Hel Land van Heusden en Altena, de Langstraat en de Bommelerwaard.
1602 20 MAART 1902
OPGEOFFERD.
Uitgever: L. J. YEEEMM, Heusden.
M 2095.
WOENSDAG 19 MAART.
1902.
VAN ;ALT£N^
TOOK
Dit blad verschijnt WOENSDAG en ZATEBDAG.
Abonnementsprijs: per 8 maanden l.OO.
Franco per poat zonder prjjsverhooging. Afzonderlijke
nummers 5 cent.
Drie eeuwen zijn voorbijgesneld sedert
de Staten-Generaal der Yereenigde Ne
derlanden bij een octrooi uit 46 artikelen
bestaande de Oost-Indische Compagnie
in het leven riepen en aan deze voor
den tijd van 21 jaren het monopolie
toekenden voor allen handel „beoosten
de Cape Bonne Espérance ofte deur de
Strate van Magellanes." De moeielijk-
heden door Spanje aan onzen handel
op Portugal in den weg gelegd, hadden
geleid tot het zoeken en vioden van
den weg naar Indië en zoo waren ver
scheidene „Maatschappijen van Verre"
(landen) verrezen, die door onderlinge
concurrentie gevaar liepen de winsten
te derven, die bjj samenwerking aan
zienlijk beloofden te zijn. Bovendien
loerden de Spanjaarden op elk schip,
dat met volle lading de terugreis onder
nam, waarom herhaalde malen een po
ging werd gedaan, door de Noordelijke
IJszee Azië om te varen en zoo Indië
te bereiken. De meest bekende dier
tochten is de reis door Heemskerk,
Barends en De Rijp ondernomen en in
zijn overwintering op Nova Zembla zoo
meesterlijk door Tollens bezongen.
Aan Oldenbarneveld komt de eer toe
de grondlegger te zijn van de eens zoo
bloeiende en machtige Compagnie, die
niet anders was dan een samensmelting
der bestaande kleine Maatschappijen en
welker kapitaal aanvankelijk 67s mil
joen gulden bedragende, herhaalde malen
werd vergroot. Weldra doorkliefden hare
schepen alle zeeën der aardepunt voor
punt werd den Portugeezen en Engel-
schen ontrukt en terwijl Maurits van
JuliSeptember 1602 voor Grave lag,
ontving hij in zijn leger reeds een
plechtig gezantschap van den Sultan
van Atjeh, die aangestookt door de
Portugeezen, kort te voren eenige Hol
landers, waaronder Cornelis Houtman
om 't leven had doen brengen, doch
daarna beter ingelicht omtrent het ka
rakter der Hollanders, die hem als zee
schuimers waren afgeschilderd, een ver
bond van handel en vriendschap wenschte
te sluiten. Ongekend hooge winsten
werden binnen enkele jaren den aan
deelhouders üitgekeerd; in 1606 75 i
in 1610 50 in 1616 62 en toen
in 1624 het octrooi vernieuwd werd,
hadden de aandeelen een waarde van
6 maal 't belegde kapitaal m. a. w.
FEUILLETON.
Toe, Reggie, breng nu vanmiddag geld
mede. 't Is telkens >morgen<; zal je er om
denken Ik moet zoo bedelen, net alsof ik
de vrouw van een armen man ben.
Beggie wendde zich om en zuchtte, doch
zjjn vrouw merkte het niet op.
Ik heb een japon hoog noodig en ik wil
er geen bestellen, voor ik de rekening heb
betaald.
Ik zal geld meebrengen, zei Beggie zacht.
Zjjn vrouw liet hem uit en sloot de deur.
Zoodra Beggie den hoek van de straat
om was verminderde zjjn spoed. Langzaam
liep hg voort. Hg had reden om bezorgd te
zjjn. Beeds eenige maanden was hg aan het
zinken, hg verviel van kwaad tot erger en
zon op middelen, hoe zgn vrouw te zeggen
dat verminderen* voortaan het consigne
zou zgn.
Van dag tot dag had hg het uitgesteld,
't Was een moeilgke taak het haar mee te
deelen. Hg was vast besloten dien middag
alles te vertellen.
Als naar gewoonte wachtte zjjne vrouw
hem in de huiskamer op.
Hoor eens, lieve, begon hg, na het mid
dagmaal moet ik eens met je over zaken
spreken.
Och, zakenik haat die, dat weet ja. Ik
heb heel wat anders met je te verhandelen.
