liet Land van Heusden en Altena, de Langstraat en de Bommelerwaard.
Het verborgen testament.
M 3031.
Coöperatie.
Uitgever: L. J. VEERMAN, Heusden,
WOENSDAG 23 JULI.
1902.
1£T LA W VAN ALTEN*
VOOS
Dit blad verschijnt WOENSDAG en ZATERDAG.
Abonnementiprjji: per 3 maanden f l.OO.
franco per poet zonder prj'sverhooging. Afzonderlijke
nummers 5 cent.
Advertentiën van 16 regel» 50 et. Elke regel
meer 77i et. Groote letter» naar plaatsruimte.
Advertentiën worden tot Din»dag- en Vrijdagavond
ingewacht.
IY (Slot).
Wanneer men met onbevangen blik
de coöperatie als maatschappelijk ver
schijnsel beschouwt en een open oog
heeft voor de groote voordeelen, welke
ze biedt juist aan de breede klasse der
minvermogenden, dan is het inderdaad
bedroevend te zien, hoe weinig ze hier
te lande nog is doorgedrongen. De amb
tenaren, voor wie in nog sterkere mate
dan voor andere loontrekkenden geldt,
dat hun inkomen trager stijgt, dan de
eischen, die men hun stelt en de be
hoeften, die ze gevoelen, de ambtenaren
hebben het eerst de coöperatie aange
grepen als een welkom middel, om hun
karige inkomsten indirect te verhoogen.
Toen volgden de boeren. Maar de eigen
lijke werkliedenklasse? Men heeft om
zoo te zeggen, een vergrootglas noodig,
om daar de sporen van coöperatie te
ontdekken. Wanneer zullen zij, die van
het werk hunner handen moeten leven,
het voorbeeld hunner overzeesche mede
arbeiders volgen en tot het besef komen,
dat de coöperatie een middel bij uit
nemendheid is, om hun welvaart te
verhoogen
Natuurlijk vindt ze bestrijders. Welke
goede zaak heeft die niet? De een
noemt coöperatie een soort van philan-
tropie, een ander weer ziet in haar het
werktuig, om den middenstand, die toch
al in verdrukking is, nog verder in den
hoek te dringen en heeft dan voorna
melijk het oog op winkeliers, bakkers
en dergelijke neringdoenden. Laat ons
zi'ën, wat daarvan aan is.
De coöperatie zou een bijzondere vorm
van philantropie zijn? Maar ze doet
immers geen beroep op de naastenliefde.
De eigenliefde is veeleer haar drijfveer.
Zij wil de welvaart harer beoefenaars
niet bevorderen ten koste van die van
anderen, maar tegelijk met die van
anderen, en door dat te doen is ze niet
alleen direct gericht op het belang van
enkelen, maar is ze tevens indirect werk
zaam in 't algemeen belang. Met lief
dadigheid heeft coöperatie niets uit
staande. Eerder nog zou men haarkunnen
noemen een vorm van gemeenschappelijk
sparen.
Zij zou dus werken ten nadeele van
den middenstand Maar we hebben juist
trachten aan te toonen dat de geheele
ontwikkeling der maatschappelijke ver
houdingen er op gericht schijnt, de
FEUILLETON.
23)
Evenals Gerda vroeger wel had opge-
meikt, betrok Edaards gelaat; hij staarde
in de verte, alsof hg vermg len wilde haar
aan te zien. Er volgde een poos van stilte.
Gerda gevoelde, dat e<m geheime zorg of
een teleurgestelde hoop den jonkman drakte,
en dat die hem plotseling zoo droevig stem
de. Uit baar blikken sprak harteljjk mede-
lgden; maar zg bewaarde een verstandig
stilzwijgen. Na een poos zside zg >Er blgft
wel niemand bevrgd van droevige ervarin
gen maar gelukkig is diegene, die aan den
avond des levens een veilige rustplaats vindt,
zocala uw moeder bg u
Verwonderd keek Eduard op naar Ger
da'» ernstig gelaat.
