«Er wordt tekort gedaan aan economische
betekenis van de vrouw in het arbeidsproces»
Voor 1970 ziet het er voor de
schoenindustrie zorgelijk uit
h
Ook voor 1970 grote krapte
op de arbeidsmarkt verwacht
J. TIMMERMANS, VOORZITTER VAN KAMER VAN KOOPHANDEL, IN NIEUWJAARSREDE:
Nieuwjaarsrede van
Burgemeester L. van Erp
GEWESTELIJK ARBEIDSBUREAU WAALWIJK
DE ECHO VAN HET ZUIDEN VAN MAANDAG 12 JANUARI 1970
Bedrijfsorganisatie
moet worden afge
stemd op het vak
van de gehuwde
vrouw
Technische
ontwikkelingen
Aanbevelingen
Werkgelegenheid
Communicatie
©verheid - burgerij
Artisten
voor de maand
januari
Trio Itaiiano
Paris-Show
Prinses Fania
THE BLUE NOTE
Tilburg
Schoenindustrie
Pil ©taal-sector
¥©edings- en
genotmiddelen
Vraag isn schoen
industrie neemt
langzaam wat af
Stijging aanbod
Overspanning van
arbeidsmarkt
WAALWIJK - „1970 is een jaar met een magische klank. In
veel prognoses, met name ook op de ontwikkeling van het be
drijfsleven betrekking hebbend, werd in de na-oorlogse periode
steeds het streef jaar 1970 genoemd. Dit jaar zijn wij nu inge
gaan en met U hoop ik, dat de conomische groei, die zich na
de tweede oorlog heeft gemanifesteerd, verder zal doorzetten"
zo sprak de heer J. Timmermans, voorzitter van de Kamer van
Koophandel en Fabrieken voor Noordelijk Noord-Brabant, vrij
dagmiddag tijdens zijn nieuwjaarsrede. De vergadering die
werd gehouden in het restaurant De Efteling in Kaatsheuvel
werd door verschillende burgemeesters, vertegenwoordigers
van overheidsinstaïities en van het bedrijfsleven bijgewoond.
„Het beeld van de werkende
vrouw behoort niet uitsluitend bij
de hedendaagse geïndustrialiseerde
maatschappij, doch evenzeer bij al
le cultuurpatronen die aan de thans
bestaande zijn voorafgegaan. De
plaats van een vrouw in het ar
beidsproces en de waardering van
die plaats hebben echter wél een
wezenlijke verandering ondergaan.
In de landbouwhuishouding, zoals
wij die kenden vóór de industriële
revolutie, had de vrouw een van
zelfsprekend plaats in het bedrijfs-
gebeuren. Voor zover er naast land-
bouwaktiviteiten sprake was van
nijverheid vond ook deze plaats in
het kader van het gezin. De bedrijfs-
cn gezinstaak waren geheel met el
kaar vervlochten; de „industriële"
arbeid had uitsluitend de vorm van
huisarbeid. Het spreekt vanzelf dat
in de hier geschetste samenleving,
waarin het gezin zowel het begin
als het einde van het sociaal en eco
nomisch gebeuren was, geen sprake
kon zijn van enige spanning op de
arbeidsmarkt of dat de vrouw een
vaste plaats in het „arbeidsproces"
innam", aldus de heer Timmermans.
„Met de industriële revolutie
heeft zich de moderne vorm van
.economische aktiviteit ontwikkeld,
welke een aantal decennia gedra
gen is door de man. Hiermede zij
niet gezegd dat de vrouw in de vo
rige eeuw geen industriële arbeid
verrichtte, integendeel, doch haar
plaats in het bedrijf was uit econo
mische nood geboren. Van een vrije
keuze en dus van een gemotiveerde
plaats in het bedrijfsgebeuren was
lange tijd geen sprake. Naarmate de
nood verminderde, trok de vrouw
zich dan ook terug en richtte haar
werkzaamheden geheel op het ge
zin.
