wAAlwijkse en lAnqstRAAtse couRAnt
HET 6ELAAT VAN DE LIJDENDE
I CHRISTUS IN DE KUNST i
^Paóen 1963
Een groots gebeuren
gaat aan ons voorbij
Prinses Beatrix
onder kersebloesem
■Jr
l* i
Gunstige betalingsbalans mede veroorzaakt
door verdienstelijk kabinetsbeleid
MODEL OF FANTASIE
STERKE OVEREENKOMST
DE LENTULUSBRIEF N
VRIJDAG 12 APRIL 1963
85e JAARGANG No. 29
De tcho van het Zuióen
Uitgever
Waal wij ksche Stoomdrukkerij
Antoon Tielen
Hoofdredacteur JAN TIELEN
Gironummer 1069687
Dit blad verschijnt 2 x per week
Abonnement
22 cent per week
per kwartaal 2.85
3.10 franco p.p.
Advertentieprijs: 10 cent per m.m.
Contractadvertenties: speciaal tarief
Opgericht 1878
Bureaux: Grotestraat 205, Waalwijk Tel. 04160 - 2621 Kaatsheuvel: Dr. van Beurdenstraat 8 Tel. 04167 - 2002
Telegram-adres: „ECHO"
De Evangelisten hebben er geen twijfel over laten bestaan hoe Jezus,
nadat Hij voor de landvoogd Pontius Pilatus was geleid, werd bespot
en gepijnigd. Het negentiende hoofdstuk van het evangelie van Johan
nes begint aldus: "Toen nam Pilatus dan Jezus en geselde Hem. En
de krijgsknechten, 'n kroon van doornen gevlochten hebbende, zetten
die op Zijn hoofd en wierpen hem een purperen kleed om en zeiden:
Wees gegroet gij koning der Joden en zij gaven hem kinnebakslagen."
De bespotting van Jezus, Zijn dood aan het kruis van Golgotha en
Zijn verrijzenis op de Paasmorgen zijn de dramatische spectaculaire
gebeurtenissen, die de kunstenaars de eeuwen door hebben bewogen
tot het scheppen van aangrijpende kunstwerken, waarnaar in deze
dagen voor het Paasfeest onze belangstelling in 't bijzonder uit gaat.
De schilderstukken, die betrekking hebben op Christus' lijden en
sterven en Zijn opstanding, zijn legio; vermoedelijk overtreft hun
aantal wel die, welke Zijn geboorte als onderwerp hebben, terwijl
ook die toch bijzonder talrijk zijn. We kennen, zij het niet altijd uit
de kerken of musea dan toch zeker door reproducties, de schilde
rijen, die gebaseerd zijn op de Paasgeschiedenis Christus in de hof
van Gethsemané, Judas die zijn Meester verraadt, Jezus aan de gesel
paal of getooid met de doornenkroon, de gang onder het kruis naar
Golgotha, de kruisiging, de graf leg ging,de bewening door de vrouwen
enz. De onderwerpen zijn vele, maar één detail is hetzelfde en steeds
dominerend: het gelaat van de lijdende Christus.
Over dit gelaat willen wij het in
deze beschouwing in het bijzonder
hebbe"- En dan stellen wij aller
eerst de vraag aan de orde: is dit 't
gelaat van een menselijk model,
dat de schilder bezigde, is het ont
sproten aan de fantasie, of is het
gereconstrueerd op grond van be
paalde gegevens?
Bij een bestudering van de wer
ken van de z.g. primitieve meesters
moeten we al heel spoedig tot de
conclusie komen, dat er bij hen be
slist geen sprake is geweest van 't
uitbeelden van een bepaald model.
Het Christusgelaat op de schilde
rijen van verschillende meesters
toont een dermate sterke overeen
komst, dat men de eerste twee mo
gelijkheden, die in de 'gestelde
vraag besloten lagen, onmiddellijk
uitschakelt. Immers de schilders
die vaak niet eens eikaars tijdge
noten waren, kunnen niet hetzelfde
model hebben gehad, terwijl het
overigens is uitgesloten, dat de fan
tasie van verschillende mensen tot
een zo gelijke vormgeving komt.
