James Walt en de lepel.
Uitgever: L. J. VEERMAN, Heusden.
No. 3902. Woensdag 6 Augustus. 1919.
FEUILLETON.
BET llfWli 1II1IWI
Und van alten*
Dit blad verschijnt WOENSDAG en ZATERDAG.
Abonnementsprijs: per 3 maanden 1.20,
franco per post zonder prijsverhooging. Afzonderlijke
nummers 5 cent.
Advertentiën van 16 regels 60 cent. Elke regel
meer 10 cent. Groote letters naar plaatsruimte.
Advertentiën worden tot Dinsdag- en Vrijdagmiddag
4 uur ingewacht.
Er is een legende die wordt ver
teld door Dominique Arago, den Fran-
schen natuurkundige, die minister
geweest is in den tijd der Groote
Revolutie, en hij beweert, dat hij ze
vernomen heeft van Watts familie.
Doch toen was Watts „eerste proef,"
zooals men het noemt, reeds bijna
een halve eeuw achter den rug. James
Watt is geboren in 1736, en zoo hij
de lepelproef heeft genomen, moet
dat vóór 1750 zijn geschied.
Het verhaal zegt, dat de jonge James
zich dikwijls bezig hield met allerlei
proefnemingen. Zijn verstandige va
der lette daar wel op, en vroeg zich
af, of er niet meer in den jongen stak
dan men zoo oppervlakkig zou den
ken. Maar zijn tante, Mrs. Muirhead,
kon hem niet verstaan en vond, dat
hij zijn tijd wel beter kon besteden.
En ze heeft hem bijzonder afgesnauwd,
toen hij met een lepel voor de tuit
van den theeketel zat, en acht gaf
op de druppels, die zich vormden.
Hij zou aan zijn lessen gaan, dat was
beter, vond ze. Zoo'n groote jongen
spelen met een lepel en een theepot
Laat dat nu gebeurd zijn of niet
gebeurd, dit is wel zeker, dat er geen
ding geschiedt in de natuur, het moge
groot lijken of gering, of het is de
belangstelling waard, en het kan lei
den tot groote dingen. Alles begint
klein en groeit tot het zijn vollen
wasdom heeft. Dan staat het een
tijdlang en het vermindert, het wordt
verdrongen en moet zijn plaats afstaan
aan iets nieuws. Dat gaat zoo in de
wereld van dieren en planten, en
dat gaat ook zoo in de wereld der
uitvindingen, die invloed hebben op
de levensgeschiedenis der menschen.
Do eeuw, die achter ons ligt, is de
eeuw van de stoommachineer zijn
aanwijzingen, die tot het vermoeden
dringen, dat de stoommachine haar
tijd weldra heeft gehad. Die tijd
begon in de tweede helft der acht
tiende eeuwze schijnt ten einde te
zullen loopen in de eerste helft der
twintigste.
Men kan niet zeggen, wie de stoom
machine heeft uitgevonden, evenmin
als wie de boekdrukkunst, het kompas
53.
«Goddank,* riep de eerste uit, naar de
rivier wijzende, «dat ons isolement nu bijna
uit is, ik geloof dat er nu al genoeg wa
ter staat, dat een stoomschip hier zou kun
nen komen.
«Dan zal het wel niet lang wêgblijven,«
antwoordde de dokter, «want zij zullen be
grijpen hoezeer wij ons hier in allerlei op
zichten moeten behelpen.*
«Zie eens,* riep Albert plotseling uit,
in de richting van het zuiden wijzende,
«daar komt een stoomschip aan.*
Beide officieren bleven een oogenblik
staan en waren het spoedig er over eens,
dat het werkelijk een stoomschip was. Na-
derby gekomen bleek het een oorlogsschip
te zijn.
«Dat is het eerste oorlogsschip dat ik
hier zie,« riep Albert verheugd uit, want
het was hem een ware verkwikking weder
met andere beschaafde personen te zullen
spreken.
