Hel Land van Heusden en iltena, de Langslraal en de lioinmeierwaard,
lAiljfe
Uitgever: L. J. VEERMAN, Heusden.
No. 2541. Zaterdag 30 Juni.
ISerste Blad.
West- of MiMel-Enropoesclie Tijd?
'1£T LAND VAN ALTEN*5
VOOR
Dit blad verschijnt WOENSDAG en ZATERDAG.
Abonnementsprijs: per 3 maanden l.OO,
franco per post zonder prijs verhooging. Afzonderlijke
nummers 5 cent.
1906.
Advertentiën van 16 regels 50 ct. Elke rege 1
meer 7 '/s c^- Groote letters naar plaatsruimte.
Advertentiën worden tot Dinsdag- en Vrijdag
avond ingewacht.
Vl at iedereen weten moet
Nederland is in vele opzichten een merk
waardig land. Om tot die overtuiging te
komen behoeft men slechts te lezen, wat
buitenlandsche bladen over ons dierbaar
plekje gronds schrijven. Heel vleiend heeft
een geestig schrijver ons de Chineezen van
Europa genoemd, en terecht kunnen we
het Uilenspiegel nazeggen „We maken het
er naar!"
Ter toelichting zou ik enkele voorbeel
den kunnen aanhalen: het Vredespaleis,de
Beurs van Amsterdam, de Zalmvisscherij,
de Droogmaking der Zuiderzee, de offici
ëele verklaring van het Onvermogen onzer
Taal, de behandeling van vreemdelingen
door onze lieve jeugd, doch liever bepaal
ik mij tot één onderwerp: deTijdregeling.
Die belangrijke zaak is bij onze bun n, de
Duitschers, Belgen en Engelschen reeds
lang beklonken. Bij hen weet men, waar
aan men zich te houden heeft, doch wij
hinken nog steeds, wel niet op twee, maar
op drie gedachten.
Wij veroorloven ons de weelde er drie
tijden op na te houden: den Am sterdam-
schen tijd, den plaatstijd en den spoortijd.
Nu weet ieder wel, dat zulk een overvloed
last en moeite veroorzaakt en ons belachelijk
maakt in het oog van vreemdelingengeen
nood echter, want vernuftige geesten helpen
ons uit den brandbreng nog een minuut
wijzer op uw uurwerk aan en geef dien
wijzer de roode kleur, of ook: houd uw
horloge zóó, dat IIII op de plaa.ts van XII
komt en klaar zijt ge.
Het eenige afdoende middel: regeling bij
de wet werd echter niet aangegrepen. We
bebben evenwel goeden moed, dat het er
thans van komen zal, nu de Minister van
Binnenlandsch Zaken een ontwerp tot re
geling heeft ingediend: Nu doet zich daar
bij de vraag voor: welken tijd zullen we
kiezen? Zal het de Westeuropeesche of de
Middeleuropeesche tijd zijn?
Voordat we tot beantwoording dier vraag
overgaan, willen we enkele zaken behan
delen, die ieder weten moet om eenigszins
op de hoogte te zijn van de kwestie, die
veel monden en pennen in beweging zal
brengen.
Onze woonplaats, de aarde, is een bol,
die om een denkbeeldige spil draait of
wentelt. Die spil wordt de as der aarde
genoemd, terwijl hare uiteinden Polenheeten
Elke cirkel, die, door de beide polen
gaande, rondom de aarde beschreven wordt,
draagt den naam van meridiaan of middag
lijn en wordt ook lengtecirkel genoemd.
Zoo'n cirkel verdeelt de aarde in twee ge
lijke deelen of halfronden, een oostelijk en
een westelijk halfrond. Middaglijn wordt
hij genoemd, omdat het op alle plaatsen,
welke onder zulk een lijn op de door de
zon verlichte zijde der aarde liggen, tegelijk
middag is. Lengtecirkel heet hij, wijl hij
«dient om de lengte eener plaats te bepalen
d.w.z. hoeveel graden een plaats oostelijk
«of westelijk ligt van een bepaalden lengte
cirkel, die gewoonlijk eerste meridiaan wordt
genoemd.