Ik heb vanmiddag de verschillende rekenin
gen bjj elkander gezocht, de vleeschhouwers,
modiste enz., een kleine 400 galden bg el
kander.
Vierhonderd gulden! en laat eens zien:
stonden zij op 600 Van nog grooter
beteekenis voor de Republiek was het
feit, dat de Compagnie veelal een vloot
in zee had van 40 50 linieschepen,
met 4000 stukken geschut en 15,000
man soldaten en zeevolkwaardoor zij
in staat was niet alleen hare belangen
doch ook die van den Staat te dienen.
Bij een handelslichaam is winstbejag
no. één, en dus was van het behartigen
van de belangen der inlanders geen
sprake; zoo waren de productiekosten
van muskaatnoot en foelie 7 73 cent
per pond tegen een verkoopprijs van
van f 3.25, wat in 5 jaren op dit eene
artikel bij een verscheping van 400,000
pond dier specerijen een winst gaf van
ruim 17* miljoen gulden. Was de markt
overvoerd met specerijen, 'dan ontzag
de Compagnie geen middelen om de
productie te beperken en werden op
sommige eilanden duizenden muskaat-
en kruidnagelboomen uitgeroeid. Op één
punt werd de inlander ontziende Com
pagnie mengde zich niet in den gods
dienst en verschilde hierin van den
Portugees en den Spanjaard, die eerst
bloedhonden op de naakte en weerlooze
Indianen afzonden om ze daarna te
dwingen het Christendom te omhelzen.
Geen wonder dan ook, dat nog heden
ten dage bij den eenvoudigen natuur-
mensch een afkeer bestaat tegen den
opgedrongen godsdienst, die hoe ver
heven overigens, gebracht wordt door
baatzuchtigen, die goud en goed en
vrijheid eischen in ruil voor wat zij
aanbieden.
Ook thans nog wordt in Indië alle
dwang en drang in zake godsdienst
zorgvuldig vermeden, al wordt de ver
spreiding van het Christendom van ver
schillende zijden bevorderd en in geen
geval bemoeielijkt, zoolang de zende
lingen zich strikt onthouden van al
wat den inboorling in zijn godsdienstige
overtuiging zou kunnen krenken.
Naast Oldenbarneveld als grondlegger
moet Jan Pietersz. Coen geplaatst wor
den als de bevestiger van onze macht
in Indië. Hij stichtte in 1619 op de
puinhoopen van Jakatra een nieuwe
stad, die hij gaarne naar zijne geboorte
plaats Nieuw-Hoorn had genoemd, doch
waaraan op last der Heeren Zeventien
den naam Batavia werd gegeven. Nadat
hij in 1621 zijn bewind aan Carpentier
had overgedragen kwam hij in 1623
met 6 rijk geladen schepen, waarvan
alleen de peper 4% miljoen opbracht,
Vrjjdag beb ik je f150 gegeven. Daar is
toch zeker nog heel wat van over? vroeg
Beargie wanhopig.
Vertrouw ja mg niet, vroeg Lyda veront
waardigd. Denk je, dat ik met je geld speel
of de hemel weet wat er mee uitvoer? O,
foei, als ik geweten had welk een gierigen
man ik tronwde
Lydaom Godswil, zei Beggie wanhopig.
Wat moet er van ons worden, als ik je geen
geld meer kan geven, wat dan?
Waarom breng je me zoo in het nauw?
vroeg ze geërgerd, 't Is heel, heel laf van je
en wreed ook, om je vrouw zoo te plagen.
O, lieveling, barstte hg plotseling harts
tochtelijk uit. 't Is alles waar, we zgn ge
ruïneerd.
Lyda keerde zich af. Beggie hield zjjn
armen naar haar uitgestoken, maar ze zag
het niet, of wilde het niet zien. Plotseling
verborg ze haar gelaat in de handen en snikte
het uit.
Luister, fluisterde Beggie na een lange
stilte. We moeten onze villa verkoopen, een
paar dienstboden afschaffen, onze kleeding
verminderen en dan, zoo God wil, kan alles
na eenige jaren nog in orde komen.
Lyda zag niet op, maar schreide voort.
Ongeduldig keerde Beggie zich af. Voor
bet eerst in zgn leren moest hg haar hard
toespreken:
Welnu dan, zei hg stroef, ik weet er nog
iets anders op. Ik ben bereid je op te geven.
