overvleugelen,
had naast de welvaart in de landbouw, vee
teelt en visserij nog verschillende andere
oorzaken.
Vooreerst was er een levendige scheep
vaart op de rivier de Donge vanuit Geer
truidenberg en de noordelijke provincies
met Oosterhout, 's-Gravenmoer en Dongen.
De Groenendijkse haven was bovendien een
zeer belangrijke loshaven voor Tilburg (tot
de aanleg van het Wilhelminakanaal in de
20e eeuw!).
Veel schippers vestigden zich in Raams
donksveer en de daar aanwezige haven (de
Kerkesloot) heeft toen heel wat meer ver
tier te zien gegeven dan tegenwoordig.
Vervolgens was vooral de aanleg van de
grote weg van Brussel naar Amsterdam
in de Napoleontische tijd over Oosterhout
en Raamsdonksveer en via het pontveer over
de Maas (Keizersveer is genoemd naar kei
zer Napoleon) van groot belang voor de
welvaart op 't Veer. Raamsdonksveer kreeg
daarmee een wel zeer gunstige verkeers-
geografische ligging. Het verkeer noord
zuid werd al spoedig belangrijker dan dat
in oost-westelijke richting (de Labstraat).
Het werd een pleisterplaats voor de door
trekkende rijtuigen en vrachtkarren. Uit
spanningen als Het Hof van Holland (toen
gedreven door de familie Heere), de Gou
den Leeuw en Het Huis ten Deyl, dankten
aan dit verkeer hun opkomst.
Voorts waren er vooral in het begin der
19e eeuw voortdurend grote aantallen sol
daten gelegerd, hetgeen ook de nodige be
drijvigheid bracht.
Een belangrijke bron van inkomsten was
ook de verwerking van biezen, riet, griend
en stoephout, dat hier in grote hoeveelheden
uit de Verdronken Waard van Zuid-Hol
land (de Biesbosch) werd aangevoerd.
Ook was er reeds in 1782 sprake van een
scheepstimmerwerf (van Pieter Ruyten-
bergh).
Tenslotte had de ambachtsheer van
Raamsdonk er sedert 1724 zijn woning n.l.
op de buitenplaats „Chartroise" (bij het
voormalige Karthuizerklooster), hetgeen 't
aanzien van 't Veer eveneens ten goede
kwam.
Raamsdonksveer had met dit alles
Raamsdonk al ver in belangrijkheid over
troffen.
Vanzelfsprekend ontstond er daardoor op
't Veer behoefte aan verschillende maat
schappelijke voorzieningen. Een eigen
school had het reeds in 1739 gekregen (de
ze stond achter het huidige gemeentehuis;
ze werd in 1794 bij de belegering van
Geertruidenberg platgebrand). Het Raad
huis stond echter nog steeds in 't Dorp (het
werd pas in 1929 naar 't Veer overge
bracht), terwijl Raamsdonksveer ook ker
kelijk nog steeds onder de parochie Raams
donk ressorteerde.
Dit verdroot uiteraard de talrijke katho
lieke ingezetenen van 't Veer, die voor het
bijwonen van de H. Mis zich een lange weg
naar de schuurkerk van Raamsdonk had
den te getroosten ofwel in Geertruidenberg
ter kerke moesten gaan. In 1843 kwam aan
deze toestand, zoals we elders in dit num
mer zullen zien, een einde.
J. H. VAN MOSSELVELD.
De schuurkerkperiode.
Zoals we reeds zagen kerkten de bewo
ners van 't Veer tot in de le helft der 19e
eeuw nog steeds in de parochiekerk van
Raamsdonk. In 1843 kwam daaraan een
einde, na een mislukte poging tot het stich
ten van een eigen parochie in 1823.
In 1843 werd tot eerste pastoor benoemd
Petrus Arnoldus de Bont, voordien pastoor
te Woudrichem. Het aantal zielen van de
nieuwe parochie bedroeg toen 1400. Gelden
om een nieuwe kerk te bouwen waren er
echter niet en men was dan ook wat blij
met een schenking door de weduwe van
Simon van Son (Theodora Maria Spran-
gers), die haar huis met schuur aan het
kerkbestuur afstond. Het huis kon tot pas
torie worden ingericht, de schuur werd tot
kerk bestemd. Deze gebouwen stonden op
het Smidseind.
