V. S58.
ZATERDAG 25 JANUARI.
1890.
voou
Uitgever: L. J. VEERMAN, Heusden.
Bij dit nummer behoort
een bij voegsel.
Ei slitio
Dit blad verschijnt WOENSDAG en ZATERDAG.
Abonnementsprijs: per 3 maanden 1.00. Franco per post zonder prijs-
verhooging.
Advertentiën 16 regels 60 ct. Elke regel meer 10 ct. Groote letters naar plaatsruimte.
Advertentiën worden tot Dinsdag- en Vrijdagmorgen ingewacht.
Agent voor Frankrijk: Wester Co., 20 Rue Hérold, Parijs.
Onder de kerkgenootschappen in ons vader
land is er een, dat een bijzondere plaats in
neemt. Noch de Ned. Herv. Kerk, noch de
Katholieke, noch de Luthersche, noch de
Doopsgezinde zijn bepaald Nederlandsch.
Men vindt over de grenzen meer leden dezer
kerken dan daar binnen. Zelfs afgescheiden
(Ned. Ger.) vindt men in alle landen, waar
de Herv. godsdienst beleden wordt, zelfs in
Transvaal, waar ze doppers heeten.
Er is echter één genootschap, dat uit
sluitend tot ons land bepaald is, dat der
Remonstranten. Groot is het niet. Het telt
c. 11000 leden, verdeeld over 27 gemeenten
met 25 predikanten. Het genoot zelfs niet
de eer op de bevolkingskaarten genoemd
te worden, misschien omdat 't. niet op de
sympathie van ons tegenwoordig ministerie
bogen kan, misschien ook omdat het laatste
de Remonstranten wel voor zoo ontwikkeld
houdt, dat ze weten wat met 't woord kerk
genootschap bedoeld wordt. Doch hoe klein
ook, het vertegenwoordigt een stuk onzer
vaderlandsche historie, het is een gedenk-
teeken van de 17de eeuw, niet in steen ge
houwen dat duurzaam, doch onveranderlijk
is, maar een levend gedenkteeken, dat al
naargelang de tijden veranderen, tevens ook
zijn vorm wisselen kan en mag.
De laatste jaren zijn voor de uitbreiding
van dit Kerkgenootschap bijzonder gunstig
geweest. Sedert in de Ned. Herv. Kerk de
leervrijheid aan banden gelegd is, sedert
aan een beroep in die kerk van een predi
kant allerlei lagen kunnen gelegd worden,
alleen met het doel om de vrijheid in de
leer aan vaste banden te leggen getuige
de geschiedenis van Lieftincks beroep te
Sliedrecht is de Remonstrantsche Kerk
een toevluchtsoord geworden van leden en
predikanten die 't in de enge wanden der
Hervormde Kerk te bang werd. De Remon
stranten tellen thans reeds 10 predikanten,
uit de Herv. Kerk tot hen overgeloopen en
't aantal leden is in de laatste jaren met
een derde deel toegenomen. En 't laat zich
aanzien, zoo althans die geest van uitslui
ting de Ned. Herv. Kerk blijft beheerschen,
dat de Remonstrantsche gemeenten nog in
bloei zullen toenemen.
Yoor hen, die met dit genootschap min
der bekend zijn en dat zullen de raeesten
onzer lezers willen we in korte trekken
een schets geven van zijn oorsprong en ge
schiedenis.
We moeten eehter eerst een fout her
stellen. De Remonstrantschen spreken niet
van een kerkgenootschap, maar van een
broederschap. Ze hechten niet aan 't idee
kerk met strengbepaalde belijdenis. Die zich
om hen scharen, noemen zich geen geloo-
vigen of lidmaten, maar broeders en zus
ters zij beschouwen zich als kinderen van
één huisgezin, één van zin en goeden wil,
gedreven door één zelfden geest, den geest
der liefde.
Ja, met de hervormden, Lutherschen enz.
zijn ook zij kinderen der hervorming, maar
als we aan dat beeld van 't huisgezin mogen
vasthouden de Remonstranten waren on
deugende kinderen, die niet verkozen in te
stemmen met de belijdenis hunner broeders.
Die belijdenis was opgesteld door Guido
de Bray en daarnevens werd aan den Hei-
delbergschen Catechismis groote waarde toe
gekend. Wat nu echter de leer der Herv.
Kerk is, de eerste of de tweede, of beide
te zamen, is nog niet geheel uitgemaakt.