We willen nu de vraag beantwoorden
„Wanneer is het voor een bepaalde plaats
middag
Stel u voor, dat het vlak, door den me
ridiaan uwer plaats ingesloten, verlengt
wordt tot aan de zon, dan zal het voor
dio plaats middag zijn op het oogenblik,
waarop het middelpunt der zon in het
bedoelde vlak ligt. Men zegt dan, dat de
zon door den meridiaan gaat.
Op onze landkaarten en aardglobes wor
den de meridianen op bepaalde afstanden
geteekend. Het is echter duidelijk, dat
«elke plaats haar meridiaan heeft en het
aantal meridianen dus oneindig is. Ook
blijkt uit het bovenstaande, dat vele plaatsen
denzelfden meridiaan hebben.
We zeiden, dat de aaide om. hare as
draait. Nu eens is zij dus naar de zon
toe, dan weder van haar afgekeerd; daar
door ontstaat dus de afwisseling van dag
en nacht. Maar, terwijl de aarde om hare
as wentelt, beweegt zij zich tegelijkertijd
om de zon. Aan deze laatste beweging dan
ken we de afwisseling der jaargetijden.
De weg of baan, die de aarde bij hare
wenteling 'om de zon beschrijft is volstrekt
geen cirkel, doch vormt een ellips.
Het gevolg daarvan is, dat de aarde niet
altijd even ver van de zon is verwijderd
en dit laatste is weer de oorzaak, dat de
snelheid, waarmede de aarde zich voort
beweegt, niet eenparig is.
Op die ongelijkmatigheid vestigen we de
aandacht en we komen daarop straks terug.
Onze aarde wordt op haren tocht rond de
ton vergezeld daar haren trouwen wachter
de maan. Deze wentelt zich om de aarde
en met haar dus om de zon. Aarde en
maan ontvangen haar licht van de zon;
de aarde ontvangt bovendien het zachtere
licht van de maan, zooals omgekeerd de
maan het erlangt van de aarde.
Niet alle plaatsen der aarde worden door
de zon op hetzelfde oogenblik bestraald;
m. a. w. het is niet op alle plaatsen tege
lijk middag.
Staat de zon b.v. in Amsterdam op haar
hoogste punt, dan is het in de buurt van
Nieuw-Zeeland middernacht. Op alle plaat
sen, die 180 oostelijk of westelijk van
Amsterdam liggen, is het dan middernacht.
Op die, welke 90° westelijk liggen, is het
dan 6 uur in den voormiddag, teiwijl het
op andere, die 901 oostelijk gelegen zijn,
6 uur in den namiddag is.
Een verschil van 180° lengte geeft dus
een verschil van 12 uur 720 minuten
in tijd; d. i. per graad een verschil van 4
minuten. Laat ons dit door een voorbeeld
ophelderen. Londen ligt 5° westelijk van
Amsterdamhet is daar dus 5X4 minu
ten 20 minuten vroeger dan bij ons.
Konstantinopel ligt echter oostelijk van
Amsterdam en wel 24°: het is daar dus
24 X 4 minuten 96 minuten later;
m. a. w. 12 uur te Amsterdam 11.40 uur
te Londen 1.36 uur te Konstantinopel.
Hoewel uit den aard der zaak het ver
schil in tijd tusschen twee plaatsen van
ons land niet groot kan zijn, bedraagt het
toch b.v. tusschen Amsterdam en Gronin
gen bijna 7 minuten: een verschil, dat
groot genoeg is om er in sommige gevallen
rekening mede te houden.
Neemt men nu landen als Duitschland,
Rusland en de Vereenigde Staten v. Noord-
Amerika, die zich over eene groote lengte
uitstrekken, dan is het duidelijk, dat het
bedoelde verschil buitengewoon groot kan
worden en aanleiding kan geven tot moei-
ster, die in een bepaalden meridiaan stond,
weder in dien merridaan staat.
Een ware zonnedag is de tijdruimte, die
de aarde noodig heeft om éénmaal om hare
as te wentelen en wel zóó, dat de zon, die
in een bepaalden meridiaan stond, weder
in dien meridiaan staat.
