Land van Huisden en Allena, de Langstraat en de Bonnnelerwaard.
zaterdag n februari.
De Wasch.
FEUILLETON.
De slag bij Hohenfriedberg.
Uitgever: E. J. VEERMAN, Heusden.
Dit blad verschflnt WOENSDAG en ZATERDAG.
Abonnementsprijs: per 3 maanden f l.OO.
Franco per post zonder prjjs verhooging. Afzonderlijke
nummers 5 cent.
M 1175.
1H93.
Advertentiën van 16 regels 60 ct. Elke rege
meer 10 ct. Groote letters Daar plaatsruimte.
Advertentiën worden tot Dinsdag- en Yrjjdagmer-
gen ingewacht.
/Van onzen Amsterdamschen correspondent
Jaren geleden zou 'k er bet zwijgen toe
gedaan hebben, indien dit onderwerp op
de proppen gekomen was. Doch na 14 jaren
jjverige plichtvervulling in den huweljjken
staat en vooral na een verbljjf van 12 jaren
in de hoofdstad wil ik ook een cent in 't
zakje werpen, ja gevoel ik me er zoo door
aangetrokken dat ik verleden week een
avond besteed heb om daarover 't een en
ander te hooren uit den mond van een onzer
vrjje vrouwen, die in »Ons Huis* 't woord
voerde.
Laat me dan eerst opmerken dat een
huismoeder geen drie weken in de stad kan
wonen of zij heeft minstens drie grijze haren
van 't verdriet, dat de wasch haar oplevert
of ze geeft 't vuile goed aan een der hon
derden bleekers die bij Haarlem of in 't
Gooi wonen en dan is er gedurig verschil
tus8chen de hoeveelheid, die weggezonden
en die, welke terug ontvangen is, terwijl de
kosten verbazend hoog zjjn. Of ze huurt
wekelijks of om de veertien dagen een
vrouw, die de wasch in huis doet, maar
dan staat minstens een halve week 't huis
op stelten en de klachten blijven ook dan
niet uit, want onder de Amsterdamache
vrouwen, die uit wasschen en werken gaan
t?gen 90 ct. en een gulden per dag, behalve
den vollen kost, zijn een massa morspotten
en 't aantal zuchten elke week geslaakt
over »goore« wasch is legio.
De woningen van ons soort burgermensch-
jes zjjn dan ook niet ingericht om daarin
de groote wasch geheel aan kant te maken.
In den regel bestaan ze uit een voor
kamer, alcoof en achterkamer. Naast de
twee eerste loopt de gang, naast de laatste
ligt de keuken, niet breeder dus dan- de
gang. In zoo'n pijpenlaadje is 't onmogelijk
naar den eisch met een waschtobbe te
manoeuvreeren, terwijl 't drogen alleen kan
geschieden op zolder, vau welken echter
ieder bewoner slechts zijn rechtmatig deel
heeft, alleen de benedenbewoners hebben of
in hun onderhuis öf achter de woning ge
legenheid tot een waschinrichting.
Ik heb nu op 't oog kleine burgermen-
schenmaar daalt ge nu met me een trapje
de leêr af, dan komen we in kringen, waarin
van naar buiten zenden der wasch absoluut
geen sprake kan zjjn en waar de huiseljjke
gelegenheid tot op de helft gebracht is. Hier
vindt ge 't benedenhuis zoowel als de 4 of
5 bovenwoningen, door 2 gezinnen bewoond,
zoodat daar in een woning van 4 M. breedte
Een ware geschiedenis uit het leven van
den grooten Frits.
(8
Dat was eerst een manOnverschrokken
stapte de groote schimmel door den kruit-
damp, als een held zat de jonge monarch
op zjjn hoogen rug, met gevelde bajonet
volgden de grenadiers hunnen vorsteljjken
aanvoerder.
Geheele rotten sloeg het vjjandelijk kartets
vuur neer. W at lag, bleef liggen. De anderen
moesten verder. Tut tellen was het later tijd
genoeg.
Toen zij boven aankwamen, waren de drie
bataillons tot op een derde samengesmolten.
De Koning liet ze in den looppas op de
batterjj afgaan.
Nog een salvo: de eene helft viel, de
andere weifelde.
>Dat zal de duivel halen,* vloekte Otto
Martin von Schwerin. Daarop wendde hjj
zich tot zjjn adjudant, denzelfden met de
lantaren voor zjjn aangezicht.
