ii illena. ile Langstraat en de Bommelerwaard.
Een eeuw geleden.
DE GEMBERPOT,
FEUILLETON.
M 1440.
Ldil
II
Hi
I f I
Uitgever: L. J. YiSEEMAN, Heusden.
WOEVSDAGr 25 SEPT.
1805.
VOOR
§|f"
A1]Q<{£
Dit blad verschjjHt WOENSDAG en ZATERDAG
Abonnementsprijs: per 3 maanden f 1.00.
Franco per post zonder prjjsveihooging. Aftooderljjke
nummers 5 cent.
Advertentiën ran 16 regels SO ct. Elke regel
meer 71/, ct. Groote letters naar plaatsruimte.
Advertentiën worden tot Dinsdag- en Vrjjdagavond
ingewacht.
Een niensch moet tnsschenbeide eens
achteruit zien. Een blik in 't verleden troost
voor 't heden, geeft moed tegen de toe
komst. Ook voor een volk is dat nuttig.
Geen betere leerschool voor een natie dan
de geschiedenis. We leven tegenwoordig in
een tjjd, arm aan doortastendheid in de
staatkunde, aan politiek beleid, 't Is alles
flauw en halfslachtig wat men hoort: een
kieswet, die geeft en neemt en ten slotte
niemand voldoeteen belastingwet, die op
eer ond kleed een oude lap tracht bjj te
passen; een troonrede, die in nietszeggend
heid al haar voorgangsters de loef afsteekt.
Onbewust gevoelt Nederland dat de oude
tijd op haar einde loopt en de nieuwe
schemert, maar de eerste heeft nog te
vasten voet en de tweede is nog te veel
in nevelen gehuld, zoodat we niet weten
waar we nu eigenljjk in leven. Die nu
haast heeft, is geneigd te vragen, waarop
dit moet uitloopen en of het niet ten slotte
op onzen ondergang uitdraaien zal. Maar
klie de geschiedenis kent weet dat er tjjden
geweest -zjjn, waarin 't veel slimmer met
onze inwendige zaken geschapen stond
en staan we niet nog in de rjj der zelf
standige natiën
Daar is b. v. het jaar 1795.
Toen hadden we bjj al onze grove tekort
komingen, nog de enorme fout onze vuile
wasch te laten redderen door vreemden en
dat is altijd en in elk geval hoogst ge
vaarlek.
Van de Franschen hadden we les gehad
in de staatkunde. Met groot geweld hadden
zjj een eind gemaakt aan de volslagen on
mondigheid des volks, in plassen bloeds
het oude regime gesmoord. In het ontstoken
licht der volkssouvereiniteit zag onze Re
publiek er wormstekig uit en dat die vallen
moest was slechts een kwetsie van tjjd.
Ja, de patriotten hebben het gedaan en de
Franschen een handje geholpen, maar ook
zonder patriotten en zonder Franschen zou
onze vooze Republiek ton grave gedaald
zjjn, zjj 't dan enkele dag;en later. Niet
dat ze in 1795 is omvergegaan, maar wel
dat ze zóólang in 't leven, gebleven is,
baart verwondering.
was
de Unie van Utrecht, ten jare 1579
ontworpen. Deze wet, gebaseerd op een
oorlogstoestand, ten doel hebbende de zeven
Nederlanden vast te snoeren in den strijd
tegen Spanje, was uit den aard harer sa
menstelling ontoereikend tot grondslag te
big ven dienen, toen de oorlog geweken en
de Nederlanden tot een zelfstandige bond
opgegroeid was. Dat ze dit toch gebleven
is twee eeuwen lang, is een bewijs voor
de kloekheid der mannsn in wier hand de
teugels rusten en voor de staatkundige on- ons
mondigheid des volks, dat niets in de zaken
staat te zeggen had en geringeloord
er niet veel mee op en moest de Fransche Zietdaar wat
Generaal de burgerjj bjj proclamatie aan- oogstte, niets
manen, toch opgeruimd en vrooljjk te zjjngiaselen,
Nederland nit den storm
meer of minder dan de be-
waarnaar thans nog ons St&ata
in Mei werd met de Franschen vrede besuur georganiseerd is.