»lk zon denken, freule, dat uw leven tot
heden vrg is gebleven van droevige erva
ringen of smartelgke aandoeningen.*
>0, ja, dat gelooft u, omdat mgne
ouders rgk en aanzienlgk zgn, daarom moet
ik wel gelukkig zgn. Maar de uiterlgke
omstandigheden allten maken den mensch
niet gelukkig, en dan, mijnheer Montelli,
u vergeet, dat mgne uiterlgk zoo schitte
rende positie slechts duurt zoolang mgn
vader leeft. Altenbrak is een majoraat; na
mgn vaders dood ben ik doodarm en hang
ik geheel af van de genade mjjns broeders,
den erfgenaam van Altenbrak.*
Wederom bemerkte zg plotseling iets
vreemds in Ednards gelaat. Erfgenaam van
gelederen der zelfstandige werkkrachten
te dunnen om die der loontrekkenden
aan te vullen. Gelukkig is daarmede
nog niet bewezen, dat de financiëele
positie van die in rang verlaagden tevens
slechter wordt. „Goed knecht is beter
dan klein baas," hoort men immers wel
eens zeggen. En we hebben niet te
vergeten, dat de coöperatieve vereeni-
gingen enkel de verhooging van het
stoffelijk welzijn harer leden tot onmid
dellijk doel hebben. In plaats van den
middenstand aan te vallen, steunt ze
dien door op te beuren hen, die er uit
dreigen weg te zinken.
Dit wil nu natuurlijk niet zeggen,
dat niemand schade lijdt, wanneer ergens
met de coöperatie wordt begonnen. Bij
de invoering van iets nieuws zijn er
altijd slachtoffers. Dat is nu eenmaal
zoo. Bij de verbetering van maatschap
pelijke- toestanden, moet het persoonlijk
belang wijken voor het algemeen wel
zijn. Waar honderd baat zullen vinden,
zal één nadeel moeten lijden. Toen de
stoombooten kwamen, verloren de trek
schuiten hun passagiers. Toen de spoor
wegen werden aangelegd, hieven de
vrachtrijders en omnibusondernemers
jammerkreten aan. Doch de booten en
sporen en trams kwamen er niettemin
en de kreten van schuitenvoerders en
voerlieden gingen verloren in het geraas
der nieuwerwetsche verkeersmiddelen.
Doch dwaas is het, te willen beweren,
dat de sporen werden gebouwd öm de
vrachtrijders een beentje te lichtendat
de booten in de vaart werden gebracht
öm de trekschuiten er uit te werken.
Neen, de stoomfluiten van spoor en
boot riepen schippers en conducteurs en
postiljons toe: „Gaat heen, gij zijt niet
meer noodigZoekt een anderen werk
kring. Tracht op andere wijze van nut
te zijn in de samenleving!"
De coöperatie verzwakt den midden
stand niet, zooals oppervlakkige en door
eigenbelang verblinde lieden dikwijls
beweren, integendeel, zij heeft tot strek
king een gezonde, krachtige en groote
middenstand te doen geboren worden
door velen, die nu bezitloos zijn, inde
rijen te plaatsen van hen, die deel heb
ben aan het nationaal vermogen.
Nog iets. Al heeft de coöperatie het
stoffelijk welzijn harer beoefenaars op
het oog, zij heeft ook een zedelijke
roeping. Zij oefent tevens een buiten
gewoon opvoedende invloed op hen uit.
Het besef, dat ze door eigen inspanning
en overleg en door onderlinge samen-
Altenbrak Wie was d« rechte erfgenaam
Was hjjzelf niet de rechte man? Was het
niet lafhartig van hem den strjjl ooi het
vad-rljjk erfgoed op te geven?*
Het bloed zjjns vaders vloog koortsach
tig door zgn aderen en benam hem bgna
den adem. Zgn gelaat werd donkerrood en
onwillekeurig bal<L bjj da vuist.
Verbaasd sloeg Gerda hem gade. U
zgt ontstemd, mgnheer, sprak zg toen,
en ons gesprek heeft zulk een ernstige wer
ding genomen, dat nw stemming daardoor
niet verbeteren kan. Kom met mg een eind-
weegs het bosch in. De stilte en eenzaam
heid daar zallen u de zorgen van den dag
doen vergeten.
Zwijgend stapte Eduard naast haar pa .rd
op het smalle pad voort en boog dikwgis
de takken ter zjjde, die den weg versperden.
Zwijgend zat ook Gerda in den zadel en
blikte in een ongewone gemoedsaandoening
op baar stommen geleider neder.