Na de tweede wereldoorlog heeft
zich een geheel andere ontwikke
ling voltrokken,die Van bijzondere
betekenis is geweest voor plaats en
functie van de vrouw in het ar
beidsproces. Onder invloed van eco
nomische, technologische en sociale
ontv\kkelingen in de hoog geïndu-
strialiseerde landen hebben zich be
langrijke wijzigingen voorgedaan
zowel in de vraag als in het aanbod
van arbeidskrachten.
De reserve aan mannelijke ar
beidskrachten raakt thans uitgeput;
de noodzaak een zo effektief moge
lijk gebruik te maken van de be
schikbare bronnen doet zich meer
dan ooit gevoelen. Op de vraag naar
vrouwelijke arbeidskrachten is
thans uit alle sectoren Van het eco
nomisch leven een belangrijke druk
voelbaar.
Ook aan de aanbodzijde is een ze
kere verruiming merkbaar. De nog
steeds voortschrijdende emancipatie
van de vrouw en mede als gevolg
daarvan de verbreding van de op
leidingsmogelijkheden, hebben een
positieve invloed gehad op de be
reidheid van de vrouw een plaats in
het aibeidsproces in te nemen.
Zowel met betrekking tot de vraag
als het aanbod mag de invloed van
de technische ontwikkeling niet
worden onderschat. Door de mecha
nisatie en automatisering van pro-
duktieprocessen of gedeelten daar
van, kon het aanbod van funkties,
waarvoor vrouwelijke arbeidskrach
ten kunnen worden ingezet, aan
zienlijk worden uitgebreid. Naarma
te de spanning op de arbeidsmarkt
groter werd, nam derhalve het po
sitieve effekt van de technische ont
wikkeling op de vraag naar vrouwe
lijke arbeidskrachten toe. Van de
andere kant betekende zij, door het
scheppen van nieuwe funkties voor
de vrouw, een stimulans op 't aan
bod van haar arbeidskracht.
Hiervóór werd geconstateerd dat
vooral na de tweede wereldoorlog
zowel dg vraag naar als het aanbod
van vrouwelijke arbeidskrachten is
toegenomen en tevens dat de toena
me van de vraag uitsluitend door
het economisch principe is ingege
ven, nl. een zo effektief mogelijke
aanwending van schaarse middelen.
De spanning tussen vraag en aanbod
is thans nog niet verminderd; de
.vraag stijgt nog ver uit boven het
aanbod en het laat zich aanzien dat
deze kloof zich zal_ verbreden zo
lang de vrouw niet volledig vrij zal
zijn in de keuze van aanwending
van haar arbeidskracht. Deze vrij
heid van keuze zal eerst dan zijn
gerealiseerd, wanneer de twee sfe
ren, waarin de werkende vrouw een
plaats heeft c.q. zal dienen te Ver
krijgen, te weten de gezinssfeer en
dé bedrijfssfeer, zullen zijn gesyn
chroniseerd. Daarvoor zullen nog
vele problemen moeten worden
overwonnen, vooral ten aanzien van
de industrie, daar in deze sector van
ons economisch bestel het relatieve
tekort aan vrouwelijke arbeids
krachten het grootst is.
De vraag kan worden gesteld of
het aanwezige potentieel aan vrou
welijke arbeidskrachten enig soe
laas kan bieden met betrekking tot
de overbrugging.ivan de kloof tussen
vraag en aanbod. Een sluitend ant
woord hierop zou tevens inhouden
een exact inzicht in de ontwikke
lingen, welke zich op sociaal, econo-
In zijn rede vroeg de heer Timmermans vooral aandacht voor
de positie van de gehuwde vrouw in het arbeidsproces. In het
gebied van de Kamer is namelijk een groot tekort aan vrouwe
lijke arbeidskrachten. Een oplossing van dit vraagstuk houdt
de Kamer bezig. In zijn beschouwing over de werkgelegenheid
zei de heer Timmermans het te betreuren dat de door het Rijk
aan Tilburg toegekende faciliteiten, op basis van een studie van
de noden in de regio van de Gewestelijke Arbeids bureaus in
Tilburg en Waalwijk, alleen van toepassing zijn op de indus-
trie-terreinen in deze stad en niet op enkele andere kernen zo
als Dongen en LoonopZand, die reeds een industriële structuur
hebben en in het kader van het structuurplan deze structuur
verder moeten uitbouwen.