Het duurde echter nog eenigen tijd eer
het stoomschip was aangekomen en ae uit
gezette sloep den oever had bereikt.
Albert zag scherp uit en het werd hem
vreerad te moede toen hij in den zeeofficier,
die in de sloep zat, Van Dormen meende
of de vliegmachine in de wereld heeft
gebracht. Er zijn telkens een groot
aantal menschen met dezelfde vinding
bezig geweest, en het heeft jaren,
soms tientallen en wel eens honderd
tallen van jaren geduurd, eer een
vinding werkelijk grooten invloed
had op het dagelijksch leven. En
een nieuwe vinding is soms reeds
gedaan en begint haar ontwikkeling,
eer de oude nog recht ingeburgerd
is. Gelijk immers ook een jonge boom
reeds opwast in de schaduw van den
ouden, vóór deze zijn volle hoogte
heeft bereikt. Doch als de oude valt,
dan staat de .jonge.
James Watt is een der mannen,
die de stoommachine hebben verbe
terd. Vóór hem had men wel reeds
machines, die door stoom gedreven
werden. Eén der eerste, die inder
daad gebruikt werd, was zóó inge
richt, dat stoom in een cilinder werd
toegelaten onder een zuiger, en daarna
werd die stoom door koud water af
gekoeld. De stoom veranderde daarbij
in water, en had veel minder ruimte
noodiger ontstond dus onder den
zuiger een ruimte, die slechts gedeel
telijk gevuld was, en dan drukte de
buitenlucht den zuiger naar beneden.
Daarna kon weer opnieuw stoom
onder den zuiger worden gelaten om
hem weer omhoog te brengen.
Sedert de dagen van Watt hebben
we de stoommachine, waarbij samen
geperste stoom beurtelings onder en
boven of achter en voor den
zuiger in den cilinder wordt gebracht,
waardoor deze heen en weer wordt
bewogen, gelijk tegenwoordig elke
schooljongen weet. De stoom, die
dienst gedaan heeft, ontsnapte vroeger
altijd in de lucht, gelijk bij de loco
motief nog geschiedt. De meeste
machines echter hebben een conden
sator, een inrichting, waarbij de stoom
afgeleid wordt en weer verkoeld tot
water. Dat water is heet, en wordt
weer gebruikt om den stoomketel
te vullen, en omdat het heet is, heeft
men een besparing van steenkool.
Die condensator is een der uitvin
dingen van James Watt, en het is
best mogelijk, dat de lepel voor de
tuit van den theeketel hem op de
gedachte heeft gebracht. Een koude
lepel in den heeten stoom beslaat,
te herkennen. Hij kon zijne oogen niet
gelooven. Maar toen die zeeofficier hem
bespeurende, eene eigenaardige beweging
met de hand maakte, zooals Van Dormen
gewoon was te doen, als hij iemand, dien hij
familiaar kende, wilde groeten, toen was er
geen twijfel meer aan en de blijdschap van
Albert bij het weerzien van zyn vriend
was onbeschrijvelijk. Het koste hem dan
ook moeite eenigszins bedaard te blijven en
niet te veel zijne ontroering te laten blijken.
«Ja, jongen,zeide Van Dormen trouw
hartig, «ik wist wel dat het een verrassing
voor je zou wezen ik was wat blijde, dat
ik mede van de partij mocht zijn. Maar
wat een negerij is dat hier, hoe lang heb
je het hier al uitgehouden
«Ai ruim vier maanden,* antwoordde
Albert, «maar ik ben nu alles vergeten,
nu ik jou hier heb. Je blijft toch een
poosje hier liggen
«Uiterlijk tot overmorgen vandaag en
morgen kan alles best gelost zijn dan gaan
wij weer heen. De commandant heeft me
gezegd je te vragen, of hij met het état-
major van middag bij je mag komen eten.*
»Hij is van harte welkom,antwoordde
Vanissa glimlachend, «maar ik kan de
heeren niets ander voorzetten als kippen
en rijstik denk dat ze liever aan boord
zullen blijven, als ze dat hooren.*
«Heb je hier dan niets anders
«Op het oogenblik niets jelui hebt ze
ker nieuwe provisie meegebracht, maar
daar kan ik vandaag nog geen gasten op
gelijk de waterdamp van onzen adem
na eenigen tijd vormen zich druppels.