Hoe dit zij, bij synodale besluiten van
1578 te Dordrecht en 1581 te Middelburg
werd van alle predikanten onderteekening
der belijdenis gevraagd.
Het duurde echter niet lang of voor velen
rezen groote bezwaren tegen die ondertee
kening en reeds in 1581 werd te Leiden
de predikant Coolhaas in den ban gedaan
omdat hij de belijdenis niet wenschte te on
derschrijven.
't Moet toen in de kerken gedaverd heb
ben van smaadredenen tegen hen, die zich
niet verbinden wilden, wat tot zeer onstich
telijke tooneelen aanleiding gaf. De recht
zinnige leeraars wilden van geen verdrag
met de anderen, die zij libertijnen noemden,
weten zij moesten de kerk uit, 't ging
zoo 't ging.
Toen dienden in 1610 eenige predikanten
bij de Staten van Holland een verzoekschrift
in, waarin zij zich over de vervolging be
klaagden en bescherming verzochten. Dit
stuk noemden zij Remonstrantie en daar
naar hebben zij den naam Remonstranten
gekregen.
De Staten waren den Remonstranten ter
wille en maanden tot verdraagzaamheid aan,
met weinig gevolg echter, daar de vervol
gingen bleven aanhouden.
Hier en daar was 't in de gemeenten
tot een openlijke breuk gekomen en werden
de kerkgebouwen onder de partijen ver
deeld. In 1617 werd te 's-Gravenhage de
Kloosterkerk door de Remonstranten aan
hun tegenpartij afgestaan en daarheen ging
Prins Maurits te kerk, daarmee openlijk
partij kiezende tegen de Remonstranten niet
alleen, maar ook tegen de Staten en 01-
denbarneveldt.
Eindelijk zou de zaak der religie grondig
behandeld worden op de Dordsche Synode
van de jaren 1618 en '19. Deze was in
geenen deele Remonstrantsch gezind en kon
daarom niet een onpartijdig rechter genoemd
worden. Ze daagde de Remonstranten niet
als party, maar als beschuldigden voor haar
vierschaar en zond ze, na ze gehoord te
hebben, eenvoudig heen. Wat daarop volgde
laat zich raden. Hunne meeningen werden
veroordeeld en aan ieder hunner werd een
acte van stilstand ter onderteekening voor
gelegd, waarbij ze zich verbonden het pre
diken te staken. Slechts een enkele deed
dit; de meesten weken naar Waalwijk, toen
ten tijde in Spaansche handen en kwamen
later ter sluiks in Holland prediken, het
geen later oogluikend geduld werd. Na
1632 echter was alle vrees voor gevaar ge
weken, waren alle uitgewekenen tot hun
gemeenten teruggekeerd, en dit jaar kan
men dus beschouwen als het jaar van de
vestiging der broederschap.
In de dagen der Synode waren de namen
van Arminius en Episcopius, hoogleeraren
te Leiden, en Uitenbogaart pred. te 's-Hage
op elks lippen. Naar eerstgenoemde heeft
men de Remonstranten lang Arminianen
geheeten, doch de man aan wien zij 't
meest te danken hadden, was Episcopius,
die in 1634 een kweekschool oprichtte ten
dienste der broederschap. Deze is in 1873
van Amsterdam naar Leiden verplaatst.
Na 't geen we hier meegedeeld hebben,
zal 't zeker menigeen verwonderen, dat ook
de Remonstranten een belijdenisformule heb
ben. Zij, die zich steeds gekant hebben tegen
de leerredenen door de Herv. Kerk uit den
vreemde hier ingevoerd, van huis uit zonen
der vrijheid, hebben ook getracht hun con
fessie onder vaste regelen te brengen.
Dat is dan ook niet zonder hevigen strijd
geschied. De bekende dichter Dirk Camp-
huyzen heeft er, gesteund door andere pre
dikanten, zeer tegen geijverd.
In 1621 werd zij door een 30-tal pre
dikanten te Antwerpen overwogen, vastge
steld en met een uitvoerige inleiding uit
gegeven. Men scheen toch wel eenigszins
verlegen met die confessie, die in de voor
rede *niet onprofijtelijk, en schadelijk« ge
oordeeld wordt. Er staat ook uitdrukkelijk
in voorgeschreven, dat men uit de formu
lieren niet maken zal geestelijke banden
en ketenen.
En zoo is deze confessie gebleven wat
ze waseen verklaring van predikanten,
die niemand na hen gedwongen werd te
onderschrijven. Ze gaf in 't algemeen de
richting der broederschap aan, doch werd
als belijdenis in later tijd een doode letter.