misch en technologisch gebied nog
zullen voltrekken. Van dit inzicht
kunnen wij ons uiteraard niet ver
zekeren. Wij volstaan met erop te
wijzen dat de verhouding tussen het
aantal mannen en vrouwen in de
leeftijdsgroep 15 t/m 64-jarigen, de
categorie van de werkbare bevol
king, nagenoeg gelijk is. Dit bete
kent dat ca. 50% van de beroepsbe
volking uit vrouwen zou kunnen be
staan, indien alle belemmeringen
welke met betrekking tot de arbeid
buitenshuis thans nog bestaan, zou
den zijn weggenomen. Dit percenta
ge 'bedraagt in Nederland thans 23%
in de Verenigde Staten daarentegen
is dit percentage reeds opgelopen
tot ±4u%. Dit cijfer illustreert dui
delijk de realiteit van de potentie
welke de vrouw voor de arbeids
markt heeft!
Na het vraagstuk van de positie
van de gehuwde vrouw in het ar
beidsproces diepgaand te hebben be
handeld deed de heer Timmermans
ook een aantal aanbevelingen. Zo
wees hij er op dat de woningbouw
meer gericht zal moeten zijn op een
efficiente indeling, dat arbeidsbe
sparende huishoudelijke apparatuur
binnen het (financiële) bereik van
de huisvrouw moet worden gebracht
dat de sociale wetgeving op tal van
punten moet worden aangepast. Ook
was hij van mening dat de publieke
opinie positief moet worden beïn
vloed. De heer Timmermans vond
het ook een vereiste dat de bdrijfs-
organisatie afgestemd wordt op het
werk van de gehuwde vrouw. Ook
het uitbreiden van de belastingfaci
liteiten vindt hij een voorwaarde
om de intrede van de gehuwde
vrouw in het arbeidsproces te be
spoedigen.
Het onderwerp werkgelegenheid
heeft in het afgelopen jaar ruime
aandacht gehad van de leden der
Kamer. Daarbij werd met bezorgd
heid kennis genomen van uitspra
ken en publicaties welke hierover
zijn gedaan, respectievelijk zijn uit
gegeven. In het bijzonder geldt dit
voor publicaties, die betrekking
hadden op de schoen- en lederindu
strie. Onze bezorgdheid op dit punt
vloeide voort uit de vaak eenzijdige
belichting van dit gecompliceerde
vraagstuk en de veelal onvoldoende
wetenschappelijk gefundeerde on
dergrond, waarop deze publicaties
stoelden." Aldus de heer Timmer
mans. Hij vervolgde „De aktiviteit
■v an de Kamer is er dan ook op ge
richt geweest te komen tot een sa
menspraak tussen alle belangheb
benden, zowel naar fegio, als naar
bedrijfstak. Het verheugt mij te mo
gen constateren, dat in het Stadsge
west Waalwijk een werkgroep is ge
formeerd, waarin overheid en be-
(vervolg van pag. 1)
een nieuwe levensschool nabij de
Watertoren. De Levensschool en de
Mater Amabilisschool zouden dan
samengevoegd kunnen worden. Het
kerkdorp Loon krijgt er dit jaar een
sportzaal bij.
Naar alle waarschijnlijkheid wordt
nog dit jaar begonnen met de aan
leg van de nieuwe rijksweg Tilburg
Loon op Zand. Besprekingen om een
onderdoorgang te krijgen nabij het
Kraanven worden moeizaam met
Rijkswaterstaat gevoerd. Een fiets
pad van Loon naar Tilburg (ook
toeristisch van betekenis) heeft de
aandacht van de provincie. Het ge
meentebestuur is van mening dat de
straatverlichting niet beantwoordt
aan de eisen die men vandaag de
dag hieraan stelt. De gemeente telt
1380 lichtmasten. Men werkt aan
een nieuw verlichtingsplan. Realisa
tie hiervan is op korte termijn niet
mogelijk, gezien de slechte finan
ciële positie van de gemeente.