Blijft dus over de derde moge
lijkheid: een reconstructie van het
gelaat met behulp van aanwijzigin-
gen, waarover men beschikte. Men
weet, dat er lijkwaden zijn, waar
van men aanneemt dat het dode
lichaam van Jezus erin gewikkeld
is geweest. Vanzelfsprekend wordt
van elk van deze lijkwaden ge
zegd, dat het de enige echte is. Dat
zal zo wel te eeuwige dage blij
ven zonder dat men hieromtrent
enige zekerheid krijgt. Doch dit
neemt niet weg, dat er één is, die
de bekendste is en ook door de
meeste mensen als de werkelijke
lijkswade van Christus wordt be
schouwd. Dat is die van Turijn en
het negatieve beeld van het mense
lijk gelaat dat zij toont zou ons dus
de gelaatstrekken van Jezus heb
ben onthuld.
telijke uitdrukking op het gelaat,
dat, zonder enige tv/ij fel, hetzelfde
is als dat op het paneeltje wat
Bouts ook schilderde en dat als
Christus Salvator Mundi aanwe-,
zig is in de verzameling van het
museum Boymans-van Beuningen
te Rotterdam. Hier beantwoordt
het Christusgelaat geheel aan
de beschrijving in de z.g. Len-
tulusbrief, doch stemt het boven
dien overeen met het portret van
Christus dat, vermoedelijk enigd
decennia eerder, werd geschilderd
door Jan van Eyck en zich in een
Britse particuliere collectie bevindt.
De vraag dringt zich nu op of
zowel van Eyck als Bouts en wel
licht ook nog andere primitieve
meesters zich hebben laten leiden
door de beschrijving, zoals Lentulus
die zou hebben gegeven, of dat
Bouts en anderen zich eenvoudig
hebben aangesloten bij de voorstel
ling, die van Eyck zich van het
Christusgelaat had gemaakt. Hoe
het ook zij, van Eyck heeft meer
Christusportretten in dezelfde
geest geschilderd en zijn opvatting
in deze heeft in de schilderkunst
zeer lang nagewerkt. Zelfs tot in
de zeventiende eeuw. Doch toen
ging men meer en meer het klas
sieke Christustype loslaten en
werd met name bij Rembrandt
Jezus de mens die hij schilderde
naar het model van een mens uit
zijn eigen omgeving. Daardoor
kwam de figuur van Jezus ons na
der te staan mens, zoals hij eens
onder de mensen heeft geleefd
maar toch is tot op de dag van he
den het Christusgelaat, zoals die
primitieve meesters het zich voor
stelden, de mensen zeer sterk blij
ven aanspreken.
BUS IN DE RIVIER
47 doden
Een autobus met 85 mensen,allen
negers, is zondagmiddag in Kenia
in de rivier de Tiva gereden. 47 in
zittenden verloren het leven.
De bus was ingericht voor het
vervoer van slecht 49 personen. Op
een brug verloor de chauffeur de
macht over het stuur. Hij kwam er
zelf goed af en heeft 25 km. gelo
pen om in het dichtsbijzijnde dorp,
Koetoe, hulp te halen. Hij arriveer-
oeuvre in 1957-1958 zowel in Belgie ^aar maandagochtend om 3 uur.
als hier te lande grote tentoonstel-
vertoonde geen vlekken en was
enigzins rooskleurig. Neus en mond
hadden geen gebreken; de vrij
overvloedige baard was dubbel en
uitgepunt. De ogen waren helder
blauw. Het gehele voorkomen van
Christus was edel en voornaam.
Aan de hand van deze gegevens
moeten de oude meesters zich een
voorstelling hebben gevormd van
Jezus. Dat zij nochtans dê ogen
bruin en het haar iets donkerder
schilderden, was in overeenstem
ming met de Middelnederlandse
lyriek, die sprak van Christus
„Schoon bruyn ooghen," en zijn
„brunen cop".