Vergelijk deze beide dagen goed met
elkander, want beide zijn niet gelijk. Een
sterredag is altijd even lang, doch een
ware zonnedag is door de ongelijkmatigheid
van de snelheid der aarde op haren weg
om de zon niet steeds even lang. Daarin
ligt ook de reden, waarom een zonnewijzer
geen betrouwbaar uurwerk is. De ware
zonnedag is dus voor de praktijk onbruik
baar en daarom heeft men den middelbaren
zonnedag ingevoerd, dien men verkrijgt
door het gemiddelde te nemen van alle
ware zonnedagen van een geheel jaar.
De middelbare zonnedag heeft dus een
vasten duur. Onze uurwerken worden er
naar geregeld. Uren, minuten en seconden
stellen dus bepaalde, altijd dezefde, tijds
eenheden voor.
Een zonnewijzer is geen betrouwbaar
uurwerk, zeiden we. Tot opheldering diene
het volgende: op 15 April, 15 Juni, 1 Sep
tember en 24 December wijzen onze klok
ken en de zonnewijzers op'jhetzelfde oogen
blik den middag aanop 14 Februari echter
is de zonnewijzer 14minuut achter, op
14 Mei 4 miuuten voor, op 26 Juli 6| mi
nuut achter en op 3 November 16^ minuut
voor.
Het verschil tusschen den middelbaren
en den waren tijd wordt tijdvereffening ge
noemd.
Nog dient vermeld, dat een sterredag 3
minuten 56 seconden korter is dan een
middelbare zonnedag.
Een natuurlijke dag is de tijdruimte tus
schen zonsopgang en zonsondergang, terwijl
de burgerlijke dag dezelfde is als de mid
delbare zonnedag.
Laatstgenoemde wordt verdeeld in 24
De tijd, dien de aarde noodig heeft om
haren loop rondom de zon te volbrengen,
wordt jaar genoemd en bedraagt 365 dagen,
5 uren, 48 minuten en 45 seconden.
Ten tijde van Julius Cesar werd de duur
van een jaar vastgesteld op 365 dagen en
6 uren of 365J dag.
Men rekende nu voor het gemak een
jaar op 365 dagen en om de 4 jaar op 366
dagen (schrikkeljaar), waardoor de 6 uren
weder behoorlijk' verrekend waren. Toen
nu ten tijde van paus Gregorius XIII bleek,
dat het jaar 11 minuten lösecondén korter
was, moest men de fout herstellen. Die
fout bedroeg reeds 10 dagen, welke te veel
gerekend waren. Genoemde paus bepaalde
daarom, dat men op 5 October 1582 zou
schrijven 15 October en alzoo geschiedde
in de meeste landen van West-Europa. In
Oost-Europa hield men zich echter aan het
oude, aan den ouden stijl.
Daar was men dus 10 dagen achter en
omdat volgens den nieuwen stijl de eeuw
jaren 1700, 1800 en 1900 geen schrikkel
jaren waren, wat wel het geval wa3 volgens
den ouden stijl, zijn nu >b.v. de Russen,
Rumeniërs, Bulgaren en Grieken 13 dagen
achter.
Onze tijdrekening wordt de Gregoriaan-
sche genoemd. De oude, die van Julius
Cesar, heet de Juliaansche.
Aan de Vereenigde Staten van Noord-
Amerika komt de eer toe een einde gemaakt
te hebben aan het groote ongerief, dat het
tijdverschil op de internationale spoorwegen
moest veroorzaken.
Op 1 October 1884 kwam n. 1. op uitnoo-
diging dier Staten te Washington een con
gres van afgevaardigden van de voornaam
ste landen der wereld bijeen en op dat
congres werd met algemeene stemmen be
sloten, dat alle landen voortaan denzelfden
meridiaan als eersten zouden aannemen
en met meerderheid van stemmen werd
9-
9-
een vol uur vooruit te zetten en men is
weer gelijk.
De 24 zonen worden genoemd naar een
binnen hare grenzen gelegen stad, zee, eiland
enz., wier namen zoo gekozen zijn, dat
hunne beginletters het Latijnsche alphabet
vormen, n.l.
Gobi (Woestijn in China).
