Hel Land van Heusden en Allena, de Langstraat en de Bommelerwaard.
Brieven uit Amsterdam.
FEUILLETON.
Uitgever: L. J. YEEEMAH, Heusden.
M 1886.
ZATERDAG 17 MAART.
1900.
EEN GEHEIMZINNIGE MISDAAD.
TRANSVAAL en ENGELAND.
LAND VAN ALTEN*
VOOS
Dit blad verschat WOENSDAG en ZATERDAG.
Abonnementsprijs: per S maanden f l.OO.
franco per poat zonder prgsrerkooging. Afzonderlijke
nummers 5 cent.
Advertentiën ran 16 regela 50 et. Elke regel
meer 71/, ct. Groote lettere naar plaatarnimte.
Advertentiën worden tot Dinadag- en Vrijdagavond
ingewacht.
Terecht zendt ge mg van plichtverzuim
beschuldigen wanneer ik niet een epistel
wjjdde aan de opkomst, den groei en bloei
der hoofdstad en dat wel in dit jaar, een
jaar dat in de geschiedenis der hoofdstad
meer dan andere het verleden oproept. De
belangstelling waarmee stukken over ver
vlogen tjjaen dikwijls ontvangen worden,
doen me vermoeden dat em blik op Am
sterdams verleden niet onwelkom zal zjjB.
In 't begin onzer jaartelling was de beele
streek, die later den naam Amstelland kreeg,
bedekt met uitgestrekte wonden op een
drassigen bodem. Die bosschen zjjn vergaan,
hoe en wanneer weet men niet, de over
blijfselen vindt men nog als kienhout in den
grond. Een monnik nit het klooster te
Egmond heeft in de 13de eeuw de Amstel-
streek beschreven als een aaneenschakeling
van grasrjjke weiden met overblijfselen van
een groot boscb. (Hadden we daarvan nog
maar een deel
Aan de moerassige oevers van den Amstel
welk water zich in het breede IJ uitstortte,
schgnen zich al vroeg mensshen te hebben
neergezet. Men vermoedt dat die nit, Fries
land kwamen en deze plek uitkozen als
geschapen voor de vischvanerst. Daar ze over
den Amstel met het binnenland en over het
IJ, later over de Zuiderzee met omliggende
streken in betrekking stonden, lokte de
ligging hen nit tot het drjjven van handel,
waarin het latere Amsterdam een grooten
naam maken zon.
Ds naam Amstel komt af van Amestelle,
waterstreek en de plaats aan den mand
wordt in het oudste handvest Amestelledam-
me geheeten. Ze behoorde tot Utrecht. Het
kasteel der heeren van A. stond in het
tegenwoordige Onwerkerk en werd in 1204
door de Kennemers verwoest. Daarna be
sloot Gjjsbrecht van Amstel zjjn woon te
verleggen naar het IJ en daar verrees een
nienwe burgt, op de plaats waar thans bjj
den Nieuwendjjk de Dirk van Hasseltsteeg
gevonden wordt. Men noemde dien oever
van den Amstel de Nieuwe Zijde ter onder
scheiding van de Onde Zjjde, de tegen
woordige Warmoesstraat en Nes. Deze
twee zgden waren al vroeg door een Dam
verbonden, de tegenwoordige Vjjgendam.
In de Onde Kerk bevond zich in de
IJzeren Kapel het oudste officieele document,
cp A. betrekking hebbende. De IJzeren
Kapel is een kamer besloten tusschen dik-
Uit het Engelsch.
(52
Zjj wandelde naar de fontein op, plaatste
zich op den marmeren rand en vermaakte
zich met haar hand in het koele water te
doopen en dit druppelsgewijze als een zil
veren regen weder neer te doen vallen.
Hiermede bezig, hoorde zg het jjzeren hek
openen en dichtslaan en opstaande, zag zjj
een heer met een lichtbruine jas en zacht
vilten hoed het voetpad afkomen.
»Zjjt gij het eindeljjk, Brian vroeg zjj
hem te gemoet gaande. Waarom zjjt gjj
niet eerder gekomen?*
>Daar ik Brian niet ben, kan ik n geen
opheldering geven,* gaf haar vader ten
antwoord.
Madge barstte in lachen nit.
>Welk een dwaze vergissing,* zei zg.