Christus met de doornen ge
kroond, werd op aangrijpende wijze
geschilderd door de 15e eeuwse
schilder Dieric Bouts, aan wiens
een man met een verheven en sta
tige gestalte en een eerbiedwaardig
gelaat. Zijn haar was wijnkleurig en
in 't midden door 'n rechte lijn ge
scheiden. Het was plat tot beneden
de oren en hing vandaar af gekruld
tot op de schouders. Het voorhoofd
was vlak en zuiver; het aangezicht
lingen geweid zijn geweest. Twee
panneeltjes, die vrij veel overeen
komst vertonen, bevinden zich in
particuliere collecties in Italië en
Zwitserland. Zij laten ons de lij
dende Christus zien met een smar-
Een bus met scholieren en onder
wijzers is bij Bagabag in het Noor
den van het Philip ij nse eiland Lu-
zon in een 30 meter diepe ravijn
gestort. Tien inzittenden kwamen
om het leven en 47 werden gewond.
De primitieve schilders echter ba
seerden voornamelijk de voorstel
ling, welke zij zich van Jezus
maakten, op de beschrijving in een
brief van Publius Lentulus, de
voorganger van Pilatus, aan de
Romeinse senaat. In dit onechte do
cument, waarvan in de vijftiende
eeuw in de Nederlanden een ver
taling in ruime mate was ver
spreid, is Christus beschreven als
Prinses Beatrix heeft vele be
zienswaardigheden in de Japanse
stad Kioto bezocht en er was geen
spoor van vermoeidheid bij haar te
bespeuren hoewel het programma
van de. afgelopen vijf dagen zeer
bezet is geweest. Zij bezocht prach
tige tempels en paleizen en was
over alles wat zij zag hevig ver
rukt. In de botanische tuinen van
Kioto bloeiden de kersebomen vol
op. Het was er ook geweldig druk
ondanks de motregen, die 'n groot
deel van de dag viel.
Het lijdensverhaal is een een
voudig relaas geworden, waarin
de evangelisten de heilige waar
heid zonder enige opsmuk weer
geven. Men vindt nergens bij hen
een uitlating wat de schrijver
zelf van het vreselijke lijden van
de Verlosser heeft gedacht of ge
voeld. Wij behoeven slechts na
te gaan wat een moderne schrij
ver ervan gemaakt zou hebben
om de eenvoud te beseffen waar
mee in het evangelie de gebeur
tenissen worden verhaald. Toch
zijn het lijden en de dood van
Christus zó belangrijk, dat er
onze verlossing aan ten grond
slag ligt.
Romano Guardini noemt in
zijn boek „De Heer" de houding
van Jezus geheimzinnig en ver
ontrustend „Men moet afstand
doen van de gewbonte, die in
Hem, de reeds tweeduizend jaar
vertrouwde goede Heiland ziet:
het bekende voorbeeld van liefde
en geduld. Men moet er zich zó
lang van vrij maken, tot men
voelt dat Hij in 't geheel niet be
kend is". Inderdaad, in het lij
densverhaal wordt geen strijd
met veel bombarie gestreden,
hier worden geen ontzaggelijke
antwoorden gegeven die de te
genstander bedwingen of op hun
gedrag enige werkelijke invloed
uitoefenen.
Hun spel staat vast. Christus,
die de joden hun koning noemen,
zal lijden, hij zal voelen hoezeer
de „dertig min één" aankomen,
hoe pijnlijk de doornen in het
mensenvlees kunnen doordrin
gen en hoe dodelijk hun bespot
ting kan zijn, wanneer Hij ge
tooid zit met de purperen mantel
en de soldaten voor hem neer
knielen, zogenaamd ter aanbid
ding.
Wanneer wij dit alles diep tot
ons laten doordringen, beseffen
wij eerst goed hoe groot het ver
schil is tussen het Kerstfeest en
Pasen. Ook toen werd Hij aan
beden. Toen kwamen de groten
der aarde, knielden voor Hem
neer, aanbaden Hem en brach
ten Hem geschenken, zoals goud,
wierook en myrhe. Het Kerst
feest vraagt van ons dan ook
geen grootse voorbereiding.