Een zaak die het afgelopen jaar
het college bijzonder heeft bezig ge
houden is de communicatie tussen
overheid en burgerij. „De communi
catie moet verbeterd worden. Er is
wat voorbereidend werk gedaan.
Om deze zaak goed aan te pakken
is echter veel geld nodig" aldus de
burgemeester die aan het slot van
zijn nieuwjaarsrede begrip van de
burgerij vroeg voor het feit dat men
een tekort aan ambtenaren heeft.
Met het oog op de voor de deur
staande raadsverkiezing zei hij dat
alle communicatie begint met een
goede representatie van de burgerij
binnen de gemeenteraad.
MUZIEK
STRIPTEASE
STRIP-VEDETTE
Geopend van 22.00 uur tot
04.00 uur.
VEEMARKTSTRAAT 36 - 38
Telef. 04250 - 25287
J. Timmermans
arijfsleven tesamen zijn vertegen
woordigd en die dit gehele vraag
stuk in ruim verband gaat bezien.
In relatie tot het eerste deel van
mijn rede mag ik hier reeds thans
opmerken, dat genoemde commissie
geen eenvoudige taak zal hebben en
zeker geconfronteerd zal worden
met het vraagstuk van het grote te
kort aan vrouwelijke arbeidskracht
en, waarmede vele gevestigde be
drijven in dit gewest te kampen
hebben. Een van de meest voor de
hand liggende oplossingen en ik. heb
dit reeds bij meerdere gelegenheden
mogen constateren, is een verdere
industralisatie van dit gebied, waar
bij gelet wordt op een versterking
v an de diversicatie in het industria
lisatiepatroon.
De dndustrialisatie-aktiviteiten van
het gemeentebestuur van Dongen,
daarbij geassisteerd door een com
missie waarin ook onze Kamer is
vertegenwoordigd, begint vruchten
af te werpen. Ik betreur het echter
dat de door het Rijk aan Tilburg
loegekende faciliteiten, op basis van
een studie van de noden in de regio
Arbeidsbureaus te Tilburg envbgk
van de Gewestelijke Arbeidsbureaus
te Tilburg en Dongen, alleen van
toepassing zijn op de industrie-ter
reinen in deze stad en niet op en
kele andere kernen, zoals Dongen
én Loon op Zand, die reeds een in
dustriële structuur hebben en in 't
kader van het structuurplan deze
structuur verder moeten uitbou
wen.
Voor de schoenindustrie heeft de
in 1968 gevoelde lichte opleving
zich het afgelopen jaar niet voort- i
gezet. De produktie kon over het
algemeen nog worden uitgebreid
evenals de afzet doch het hieruit
resulterende voordeel bleef in de
meeste bedrijven in verhouding
ten achter bij de nadelige gevolgen
van de kostenstijging. De winst
marges daalden wederom en voor
een aantal bedrijven zelfs tot een
onverantwoord laag peil. Deze da
ling dient echter niet uitsluitend te
worden toegeschreven aan de stij
ging van loon- en grondstofonkos-
ten, doch evenzeer aan de talrijke
storende invloeden, 'veroorzaakt
door overheidsingrijpen; ik noem
de invoering van de B.T.W., de
prijsstop en het uitblijven van ge
richte maatregelen om de stijgende
importen te beteugelen.
Gezien het voorgaande lijkt het
i contrair als ik zeg, dat een van de
grootste moeilijkheden voor vele
ondernemingen in deze bedrijfstak
j is het aantrekken van met name
voldoende geschoold en geoefend
personeel. De arbeidsmarkt is voor
verschillende funkties in deze be-
I drijfstak bepaald niet willig. Voor
de meeste bedrijven in de onder
havige branche is het resultaat ten
j opzichte van dat in 1968 gedaald;
I ook voor 1970 ziet het er voor de
schoenindustrie zorgelijk uit.
i In de sector van de lederwaren
1 liep de ontwikkeling nagenoeg pa
rallel. In tegenstelling tot de
schoenindustrie had ook de afzet in
de hier bedoelde bedrijven over
het algemeen een dalend verloop.