>Ik dacht dat a Brian waart.*
Werkeljjkl*
>Ja, met die jas en dien hoed kon ik in
den maneschjjn geen onderscheid zien.*
>0, zei haar vader lachende, terwgl hjj
zgn hoed naar achteren schoof, »de mane
schjjn is toch noodig om de betoovering
volkomen te maken, »denk ik.<
>Natnurlgk,< antwoordde zgn dochter.
»Wat zouden verliefde luidjes zonder mane
schjjn doen?*
»Ja, dat moogt ge wel zeggen, zjj zonden
ke steenen wanden, schemerachtig verlicht
door een klein venstertje. Daarin bevond
zich een kast met keuren, handvesten en
privelegiën, thans geherbergd in 't stedeljjk
archief in de Waag. Het ondste privelegie
dateert van 1275 en is gegeven door Flo-
ris V, toen hg nog goede vrienden was
met Heer Gjjsbrecht. Het luidt naar een
oude vertaling aldus
Florentins, grave van Hollant, doen condt
ende Kenlic allen Inden, dat wj onsen
luden van Amestelledamme overmits een
verzettinge hoire scade (vergoeding van
geleden schade) die wy ends onse Inden
hem gedoen hebben. Soegheven wjj hem
tollenvrg te varen met horen eygen goeden
wair dat zy in onsen lande varen of keren.
In, oirkonde der wairheyt soa hebben wy
desen brief bezegelt mit onsen zegele. Ge
geven tot Leyden des Sonnendags voir
sinte Symon en Judas, int jare ons heren
MCC en LXXV (27 Oct 1275.)
Ia dit jaar mo9t dus de handel reels van
beteekenis geweest zjjn, anders zon dat
>tollenvry« varen geen vergoeling voor
geleden schade gegeven hebben. Inderdaad
voeren toen de lieden van Amstelledamme
reeds naar de Oostzee sn over de Zuiderzee
naar Vollanhove. Zelfs bestaat er een docu
ment waarin ze door de Lubeckers als zee-
roovers geteekend worden.
De geschiedenis van Floris V is bekend
minder bekend echter is dat heer Gjjsbrecht
van Amstel gegronde redenen tot toorn had,
al vergoelijkt dit niet den lagen sluipmoord.
De uiteenzetting hiervan zou te veel plaats
innemen, ik herinnerde dus alleen aan het
resultaat: Floris neemt Amstelland, Gjjs
brecht sterft in dsn vreemde en 't was met
het doorlachte hnis gedaan.
Na Floris kwam zgn zoon Jan aan het
bewind, das ook als heer van Amstel ea
na dezen de Henegouwsche Jan. Bemind
was deze vreemdeling niet, vooral niet onder
de edelen en vandaar dat hjj den minderen
man op zgn hand zocht te krjjgen, om van
deze kooplui en visschers steun en geld
te ontvangen. Er ontstond das een ruil
handel tusschen heer en onderdaan. De
laatste eraf geld en soldaten, ds eerste daar
voor privelegiën. Zoo kregen »die van den
dammf* in 1300 het recht een >poorterjj«
te vormen, d. i. het vlek aan den Amstel
werd tot stad verheven. Want spoorte*
beteekende toen stad en de bewoners werden
poorters genoemd. Arasterdam was niet de
eerste stad. Acht waren reeds voorgegaan,
te weten: Middelburg, Zieriksee, Geertrui-
afschuweljjk saai worden; maar waar zjjn
nw oogen, als gjj mg, ouden man, voor uw
vrooljjken, jongen minnaar aanziet
»Maar werkelijk, papa,* merkte Madge
verschoonend op, »met die jas en dien hoed
hebt u zooveel van hem, dat ik het ver
schil niet opmerkte, tefc dat ik uw stem
hoorde.*
»Onzin, kind,* zei Frettly ruw, »gjj zjjt
vol verbeelding*en op zgn hielen rond
draaiende, liep hjj haastig naar het hnis,
Madge vol verbazing achterlatende, waar
zg gegronde redenen voor had, daar haar
vader haar nog nooit op dien toon had
aangesproken. Verwonderd om de reden te
weten van die plotselinge boosheid, stond
zg als versteend, totdat een voetstap en
een zacht geflait hoorbaar werd. Met een
kreet keerde zg zich om, en zag Brian
glimlachend voor zich staan.
>0, zjjt gjj het?* zei zg pruilende, ter-
wjjl hg haar omhelsde en teeder kaste.