Beste Pupatsky, tier moeten we toch
ook een woordje meepraten
»Ja, dat dienen we ook.*
Daarop volgde een koel militair bevel:
tien gezinnen bjjeenwonen. En gaan we nog
een trapje lager, dan arriveeren we bjj die
lui, die op kamers wonen, geljjk de Leidsche
studenten, d. w. z., waar man, vrouw en
kinderen niet meer dan één kamer tot hun
gebruik hebben. Als districtbezoeker van
Liefdadigheid naar Vermogen*, heb ik
onder deze kamerbewoners vaste klantjes en
ken ik hun nooden en tekortkomingen. In
deze kamers, die soms nog f 1.60 huur per
week doen, bereiden ze 't middagmaal, naait
moeder voor de menschen, wemelt 't over
den vloer van kinderen, vindt 's nachts alles
een slaapplaats en wordt 's maandags ge-
wasschen. Soms Zondags reeds enkele stukken
van de kinderen, die school gaan en maar
één stelletje voor de week bezitten. Deze
kamer is niet alleen eet-, werk-, speel- en
slaapzaal, maar na waschdag is ze ook
droogzolder.
Ik behoef u niet te zeggen wat een
mengsel van geuren u daar op den drempel
tegenslaan, vooral in den waschtjjd, 's mor.
gens gedurende den winter. Dan hebben er
8 of 10 menschen den nacht doorgebiaeht,
dan heeft 't fornuis zich meester gemaakt
van 't heele kleine beetje zuurstof 't welk
door de reten en naden dringt wat is
het een geluk dat zulke woningen reten en
naden hebbendan stjjgen er wolken
damp uit de tobbe op, vermengd met de
afschuweljjke geuren die zeer vuil gedragen
kleeren afgeven, dan kan er geen raam
worden opengezet enfin, dan is 't in één
woord om te stikken en misselijk te worden.
Komt ge een dag later dan hangt de
heele ruimte vol nat goed, 't welk blijft
hangen tot 't droog is ongeveer, 't Vocht
zjjpelt langs de wanden, de bedsteden schjjnen
druipende grotten, de man klaagt over rhu-
matiek, vrouw en kinderen zijn koortsig.
Ja, dat doen van de wasch is voor zulk
menschen een groote ramp, die een massa
tjjd rooft, hun gezondheid benadeelt, hun
leven sloopt.
»Kon 'k daar een3 af komen* heb ik al
meenig huismoeder hooren zuchten en
daarom ben ik dien bewusten avond naar
Ons Huis gegaan, waar een middel zou be
sproken worden tot opheffing van dit ver
schrikkelijk kwaad.
Let wel, dat ik dit kwaad nog niet in
al zjjn verschrikkelijkheid geschetst heb. Ik
heb met opzet gezwegen van de onbezonnen
wjjze waarop onervaren huisvrouwen en
lichtvaardige wasscherinnen met loogzeep en
chloor (bleekwater) omgaan en hoe de ellende,
die de waschdag meebrengt, vele armen
»Rijd naar de eskadronchefshet regiment
formeert kolonne, twee eskadrons front, vjjf
diep, SDell*
Pupatsky met den lantaren vooruit, galop
peerde heen. Na enkele oogenblikken was
hij weer terug.
»In orde,* meldde hjj, om 'tkort temaken.
De overste plaatste zich aan het hoofd
van zjjn regiment en zag achter zich.
Het was een heerlijk gezicht.
»Signaal stapvoets!* zei hjj tot zjjn
staftrompetter.
Deze blies en door elk eskadron werd
het signaal herhaald.
Signaal draf!*
Dat klonk reeds vrooljjker, dat schetterde
door de gelederen tot de laatste langaan-
gehouden toon wegstierf.
Nu heft de kommandant de zweep op.
Regiment, attaque! Signaal galop!*
Daar bruist het, alsof die geweldigde
ruitermassa plotseling aan 't koken geraakte.
De paarden heffen zich op tot den sprong
en laten zich neer; zij stormen vooruit en
zijn nauwijjks te houden. Zoo trekt het
onweer voortde aarde dreunt onder
duizenden paardenhoevenhet vuur der
infanterie doet zich bjj tusschenpoozen
hooren; de kanonnen schijnen haast te
hebben, als of er gevaar op handen is
maar de Oostenrjjkers staan pal, den linker
voet teruggetrokken, de bajonet vooruit
gestoken. Daar stooten de dragonders er
op. Krats, het eerste gelid is neergereden,
weerhoudt op gezette tg den hun goed te
reinigen waardoor de gezondheid nog grooter
schade lijdt.