Hoe kwam het toch, dat zg na zoo'n
korte poos zoo vertrouwelijk met dezen
vreemden man was geworden? Waarom
vond zg geen rnst meer in de prachtige
vertrekken van het slot, sed-rt zg hem had
leeren keBnen? Wat dreef haar eiken dag
opnieuw naar het bosch, naar die plaatsen,
waar zg hem ontmoet had? Waarom moest
zg dag en nacht aan hem denken? O,
haar hart ontroerde, zg begreep, dat het
liefde was, die dat verlangen en die onrust
in haar gebracht hadl
Haar hart be-fde bg de gedachte, dat
eenmaal het oogenblik moest komen, waarin
zg afscheid zou moeten nemen van haar
liefde, van haar hoop. Want zg kende haar
ouders genoeg om te weten, dat haar liefde
werking hun positie verbeteren, staalt
hen in den strijd om 't bestaan. Ze
gaan ook gevoelen, dat hun belangen
solidair zijn, dat gemeenschappelijk op
treden een eerste vereischte is, wanneer
ze hun levensstandaard willen verhoogen.
De gewoonte, om elkanders doen en
laten nauwlettend gade te slaan, heeft
ten gevolge, dat ieder voor zich zelf,
zich nauwkeuriger rekenschap gaat
geven van zijn willen en streven en dus
medewerkt tot instandhouding van ge
zonde zeden en gebru.ken ten aanzien
van do verdeeling en het gebruiken
van het inkomen. Ze maken zich ver
trouwd met het denkbeeld, dat het plicht
is, eenmaal gesloten verbintenissen na
te komen.
Zoo werkt de coöperatie zoowel de
zedelijke als de stoffelijke verheffing van
't volk in de hand. Wanneer zal ze ook
in ons volksleven de plaats komen op-
eischen, die haar toekomt en de zege
ningen verspreiden, die ze in haar schoot
verborgen houdt?
De ambtenaren met een vast, doch
meestal karig salaris, de loontrekkenden
in particulieren dienst, de boeren, de
breede klasse van kleine burgers, die
in den economischen strijd maar nau
welijks het hoofd boven water houden,
zij allen zullen in hun eigen welbegrepen
belang meer en meer tot het besef moeten
komen, dat coöperatieve samenwerking
een belangrijke schrede is op den weg
naar sociale verbetering.
Buitenland.
De commissie, door den gouverneur van
Martinique benoemd om eon berekening te
maken van de verliezen, veroorzaakt door
de jongste ramp, zoowel te St. Pierre als in
de andere plaatsen, komt tot een totaal van
200 millioan francs.
In een brief van 2 Juli, opgenomen in
de »Temps«, worden bijzonderheden mede
gedeeld over den puinhoop, die eenmaal de
stad St. Pierre was. Merkwaardigerwijze
verandert de vorm van den bod^m eiken
voor den eenvoudigen ingenieur bg hen geen
goedkeuring zon vinden. Vroeger of later
moest de dag komen, dat zg hem voor 't
laatst zag, dat zjj hem de hand tot afscheid
zon reikeB, al was dat dan ook onder tra
nen en met een bloedend hart. Maar tot
aan dien dag wilde zjj in onschuldigen om
gang met den geliefden jonkman gelukkig
zgn.
Het pad voerde nu afwaarts in een enge
kloof. Groote steenen en grof kiezelzand be
moeilijkten den gang van het paard.
Zondt u niet afstijgen, freule Gerda?*
vroeg Eduard. »Uw ros kon hier licht een
misstap doen.*
Dat geloof ik niet; het is voorzichtig
genoeg. Maar u hebt gelijkhet is aange
namer te loopen dan te rjjdeD, als men bg
eiken stap most toezien.*
Zg het haar rjjdier stilstaan, richtte zich
op in den zadel, leunde zacht op Eduards
schouder en sprong op den grond. Eduard
wierp de teugels over zgu arm en na daal
den zg verder in het enge dal af.
Langzaam schreden zg op het smalle
voetpad voort, tot zs het bjjua ten einde
waren. Hier sprong een beek als een heldere
bron uit het rotsgesteente, door menschen-
handen tot een grot vervormd. Eenige ban
ken van rooden steen stonden bg de bron,
waar de vergeet-mg-nietjes in overvloed om
heen groeiden. Yan hier overzag men het
grootste gedeelte van bet dal, dat een ver
rukkelijk schouwspel aanbood. Ver verwijderd
van het gewoel der wereld, scheen dieschoone
plek g' schapen om te droomen, te dichten....
En hier t>rak het gs tujschen de jongelie
den. Hun jonge harten liepen over, en door
hun aandoeningen meegesleept, vergaten zg
dag. Op sommige plaatsen is de aschlaag
nog 4 tot 5 meter hoog, op andere ziet men
het plaveisel der straten, en verderop weer
inzinkingen, waar de buizen der waterlei
ding, die elders nog op haar plaats liggen,
vgf a zes meter boven den grond uitsteken.