Ga naar je ouders terug en leef' in weelde
en ik zal heengaan, al was het naar het
eind van de wereld, om fortnin te maken
eA niet terngkeeren, vóór ik je rjjkdom en
overvloed kan aanbieden.
Beggie 1
Lyda was opgesprongen en zag hem door
Advertentiën van 16 regels 50 et. Elke rege
meer 77i ct. Groote letters naar plaatsruimte.
Advertentiën worden tot Dinsdag- en Vrgdagavond
ingewacht.
in Zeeland aan en werd door de be
windslieden der Compagnie niet alleen
met eene aanzienlijke som gelds, maar
ook met een zwaren gouden keten en
een staatsiedegen vereerd. In Maart
1627 ging hij op de „Galjes van Hoorn"
scheep om opnieuw het bewind in
handen te nemen. Vreezende voor een
aanval der Engelschen ging hij als
konstabelsmaat aan boord en men ver
haalt, dat hij zijne hooge betrekking
zelfs voor den schipper verborgen hield.
Toen deze hem herhaaldelijk ruw en
ongepast behandelde drong hij aan op
het beleggen van scheepsraad, waarin
hij tot grooten schrik van de aanwe
zigen en niet het minst van den schipper
in de kleeding van Gouverneur-Gene
raal verscheen. Hij overleed in 1629
te Batavia, waar evenals in zijne ge
boorteplaats Hoorn een standbeeld voor
hem is opgericht. Intusschen breidde
de Compagnie hare bezittingen en han
delsbetrekkingen nog voortdurend uit.
Reeds in 1610 was met den Keizer van
Japan een verbond gesloten en verwierf
zij van dezen toestemming om op Desima
een Factorij te stichten; Ceylon werd
veroverd, Nieuw Zeeland en Tasmanië
ontdekt, Palembang schatplichtig ge
maakt. En het is ook de Compagnie,
die in 1652 door den geneesheer Jan
van Riebeek een volkplanting stichtte
aan de Kaap de Goede Hoop, waaruit
de bloeiende Kaapkolonie ontstond, die
sedert 1815 onder Engelsch bewind
staat, doch die wij nog eenmaal hopen
te begroeten onder de vrije Zuid Afri-
kaansche vlag, wapperend over een
bodem, die nog eeuwen tot de wereld
zal spreken van een naar goud en bloed
dorstende natie, die onder de banier
van beschaving en Christendom, nu
reeds meer dan 2 jaren, alle moord-
tooneelen van den 80-jarigen oorlog
doet verbleeken bij den rossen gloed der
brandende hoeven en de ongekende
ellende der hongerkampen, waarvan
elke beschrijving te zwak blijkt om de
harten te vermurwen van hen, die het
„tot hiertoe en niet verder" konden
uitspreken.
Toen de Republiek baar ondergang
naderde, was ook voor de Compagnie
een tijdperk van verval ingetreden. Bij
de constitutie van 1798 trok de Ba-
taafsche republiek hare bezittingen en
eigendommen tot zich, daarna maakte
Engeland zich er meester van, totdat
zij in 1815 weder aan Nederland kwa-
haar tranen heen aan.
Hoe kan je mjj zoo beleedigen, vroeg ze,
trillend van woede.
't Had doel getroffen, hg voelde dat ze
beleedigd was.
Olieve, ik wist niet wat ik zei. We zullen
alles samen dragen, niet waar? We zullen
nog rjjk zgn in onze armoe. Beloof mg één
ding, dat je nooit je ouders om ondersteuning
zult vragen, zjj hg zacht.
Daar hoef je niet bang voor te zgn, zei
Lyda hoogmoedig.
Toen keerde ze zich om en ging naar de
eetkamer.
De villa werd verkocht een kleine villa
gehuurd. Twee dienstboden werden afgesehaft
en eenig meubilair opgeruimd. Van de op
brengst hiervan Aieed Beggie de verschillende
schalden af.
Het huisje zag er gezellig uit en zoo
Lyda er zich in had willen schikken, zou
hun gelnk volmaakt geweest zgn. Beggie
zou er pleizier in gehad hebben zgn vrouw
tje in de huishouding bezig te zien, doch
het ging haar alles zuchtende en moeiljjk
af. Ze had haar opgewektheid verloren en
praatte weinig en wanneer zg sprak waren
het meestal klachten. Haar toilet werd er
niet minder op en bjjna iedere week had
hg er haar extra geld voor te geven, doch
hg klaagde nooit en trachtte zgn eigen uit
gaven nog te verminderen.