gesloten of liever de betrekkingen ge-i Moge 1795 dan met recht een ongeluks-
regeld tusschen ons en Frankrjjk en gaven jaar heeten, 't staat in de geschiedenis ge-
de Staten-generaal dezen eisch toehonderdboekt als de dag in 't leven van een ljjder,
millioen gulden oorlogskosten vergoeden, waarop de
Yenlo en Maastricht afstaan, en o. a. mes in de
1
geneesheer met vaste hand 't
wond zette om hem van den
25,000 Fransche soldaten onderhouden. Men Mood te redden.
heeft later berekend dat deze post alleen j Hebben we in 1895 drang tot klagen,
op
van
werd door de regenten uit voorname fa-
miliën gesproten. Yrjjheid van godsdienst
was een doode letter, vrjjheid in staatkun
dige overtuiging idem. De Republiek was
op de leest geschoeid van een oude, middel-
eeuwsche monarchie, waaruit men den
monarch had weggenomen en wiens plaats
ingenomen werd door enkele bevoorrechteu,
wier hand despotisch op het land rustte.
De gebreken kende men, maar met een
halstarrigheid, die geen weerga heeft, hielden
de machthebbers alle verandering tegen,
totdat ten slotte de storm uitbrak en 't
gebouw instortte.
In '93 was ons, of liever aan den Stad
houder, door de Franschen de oorlog ver
klaard. In het eerst met goed gevolg ge
voerd, dolven de onzen het onderspit, voor-
nameljjk doordat onze bondgenooten niet
ernstig den strjjd volhielden. In de eerste
maanden van '95 trokken de Franschen
over de bevroren rivieren 't land binnen.
Een poging van den Stadhouder om 't volk
te nopen de wapens op te vatten, stuitte
af op onwil en moedeloosheid. Eveneens
mislukte een zending naar 't Fransche hoofd
kwartier om tot een vergeljjk te komen.
De Franschen hadden orders zich niet met
de Republiek in te laten, zoolang de Stad
houder aan 't roer stond. Deze besloot een
offer te brengen en scheepte zich 18 Jan.
met de zjjnen in naar Engeland, om geen
hinderpaal tot den vrede te zjjn.
Zonder bloedvergieten kreeg nu de om
wenteling haar beslag. Waar de Franschen
verschenen, werd de regeering omgezet,
74 millioen is te staan gekomen, laten we den blik een eeuw terugslaan,
Om aan geld te komen bezigde men in toen de nevelen vrjj wat zwaarder hingen
die dagen «en middel, dat wel een beetje en toch de nieuwe dag reeds gloorde
vloekt tegen >de rechten van den mensch*,
Buitenland.
maar voor het doel probaat bleek. De in-
gezetenen werden a l. gedwongen bun goad- D<J Mini,ler ,ln Landbonw
en zilverwerk, of de waard» daarvan, af te beeft commi„ie uit den IMhouder^
.taan in mindering der belastingen. Tafel-jbond Tan Borgerb(rali welke b6 tongue
zilver, .ieraden, penningen, mnnten, zil- ontIi„g, beloofd, dat bjj de grens zoo ,p0edig
veren schoengespen, 't werd alle. opgeslokt :mog,,ök ,00r den iD,oer van Nederlandsch
en zoo r8k waren de Hollander, toen nog, m Ea, open8lellm.
na jaren achteruitgang van handel en njj-
verheid, dat hnn provincie alleen 7 millioen
opbracht.