Nieuwe moeilijkheden doemden op, toen
de militaire overheid weigerde toestem
ming te verlenen voor het vervangen van
de planken wanden der schuur door stenen
muren. Deze moesten nl. bestaan uit een
brandbare stof. Alleen de achtergevel mocht
van steen zijn. Het kerkbestuur moest zich
verder verplichten het kerkgebouw bij oor
logsgevaar op het eerste verlangen der over
heid te vernietigen!
Spoedig werd nu met de verandering van
de schuur tot godshuis begonnen en 3 de
cember 1843 kon de kerk door de deken
van Geertruidenberg worden ingezegend.
Een nieuwe kerk.
Twintig jaar lang hebben de bewoners van
't Veer het met deze kerkschuur moeten
doen. Pas in 1862 waren er voldoende mid
delen bijeen om over de bouw van een
nieuwe kerk te denken. Architect Chr. We
ber uit Roermond kreeg de opdracht daar
voor een plan te ontwerpen. (Ook de pa
rochiekerk van Raamsdonk is van deze
bouwmeester)
Hij projecteerde een gothieke kruiskerk
met een toren als ingang. De kosten waren
echter zo hoog, dat de toren al spoedig van
het plan verdween.
In juli 1862 begon men met de bouw,
die bijna twee jaar in beslag nam.
Op 4 juni 1864 werd de eerste H. Mis
er opgedragen en op 6 juli 1868 werd de
kerk pas geconsacreerd.
De uitbreiding door Cuypers.
Door de gestage uitbreiding van het aan
tal inwoners op het Veer werd deze kerk
echter al spoedig te klein. Velen gingen
reeds in Geertruidenberg ter kerke, waar de
pas gereed gekomen nieuwe katholieke kerk
genoeg ruimte bood.
Een geheel nieuwe kerk te bouwen was
niet verantwoord. De bestaande kerk uit
breiden had zijn bezwaren. Deze was te
smal en verbreding was vrijwel niet moge
lijk vanwege het er vlak naast gelegen gast
huis. Men deed toen pastoor Van Brussel
het idee aan de hand om Nederlands groot
ste bouwmeester van die dagen, Dr. Pierre
Cuypers, eens te raadplegen. Deze bezocht
het Veer, bekeek de situatie en weldra
kwamen de tekeningen op tafel voor een
aanzienlijke vergroting der bestaande kerk
met als bekroning een majestueuse toren.
De pastoor was enthousiast, kreeg zijn
kerkmeesters eveneens warm voor dit plan
en zette een machtige bedelpartij op touw
om dat alles te financieren.
Weldra begon men te bouwen achter de
bestaande kerk, waar toen het kerkhof ge
legen was en men dus de daar hegraven
lijken diende te verplaatsen.
Achter het overigens kleine dwarsschip
der bestaande kerk bouwde Cuypers als het
ware een nieuwe kruiskerk, die op de vie
ring een machtige toren kreeg. Het resul
taat was de kerk, die tot onder de laatste
wereldoorlog fier prijkte boven Raams
donksveer, als toonbeeld van de offerzin en
gulle gaven der Veerse bevolking.
Op 18 sept. 1893 werd de aldus ver
grote en vernieuwde kerk geconsacreerd.
Niemand kon bevroeden, dat deze kerk
- voor eeuwen - gebouwd nauwelijks 50
jaar later aan oorlogsvernieling ten offer
zou vallen.
De gebeurtenissen liggen ons nog vers in
het geheugen.
Op 31 october 1944 lieten de Duitsers
aan de vooravond van de bevrijding, de
vieringstoren springen en deze nam in zijn
val de gewelven, het dak, de absis en het
muurwerk mee. De klokken werden ver
nield en ook het orgel werd zwaar bescha
digd (de restauratie daarvan kostte nu
evenveel als het gehele orgel in 1924 nieuw
gekost had, nl. ruim f 10.000, -
De Veerse bevolking is echter niet bij
de pakken gaan neerzitten. In 1945 lapte
men de ruïne zodanig op, dat er een nood
kerk kon worden ingericht. 22 Nov. 1945
gaf de bisschop verlof om deze in te zege
nen.