Langzaam maar zeker was de verwijde
ring gekomen
Beggie begon er slecht nit te zien, dit
ontging ook Lyda niet, maar ze troostte
zichzelf, dat het wel spoedig beter zon gaaa,
wanneer de drukte wat voorbjj was.
Doch de drukte ging voorbg en Beggie
bleef laat op kantoor en kwam vier van de
mende Kaap en Cevlon uitgezonderd.
En zoo vormen de bezittingen der
oude Compagnie thans nog een parel
aan Nederlands kroon. Want al werpt
geen cultuurstelsel meer zijn miljoenen
in onzen schoot, toch blijft Insulinde
met zijn 30 miljoen inwoners voor onzen
handel en onze nijverheid van het
grootste gewicht.
Denk daarbij aan onze ambtenaars
wereld wat zou ze zijn zonder Indië
Moge een verstandig beheer, dat de
belangen van inlander en moederland
beide tracht te behartigen, er naar
blijven streven alle bronnen tot ont
wikkeling te brengen, opdat nog dui
zenden onzer zonen daar verre een
toekomst vinden; nog duizenden van
daar weder keeren en om zich heen
nieuwe welvaart verspreiden.
B.
De Begentes van Spanje heeft Sagasta
belast met de samenstelling van een kabinet.
De Folketing te Denemarken heeft met
overgroote meerderheid het verdrag met de
Vereenigde Staten, tot afstand der Deensch-
West-Indische eilanden, goedgekeurd. Van
de aanwezige leden stemden er 88 voor,
7 tegen eu 6 onthielden zich van stemming
twaalf leden waren niet tegenwoordig. Het
verdrag, moet nu nog door het Landsting
goedgekeurd worden.
De overheid te Triest is gewaarschuwd
dat er tegen de marine groote aanslagen
zgn beraamd. Volgens een anoniem brief-
schrjjver, zouden dynamiet-dievon het plan
hebben opgevat om de aan de werven van
San Marco gebouwde oorlogschepen Arpad
en Habsburg in de licht te laten vliegen.
Te Tripoli is bericht ontvangen van een
opstand in Wadai. Sultan Ahmed is na een
hevig gevecht van den troon gestooten en
vervangen door Mohamed Dada, een zoon
van Sultan Jozef.
De Engelsche admiraliteit heeft gisteren
avond bekend laten maken dat langdurige
nasporingen om den Engelsche kruiser Con
dor terug te vinden, vruchteloos zgn ge
bleven. Alleen heeft men een sloep en eenige
voorwerpen van weinig belang ontdekt. Men
moet dus alle hoop' opgeven.
De admiraliteit betuigt haar iianige deel-
zes middagen niet thuis eten. Dan stelde hg
zich tevreden met een broodje en een kop
thee.
Op een avond toen Lyda reeds ter ruste
was gegaan kwam Beggie thuis. Nog even
wilde hg de courant lezen en viel in zjjn
stoel in slaap. Zoo vond Lyda hem den
volgenden morgen, ze schrikte toen ze bin
nen kwam en zgn bleek gelaat beschouwde,
't Was als hoorde ze een verwjjtende stem,
die haar toefluisterde»dat is uw werk, dat
hebt gjj gedaan.*
Beggie, Beggie, kreet ze, wordt wakker.
Doch hg opende de oogen niet, maar
sliep door.
Lyda zond om een dokter.
Mevrouw moet zich voorbereid houden
op een ernstige ziekte, zeide hg.
Ik wil hem zelf verplegen, zei Lyda plot
seling.
Zooals n wilt, zeide hjj, we kunnen het
vandaag afzien.
Lyda had niet het minste verstand van
zieken verplegen, doch ze wist dat Beggie
schrikken zou bg iedere uitgave, die om
zjjnentwil gedaan werd en nam zich heilig
voor haar best te doen. Bg ieder nar, dat
ze aan zgn ziekbed doorbracht, werd het
zelfverwijt heviger. Soms werd het haar te
machtig en zat ze te schreien met zgn hand
in de hare.
Beggie, Beggie, snikte ze, word weer
beter. Ik ben zoo slecht geweest, zoo zelf
zuchtig, arme, lieve Beggie.