De gemiddeld geconstateerde da-
I lende ontwikkeling in de winst-
I marge en het bedrijfsresultaat
I geeft voor de toekomst weinig ver-
trouwen, tenzij het assortiment in
grijpend kon worden gewijzigd.
De lederindustrie heeft, relatief
gezien, een gunstig jaar achter de
rug. De produktie en afzet konden
matig tot sterk stijgen. Niet voor
alle bedrijven betekende dit echter
tevens een stijging in het bedrijfs
resultaat. Naar mijn mening is de
I belangrijkste reden hiervoor gele-
gen in de omstandigheid dat de be-
drijven, die in het recente verle-
i den zo sterk in aantal zijn vermin -
derd, een grotere differentiatie in
het aangeboden produktenpakket
hebben aangebracht. De wankele
basis, veroorzaakt door de eenzij
digheid in het vervaardigde pro-
dukt, schijnt thans een voldoende
versteviging te hebben gekregen.
Er bestaat gegronde hoop dat ook
in de toekomst de lederindustrie
zich bevredigend zal ontwikkelen.
De bedrijven in de chemische
sector hebben ook het afgelopen
jaar het contact met andere indus
triële bedrijven verder verlegd. De
geleidelijke versmalling van het
afzetgebied in de schoenindustrie
meer dan gecompenseerd door ver
breding van het afzetgebied in an
dere bedrijftakken. Hierdoor is ook
in 1969 over het algemeen een be
ter resultaat verkregen dan in het
jaar 1968. Uit verkregen informa
ties blijkt echter duidelijk dat het
chemisch bedrijf, wil het haar gun
stige ontwikkeling handhaven,
haar afzetbeleid meer en meer op
de buitenlandse markt zal moeten
richten.
Met betrekking tot de ontwikke
lingen in de bedrijfstak metaal
moet worden vooropgesteld dat
zich in de onderscheidene bedrij
ven binnen deze bedrijfstak grote
verschillen voordoen. Een uit
spraak ten aanzien van de branche
in haar algemeenheid zou derhalve
weinig reële inhoud hebben.
De metaalbedrijven zullen, uit
zonderingen daargelaten, met gro
tere voldoening de resultaten van
het afgelopen jaar bezien. De stij
gende tendens van de voorgaande
jaren heeft zich ook in 1969 voort
gezet. Zowel de produktie al de af
zet konden wederom zodanig stij
gen dat hiervan een positief effekt
op de winstmarge en het econo
misch resultaat uitging. Een en
ander neemt niet weg dat ook de
bedrijven in deze sector met toene
mende moeilijkheden werden en
worden geconfronteerd. De snelle
en vaak abrupte stijging van loon-
en materiaalkosten maakt het niet
i altijd mogelijk een voldoende
doorberekening te realiseren. Dit
I geldt uiteraard in het bijzonder bij
j langlopende orders. De concurren-
tie uit het buitenland neemt voort-
i durend toe, waardoor op de duur
een uitholling van de winstmarge
onvermijdelijk is.
Het blijft onmogelijk voldoende
vakbekwaam personeel aan te
trekken. Een oplossing hiervoor is
slechts mogelijk indien het aantal
nieuw te bouwen woningen in het
gebied van de Kameer belangrijk
zou kunnen worden uitgebreid.
Nieuwe vakbekwame arbeids
krachten moeten immers van bui
ten het gebied worden aangetrok
ken; de mogelijkheid hiertoe be
staat slechts dan wanneer mét de
funktie een geschikte woning voor
handen is. Zolang het thans be
staande huurbeleid niet wordt ge
wijzigd, blijft het structureel ar
beidstekort bestaan.