De Minister erkende, dat er in Nederland
nog slechts enkele onbeduidende gevallen
van veeziekte zjjn en dat hg weldra althans
Het jaar 1795 was de aanvang vaneenj^ invQer yRn yet yee rechtatreek8 naar
tgdperk van namelooze ellende*, van een!de slachtplaats kon Teroorloven.
oordeel, dat over land en volk gaan moest j De comtniBsie yQerde
voor er sprake zou kunnen zjjn van een dit nadeelig zQU y0Qr de yeeboereni en
wedergeboorte. j yoorb^ ^at men in België voortdurend Hol-
Men meene dus niet, dat 't al jammer landsehe runderen noodig heeft, zoowel voor
fok- als voor melkvee.
aan,
dat
was, 't welk de omwenteling bracht. »In
h.t oordeel lag ook een zegen,, zegt GroenTm 8l„tte g>f d„ Mmwtar de gm08mde
van Prinsterer; .in den storm een sedert Woffc Ma„ bjj Toegde er 7olgen8 bet >N
lang gewensehte verversching der atmosfeer T_ d bjj ,,((t bj mB de grmg maat_
en vernieling van hetgeen niet levenswaard regelcn Mm(m tegm d> pokEiekt8 door
was. Gebrekkige en zielloos, vormen, met in8puit;DgeI1 mel tab8rcnlin, e0 groote
velerlei verkeerdheid en misbruik in ver. 8tallen laat bouweDi w>ar bel ,M pa„
band, werden weggevaagd en de weg tot
doortastende maatregelen gebaaud.*
Zoo werd, om iets te noemen, na een
overgangstijdperk van drie jaren, dat bjjna
volslagen onvruchtbaar op wetgevend ge
bied voorbjjging, het aantal staatjes tot een
ondeelbaar geheel verklaard, waardoor aan
provinciale wedjjver en tegenwerking, dien
invretenden kanker der Republiek, een einde
dagen in quarantaine moet big ven. De ver
dachte dieren worden op kosten van Neder
land teruggezonden. »Voor ik de grens
open*, zei de Minister, >maak ik met Hol
land die voorwaarden.*
De patroons te Gent hebben bekend ge
maakt, dat als de werklieden van de fabriek
van Van den Kerchove het werk niet her-
al de jjzergieterjjen en machinefa-
gemaakt werd. De stedeljjke familieregeering jvatten,
werd vernietigd en alle burgers geljjk ge- j brieken op 28 Sept. zullen sluiten. Dit be
steld voor de wet. Alle heerljjke rechten en J sluit is gegrond op het feit, dat in de ver-
terwjjl in vele plaatsen hun komst niet eenswat nog van 't oude leenstelsel overgebleven gadering van 12 Sept. is geconstateerd, dat
afgewacht werd. Overal werden de Franschen was, afgeschaft, ook de pjjnbank. Aan alle j de meeste grieven der werklieden van Van
met gejuich begroet. Hun uiterlgk, ze waren godsdiensten, ook de Joodsche, volkomen den Kerchove ongegrond zjjn, en dat de
De geldmiddelen zouden directie uit vrjjen wil beloofd heeft, zoodra
uit, maar de menigte liet zich paaien met in één kas gestort worden en voorrechten, het werk hervat wordt, de loonen te ver-
't stuk van belastingen, werden inge- hoogen op den voet van de loonen in andere
verhooging toe t« staan. De socialisten zijn
woedend over het beslnit der patroons; de
Vooruit* noemt het een oorlogsverklaring,
die om wraak roept. De metaalbewerkers-
bond van Brussel heeft hulp beloofd aan de
werkstakers.
De Fransche bladen hebben weer berichten
ontvangen uit Madagascar; en eenstemmig
zjjn de briefschrjjvers van oordeel dat de
toestand der Fransche troepen eenvoudig
treurig is.
Enkele aanhalingen uit de verschillende
correspondenties kunnen dat bewijzen. De
Temps*»Sedert ons vertrek zjjn onze
troepen tot op de helft samengesmolten.*
Dat is een korte mededeeling, maar elk
woord weegt voor tien.