De volkaan had bg de laatste uitbarstingen
de lg'ken met asch bedekt, maar de latere
regens hebben de asch weggespoeld en de tot
ontbinding overgegane ljjken te voorschijn
doen komen.
Van Sr. Pierre tot le Piêfieur is de kast
zoo veranderd, dat men haar niet herkent.
Waar vroeger een breed strand was, verheft
zich nn een steile rotswand van 20 tot 30
meter Loogte. Het vlak Sainte Philomène
staat geheel onder water. Basse Point is
verdwenen onder verscheiden achtereenvol
gende sljjklawines.
Uit Harabnrg wordt d.d. 21 Juli gemeld
Hedennacht te half ééa is de stoomboot
Primas* op de rivier de Elbe nabjj Blan
ken? se door de zeesleepboot »Hansa« plot
seling aangevaren, door midden gesneden
en gezonken.
De »Primu8« had 185 passagiers aan
boord, voor het grootste deel leden van de
Eilbecker Zangvereeniging.
Slechts ong*v»er 30 passagiers zgn gered.
Een nader bericht meldt:
De aan de Hamborg- Amerika-ljja toebe-
hoorende zeesleepboot >Hansa< trof de plei-
zierboot »Primus«, die, naar het scbjjnt,
bg Blankenese te vroeg uit het Zuidelijke
vaarwater naar het Noordelijke vaarwater
zwenkte, in de machinekamer. Zg beproefde
de >Primus« op h<t land te schuiven, maar
raakte zelf aan den grond. De »Primus«
dreef van de »Hansa« af en zonk. Door
middel van ladders en touwen warea in-
tasschen 50 menschen op de >Hausa« ge
red; 70 anderen warden door de booten der
Bansa* opgenomen; eenigen zwommen
naar den oever; ODgeveer 50 verdronken.
Dertien lgken zgn reeds uit de rivier op
gehaald.
Volgens de laatste berichten over de ramp
met de »Primus«, op de Elbe bg Hamburg,
moeten de eerste geruchten gelukkig zeer
overdreven geweest zgn: tot dasver zouden
8 lgken gevonden zgn, en in het gehe-1
slechts 14 menschen vermist worden.
Te Bra in Pieniont (Italië) is een van
anarchisme verdacht persoon gearresteerd,
die, naar men meent, Beojamino Torelli
de wereld en zonken in elkanders armeD.
De zon ging reeds onder, toen Gerda van
Eduard afscheid nam. Hand in hand, oog
iu oog, stonden de jongelieden te. enover
elkaar, met kloppende harten en gloeiende
wangen.
Vaarwel, Eduard*, fluisterde zg, »al
worden wg ook voor eeuwig gescheiden,
dan zal ik toch steeds aan dit oogenblik
denken.*
Zg wilde haar hand uit die van Ednard
losmakenmaar de jonkman hield die vast
en trok het meisje nogmaals aan zgn borst.
Beloof me, Gerda, dat ge morgen nog
maals hier komt. Ik heb je nog niet alles
gezegd, wat mg op het hart ligt. Ik heb je
bekend, dat ik je onuitsprekelijk liefheb,
maar het geheim van mgn leven hebt ge
nog niet vernomen. En ge moet alles weten,
eerst dan kunt ge beslissen of wg voor
eeuwig zullen scheiden of samen voor ons
geluk zullen strjj len. Reeds lang heb ik
er over gedacht, of ik jo alles zon zeggen,
maar thans nu ik ja liefde heb gewon
nen is het mgn plicht, en morgen zult
ge vernemen, wat ons voor eeuwig scheidt
of ons voor altjjd vereenigt. Dezen stond
wil ik niet ontwg len door de onthulling
van een droevig geheim. Het aar, waarin
wg elkaar onze liefde bekend heboen, mag
niet dan een vroolgke herinnering achter
laten.
•Ik zal komen, Ednard, ik beloof het j-I«
Ednard Montelli hief Gerda in den zadel,
nog even boog zg voorover, Eduard drakte
een kas op baar voorhoofd, en toen galop
peerde zg weg.
Eduard oogde haar na, totd t haar blauwe
sluier uit het gezicht verdween. Toen nam
heet, barbier is en zoo juist uit Patterson
was aangekomen. In zgn bezit werd een
huldiging gevonden van Bresci, waaraan
was toegevoegd een besliste bedreiging te
gen het leven van koning Victor Emmanuel.