>Ik ben het maar,* zei Briau, sjammer
he?«
>0, afschuwelijk,* antwoordde het meisje
vrooljjk lachend, terwgl zg arm in arm
naar hnis wandelden. >Gg moet weten,
dat ik daar zoo'n dwaze vergissing maakte,
door papa voor u aan te zien.*
»Hoe vreemd,* luidde het afgetrokken
antwoord, daar Brian het liefcalli gezichtje
van Madge bewonderde, dat in het maan
licht er zoo rein en betooverend uitzag.
»Ja, niet war-,* hernam zg. Hg had
een lichten jas aan en een vilten hoed op,
zooals gjj ook wel draagt en daar gjj on
geveer even groot zjjt, hield ik den een
denberg, Dordrecht, Delft, Leiden, Haarlem
en Alkmaar. Amsterdam was de negende.
Zoo'n handvest, waarbjj poortrecht toe
gestaan werd, is wel waard nader bezien te
worden. Het voornaamste art. was dat,
waarin de stad vrjjheid kreeg om eigeB
recht te spreken binnen haar gebied. Vroeger
kwam dat recht alleen den heer toe en
deze sprak recht volgens oude gewoonten,
maar meest naar willekeur. Nu werd vol
gens geschreven wetten recht gesproken.
De twee eerste art. betreffen de doodstraf.
Tot nu toe was moord bestraft met geld
boete. Wanneer iemand verslagen was,
brachten de naaste verwanten het lijk voor
den rechter en klaagden den dader aan.
Dat heette klagen met den doode.* Dan
volgde geldboete. Moord kwam echter zoo
dikwjjls voor dat de straf te licht bleek.
Die voortaan op doodstraf betrapt werd zon
»lyf jaghens lyf* zetten, d.w.z. werd zelf
ter dood gebracht. Vluchtte hjj, dan kwam
een deel zjjner bezittingen aan den heer.
Het klagen met den doode werd echter niet
afgeschaft: allien moesten de aanklagers
zweren dat ze geen onschuldige aanbrachten.
Dat scheen nog al eens voor te komen en
opmerkelijk was het dat de valsche be
schuldiging altjjd een rijkaard trof, die aan
de aanklagers esn flinke boete betalen kon.
In de volgende art. werden geldboeten
gesteld op andere dalen van geweld. Die
boeten waren voor den heer. Die ze niet
betaalde, werd een oor of den neus afge
sneden. Een pond, vjjf pond, tien pond
was het bedrag gesteld op snjjden en
verminken. Bekomen wonden werden ten
raadhuize gemerkt.
Een vreemdeling mocht poorter worden
en van zgn bezittingen elders behoefde hg
alleen in de stad belasting te betalen. Werd
een poorter buiten de stad gevangen ge
houden, dan waren de ingezetenen ver
plicht uit te trekken om hem te bevrjjden.
De poorters moesten hun heer bgstaan in
den oorlog.
Het voornaamste art. was echter dat,
waarin al wat geschiedde >binlee vriheyt*
of binnen de jurisdictie van Amsterdam,
moest worden ber«cht door de schepenen
der stad.
Genoemd privelegie werd in Mei 1300
gegeven en van dien tjjd af dagteekent
Amsterdam als stad.
Of we oorzaak hebben dit feit feestelijk
te vieren Ik zon het wal denken. Geljjk
ons land in vorige eeuwen een eerste
viool speelde in het Europeefch concert,
voor den ander.*
Brian antwoordde niet, maar werd door
een rilling bevangen, daar hjj bemerkte
hoe zgn zwaarste verdenkingen mogelijk
reden van bestaan hadden, want op dat
zelfde oogenblik schoot het hem te binnen,
hoe de man, die het rjjtnig was ingestapt,
hetzelfde gekleed was geweest als hjj. Wat
als >onzin< zei hg verstaanbaar, zich
losrukkende uit den gedachtengaag, welke
door deze geljjkenis was opgewekt.
»Ik ben verzekerd, dat het niet zoo is,«
zei Madge, die gedurende de laatste vjjf mi
nuten over iets anders geaproken had, >Gjj
zjjt een lompe jongen.*
»Pardon,« zei Brian, wakker wordend.
>Gg zeidet
>l)at het paard het edelste dier der
schepping is. Juist.*
»Ik begrjjp u niet....* antwoordde
Brian in verwarring.
»Dat kan ik denken,* viel Madge hem
driftig in de rede, >als ge mg eerst ge
durende de laatste vjjf minuten inga woor
den aan een doove liet verspillen, die lain
schjjnt te zgn ook.* En om de waarheid
van haar opmerking te toonen, liep zg
het pad op, en Brian haar achterna. Daar
Madge ving en beter bekend was in den
tuin, dan hg, haalde hjj haar niet spoedig
in, tot dat hem dit eindeljjk gelakte, toen
zjj jaiat het hnis wilde binnengaan.
