Vernielde Kerkgebouwen in het [Land van Heusden en Altena. Hoe verschillende plaatsen in onze omgeving den oorlog doorstonden Een laatste appél waarin opgenomen„NIEUWSBLAD voor het Land van Heusden en Altena, de Langstraat en de Bommelerwaard" 2E JAARGANG. NO. 63 MAANDAG 15 OCTOBER 1946 VAN altena Uitgever: K. VELTMAN te Drunen Algemeen Redacteur: J. H. ROZA te Heusden Drukkerij: FIRMA L. J. VEERMAN te HeusdeH Verschijnt Maandag en Vrijdag Abonnementsprijs: f 1.95 per 3 maanden; per week 15 ct.losse nummers 10 ct. Advertentiën 20 cent per regel III. De kerken te Veen, de Herv. en Geref. Kerk, zijn ernstig beschadigd. Toch heeft men, door het treffen van enkele voorzieningen, de samenkomsten fliet behoeven te onderbreken. Nog een maal in de geschiedenis is de H. Pau- luskerk te Veen vermeld. Het was in het jaar 1504, toen, van uit het kasteel van Poederoijen, een groep vijandige Gelderschen, onver wachts de Maas. overstak en verschil lende kerken in het Land van Heusden in vlammen deed opgaan. De oeroude toren, dateerend uit het begin der 14e eeuw, in 1648 opnieuw verhoogd, 'door het plaatsen van een „Spitze op den toorn met een staand uurwerk", bleef voor het granaatvuur gespaard. Wel heeft hij de destructieve wer king van den tand des tijds gevoelig on dervonden. Een bom heeft van de Geref. Kerk te Genderen, gesticht in 1841, eentroos- telooze puinhoop gernaakt en zoodanig is dat gebouw vernield, dat de plaats, waar het bedehuis eenmaal stond, moei lijk is terug te vinden. Ook de Herv. Kerk heeft zeer veel geleden. Zooals te Veen, werd ook te Gende ren in vroeger eeuw de kerk door den oorlog bijna t'eememaal verdestrueert, zijnde het choor wederom (17e eeuw) in wese gebragt, en werd daer in ordi- naris gepredikt door een predikant van Do veren, dewelke beyde de voorn, plaatsen bij combinatie bedient." Ook de Herv. kerk te Meeuwen is aan den oorlogsgod ten offer gevallen en heel wat „kostbaarheden" uit cultuur historisch oogpunt zijn daardoor verlo ren gegaan, zooals de eikenhouten preek stoel, dateerend uit plm 1660, met zjjn ornamentiek van Yonische zuiltjes en festoenen, het mooie orgel, gebouwd in 1791, het avondmaalskastje met tin nen schalen en bekers. De oude grafsteen van Dirk van de Merwede, Heer van Eethen, waarin de afbeelding gegrift was van den gestor vene in zijn volle wapenrusting, alsmede het oude, uit de 12e of 13e eeuw dateerende koor, zijn eveneens verloren gegaan. Op een bord met geschilderde car touche las men 1659, als het jaartal van de steenlegging der kerk. Bommen doorploegden ook het kerk hof: brokstukken van lijkkisten vlo gen rond Door het opblazen van den kerk toren te Babyloniënbroek, werd het kerk gebouw zelf ook beschadigd, echter niet in die mate dat de kerkdiensten moes ten gestaakt worden. Even radicaal als te Dromgëlen, is de toren der Ned. Herv. Kerk teAim- kerk verwoest en als gevolg van het opblazen van dit bouwwerk, stortte het kerkgebouw groo ten deels in puin. De kerk, eenmaal gerestaureerd in 1645, moet door een storm een gedeelte van het schip hebben verloren. Het opengekomen terrein, omgeven door de oude kerkmuren, doet dienst als kerk hof. Vier wapenborden, in 1879 geres taureerd, versierden de kerkwanden. Ze waren van Albert Fabrituis (f 1736) en zijn echtgenoote Henriëtte Christina de Witt (f 1724) en Willem Fabrituis (J" 1749) en zijn vrouw Wilhelmina Hen rietta Huygens (f1747) Eenmaal moet deze kerk een groot gebouw geweest zijn, wat af te leiden is, uit den grooten afstand tusschen toren en choor, waarin de dienst ge houden werd! Geen wonder! Almkerk was eenmaal een volkrijke nederzetting, vol leven en bedrijf en op den Alm, het kleine watertje, waar naar de plaats is genoemd, moet een vrij drukke scheepvaart zijn geweest, met booten op Dordt, Rotterdam, Go- rinchem, terwijl het dorp zelf veel door tocht had van „veerwagens" die van Utrecht via