De Matin »Het eerste bataillon (van
het 200ste regiment) telt slechts 58 gezonde
manschappen; het tweede niet veel meer.
Wat is er van de overigen geworden? Allen
zijn zjj niet overleden. De sterfgevallen zjjn
betrekkeljjk weinig talrjjk, maar allen zjjn
ongesteld.
Sommige compagniën van het bataillon
jagers te voet tellen nauweljjks 50 man
schappen. De compagnieën van het vreem
delingen-legioen zijn elk verminderd tot op
honderd man. Wat de Algiersche tirailleurs
betreft, bedraagt hun aantal thans niet meer
dan 145 man per compagnie.
Wjj spreken niet van het bataillon genie,
dat nog slechts in den vorm van een skelet
bestaat, en het escadron Algiersche jagers,
dat tot op twintig man is teruggebracht.*
Een bericht in hetzelfde blad, afkomstig
van »Agence Havasc, gedateerd Suberbie-
ville 19 September, zegt: »Er zjjn onge
lukkige Kabylen die sedert hun vertrek uit
Algiers nog niet van kleeren hebben ge
wisseld. zitten onder het ongedierte.
Wat te doen? Weet ge wel hoeveel genees-
heeren er in het hospitaal te Aukaboka
voor duizend zieken zjjn VierHoeveel
gezonde ziekenoppassers? Vier!
Ook te Suberbieville is de opstopping
groot. Er zjjn, geloof ik, zes ziekenoppassers
iter verzorging van de zes honderd zieken,
waarvan een deel op den grond ligt, zonder
i matras.*
Alle leemten op te sommen waaraan de r a L
slecht en haveloos gekleed, lokte wel niet vrgheid verleend.
Republiek mank ging zou een boekdeel A L
vereischen. We bepalen ons tot een enkele.
De wet die aan de Republiek ten grondslag? r r
j De vorige week werd het vergaan van de
kruiser »Sanchez Barcaiztegui* in de haveu
van Havana gemeld. Uit nadere tjjdingen
bljjkt, dat de kapitein van het stoomschip
lag grondwet zouden wjj ze noemen
zien verschjjnen. In Delft alleen had men trokken.
»Mortera« nabjj den ingang der haven, aan
fabrieken en met 1 Jan. een nieuwe loons- stuurboord, een licht zag, dat hg voor dat
PRANK R. STOCKTON.
den grooten dankdag toe* (gewoonljjk den i >Mevr. Lecks,* riep haar vriendin ver- zeggen. Je zjjt beiden mondig en weet wat
laatsten Donderdag in November) zei ze, »en wonderd uit, >wil je dan niet meegaan?* je wilt, en je bent beiden welvarend genoeg
I niemand kan me meer welkom zjjn dan gij.* »N en,* zei Mevr. Lecks. »Ik heb reeds om samen te wonen, als je daartoe lust
»Ik zou daarom verzocht hebben,* viel alles, waarin ik belang stel, gezien, en zal hebt. En wat zijn zuster betreft, van die zal
t Mevr. Aleshine in, »als Mevr. Lecks 't niet thuis bljjven.« hjj wel gauw afkomen. En als je tevreden
.gedaan had en dat zjj 't doen zou, wist) >Gaat dan Mr. Dusaute van middag ook bent met een aangenomen schoonmoeder,
ik maar Mevr. Craig en zjjn vrouw'niet uit?* vroeg Mevr. Aleshine. j dan is dat jou zaak en 't gaat mij niets aan.*
>Is dat alles?* vroeg Mevr.