De Remonstranten zouden ophouden R. te
zijn, indien ze zich daardoor lieten binden.
't Is wel opmerkelijk dat de Herv. Kerk,
die als bepaald Nederlandsche geen eigen
confessie heeft, de letter der leer handhaaft,
terwijl haar kleine zuster in 't bezit eener
belijdenis is en ze heeft losgelaten.
Tegenwoordig luidt het hoofdartikel van
de leer aldus: »De Broederschap der Re
monstranten heeft ten doel, getrouw aan
haar beginsel van vrijheid en verdraagzaam
heid en op den grondslag van het evangelie,
het godsdienstig leven te bevorderen.
Dat is thans haar confessie. Volkomen
vrijheid van denken en spreken is ieder lid
en ieder predikant der broederschap gewaar
borgd. En opdat de voorgangers zoo na
mogelijk volgens den geest der gemeenten
prediken zullen, hebben alle broeders en
zusters stemrecht.
Het kan dus geen verwondering baren
dat de broederschap in onzen tijd weer
nieuwe vlucht neemt, nu de Hervormde
Kerk allen, die 't met haar belijdenis niet
vinden kunnen, tracht uit te werpen. Zij
vinden in haren schoot vriendelijke opne
ming, verdraagzaamheid en volkomen vrij
heid van denken.
In Kerkelijke gebruiken verschilt ze niet
van de hervormde Kerk. Voor de psalmen
heeft zij een eigen berijming, doch in som
mige gemeenten zijn de godsdienstige liederen
van den Ned. Protestantenbond ingevoerd,
waardoor gebroken is met het sleepend
zingen, in hervormde kerken zoo algemeen.
Het schandaal, dat Maandag is voorge
vallen in Frankrijks Kamer of liever de
schandalen, zullen waarschijnlijk aanleiding
geven tot verandering van het reglement
van orde der Kamer. Door een der leden
(Reinach) nl. is een motie ingediend, vol
gens welke de uitsluiting van een of anderen
afgevaardigde, wegens het niet opvolgen
van 's presidents uitnoodiging om de zaal
te verlaten, niet voor enkele dagen zou zijn,
maar gedurende de geheele gewone zitting
met inhouding van het den betrokken af
gevaardigde toekomende salaris. De motie
is aan de commissie verzonden.
In de Kamerzitting, van gisteren, gepre
sideerd door Floquet, is door den minister
van oorloog een credietaanvraag ingekomen
ten bedrage van 1,100.000 fr. voor de lig
ging der soldaten, waarvoor de urgentie
werd verleend. Over een interpellatie van
den 'boulangist Chiche over de benoeming
van mislukte afgevaardigden tot hooge regee-
ringsposten, werd overgegaan tot de orde
van den dag.
Een persoon, naar het uiterlijk een be
diende van goede huize, nam op den Boule
vard des Capucines te Parijs een vigelante.
Een oogenblik later hoorde de koetsier een
schot en vond den man, op wien geen
papieren werden gevonden, met een kogel
door het hoofd dood liggen.
De Duitsche regeering heeft besloten de
salarissen der mindere ambtenaren in Pruisen
in een bepaalde verhouding te verhoogen.
Voor de beambten der spoorwegen alleen
is een som van 7.626.000 mark (f4.575.600)
toegestaan. De salarissen der stokers zullen
tot een maximum van 1050 mark (f 630)
worden vastgesteld, terwijl ook het trakte
ment der baanwachters aanmerkelijk zal
worden verhoogd.
In het algemeen zal de positie der mindere
spoorwegbeambten en der wegwerkers het
meest verbeterd worden.
Het heet dat de vereenigde eigenaars
van si eenkolenmijnen in Rijnland-Westfalen
besloten hebben de onlangs medegedeelde
eischen der arbeiders van de hand te wij
zen. Het afwijzende antwoord zou thans
opgesteld worden. Met uitzondering van de
socialistische pers en van eenige radicale
organen, raden zoo goed als alle bladen
den arbeiders aan, niet opnieuw tot werk
stakingen over te gaan, omdat de openbare
meening ditmaal niet meer op hunne hand is.