Gorkum op Breda reden. De Alm „plagt voor 1421 zich bij Almsvoet in de Oude Maaze te ontlas ten." Waarschijnlijk is de kerk hierdoor Suibertus, die den evangelieprediker Willibrord in het Land van Altena vergezelde, getimmert ende inge- wijdt." Werkendam, dat zijn naam vermoe delijk ontleent aan een dam, gelegd in de Werke, bezat reeds in 1492 een kerk, die voor de Kerkreformatie ge wijd was aan den H. Martinus. Dit ge deelte van Werkendam werd bij den St. Elizabethsvloed in 1421 verwoest. Een zeventigtal jaren later echter vindt fnen hier weer een bloeiende nederzét- ting. Alle latere rampen, zooals groote branden in 1611, 1619 en Juli 1641, alsmede Spaansche gewelddaden, over stroomingen kwam Werkendam zege vierend te boven. WELL. Ons dorp, zoo rustig en vredig ge legen aan de Maas,, heeft het in de laatste oorlogsmaanden ook geducht moeten ontgelden en zijn bewoners heb ben heel wat meegemaakt. De eerste oorlogsjaren verliepen hier betrekkelijk kalm en rustig, vanzelf sprekend hadden wij ook te lijden on der de duitsche bezetting van ons vader land, doch bijzondere of ernstige ge vallen deden zich niet voor. Dit veran derde evenwel toen half September '44 de schepen, die in de do ode Maas nabij onze gemeente een toevlucht had den gezocht, uit Éngelsche vliegtuigen werden bestookt met raketbommen en mitrailleurvuur. Uit Hedel en Driel werden de inge zetenen verdreven en een gedeélté wérd in onze gemeente geëvacueerd. Tenge volge van de herhaaldelijke aanvallen op de schepen, werd het voor de be woners van Welseind te gevaarlijk om daar te blijven wonen en werden deze gedwongen te evacueeren naar het bo veneind van Well. Steeds naderbij kwamen de geallieer de troepen vanuit de richting Breda naar Waalwijk en Drunen. Op 25 en 26 October vielen de eerste granaten in Ammerzoden. Op 26 en 27 October in Well. De duitsche rs hadden aan de aanlegplaatsen te Ammerzoden en Well bruggenhoofden gevestigd, waardoor het gevaar voor onze gemeente zeer werd vergroot. De beschieting nam dan ook steeds in hevigheid toe en er deden zich verschillende voltreffers voor op huizen en in boomgaarden. De bewoners van de dijken werden daardoor gedwongen naar de Heust- straat en Welseind te evacueeren. ,ten- slotte moest het halve dorp tot den ach- terdijk de woningen verlaten. De predi kant met een paar gezinnen bleven tot half November in het dorp. Toen moest ook zoo goed als de heele Heust- straat evacueeren naar Kerkwijk. 16 Januari 1945, werden de bewo ners van het benedeneind gedwongen hun huizen te verlaten. Herhaaldelijk werden de ingezetenen geprest, zoowel in de gemeente zelf, als in het verde re gedeelte van den Bommelerwaard, om voor de duitschers te gaan werken. Onderwijl bleef de beschieting on verpoosd aanhouden, waardoor verschil lende personen werden gedood en tal van woningen werden vernield. Tenge volge van de oorlogshandelingen moes ten Jn Well een 16-tal personen en in Ammerzoden een 70-tal het leven laten. Het aantal vernielde woningen bedraagt in Well 34, in Ammerzoden 122. In het begin van November werd de toren voor de eerste maal getroffen. In het laatst van Januari werd de toren met de kerk zoo goed als geheel ver nield. Het mooie kerkje dateerde uit de 16e eeuw en was voor de hervor ming gewijd aan den H. Martinus. In '92 werd het koor van de kerk afgebro ken. Naar men vertelt zal de kerk En ook thans, nu de mof zijn ver woestingen heeft aangericht, in de ver nieling van de Herv. en Geref. kerk gebouwen, o.a. ,jZal deze plaats de moeilijkheden opnieuw weten te over winnen. De torens en kerken in het Land van Altena zullen herrijzen, cul tuurhistorische monfumenten zullen, zoo mogelijk, worden gerestaureerd. De Middeleeuwsche bouwmeester heeft zijn kerkgebouw, zijn stadhuis, geschapen, niet stellend de maatstaf mi nimum arbeidsprestatie en minimum ma teriaalgebruik bij maximum „nfuttig" effect, als