Dat kan best Watt hebben geleid tot
het denkbeeld, den stoom te conden-
seeren. (Verdichten tot water.)
't Is maar de vraag, of iemand zulke
dingen opmerkt. Wie water kookt
in een ketel, waarop het dêksel goed
sluit, heeft wel eens de onaangename
ervaring, dat het water in een fer-
men straal door de tuit naar buiten
spuit. Dat heeft iedereen gezien
een enkele dacht na over wat daar
gebeurde, en begreep, dat daar boven
het water in den ketel voortdurend
stoom ontstond en dat die stoom geen
uitweg had dat hij dus samengeperst
werd en meer drukking op het water
uitoefende dan de buitenlucht, zoo
dat het water wijken moest voor den
stoom. Dat verschijnsel bevat in zich
de stoommachine, zooals wij ze tegen
woordig kennen.
Zoo komen uitvindingen in de we
reld. Een verschijnsel, dat iedereen
kent, wordt door één onderzocht en
nagegaan, en hij vindt er de prach-
tische toepassing van. En dat komt
men steeds tot de vraagWaarom
is dat niet eerder uitgevonden
Hoeveel duizenden menschen ken
den den stoom, en toch kwam de
stoommachine eerst na veertig eeuwen
van beschavingWat is het een
voudig, dat men met een lettertype
een letter afdrukt op papier, en toch
hebben de menschen nog slechts vier
eeuwen boeken kunnen drukken
Hoeveel duizenden jongens hebben
vliegers opgelaten, en toch duurde
bet tot de twintigste eeuw, eer de
vlieger tot een vliegmachine werd
Uitvindingen van beteekenis hebben
het gelaat des aardrijks veranderd.
De stoom niet het minst. Onze eeuw
is geworden de eeuw der nijverheid,
die de eeuw van landbouw en veeteelt
opvolgde, gelijk deze de eeuw van
jacht en visscherij deed ophouden.
En deze eeuw is de eeuw van het
wereldverkeer, de eeuw van spoor
treinen en stoombooten, die bezig
waren van de volkeren één mensch-
heid te maken, tot de groote oorlog
het proces voor een tijd deed ophou
den. Dat deed de uitvinding van
de stoommachine.
Maar onze eeuw is ook de eeuw
hebben,
Albert gaf het commando over aan den
tweeden luitenant en begaf zich in de
sloep om bij den commandant van den
oorlogstoomer zijn opwachting te maken.
Spoedig werd afgezien van het voornemen
om aan wal te gaan dineeren, toen het te
wachten menu bekend werd. De comman
dant vroeg de drie officieren bij zich aan
tafel en voegde er bij, dat hij het niet
uitstelde, omdat hij niet zeker was, niet
morgen reeds te vertrekken zoodra hij
kon, zou de terugreis worden aangenomen.
Toen Vannissa dit hoorde, bedankt hij voor
zich zeiven, omdat er toch één officier in
de versterking moest blijvenhij wilde
Van Dormen spreken en vroeg hem, of hij
hem wilde vergezellen, hetgeen deze gretig
aannam zoodat in den namiddag de beide
vrienden vertrouwelijk met elkander konden
praten.