Hoang Ho (Rivier in China.)
Japan (Eilandenrijk in Oost-Azië).
Koerillen (Eilandengroep t. n. v. Japan).
Loyalty (Eilandengroep bij Nieuw-Hol-
[land.
Middenzone.
Nouviak (Eiland bij Aljaska).
Otaheite (Eiland in den Gr. Oceaan).
Pitcairn (dito).
Quadra (dito).
Rocky (Rocky mountains of Rotsge
bergte).
Superior (Lake superior of Bovenmeer.)
Tolima (Staatje, ook Berg in Columbia).
Vincent (St. Vincent, Ned. Kleine An-
[tillen).
Nederland ligt in de wereldzone en zou
dus den tijd van die zone, d. i. dien van
Greenwich, moeten aannemen en toch
wordt door den minister voorgesteld den
Middeleuropeeschen tijd in te voeren. De
wenschelijkheid daarvan blijkt duidelijk bij
vergelijking. In de eerste plaats merken we
op, dat ons land van Engeland door de
zee is gescheiden. We komen dus niet on
middellijk met dat land in aanraking.
Duitschland, onze groote buurman, ligt
langs onze geheele oostgrens. Onophoude
lijk snorren de treinen van
het eene land naar het an
dere; honderden groote en
kleine schepen varen tus
schen beide rijken heen en
weer. Eenheid van tijd met
Duitschland is dus hoogst
wenschelijk.
Bovendien gaan we daar
bij 40 minuten vooruit, in
plaats van 20 minuten ach
teruit, indien we ons naar
Greenwich regelden. Voor
uit is in elk geval te ver
kiezen boven achteruit.
Veertig minuten vooruit
wil zeggen: veertig minu
ten langer daglicht of min
der kunstlicht. Scholen,
colleges, kantoren en werk
plaatsen, die om 9 uur be
ginnen en om 4 uur sluiten,
hebben dan volstrekt geen
kunstlicht meer noodig.
Veertig minuten vooruit
beteekent 40 minuten vroe
ger op en 40 minuten vroe
ger naar bed. Des zomers
is dat bepaald zuivere winst.
De tragen worden onge
merkt 40 minuten vlugger,
want het spreekt van zelf,
dat men, wanneer eenmaal
de klok verzet is, daar van
niets meer merkt. Alles gaat
dan, alsof het nooit an
ders geweest is, doch het
voordeel is van blij venden
aard.
o-
lijkheden, In plaats van „zooveel hoofden,
zooveel zinnen", zou men kunnen zeggen:
„zooveel plaatsen, zooveel tijden".
Zon het zoo onverstandig zijn, indien de
bewoners van de eene of andere landstreek
met elkander overeenkwamen denzelfden
tijd te gebruiken?
We willen aannemen, dat ieder lezer het
begrip tijd door ervaring heeft leeren ken
nen, zoodat eene bepaling daarvan over
bodig is. In vele uitdrukkingen komt het
voor: Tijd is geld; de tand des tijds; tijd
hebben: uit den tijd zijn: komt tijd, komt
raad; den tijd dooden; den tijd korten;
tijdverdrijf; tijdgeest, enz. enz. Thans be
palen we ons tot den tijd, waaraan elke
klokslag ons herinnert.
De tijd wordt verdeeld in eeuwen, jaren,
maanden, weken, dagen, uren, minuten en
seconden.
Beginnen we met het tijddeel dag. Er
zijn verschillende soorten van dagen
le. de sterredag2e. de ware zonnedag
3e. de middelbare zonnedag4e. de na
tuurlijke dag; 5e. de burgerlijke dag.
Een sterredag is de tijdruimte, die de
aarde noodig heeft om éénmaal om hare
as te wentelen en wel zóó, dat een vaste
uren, die gesplitst worden in 2 maal 12
uren, en begint te middernacht. De eerste
12 uren vallen in den voormiddag, de
laatste 12 in den namiddag.
In Italië telt men de uren van 1 tot 24.