>Ons Huis* is een schoone inrichting,
waarover ik later nog wel eens schrijven
zal. Daarin worden geregeld lezingen ge
houden door specialiteiten. Een dezer, Mevr.
Schook, leidde het onderwerp over de wasch
in en brak een lans voor stoonawasscherjjen,
geëxploiteerd door de gemeente.
»Nu keeren we de edelachtbare heeren
B. en W. om,« zei een grappenmaker aan
mjjn oor, »en ze worden onze Wasch-Bazen!*
Dat klinkt wel gek, doch met evenveel
recht kunnen we dan ook B. en W. onze
straatreinigers en de heeren ministers onze
postboden noemen, 't Is wel jammer dat B.
en W. indertijd de gelegenheid hebben laten
ontglippen onze koetsiers te worden, dan
zouden de groote baten der A. O. M. thans
in de gemeentekas vloeien in plaats van in
de zakken der reeds rijke aandeelhouders.
Wanneer 't waar is, wat Mevr. Schook
verzekerde, dat zoo'n gemeente-wasch-in-
richting profijt afwerpt, dan zie ik niet in,
waarom de gemeente ze niet drjjven zou.
In Glasgow bestaat een dergeljjke, waar
de wasch tegen betaling naar een vast tarief
geheel in orde wordt gebracht, doch waar
de vrouw uit den minderen stand zelf de
wasch kan komen doen tegen vergoeding
van 10 ct. per uur. Daar de benoodigde tijd
circa 3 uren is, kost het haar slechts 30 ct.
Stel daartegenover de kosten aan brandstof,
zeep enz., en 't nadeel dat de gezondheid
ljjdt, indien ze 't werk thuis verricht!
Yan stoomwasscherijen behoeft geen enkele
vrouw een afschuw te hebben. In de buurt
van Haarlem staat zoo'n inrichting, te
Bloemendaal. Als fonkelnieuw komt daar
't vuile goed van de droogzolders en 't geen
de mangel- en strijkmachine te voorschijn
brengen, kan wedjjveren tegen 't allerbest
gelukte handwerk der vaardigste strijkster,
terwjjl alles in een ommezien kant en
klaar is.
Wanneer we 't zoover eens sturen, dat,
't zjj door coöperatie, 't zjj door de gemeente,
eenige reuzen-waschhuizen worden opgericht,
zal 't volk een dienst bewezen worden, die
niet te berekenen is, doch uie alleen aan
gezondheid, leven en huiselijk geluk op
millioenen 's jaars gerekend mag worden.
Voor we zoover zjjn, hoop ik u nog wel
eens te schrijven.
A., Febr. '93. J. L.
Buitenland.
Men zal zich herinneren, hoe wonderlijk
het bjj het plunderen van het hotel van den
daarop volgt het tweede, het derde. Op
't laatst storten de rjjders zich in woeste
menigte op de Oostenrjjkers; alles schiet,
stoot en steekt, maar de laatsten bekomen
de grootste portie. De een valt op den
ander, zij vallen elkander om. Het regiment
steeds voorwaarts, steeds voorwaarts, tot
er eindeljjk niets meer om te rijden of
neer te sabelen valt.
Nu laat de kommandant halt blazen en
de mannen ordënen zich weder.
»Dat ze de duivel hale!* zeiden de dra
gonders en veegden hunne klingen schoon.
»Nu,« zei Otto Martin von Schwerin tot
zjjn adjudant, »de Koning had gelijk, 't
gaat met de zweep ook!*
De adjudant geleek nu wel een gloeienden
oven.
»Om u te dienen, oversteantwoordde hjj.
Hoeveel zouden we er omgereden hebben,
Pupatsky V* Onderzoek dat eens!*
De adjudant vloog weg en was in een
ommezien terug.
Twintig bataillons!* meldde hjj.
»Nou, nou!* zij Schwerin twjjfelend.