In tiet salon gekomen, bemerkten zjj,
dat mgnheer Frettly naar zgn zitkamer
wae gegaan, waar hg niet gestoord wensch-
te te worden. Madge plaatste zich voor
de piano, doch alvorens zg een noot kon
was Amsterdam al spoedig de voornaamste
stad in de Nederlanden. Onze stad heeft
een glorierjjk verleden. Ze mag zich nog
laten zien en haar handel is van groote
beteekenis. Haar zielental breidt zich voort
durend nit en haar bestuur heett een open
oog voor alles wat handel en njjverheid
bevorderen kan. Toch vrees ik dat de
feestviering van het 6-eeuwig bestaan er
op in zal gebieten. Kort geleden hebben
we een glorieus feest gerierd (Sept. 98)
en de benauwdheid waarin onze Transvaal-
sche vrienden zitten, belet ons naar harte
lust de vreugdevaan te ontplooien, 't Zou
niet net staan feest te vieren, terwgl onze
broeders daarginds een blosdigen kamp
strjjden. We zullen 'k das met een onder
onsje maar afmaken.
A. 11 v. Lentemaand 1900. J. L.
Huitenlaud.
Pretoria, 13 Maart. (Renter). Een
telegram van Delarey luidt:
De Engelsche strijdmacht, geschat op
40 000 man, rukte op onze stellingen bjj
Abrahamskraal van nit twee richtingen aan.
Zjj bombardeerden eerst die, welke bezet
werden door generaal Vellier's artillerie.
Deze aanval werd gevolgd door een
kleingeweer-gevecht gedurende hetwelk twee
onzer menschen gewond werden.
Daar de Engelschen ontdekt hadden, dat
een poging om op dit punt door te breken
hulpeloos zou zgn, deden zg een tweeden
aanval op onze linkerflank.
Deze was uitgespreid in stellingen en
bestreek het grootste punt van den weg,
waar ik met 300 man gestationneerd was.
Om deze heuvels te semen was een groot
strategisch belang voor de Engelschen.
De gefedereerden begrepen dit en een
hevig gevecht volgde hetwelk duurde van
9 uur v.m. tot zonsondergang.
De burgers vochten als hel len en dreven
tot driemaal toe de Engelsche massaas terug.
De Engelschen losten gedurig huu ver
moeide manschappen af, doch elke poging
om de stellingen te bestormen werden ver-
Bjj zonsondergang waren wjj geen 50
yards meer van de Engelschen verwjjderd.
De Engelsehen leden zware verliezen.
Omtrent onze verliezen zgn geen nauw
keurige opgave te verkrjjgen.
Londen, 14 Maart. In een dépêche
uit Bloemfontein van 13 dezer zegt Lord
aanslaan, vatte Brian haar beide handen.
Madge* zei hjj op hoogst ernstigen
toon, toen zg zich tot hem omwendde,
»wat heeft uw papa gezegd, toen gjj n
vergiste?*
>Hg werd heel boos,* antwoordde zg.
»Erg verstoord; ofschoon ik niet weet
waarom.*
Brian znchtte, liet haar handjes weder
los en wilde antwoorden, toen er gescheld
werd en iemand naar de kamer van mgn
heer Frettly werd geleid. Toen de knecht
binnenkwam, om het gas aan te steken,
vroeg Madge, wie daar even gekomen was.
»Ik weet het niet joffronw,* antwoordde
hg. >Hg vroeg mgnheer Frettly alleen
te mogen spreken en daarom bracht ik
hem naar mjjnheer's kamer.*
>En ik dacht dat papa niet gestoord
wilde worden
»Ja, juffrouw, maar hg had een afspraak
met mgnheer.*
>Arme papal* znchtte Madge, zich weer
tot de piano keerende. >Hjj heeft toch
altjjd zooveel aan het hoofd.
Alleen gelaten begon Madge de laatste
nieuwe wals van Waldteufel te spelen, een
zeer droomerige, melancolieke melodie, waar
naar Brian, op de sofa uitgestrekt, met
aandacht luisterde. Daarna zong zjj een
vroolgk, Fransch liedje, dat de liefde en
een vlinder tot onderwerp en zulk een
dwaas refrein had, dat Brian hartelgk
lachte.