De politie meent, dat de aangehoudene een
aanslag op het oog had op den koning, bg
diens terugkeer nit Rusland.
Men vond anarchistische brieven, een
plaat, de apotheose van Bresci voorstellend,
in den vorm van een engel, in de wolken
zwevend. Onder de plaat leest menAls
koningin Margherita veel geweend heeft
over haar echtgenoot, zal zg nog meer wee-
nen over haar zoon.
De koning en de koningin komen zeer
dikwgis te Bra per automobiel. De politie
veronderstelt, dat de gevangene een aanslag
tegen den koning voor had, zoodra deze uit
het buitenland terug zou zgn.
Uit Patterson wordt getelegrapbeerd, dat
men daar geen anarchist, Torelli genaamd,
kent.
Een Hongaarsch dokter, die een reis
naar Gei è/e gemaakt heeft, deelt mede, dat
Luccheni, de moordenaar van de Keizerin
van Oostenrijk, sadert eenige dagen opgeslo
ten is in een krankzinnigengesticht.
De Zwitsersche autoriteiten trachten dit
feit verborgen te houden, maar de bericht
gever van de >Hirlap< beeft het geheim
toch weten te ontdekken.
Aan geen enkel bezoeker van het gesticht,
zelfs aan de dokters niet, wordt toegestaan,
om den koningsmoordenaar te zien.
Overal komen berichten omtrent aard
bevingen vandaan. Nu weer uit Perzië. Een
hevige aardschok, die drie minuten damde,
werd gevoel 1 bg Bender Abbas, aan de Per
zische Golf. Alle groote gebouwan leden
schade. Een persoon werd gedood. De aard-
schuddingen herhaalden zich nog meer
malen.
Uit Port of Spain wordt geseind dat de
bevolking van het eiland St. Vincent (West-
In lie) hevig verontrust is over een reeks
nieuwe, hevige aardschokken.
De schokken begonnen Donderdagmor
gen. Te Kingstown heeft men alle winkels
en woonhuizen ontruimd.
Uit Akxmdrië wordt gemeld, dat zich te
Mouchu, nabg Siout, in Bensden-Egypte,
96 gevallen van cholera hebben voorgedaan,
waarvan 50 met doodelgken afloop.
hg weer plaats op de bank, waar bg geze
ten had, waar hg voor haar knielde en haar
handen kuste. Het was hem zoo w 1 en
toch zoo wee om het hart. Gelukkig door
het bewustzjjn, dat zg hem beminde,
rampzalig door het zekere vooruitzicht, dat
morgen alles gedaan zou zgn.
Maar moest hg haar zgn geheim toever
trouwen? Moest hg? Handelde hg goed, de
misdaad van baar eigene ouders te ont
hullen? De misdaad? Hg geloofde, dat er
een misdaad gepleegd was, maar hjj alleen
geloofde dat. Alle anderen meenden, dat een
ongelukkige samenloop van omstandigheden
bet publiek maken van het huweljjk zijner
ouders verhinderd hadja, zgn eigen moeder
was in den loop der jaren gaan g looven,
dat dit de waarheid was. En was het
dan onmogelijk, dat hier een betreurens
waardige dwaling in het spel was, dus dat
Gerda's ouders ter goeder trouw gehandeld
hadden Neen, zoo moest het zeker zgn,
want een Altenbrak, Gerda's vader, kon
geen' schnrk, geen bedrieger zgn! En als
dat zoo was, dan was er ook hoop, dat alles
nog goed zou worden. Als Gerda hem maar
standvastig trouw bleef, zou haar vaders
tegenstand wel te overwinnen zgn. Was bg
zelf niet de zoon van een Altenbrak? Vloeide
ook niet in zgn aderen het adollgtc bloed
van het oude riddergeslacht? Thans berouw
de het hem dobbel, dat hg bg zgn moeder
niet bad aangehouden om den naam Alten
brak aan te nemen. De baron had dan een
aanklacht ingediend, de justitie zou de zaak
onderzocht hebben, en wie weet, of zgn
goed recht niet zonneklaar gebleken was.
NIEUWSBLAD
MM
Th Marseille worden groote toebereidselen
gemaakt voor de ontvangst van generaal
Louis Botha, Vrjjdag 8 Augustus; de com
missies, gevormd voor de ontvangst van
president Kruger, worden opnieuw samen
gesteld /oor de feestelijkheden ter eere van
Botha, die te Marseille waarscbgnljjk een
bgzonderen vertegenwoordiger van den ex-
president Kruger zal ontmoeten.
(Wordt vervolgd).