Kerstmis kan voor onze gedach
ten zonder enig schokken plot
seling uit de lucht komen vallen
na een korte voorbereiding van
de Advent.
Maar het Paasfeest is geweldi
ger, grootser. De dagen die er
aan vooraf gaan, zijn schokkend.
Zij confronteren ons met 't lijden
van Hem die mens werd om de
mensen te redden. En het mens
dom aanvaardde Hem niet. Het
nam Hem gevangen, ontdeed
Hem van al zijn goddelijke waar
digheid, om Hem tenslotte te
kruisigen op een plaats die enkel
bestemd was voor moordenaars.
Links en rechts van Hem hangen
zij dan ook, eveneens aan een
kruis, de twee moordenaars.
Slechts één van hen is met het
lot van Christus begaan. En nog
vóór het negende uur aanbreekt
zal Christus hem redden van 'n
eeuwige ondergang. Terwijl aan
de voet van het kruis soldaten
zijn kleren verdobbelen, wordt 't
de Godmens teveel en nadat Hij
zich nog eenmaal tot zijn Vader
heeft gewend, geeft Hij de geest.
Zelfs de natuur schijnt ge
schokt van wat er op dat mo
ment plaats vindt. De lucht
wordt asgrauw en vanuit het
binnenste der aarde klinkt een
dof gerommel.
't Publiek dat zich heeft staan te
vergapen aan het moordenaars-
spel, rent verschrikt weg van de
onheilsplaats en ook de soldaten
die Hem onder gevloek en getier
aan het hout hebben genageld,
weten zich geen raad. Het zijn
slechts enkele getrouwen die bij
Hem blijven.
Maar dan op die derde dag,
'ff
.Si
*4;
wi i
(Foto: Kruiswegstatie St Jan, Waalwijk)
nadat Hij is begraven en de sol
daten en vijanden van Christus
het nodig hadden gevonden om
het graf te verzegelen, gebeurt er
iets geweldigs. De meester van
een kleine schare in wie velen
de Messias hebben gezien, de
wonderdoener, die door zijn vij
anden ter dood is gebracht, is
weer tot het leven teruggekeerd.
Hij is verrezen, zoals Hij had
voorspeld. Deze verrijzenis be
tekende de verlossing voor allen
die in Hem geloofden en nog ge
loven. Het is een gebeurtenis
waarvan wij te weinig nog de
betekenis begrijpen. Misschien
verstaan wij dit grootste wonder
van Hem nog slechter dan de
soldaten die op het moment van
de verrijzenis de wacht bij het
graf hielden. Zij vluchtten weg,
verschrikt en hevig ontdaan.
Misschien hadden zij, wanneer 't
hun gegeven was, op dat moment
kunnen begrijpen dat Hij 't was
die op de wereld was gekomen
om de mensen te redden en te
helpen. Misschien hadden zij op
dat moment, wanneer zij niet
waren gevlucht, die genade ge
kregen die nodig is om het lij
den en de verrijzenis van de Ver
losser te kunnen begrijpen. Ook
wij zullen deze dagen even moe
ten blijven stilstaan om opnieuw
te kunnen beseffen wat er in die
dagen is gebeurd, maar nog meer
om te kunnen begrijpen dat wij
verlost zijn door Hem, die ons nu
nog iedere dag de kracht geeft
te gaan en te staan.
TON TEKORT IN AMERSFOORTS
ZIEKENHUIS
De christelijk- historische fractie
in de Amersfoortse gemeenteraad
heeft B. en W. vragen gesteld over
het protestants-christelijk zieken
huis „De Lichtenberg" in Amers
foort. Dit ziekenhuis heeft een te
kort dat volgens sommige berichten
drie ton beloopt en volgens andere
een ton. De directrice, zuster Chr.
Bok, is per 1 september ontslagen
en tot dat tijdstip onmiddelijk met
verlof gestuurd.