Plotseling hield Madge stil, daar zg een
lniden kreet hoorde, die van uit haar vaders
kamer tot haar doordrong. Zich de waar-
Roberts:
Ten acht uur 's avonds hebben met Gods
hulp en door de dapperheid der soldaten,
de troepen onder mjja bevel Bloemfontein
bezet. De Britsche vlag waait thans van het
Presidentsgebouw, dat gisteravond door den
heer SFyn, den vroegeren President van
den Oranje-Vrjjstaat, werd ontrnimd.
De heer Fraser, lid der voormalige regee
ring, de burgemeester, de regeerings-secre-
taris, de landdrost en andere ambtenaren
kwamen mg twee mjjlen buiten de stad
tegemoet en overhandigden mjj de sleutels
van het regeeringsgebonw.
De vjjand heeft; zich uit den omtrek
terug getrokken en alles schjjat rustig.
De bewoners van Bloemfontein ontvingen
de troepen hartelgk.
Ladysmit h, 14 Maart. Uit goede
bron wordt bericht, dat de Boeren ver
scheiden sterk verschanste van kanonnen
voorziene stellingen hebben bjj de samen
komst der Drakenbergen en Biggarsbergen.
New-York, 14 Maart. Het >Evening
Journal* publiceert het volgende telegram
van president Kruger, gedateerd van 13
dezer nit Pretoria en via Berljjn ontvangen
De burgers znllen tot den dood toe
vechten; onze troepen trekken in goede
orde op de eerste verdedigingslinie op eigen
bodem terug; de veldtocht was langer ia
ons voordeel, dan wjj verwacht haddende
Britten znllen nimmer Pretoria bereiken;
de burgers Steyn, Joubert en ik zelf alsmede
anderen zjjn één van zin en ééa van streven
verschil van inziehten bestaat er niet
God helpe ons!*
New-York, 15 Maart. Montagu
White schrjjft in de World* een artikel,
waarin hg uiteenzet waarom naar zjjne
meening wegens strategische redenen het
noodzakeljjk zal zjjn voor de Boeren om
Johannesburg te vernielen. Het verlies dat
daardoor geleden zou worden, zou op zjjn
minst 150 millio n bedragen. White hoopt
dat er iets zal gedaan worden om beide
oorlogvoerenden te bevredigen, alvorens
zalk een noodlottige ramp gebeurt, maar
de Boeren zullen Johannesburg opofferen,
indien zg daartoe genoodzaakt worden, en
dan zal het vechten zgn tot den laatsten
droppel bloed om het bezit van Pretoria.
Londen, 15 Maart. De tweede uitgaaf
van de Ti mes* bevat een telegram uit
Bloemfontein van 13 Maart, dat de Vrijstaat,
ondanks het levendig aandringen van Trans-
schuwing van dokter Chinston herinnerende,
verliet zg de kamer, liep naar boven en liet
Brian in de grootste verbazing achter, daar
deze de kreet wel gehoord had, maar daar
aan niet veel gewicht hechtte.
Madge tikte aan de dear der kamer, ea
trachtte die te openen, maar vond ze ge
sloten.
»Wie is daar?* vroeg haar vader.
>Ik ben het maar, papa,* antwoordde zg.
>Ik dacht dat u
»Neen! neen, ik maak het best,* ant
woordde haar vader snel. »Ga naar beneden,
ik kom zoo aanstonds.*
Slechts ten deele gerustgesteld, keerde
Maige naar het salon terug. Brian wachtte
haar in angstige spanning bjj de dear op.
»Wat is er gebeurd?* vroeg hg, toen zg
een oogenblik onder aan de trap stilstond.
>Papa zegt niets,* antwoordde zjj, maar
ik ben zeker, dat hg van iets geschrikt is,
daar hg dien kreet anders niet zon geslaakt
hebben.*
Daarna dealde Madge aan Brian male
hetgeen dokter Chinston van den toestand
van haar vader gezegd had, wat hem zeer
trof. Zg keerden niet in het salon terng,
maar gingen naar de veranda, waar Brian,
na Madge een doek over de schonders te
hebben geworpen, een sigaar opstak. Zg
namen aan het niterste gedeelte van de
reranda, in de schaduw plaats en konden
vandaar de wjjd geopende hnisdear zien,
waaruit een warme luchtstroom naar buiten
viel, in tegenstelling met het koude, bleeke
maanlicht.
{Wordt vervolgd.)
NIEUWSBLAD
raMWSMMBMlSnnMISMMMBW—U—WPW—fl—W—T'