»Ik weet het van den generaal zelf, die
't korps kommandeerde.*
»Nu, die zal het wel weten. Waar heb
je dien generaal?*
»'t Zjjn er twee, overste! Ik heb ze bij de
overige gevangenen afgegeven.*
»Dus gevangenen hebben we ook nog?*
>Ja, overste, 2500, om u te dienen. Boven
dien 66 vaandels en vier kanonnen.*
markies Panisse, in de Avenue Marecau te
Parijs, die met zijne familie afwezig was,
is toegegaan. Een paar lieden meldden zich
bjj de concierges aan, als van rechtswege
belast met eene huiszoeking betreffende de
Panama-zaak, en de sjerp van den commis
saris van politie werd hun vertoond ten be
wijze, dat zij heusche agenten van de open
bare macht waren. De concierges werden
vervolgens gekneveld, hetgeen hun wel
moest doen gelooven dat het een ander slag
van lieden was. Heel rustig gingen dezen
nu aan het werk, braken kasten, enz. open
en laadden al wat zjj van hunne gading
vonden, geheel en al ongemoeid, in een voor
het hotel gereed staand rjjtuig.
De politie heeft thans eene geheele bende
van inbrekers, helers en tusschenpersonen,
die de gestolen voorwerpen aan den man
brachten, gepakt. In het geheel meer dan
20 personen, onder welke eenige vrouwen.
Dat er onder hen zjjn, die den 27sten
Januari 's avonds het hotel van den markies
geplunderd hebben, of aan dezen diefstal
medeplichtig zjjn, ljjdt geen twijfel, want
bjj een paar hunner zjjn kostbaarheden van
den markies gevonden.
Te Gent hebben ongeregeldheden plaats
gehad bjj de loting voor de nationale militie.
Vele lotelingen werden gewond door de
agenten, die tot zelfverdediging van hun
wapens gebruik maakten en een aantal per
sonen in hechtenis namen.
Te Parjjs heeft eene bjjeenkomst plaats
gehad tusschen den heer Monchicourt, liqui-
dateur der Panama-Maatschappij, en eenige
financiers, waarin besloten werd tot oprich
ting eener vereeniging, die de hervatting der
Panama-werken in studie zal nemen.
De gezondheidsraad van Marseille heeft in
hare gehouden zitting erkend, dat de
sanitaire toestand der stad te wenschen
overlaat en het aantal sterfgevallen niet on-
belangrjjk toeneemt. De »Liberté« beweert
dat er een epidemie heerscht van cholera-
achtigen aard.
Volgens een bericht uit Rome aan den
Temps* heeft een officieus blad gemeld,
dat de »Banca Nazionale* omstreeks 100
millioen aan wissels liggen heeft die onin
baar of onbetaald gebleven zjjn; deNapelsche
bank zou eene som van 70 millioen, de
Siciliaansche bank eene van 16 millioen en
de nationale bank van Toskane eene van
6 millioen aan dergeljjke wissels hebben.
In de provinciën, aldus wordt verder aan
den »Temps« gemeld, zijn verscheidene
bladen in beslag genomen. Die maatregel
Welzoo, die hebben we zeker als toe
gift gekregen!*
De adjudant lachte om die aardigheid en
ondertusschen begon het geknetter op nieuw.
»Dat is de Koning!* zei Pupatsky, hij
gaat er met de heele infanterie op af, er
blijft nog een zwaar stuk werk over!*
»Dat maakt niets uit voor den Koning*
zei de overste, »die zal ze den nekslag wel
geven.*
En dat deed hjj. 's Morgens tien uur
was de slag geleverd en glansrijk gewonnen.
De Saksers waren nergens meer te zien
de Oostenrijkers in wilde haast op de vlucht.
De overste Yon Schwerin wilde juist
laten afstijgen, toen een vleugeladjudant
een order van den Koning bracht.
Zijne Majesteit wil het regiment zien,
de kommandant wordt verzocht het voor
te brengen!*
»Aha« zei deze, »nu komt het!*
Daarop formeerde hjj zjjn heldenschaar
eskadrons gewjjze, hjj zelf aan de spits,
achter hem de beide gevangen generaals,
die niet bjjzonder vrooljjk keken, vervolgens
de regimentsmuziek en daarachter de man
schappen van welke de voorsten de 66
veroverde vaandels droegen. De vier ver
overde kanonnen kwamen achteraan, om
niet te veel stof te maken.