Tot slot zou ik een enkel woord
willen wijden aan de ontwikkelin
gen in de sector voedings- en ge
notmiddelen. Niet voor alle bedrij
ven in deze sector is het jaar .1969
onverdeeld gunstig geweest, on
danks een algemene sterke stijging
van produktie en afzet. De even
eens sterk gestegen kosten, in het
bijzonder de loonkosten, hebben in
een aantal bedrijven de winstmar
ge dermate aangetast, dat het be
drijfsresultaat van 1968 niet kon
worden gehandhaafd. In hoeverre
deze ontwikkeling in 1970 zal kun
nen worden omgebogen, zal in ho
ge mate afhangen van het feit of
de overheid er het komende jaar
in zal slagen van het overheidsbe
leid op dit gebied zal overigens
niet uitsluitend de voedingssector
ten goede komen." aldus de heer
Timmermans in zijn nieuwjaarsre
de.
van onze verslaggever)
WAALWIJK Ook voor 1970 verwacht de heer A. Maas, di-
rekteur van het Gewestelijk Arbeidsbureau in Waalwijk, een
grote krapte op de arbeidsmarkt. Deze krapte wordt nog ver
groot door de sterk toegenomen vraag. Volgens hem blijft de
streek een gedifferentieerder industrie-patroon vragen. Direkt
hierbij opmerkend, dat velen voor bescherming van de traditio
nele werkgelegenheid vragen. In 1970 zal ook de door 't GAB en
de Kamer van Koophandel opgezette enquête verder moeten
worden uitgebouwd tot een gemeenschappelijk beleid.
Met het oog op de technische ont
wikkeling blijft ook de vraag naar
kapitaalintensieve industrie groot.
Bij kapitaals-intensieve industrieën
gaat ook de kwaliteit van de werk
gelegenheid overheersen. De enor
me vraag naar personeelsleden die
de schoenindustrie lange tijd heeft
gekend, begint in deze bedrijfstak
wat te verminderen.
In 1969 werden door het GAB in
Waalwijk totaal 5100 mutaties ver
richt. Ruim 2500 personen werden
nieuw ingeschreven, 950 werden er
geplaatst en 1650 op andere wijze
aan het arbeidsproces toegevoegd.
In 1968 werden er aanmerkelijk
minder mutaties verricht. Het aan
tal ontslagzaken (817) was in 1969
aanmerkelijk minder dan in 1968
(1245), Vorig jaar sloten 16, voor
namelijk kleine bedrijven, de poor
ten. In 1968 waren er dan 25, waar
onder 15 grote bedrijven.
Door de ambtenaren van het Ge
westelijk Arbeidsbureau werden er
in 1969 357 beroepskeuze-adviezen
uitgebracht, 129 werd advies uitge
bracht in verband met vrijstelling
van militaire dienst en 46 maal ging
er een bezwaarschrift uit in ver
band met de weigering tot aanvaar
ding van passend werk. Het aantal
vreemdelingen dat werd ingeschre
ven bedroeg 975, tegen 830 het jaar
daarvoor.
In de maand december werden
490 mutaties uitgevoerd; 283 perso
nen werden ingeschreven, 207 aan
het arbeidsproces toegevoegd. Het
aanbod steeg van 458 naar 535, wat
een toename van 77 betekende.
Twee categorieën zijn voor deze
stijging van het aanbod verantwoor
delijk: de bouwnijverheid en de sei
zoenindustrie. In de overige be
drijfstakken bleef het aanbod ge
lijk. Hetzelfde kan gezegd worden
van de vraag die met 1112 nagenoeg
gelijk bleef met de maand novem
ber. Voor wat de bouw betreft, kan
nog worden opgemerkt dat er 252
bouwvakkers uit Midden- en Oost-
Brabant terugkeerden uit Duits
land.
Als van het totaal aanbod van
540 de minder-geschikten en min-
der-validen, alsmede de jeugdigen
en seizoenwerklozen worden aange
trokken, blijft er een reëel voor het
bedrijfsleven beschikbaar aanbod
van 185 volwassenen. Hiervan zijn
er dan 65 ouder dan 50 jaar. De
reële vraag na aftrek van jeugdigen
is 710. In percentages uitgedrukt, is
het aanbod in het Gewest Waalwijk
2,2, tegen 2,8 in Brabant en 2,3 in
Nederland.