Onder de mijnwerkers in de Westfaalsche
steenkooldistricten wordt het roeriger. Te
Bochum is een kiesvergadering van mijn
werkers gehouden, die door den penning
meester der algemeene mijn werkers vereeni-
ging was bijeengeroepen. Er werd besloten
af te zien van het stellen van candidaten
uit de mijnwerkers bij de verkiezingen voor
den Rijksdag, maar daarentegen de candi-
datuur van den socialist Lehmann te onder
steunen. In het geheele district Boohum
heerscht een krachtige socialistische bewe
ging. Te Inskendorf, bij Gelsenkirchen,
werd een vergadering van duizend mijn
werkers gehouden, die inzonderheid ijverden
voor handhaving der bekende nieuwe eischen
tot verdere verhooging van loon, vermin
dering van werktijd, enz. Met het oog hierop
zijn er dus tegen het laatst dezer maand
of het begin van Februari nieuwe bewe
gingen te verwachten.
Het nieuwe Spaansche ministerie heeft
den eed reeds in handen van de koningin
regentes afgelegd.
In Portugal is eene vrij willige inschrijving
geopend tot het bijeenbrengen eener som
ten behoeve der nationale verdediging. Alle
klasse der maatschappij wedijveren met
elkaar om daarvoor bij te dragen. Eene
som van vijf millioen gulden moet reeds
bijeengebracht zijn.
Twee winkeliers te Gouvea, voor wier
vensters steeds Engelsche goederen uitgestald
waren, wierpen deze op straat, en het volk
kwam toen op het marktplein bijeen en
maakte er een vuur van. De andere win
keliers, die het voorbeeld niet volgden, zouden
aan de openbare minachting prijs gegeven
worden.
Volgens de jongste berichten uit Lissabon
heeft het besluit tot ontbinding der Cortes
de anti-Engelsche beweging eer nog doen
toenemen dan verminderen. Het boycotten
neemt de meest uiteenloopende vormen aan
zoo laten Portugeesche geassureerden hun En
gelsche polissen verloopen, om zich opnieuw
bij Portugeesche assurantie-maatschappijen
te verzekereneen Portugeesch club-comité
roept de leden bijeen, om de Engelsche namen
op de ledenlijst te schrappen; leeraren en
leerlingen der Koninklijke Academie petiti-
onneerden de Regeering om het onderwijs
in de Engelsche taal aan alle onderwrjs-
inrichten te doen vervallen. De Portugeezen
willen een eigen stoomvaartlijn op Brazilië,
waaruit de Portugeesche pers reeds den
ondergang van de Engelsche stoomvaartlijn
en van den Engelschen handel daarheen
voorspelt. Depêches uit Manchester ontken
nen de sluiting van fabrieken aldaar inge
volge het ophouden van Portugeesche koop
orders, maar erkennen, dat deze belangrijk
verminderen.
Met het oog op den gespannen toestand
heeft de Koning van Portugal aan koningin
Victoria verzocht, de aanvaarding der hem
geschonken orde van den Kouseband te
mogen uitstellen. De hertog van Pamilla,
die zijne Krim-medaille aan den Britschen
gezant terugzond heeft zijn inkomen van
een geheel jaar geschonken voor den bouw
van een pantserschip.
De correspondent der »New-York Herald«
te Lissabon meldt, dat uit de beantwoording
van de nota's door Portugal tot de mogend
heden gericht, niet valt op te maken, dat
een dier mogendheden in zake het geschil
tusschen Engeland en Portugal, bemiddelend
zal optreden.
Nadere bijzonderheden zijn bekend ge
worden omtrent het ongeluk op de Ohio bij
den bouw van een brug over die rivier,
tusschen Louis-ville en Jeffersonville, waarbij
14 werklieden om het leven kwamen.
Achttien werklieden hadden in een duiker
klok plaats genomen, om aan de fonda
menten der toekomstige brug te werken.
Plotseling bemerkte men, dat de klok door
een onbekende oorzaak lek was geworden,
zoodat er water in stroomde, wat den on-
vermijdelijken dood van hen, die er zich in
bevonden, ten gevolge moest hebben, tenzij
men de klok door de klep, die zich bovenin
bevindt, kon verlaten. Terstond vlogen allen
dan ook naar die opening, die echter slechts
één man tegelijk kon doorlaten.
Dank zij het flink optreden van den chef
der werklieden, konden vier personen langs
dien weg nog het toestel verlaten. De
overigen kwamen allen om.
Uit de Vereenigde Staten wordt van een
verschrikkelijke brand melding gemaakt.
De gebouwen der »Standard-Oil-Company<
te Constable-Hook zijn n.l. door het vuur
aangetast; 15000 vaten petroleum zijn reeds
verbrand.
Lain! van llciisèn
en Altena,
De Langstraat en de
Boininelerwaard.
o o
Buitenland.