Toen Otto Martin von Schwerin op de
hoogte van den Koning gekomen was,
salueerde hij met de zweep, gelijk men 't
anders met den degen doet.
moet genomen zjjn, omdat zjj, van de bank
schandalen gewagende, tevens de monarchale
instellingen en den koning aanvielen.
Deze berichten zjjn naar Parjjs geseind,
maar de censuur heeft ze achterwege ge
houden, zoodat ze den Temps* langs in-
directen weg bereikt hebben.
Onder de stukken, die bjj de aanvrage
om machtiging ter vervolging van den
afgevaardigde De Zerbi bij de Kamer waren
ingekomen, bevindt zich ook een brief van
den volgenden inhoad: »Aan den heer
Cesaro Lazzaroni (kassier der »Banca Ro-
mana) te zeggen, dat het noodzakelijk is
om D. Z. (De Zerbi) 20,000 lire te brengen,
want het zal een levendige strjjd zjjn. De
discussie moet Zondag geëindigd en de
rapporteur benoemd zjjn. De wet moet tegen
den 15 dezer door het parlement zjjn goed
gekeurd. Wjj zjjn het eens dat die som hem
heden in zijn huis zal gebracht worden.*
Men heeft opgemerkt dat er biljetten van
de »Banca Romana* in omloop zjjn, die
door Tanlongo en Lazzaroni geteekend, een
jaartal dragen, toen deze nog lang niet
hunne betrekking aan de bank hadden. Men
vreest dat die biljetten niet ter inwisseling
zullen worden aangenomen.
Zondag hebben zich te Zante de schokken
van aardbeving nu en dan herhaald. Het
ziekenhuis is ingestort en men heeft een
gedeelte der zieken en gekwetsten naar de
woning van den aartsbisschop overgebracht.
Het geheele eiland geljjkt één ruïne.
Ook Maandagmiddag en avond zjjn weder
drie hevige schokken van aardbeving ge
voeld, die gelukkig minder verwoesting
hebben aangericht. Nabjj het dorp Deme
Elatea, niet ver van de hoofdplaats, is een
diepe klove in den grond ontstaan, waaruit
voortdurend rook opstjjgt.
Naar men verneemt worden de naphta-
bronnen als de oorzaak van den treurigen
ramp beschouwd.
Een geval van droevig bjjgeloof is te
Spatte, in Hongarije voorgekomen. Een
boerin, die bjj haar leven de dorpelingen
door een betoovering van allerlei kwalen
afhielp, werd 's nachts door de menigte uit
haar graf gehaald en 't ljjk aan stukken
gesneden, omdat de domme menschen
meenden, dat zjj 's nachts nog in het dorp
rondging en de oorzaak was van de ziekten,
die zich onder de kalveren en varkens
voordeden. Er is een gerechtelijk onderzoek
ingesteld en verscheidene boeren zjjn al ge
arresteerd.
In Zuid-Rusland bereidt zich tegen het
Majesteit*,riep hjj hem toe, »dat zjjn
nu mjjn zuiplappen 1*
De Koning nam den steek af en hield
hem in de hand tot de laatste man voorbjj
was. Desgeljjks deed het gansche voorname
gevolg, van den veldmaarschalk tot den
ordonnans toe.
»Ik had de heeren bijna niet herkend 1*
riep Frederik terug, terwijl ik mjj 't hoofd
ontbloot, breng ik u alle eer toe!*
Toen wuifden de dragonders met de
vaandels en riepen hoera,* en het donderend
vreugdegejuich zette zich voort door de ge
lederen tot het laatste gelid.
Dat was de slag bjj Hohenfriedberg.
Het regiment Anspach-Baireuth-dragon-
ders, hetwelk later tot kurassiersregiment
der Koningin verheven werd, en nog heden
in Pasewalk in garnizoen ligt, werd door
den Koning met groote onderscheiding be
jegend. Ten eerste bekwam het den Grena-
dieramarsch, door Frederik zelf gecomponeerd
als parademarsch, met het recht dien uit
sluitend te mogen blazenten tweede kreeg
het in het regimentszegel de veroverde vanen
en op het deksel der patroontasschen twee
groote vlammen.
Bij den 100-jarigen gedenkdag dezer
buitengewone ruiter-attaque kreeg het nog
van Koning Frederik Willem IV een metalen
band aan den helm, met het inschrift:
Hohenfriedberg 4 Juni 1745.
Ik verzwijg welstaanshalve wat zekere emmer doet
in een hoek der kamer!
i Slot.