Maar Beggie hoorde haar niet Hg lag
reeds uren lang bewusteloos, misschien zou
hg hair nooit weer hooren
Toen de dokter 's avonds kwam schudde
hg het hoofd.
Er is weinig hoopzei hjj, hg heeft geen
neming met de nagelaten betrekkingen van
de slachtoffers. Zg voegt erbjj dat een on
derzoek zal worden ingesteld, om te weten
te komen of het schip alle hoedanigheden
bezat die noodig waren voor den dienst dien
het doen moest.
Bg de inwjjding van een nieuwe brug
over de Maranon in Peru, stortte deze in.
Meer dan 100 personen verloren hierbij
het leven.
Zondagmiddag kwamen Hit de menigte
die op Newski Prospekt te St. Petersburg
aan het wandelen was, een aantal menschen
plotseling onder geschreeuw te voorschjjn,
die bg de katholieke kerk vlaggen ont
plooiden en een straatbetooging begonnen.
De vlaggedragers zjjn onmiddelljjk gearres
teerd en de oploop is uiteengedreven. In
het geheel zgn er ongeveer honderd men
schen gevangen genomen.
Sedert het uitbreken der pokkan-epidemie
te Londen in Augustus van het vorige jaar,
zjjn aan die ziekte 766 ljjders bezweken.
Verleden week alleen stierven er 80, van
wie 52 boven de twintig jaar. Tot dusver
is dit weekcjjfer het hoogste dat tjjdens de
epidemie vermeld moest worden.
In China schjjnen de opstandelingen zich
duchtig te roeren.
Uit Kwang-si wordt gemeld dat de op
stand zich snel en krachtig uitbreidt over
de provinciën Kwang-si, Kwang-toeng en
Jun-nau. Generaal Ma, vau Kanton tegen
de opstandelingen uitgezonden, viel hen bjj
Fau-t8jeng aan, de strjjd duurde twee dagen,
Ma moest terugtrekken en de opstandelingen
namen Fan-tsjeng in, en vestigde daar hun
hoof tkwartier. Zjj hebben de stad geplun
derd, en alle ambtenaren gedood of gevangen
gezet.
De Saltan van Tarkjje heeft een kamer
heer en zgn hof-architect naar den Fran-
schen ambassadeur Constans gezonden, om
hem mede te deelen dat hjj aan Frankrjjk
het bjj het Fransche hospitaal de la Paix
gelegen, uitgebreide terrein ten geschenke
gaf. Sedert 20 jaren had de Fransche am
bassadeur te Konstantinopel vergeefs moeite
gedaan om dit terrein van den Sultan over
te nemen.
In het Kanaal nabjj Dungeness heeft een
geheimzinnige schipbreuk plaats gehad. De
weerstandsvermogen en zal den ochtend niet
halen.
Ze greep den dokter bg de hand en trok
hem mee.
Luister, zei ze, ge moet hem redden, gjj
hebt er de macht to8. Hg mag niet sterven.
Hjj mag niet, snikte ze.
Het einde is nabjj, zei bjj. Ik sta machte
loos. De overspanning heeft het hem ge
daan, daar was hjj niet toe bestand. Nog
eenige uren wellichtmaar ik zal bjj u
big ven, vannacht. Ik wil u niet alleen laten.
Met een droeven glimlach antwoordde ze
Neen, laat mg alleen met mjjn echtge
noot. Ik wil alleen met hem zgn.
Met een stevigen handdruk vertrok hjj.
De stervende was zeer rustig, nu en dan
bewoog hjj zich even.
Toen de zon opging trad Lyda aan het
venster en opende het. Plotseling opende
Reggie de oogen en wenkte haar tot zich.
Beggie, snikte ze, haar wang tegen de
zgne leggende.
Mjjn lieveling, fluisterde hjj nauw hoor
baar.
Vergeef mg, Reggie, smeekte ze, wat ik
misdeed de laatste maanden. O, Beggie, je
hebt je dood gewerkt om mg. Ik was zoo
slecht
Stil, lieve, fluisterde de stervende, slecht
was je nooit.
Zeg, dat je mjj vergeeft, Beggie, en ik
zal berusten
Ik ben zoo gelukkig, zoo gelukkig nu ik
je heb weergevonden, zoo gelukkig
Flauwer, onduideljjker kwam het van zjju
lippen. God zegene je, vaarwel liefste
Toen, met een zucht, in haar armen
stierf hjj
\mn\BLAD
2*263-3: SVI
Buitenland.