^Paaóchen c~Paaóchen
<~Paaóchen C~Paaóchen
luide klinke
opgeótanden
nu de ólag van
ió de <C§od dien
lerke en vlnke
booze handen
nu de ótem van
hadden aan het
menóche en dier
kruió gedaan
<~Paaóchen <~Paaachen
cPaaóchen <~Paaóchen
wijdt het vier
vrij voortaan
wijdt het licht en
heeft 3-lij hout en
pint de lampen
óteen en ijzer
laat den verechen
overwonnen
wierook dampen
die, ^Uerrjzer
'3-lallelujah
5lallelujah
't jok ió af
één uit al
van de dood en
leeft en immer
van het graf
leven zal.
i
Onze betalingsbalans is gunstig,
de deviezenreserve zijn hoger dan
ooit tevoren, de gulden behoort tot
de sterkste valuta's ter wereld. De
reële lonen zijn zeer sterk gestegen
en nog het meest voor de laagst
betaalden en de sociaal-zwakke
groepen. Dit verklaarde de minis
ter van financiën, prof. dr. J. Zijl
stra, zaterdag tijdens een bijeen
komst te Utrecht van de Antie-Re-
volutionaire jongeren studieclubs.
Ik weet, dat men zegt, aldus de
minister, dat dit alles de vrucht is
van de hoogconjungtuur en niet van
het kabinetsbeleid. Ik vind dit een
onbillijk oordeel. Zonder hoogcon-
juctuur waren vele van de verbe
teringen inderdaad niet mogelijk
geweest, maar het is de bijverdien
ste van het kabinetsbeleid, dat de
zaak niet uit de hand is gelopen.
De relevante rijksuitgaven, zo zei
minister Zijlstra, zijn achtergeble
ven bij de stijging van het natio
nale inkomen. Voorts is de belas
tingdruk verlaagd met vele hon
derden miljoenen.
De hoofdlijnen van het beleid
van het kabinet de Quay, zo ver
volgde de bewindsman, zijn naar
mijn mening goed geweest en zij
moeten daarom worden voortge
zet. Het gaat er niet om welke com
binatie dat zal doen, maar het gaat
erom of het beleid in hoofdlijnen
zal worden voortgezet.
Wie aan het volgende kabinet
zullen meedoen? Wat mij betreft,
hoe meer zielen, hoe meer vreugd.
Maar de partijen die het huidige
kabinet steunen, behoren naar mijn
mening er op te staan, dat de
grondgedachten en daarmee de
hoofdlijnen van het huidige beleid
worden voortgezet. Wanneer ter-
wille van een andere politieke com
binatie, de beleidsconceptie zou
moeten worden gewijzigd, dan zou
dat voor de huidige regeringspar
tijen een slechte zaak zijn, aldus
minister Zijlstra.
In P.v.d.A.-kringen, zo ging hij
verder, leeft de gedachte dat een
verzwaring van de belastingdruk
onvermijdelijk is. Men zou in ieder
geval willen komen tot zware extra
belastingen op de vermogens.
Maar men beseft daarbij onvol
doende, zo luidt het oordeel van
prof. Zijlstra, dat dergelijke belas
tingen geen middelen verschaffen,
maar slechts besparingen treffen
en daardoor het probleem zelf niet
oplossen.
Men moet, volgens hem, onder
scheid maken tussen de concrete
samenwerking in een kabinet en
de beginselen van partij-vorming.
Een kabinet en een kabinetspro
gramma zijn tijdelijk, partij forma
tie behoort blijvend te zijn. In die
zin staan de drie Christelijke par
tijen op een principieel ander
standpunt dan zowel de P.v.d.A.
als de V.V.D. Voor partij formatie
is op het ogenblik een zeer belang
rijk punt concreet aan de orde:
het samengaan van A.R. en C.H.U.
Ondanks alle klimaatverschillen en
kibbelarijen zal een dergelijk sa
mengaan toch eens werkelijkheid
worden, aldus minister Zijlstra.