»Ja,« antwoordde de andere,
»Maar hoe onbeschaamd
meende Mevr. Aleshine;
kerel eenvoudig naar de stad,
komen bjj mjj, en daar onze huizen vlak bjj j! Mevr. Lecks liet haar breiwerk in den
j elkaar zjjn, kunnen we den geheelen tjjd schoot vallen, zette haar bril af en legde
.bjjeen zjjn. En als Mr. Enderton een paar die naast haar garenlduw. Toen draaide ze
j dagen in 't logement wil big ven, kan hjj j haar stoel om en zag haar vriendin aan.
van hem!* 'komen, zoo dikwjjls hjj wil, om zjjn dochter; »Barb'ra Aleshine,* zei za met groote be-
»nu gaat zoo'njte bezoeken. Zoo ver wil ik wel gaan, maar j daardheid, >heb je je misschien in 't hoofd
dat ik naar Mr. Dusante hengel?*
zes ge«n ja, en ik zeg geen neen!*
Lecks
»dat is alles
wat ik nu te zeggen heb. Misschien zal me,
als ik er bedaard over nadenk, nog wel iets
invallen.*
»Nu,« zei Mevr. Lecks, »dan heb ik ook
een woord over de zaak te zeggen, en ik
ben big, dat Mr. Craig hier is en ons hoort.
Als ik in betrekking tot Mr. Dusante het
gevoel had, dat hjj een man was, hoewel
«.ctci ccuvuuuig i.a<» uc amu, wiiïti «yf verder niets. Ik behoor niet tot hen, die'gezet,
wonen, en komt het eerst thuis! Nu zit hg iemand van de deur wegjagen al is hjj een' »Ik
zeker op de veranda en heeft alle zwierbollen j heiden of even erg, of nog erger. Maar i antwoordde Mevr. Aleshine, haar handen
van de plaats om zich verzameld om de ge- eens of misschien tweemaal thee, dat is op de knieën vouwend, waarbjj haar rond
heele geschiedenis te vertellen van A. tot Z. i alles, wat ik den man kan aanbieden, na gezichtje vol harteljjke goedheid van onderniet juist zoo als ik er mjj een wenschen
en als wjj thuis komen dan weet iedereen i alles wat hg heeft uitgevoerd. j haar nieuwen hoed uitkeek, maar dat wil i zou, want hjj heeft iets uitlandigs over zich
ze en is ze zoo beschimmeld aJs brood van I Daar Dusante en Ruth den wensch uit- jik zeggen en ieder die lust heeft mag jen dan is hij met een Sandwichseiland ver
verleden jaar.* j spraken iets van Chicago te zien waar ze i't hooren als je Mr. Dusante wilt ljjmen, 'Vonden, wat ik niet juist zou uitzoeken, als
>Die Mjjub. Dusante,* merkte deze be-1 nog nooit geweest waren, bleven we daar-kan niemand daar iets tegen hebben, zoo j ik daarbjj iets te zeggen had, maar toch
daard op, »zal 't doel van zjjn gansche reis j twee dagen. Wjj waren overtuigd, dat lang jjj zelf «r mee tevreden zjjtals ik wat
niet opgeven. Hjj heeft zjjn eiland verlatenMr. Enderton op antwoord wachten zou, te zeggen had, zou 'k hem nu juist niet
om de gemberpot met het daarin zjjnde geld j voor hjj iets met de pot begon, zoodat we voor je hebben uitgezocht, want ik zon
Mevr. Lecks ter hand te stellen. Hjj zal dus geen haast hadden. iemand met een Amerikaanschen naam en
meegaan naar Meadowville en daar in allenI Twee dagen later, vroeg in den namiddag,f zonder eiland nemen. Maar dat is nu zoo;
vorm, zoo noodig met het gerecht, de pot trad ik 't salon van 't hotel binnen in de je bent een volwassen vrouw, en als 'top
en 't geld terug eischen en dan zjjn oor- verwachting ons gezelschap gereed te zullen uitzoeken aankomt, dan is dat ook jou zaak,
spronkeljjk plan uitvoeren.* j vinden om uit te gaan, en 't bezienswaardige want het is volle elf jaar sinds je de weduw-
Wjj betuigden hem daarover onze bljjd-.in oogenschouw te nemen. Maar ik vond touw hebt afgelegd, en als Mjjnh. Lecks op
schap, want wjj hadden hem en zjjn dames j er alleen Mevr. Aleshine. Ik had slechts dit oogenblik uit zjjn graf opstond, dan kon
gaarne tot reisgezelschap, en Mevr. Lecks j vreinige woorden met haar gewisseld, toen ig niet zjjn hand op't hart leggen en zeggen,
bood hem dadeljjk gastvrjjheid aan in haarMevr. Lecks zonder hoed en met haar brei- dat je niet je volle plicht jegens hem gedaan
hais voor den tjjd van zjjn, zooals ze hoopte,werk in de hand binnenkwam. Ze nam'hadt, toen hg leefde en ook na zjjn dood.