Het verdere verloop kennen we. In mei
1953 kreeg architect C. H. de Bever te
Eindhoven opdracht plannen voor een nieu
we kerk te ontwerpen. Op 25 sept. 1955
vond de aanbesteding plaats en 4 april
1956 ging de eerste heipaal de grond in.
8 Nov. j.l. ging op de ranke toren de
vlag in top.
Moge deze kerk, die zo monumentaal en
soliede gebouwd is, nog lang dienst doen
voor de parochianen van Raamsdonksveer,
v. M.
ER IS TOCH WEL WAT
VERANDERD.
Toen er in 1908 in de R.K. Kerk
te Raamsdonksveer een nieuwe
Suisse was aangesteld, n.l. Jacobus
Bakx, vroeg het kerkbestuur voor
hem tevens commissie als onbezol
digd rijksveldwachter.
Op de vraag van de districtscom
mandant der Rijksveldwacht, of dit
nu wel nodig was, antwoordde de
burgemeester, „dat inwilliging van
het verzoek hem wel wenselijk
voorkwam, vooral met het oog op
den woesten aard van het volk te
Raamsdonksveer." Bovendien was
er van de uitoefening van het toe
zicht in de kerk zonder commissie
als onbezoldigd rijksveldwachter
i weinig succes te verwachten.
Bakx kreeg de gevraagde aan-
i stelling.
NAJAARSVERGADERING
PROVINCIALE STATEN.
In de najaarsvergadering der Provinciale
Staten heeft de Commissaris der Koningin
een belangrijke rede gehouden, waarin hij
o.m. zeide, dankbaar gestemd te zijn over
't geen dit jaar is tot stand gekomen en al
zal de materiële welvaart in 1958 wel min
der zijn, het algemeen welzijn behoeft niet
te verminderen.
De werkgelegenheid in Brabant, die een
voortdurende zorg voor het provinciaal be
stuur is geweest in de jaren sinds de oorlog,
vraagt thans verhoogde waakzaamheid. De
Commissaris der Koningin, Prof. Dr. J. E.
de Quay, heeft de Brabantse Staten hierop
dinsdag met nadruk gewezen in zijn
openingsrede van de winterzitting. De stij
ging van het aantal werklozen is de laatste
maanden relatief sterker dan in overig Ne
derland. De afgelopen maand steeg het
aantal werklozen in Brabant driemaal zoveel
als in november van het vorig jaar, terwijl
over dezelfde periode het aantal voor het
hele land verdubbeld is. In absolute cijfers
betekent dit, dat Brabant in november van
dit jaar 7680 werklozen telde, tegen 4760
in de maand november van het vorig jaar.
In het rayon Etten was de aanwas het
grootst, 52 per duizend, gevolgd door de
rayons Bergen op Zoom en Helmond, elk
ongeveer 30 per duizend.
Prof. De Quay wees op enkele middelen
ter bestrijding van de toenemende werk
loosheid. Daar is allereerst het uitvoeren van
werkgelgenheidscheppende werken, als het
aanleggen van wegen en het uitvoeren van
ruilverkavelingen. Voorts een herleefde ac
tiviteit van de P. C. J.-regeling en een
hernieuwde opzet voor de economische ont
wikkelingsgebieden, zoals die in de toe
komstige industrialistatienota van de minis
ter van economische zaken zal worden aan
gegeven. Daarvoor is geld nodig. In dit
verband wees de commissaris er op, dat de
werkloosheid zeker ten dele ontstaat door
de bestedingsbeperking bij overheid en par
ticulier. Toch zal het voor Brabant nodig
zijn tot uitvoering van dergelijke werken
over te gaan. Of zal de emigratie weer toe
nemen, nadat in het begin van dit jaar een
klein vestigingsoverschot was gebleken?
„Voor het komende jaar is de financie
ring van slechts veertigduizend woningwet
woningen voor het hele land verzekerd. Voor
Brabant is thans de grote vraag hoe dit aan
tal over de provincies verdeeld zal worden.