«Je bent veel veranderd, Albert,* zeide
Van Dormen, hem strak aanziende, «je
trekken zijn wat scherper geworden ik
zou liegen als ik zei dat je uiterlijk er op
gewonnen heeft,*
«Hoe zou dat kunnen, Frits "Wat ik
gehad heb, gaat je niet in je kleeren
zitten.*
«Ja veel, veel fatigues, niet .waar?*
«Ja zeker, maar dat is het niet alleen;
ik dacht, dat ik afleiding zou vinden hier
in Indië, maar je kunt begrijpen hoe die
afleiding is, als je hier eens rond ziet*
«Denk je nog altyd om haar, Albert?
van het grootbedrijf met zijn gevolg
van groote opeenhooping van kapitaal,
en met zijn arbeiders, die niets anders
bezitten dan hun loon, en daarom
dit zoo groot mogelijk trachten te
krijgen. Ook dat is gevolg van de
stoommachine, die de uitsluitingen
en de werkstakingen in haar nasleep
voert. Dat alles is na te gaan tot
aan den lepel, dien James Watt voor
de tuit hieldna te gaan tot het
oogenblik, dat iemand begon na te
denken over de beteekenis van de
spanning van den stoom.
Thans schijnt de menschheid haar
arbeidskracht te zijlen putten uit
andere bronnen. Reeds verdringt de
gasmotor in meenig bedrijf de stoom
machine. Reeds levert in menig
land het stroomende water de kracht
voor tal van fabrieken, een kracht,
die omgezet wordt in electriciteit, en
op verren afstand kan worden ge
bruikt. En wie zal ons zeggen, welk
gebruik de menschheid nog eens zal
maken van vloeibare lucht, van ra
dium, van de edelgassen dingen,
die in de laatste tijden gevonden zijn
En wie zal zeggen, welken invloed
deze nog eens zullen hebben op het
leven der maatschappij
BUITENLANDSCH OVERZICHT
De Hongaarsche Radenregeering is ge
vallen. Dit is voor heden wel het be
langrijkste nieuws. Zij is er tot aftreden
gedwongen door het arbeidende volk. De
georganiseerde krankzinnigheid heeft daar
dus voorloopig een einde en wij wenschen
de Russische broeders toe dat ook zij
spoedig verlost mogen worden van de
bolsjewistische tyrannie.
Over de gebeurtenissen te Boedapest kan
het volgende worden gemeld De vakbon
den hadden Donderdag vergaderd. Op deze
vergadering bracht Jacob Weltner verslag
uit van zijn onderhandelingen met den
Engelschen generaal Cunningham en den
leider der Italiaansche missie Borghese. Hij
meldde, dat de Entente een verscherping
van de blokkade bevolen had en dat Nein-
burg, Bruck en Wiener Neustadt door
Ententetroepen zouden bezet worden. Bo
vendien waren de Rumenen reeds over de
Tbeiss getrokken en kon men weldra de
bezetting van Boedapest verwachten. De
raad der vertegenwoordigers der vakbonden
Dat had ik van jou niet verwacht.*
»'t Is beter nu, Frits, maar ik spreek
vooral van dat eerste halfjaar op Atjeh.
Wat ik toen uitgestaan heb in mijn bin
nenste, dat gun ik mijn ergsten vijand
niet.*
«Zoo, is het beter nu
Albert knikte. «De mensch went aan
alles, net is nu kalm daar binnen ik houd
nog zielsveel van haar, maar ik zou haar
nu, geloof ik, wel kunnen ontmoeten en
toch vrede er mee hebben, dat ze voor
mij niets kon wezen.*
«Dus je komt weerom, als je drie jaren
om zijn
«Buiten eenigen twijfel.*
«Laat eens zien. Je moet, dunkt me, nu
al ruim twee jaren in Indië zijn.*
«Twee jaren, drie maanden en vijf
dagen.*
«Je weet het heel precies.*
«Dat is mijn grootste amusement hier,
eiken avond een dag door te schrappen.
«Wel een bewijs hoe 't je hier bevalt.
Maar 't is geen wonder. Zeg, waarom
hebben ze jou toch hiervoor uitgekozen
«Ik geloof werkelijk, dat ik mij daar
mede nog gevleid moet gevoelen ten min
ste ze hebben my wijs gemaakt, dat het
een groote post van vertrouwen is.«
Van Dormen zegt plotseling »'t Is waar
ook, Albert, ik heb nog vergeten je te
feliciteeren met je Willemsorde. Hadt je
die verwacht
«Tydens den tocht in de XXVI Moekims
besloot daarop met 93 tegen 3 stemmen,
dat «de regeering moest aftreden, en
de macht aan een socialistisch ministerie
overdragen.