Bekend zijn de schijngestalten der maan
eerste kwartier, volle maan, laitste kwar
tier, nieuwe maan. Zij volgen na ruim 7
dagen op elkander. Vandaar eene tijdseen
heid van 7 dagen, de week, en een andere
tijdseenheid van ruim 4X7 dagen, de
maand.
Oorspronkelijk hadden de maanden beur
telings 30 en 29 dagen, omdat de tijd,
dien de maan noodig heeft om hare vier
schijngestalten te vertoonen, 29£ dag be
draagt en 2 X 29 J is 30 -f- 29.
Het is n.l. gemakkelijker met geheele
dagen te rekenen dan met deelen daarvan.
Twaalf maanden zouden echter volgens het
bovenstaande slechts 354 dagen tellen in
plaats van 365, welke de reis der aarde
om de zon duurt. Men moest dus nog 11
dagen onder dak brengen en dat geschiedde
door 7 maanden elk 31, vier maanden elk
30 en ééne maand 28 dagen te laten duren.
Februari werd het karigst bedacht, doch
kreeg elk schrikkeljaar nog eene vergoeding
van 1 dag.
bepaald, dat hij zou loopen over Greenwich,
de plaats, waar het koninklijk observato
rium van Engeland gevestigd is. Greenwich
werd daardoor als het ware het middelpunt
der aarde met betrekking tot den tijd. De
aarde werd nu in 24 gelijke strooken of
zonen verdeeld, elk zich uitstrekkende over
15° lengte.
De meridiaan van Greenwich loopt mid
dendoor de eerste zone. Alle plaatsen in
deze hebben nu tegelijk met Greenwich
middag. In de tweede zone, oostelijk van de
eerste, hebben eveneens alle plaatsen tegelijk
middag, doch daar is het 1 uur later dan
in de eerste of wereldzone.
Westelijk van de wereldzone volgt de
24ste zone, alwaar het 1 uur vroeger is dan
in gene.
Een blik op het kaartje, dat ons een en
ander moet duidelijk maken, doet ons zien,
dat Europa zich over 4 zonen uitstrekt,
die de namen dragen van w. Wereldzone,
a. Adria, b. Bosporus en c. Caucasus.
Twee opeenvolgende zonen hebben nu
steeds 1 uur verschil in tijd, terwijl de
minuten niet verschillen. Reist men dus
in oostelijke richting en overschrijdt men
daarbij de grens, die 2 zonen van elkander
scheidt, dan behoeft men zijn horloge slechts
Ituileidaiul.
Woensdagochtend omtrent kwart voor
tienen is er in het Zuiden en Westen
van Wales een vrij hevige aardbeving
gevoeld. Er zijn vele schoorsteenen om
gevallen en de huizen schudden merk
baar. Hier en daar ontstond een paniek
en liepen er menschen "schreeuwend
op straat. In een mijn lieten de mijn
werkers zich ijlings naar boven hijschen,
denkende dat er in de buurt een ont
ploffing was geweest. Een jaar of drie
geleden is Wales nog eens door een
aardbeving bezocht. Lichte schokken
zijn in Engeland trouwens niet zeld
zaam.
De Hamburg-Amerikalijn heeft tegen
142 vast aangestelde sjouwerlieden te
Hamburg, die op den leu Mei niet heb
ben gewerkt, een eisch van schadever
goeding van 12.000 Mark ingediend.
De rechtbank heeft het recht op
schadevergoeding erkend, doch kon zich
met het geëischte bedrag niet vereeni
gen. Het bedrag der schadevergoeding
EI1WIBL4D
De Aarde en de Meridianen.
Aarde en Zon.
Aarde, zon en maan.
Verschil in tijd.
De Zone-tijd
f.
h.
i.
Jc.
I.
m.
n.
o.
P-
r.
s.
t.
v.
a. Adria (Adriatische Zee).
b. Bosporus (Straat van Konstantinopel).
c. Caucasus (Gebergte in Rusland).
d. Daria (Rivier in Turkestan).
e. Elephante (eiland bij Voor-Indië).
Fakir (Land der Fakirs).
x. Xingu (Rivier in Brazilië).
y. Young (Op de oostkust van Groenland).
z. Zighinchor (Stad in Afrika).
w. Wereldzone.
Verdeeling van den tijd.