langdurig verblgf. j plaats in een grooten leunstoel, zette haar En als je dus kiezen wilt en aan Mjjnh. oud genoeg is en haar ondervinding in goede
>'t Weer is bjj ons meestal prachtig tot 1 t>ril op en begon te breien. I Dusante denkt, dan is er verder niets te en kwade dagen, in den echten staat en in
een goed christen zooals hg met zjjn
daden en niet bloot met zjjn woorden be-
wjjst en een liefdevolle broeder en een
opmerkzame zoon jegens zjjn aangenomen
moeder, en die ook vast voor mg, zoo lang
wjj leven, een goed man zjjn zou, dan zou
ik naar hem hengelen, zooals jjj zegt, maar
niet op een dwaze en voor een vrouw van
mjjn leeftjjd onpassende manier, maar juist
zoo ver dat hg, als hij iets voor mg ge
voelde en meende, dat hg, als hg zoo laat in
zjjn leven nog van positie veranderen moest,
dat het best kon doen met een vrouw, die
den ongehuwden staat, heeft opgedaan en
van wie hjj overtuigd is, dat ze al tjjd zoo
zijn zou, als hjj haar gevonden en genomen
heeft, dan, zeg ik, was alles wat hjj te doen
had bij me te komen en juist uit te spreken,
wat hjj denkt, «n ik zou hem zeggen wat
ik denk, en dan was de geschiedenis in orde,
en geen mensch ter wereld had een woord
mee te spreken dan wjj, behalve om ons
geluk te wenschen en zich dan met zjjn
eigen zaken te bemoeien. Nu echter zeg ik
je, Barb'ra Aleshine, en ook u Mr. Craig, dat,
ik zulk een gevoel in betrekking Mr. Dusante
niet heb en ook volstrekt niet van plan ben
om naar hem te hengelen, en als hjj een
hengel heeft en naar me wil visschen, dan
zou ik hem vriendeljjk maar beslist zeggen,
dat hjj zijn hengel rustig kon opbergen, of,
all 't hem behaagde, die naar een andere
vrouw nit te werpen, en al was 't dan miju
beste en liefste vriendin ter wereld, dan staat
hem dat voor mjjn part vrjj, en ik zou alles
doen wat ik kon, om haar echt zoo gelukkig
te maken als dit onder deze omstandigheden
mogeljjk is; en wat ook gebeurt, ik zou
geen sterfeljjk woord zeggen, al zou ik denken
wat ik wil. Zoo, nu weetje, waar de klepel
hangt: als ik hengelen wou, dan zou ik
hengelen, zoo niet, nu, dan niet. Ik wil niet,
cn dus doe ik 't niet.*
Toen zette zjj haar bril weer op en breide
voort.
Mevr. Aleshine wendde een van vreugde
stralend gezicht naar haar vriendin.
S at i
n '4- .nil. ,1 n om .nnknl.M/. U .n nli 4 Tn
T-. ir) A i,j t vooruitzicht spoedig geregelde troepen te op
Een
verhaal
grappig
VA5
/Wordt vervolgd