Vrijdagochtend vergaderde het sociaal
democratisch partijbestuur, waarbij alle
sociaal-democratische organisaties aangeslo
ten zijn. De toestand van de radenrepu
bliek werd in deze zitting uitvoerig bespro
ken. De berichten, die van het front
kwamen, waren verpletterend. Tal van
regimenten trokken in volslagen wanorde
terug, zelfs werd beweerd, dat het heele
roode leger aan het verloopen was. Het
sociaal-democratische partijbestuur besloot
toen, dat de regeering moest aftreden en
terzelfdertijd door een nieuwe zou vervan
gen worden.
De afgetreden Radenregeering geeft er
echter een andere lezing over. Zij heeft
toch een proclematie uitgevaardigd waarin
zij zegt:
De Entente-mogendheden hebben ons
een ultimatum gesteld. Zij eischen. dat de
op den grondslag van het radenstelsel
staande regeering door een andere zal
worden vervangen. Van vervulling dezer
voorwaarde stelden zij het openen der
vredesonderhandelingen afhankelijk.
De regeering der Hongaarsche Raden
republiek was van oordeel, dat tegenstand
tegenover de Entente-mogendheden onder
de huidige omstandigheden slechts tot nut
teloos bloedvergieten kon leiden. Daarom
heeft zy haar gezag neergelegd.
Maar, zoo laat zij doorschemerenwij
trekken ons slechts voor een poosje terug.
Als de machthebbers, die in onze plaats
gelreden zijn, vrede met de Entente
hebben weten te verkrijgen, dan komen
wij terug, en het lieve leventje begint weer
van voren af aan. Nu, we zullen afwach
ten of dit geschieden zal. Wij vermoeden
dat het Hongaarsche volk wel niet erg
belust is op een hernieuwde kennismaking
met Bela en zijn spitsbroeders.
De nieuwe regeering komt wel voor een
moeielijke taak te staan. Zij komt eigen
lijk wat te vroeg aan het bewind. Haar
voorgangster is niet weggejaagd, maar heeft
zich «strategisch* teruggetrokken, daar ze
wel zag, dat ze toch ten val zou worden
gebracht. Zij moet dus rekening houden
met den aanhang die de oude regeering
nog heeft en blijft in verband daarmee zeer
matig in haar optreden.
De verklaringen van Agoston, minister
van buitenlandsche zaken, laten er niette-
had mijn chef gezegd, dat hij me zou
voordragen,zeide Albert onverschillig.
«Hecht je er niet veel aan vroeg van
Dormen.
«Wat zal ik je zeggen Een mensch
kan al veel veranderen en dat in korten
tijd. Toen ik nog in Holland was, scheen
het mij een onbereikbaar ideaal een Wil
lemsorde te verdienenik had er jaren
van mijn leven voor gegeven en nu, ik ben
dankbaar, maar ik verzeker je, de zaak
laat mij koud.*
«En waarom
«Waarom Wel, omdat het voor mij
toen in Atjeh niet de minste verdienste
was, mijn leven te wagen, want ik wilde
het graag verliezen. Weet je niet meer
welke belofte je mij in Arnhem hebt af
geperst
«Nu, mijn leven wagen, roekeloos wagen,
dat mocht ik doen, daaromtrent had ik niets
beloofd.*
«Dus eigenlijk heb je die decoratie aan
mij te danken vroeg Van Dormen
lachend.
«Zeker, maar ik heb dan ook aan jou
de fatale reis te danken, die ik heb moeten
maken om haar in ontvangst te nemen
een reis, die ik nooit vergeten zal, maar
waarop ik toch iets geleerd heb.«
«Wat dan
Wordt vervolgd.)
¥oor hgt Land van
en Altena,
straat en de Bommelerwaard