Gevreesd moet worden, dat de bouw van
veertigduizend premiewoningen niet verwe
zenlijkt zal kunnen worden. En omdat in
Brabant in het verleden de premiebouw de
woningwetbouw heeft overtroffen, bestaat
het gevaar, dat Brabant slechts tien procent
van het totale contingent, dat zijn vierdui
zend woningwetwoningen zal ontvangen.
Voor ons is dit moeilijk aanvaardbaar". Al
dus de Commissaris van de Koningin.
CULTURELE ONTMOETING.
Op 28 december a.s. heeft in Roosendaal
een culturele ontmoeting plaats van scho
len, die aangesloten zijn bij „ons middel
baar onderwijs" in Noord-Brabant. Op die
dag zullen leerlingen van middelbare scho
len uit Bergen op Zoom, Dongen, Waal
wijk, Den Bosch en Roosendaal laten zien
wat zij bereikt hebben op het gebied van
declamatie, toneel, zang, dans, tekenen enz.
en dit onder het kritisch oog van een jury,
waarin namen voorkomen als G. Slee (di
recteur van de kunstacademie St. Joost,
Breda); D. Roovers (beeldhouwer Breda);
A. Maessen (toonkunstenaar, Roosendaal);
Th. de Clercq (tekstenschrijver, Roosen
daal); A. de Groot (musicus, Antwerpen);
Mej. Nanninga (dans en ballet lerares, Rot
terdam), pater Casimir Jochems (Boxtel)
en anderen.
De uitvoeringen vinden plaats in de aula's
van de beide Lycea en in de Schouwburg
en duren van 10 uur 's morgens tot 18.30
uur 's avonds met 'n korte onderbreking in
de middagpauze en om ongeveer 16.30 uur
als een officiële ontvangst plaats vindt op
het Oude Raadhuis.
Als bijzonderheid is dit jaar de program-
ma-omslag ontworpen door de leerlingen
van de beide Lycea in Roosendaal; de ont
werpen worden 's middags tesamen met de
tekeningen voor de culturele ontmoeting
tentoongesteld in de schouwburg.
bij de
WAALWIJKSE STOOMDRUKKERIJ
ANTOON TIELEN - GROTE STRAAT 205
Nieuwste modellen Moderne letter
„Op zijn werk" kan de
marineman naar hartelust
van zijn kennis en ervaring
een nuttig gebruik maken.
Maar niet alleen daar voelt
hij zich thuis. Ook als dat
werk erop zit en detijd
van ontspanning is aange
broken, voelt hij zich thuis,
waar ter wereld hij zich ook
bevindt.
Willemstad
Curagao
HET HOOFD MARINEWERVING
BEZUIDENHOUTSEWEG 123 - DEN HAAG
Verzoeke toezending inlichtingenboekje:
Naam:
Leeftijd:
I Straat:
3210-12
j^Plaats:
Bij de Koninklijke Marine is voor
flinke jongemannen van 16 jaar en
ouder weer plaats in vele dienst
vakken als matroos, telegrafist,
elektromonteur, radio-radarmonteur,
machinist, schrijver, chauffeur,
marinier, vliegtuigmaker (-elektro
monteur, -radio-radarmonteur, -foto
graaf), vliegverkeersleider era.
.'Zend voor nadere inlichtingen bovenstaande coupon in of beter nog, kom
•eens praten op een van de volgende adressen: Breda, Fellenoordstraat 160,
S. v. 8.30-12.30 uur en 13.30-17.00 uur, zaterdag van 8.30-12.30 uur.
Buitendien maand, van 19.30—20.30 uur in het gebouw „Lange Stallen Kei-
izsrstrHfit
's-Hertogenbosch, (Cantine-Citadelkazerne) Zd. Willemsvaart, maand, van
12.00—14.00 uur, woensd. van 19.30—20.30 uur.
'Tilburg, Bureau voor Statistiek en Voorlichting, Markt 9, maand. v. 12.00
15.00 uur, woensd. v. 17.00—20.00 uur en te 's-Gravenhage, Hoofd Marine
werving, Bezuidenhoutseweg 123.