was hij niet zoo „bemiddeld" als wij, maar aan het nuttige, paarde hij in hooge mate het aesthetische. Wij verstevigen door restauratie band met het verleden en de restauratie getuigt van volle piëteit voor de over geleverde beschavingswaarden van ons kunstzinnig voorgeslacht. in 1946 worden herbouwd en zal' het koor er weer gedeeltelijk worden aange bouwd. De toren opgetrokken in Romaan- schen stijl, dateerde uit de 12e eeuw. In 1896 werden de wijzerbor- den van den toren vernieuwd en in 1921 kreeg hij een minuutwijzer. De godsdienstoefeningen vinden thans plaats in ,,Ons Huis". Ook de Katholieke kerk in Ammer zoden met zijn fraaie* en hoogen to ren werden totaal vernield en moesten worden afgebroken. Ook de Protestant- sche kerk en toren en het kasteel wer den ernstig beschadigd, zoodat het laat ste, dat dienst deed als klooster ge heel moest worden ontruimd. Ook het kasteel te Well kreeg eenige voltreffers. Ook de V I's droegen het hunne bij om onze plaats te teisteren, door het neerstorten van zoo'n gruwelijk oorlogs monster, werden eenige woningen ver nield en andere beschadigd. Veel hadden de bewoners ook te lijden van de S.S.-terreur, veel werd er geroofd en gestolen. Fietsen werden gevorderd en veel gereedschap tot schoppen, spaden en timmermansgereed schappen toe. De moffen konden alles gebruiken en hadden aan alles gebrek. Met het geladen geweer op den schou der, werd aan deze vorderingen kracht bijgezet. Ook in Kerkwijk vond men geen rust. Jengevolge van ontploffing van ammunitie werden daar personen uit Well gedood, een ander verdronk, ter wijl ook nog een paar jongens bij het houthakken door granaatvuur werden ge dood en tenslotte moest ook Kerkwijk evacueeren. Den 28sten Januari moest de geheelë Bommelerwaard evacueeren en begon een groote uittocht. De bedoeling was, dat alle bewoners naar Friesland zou den gaan, doch een groot gedeelte zag kans uit te wijken naar Zuidholland, achter Gorinchem en de Alblasserwaard. Velen zagen daartoe geen kans en moes ten naar Friesland. Zij, die naar Fries land evacueerden, gingen eerst naar Zalt- bommel en vandaar naar Geldermalsen, waar in het hotel ,,de Hut" werd over nacht. Volgenden morgen naar Culem- borg en vervolgens naar Schalkwijk en Houten, waar men in verschillende scho len werd ondergebracht. In Houten moest men in den trein en werd des nachts naar Leeuwarden gereden, een gedeelte werd naar Sneek vervoerd, waar men op 1 Februari arriveerde en eveneens in scholen werd onderge bracht. Geleidelijk aan volgde evenwel in kwartiering bij particulieren. Hier vond men na opgejaagd te zijn geweest als wild van de eene plaats naar de andere, eindelijk rust. Over het geheel was de behandeling die men in Friesland on dervond, zeer goed. Lang, zeer lang duurde de rust. Het duurde n.I. zeven maanden, zeven lange maanden van moedeloos wachten voordat men naar zijn woonplaats kon wederkeeren, waar men veel vernield en veel geroofd vond. Verschillende personen vonden zoo goed als niets terug en moesten zoeken naar een plaatsje, waar men zich kon vestigen, niettemin blij, dat men weer thuis in eigen omgeving was. Veel en langdurige arbeid zal er noo- dig zijn om Well weer behoorlijk be woonbaar -te maken. Om de bevolking dit duidelijk te maken, werd door No taris Landweer uit Ammerzoden een vergadering belegd, waarin hij aan spoorde de handen uit de mouwen te steken en niet bij de pakken te gaan neerzitten. Alleen door te werken en met kracht aan te pakken, kunnen wij er ons zelf en onze gemeente weer boven op helpen. Voor den winter moet een ieder onder dak zijn. Een laatste appèlOndanks de vele vele hulp, die reeds geboden werd. Ondanks het vele, niet aflatend werk. belangeloos verricht. Het oorlogsrumoer is verstomd. Het ratelen der mitrail leurs behoort tot het verleden. Het gieren der bommen wordt niet meer ge hoord, het denderen der tanks behoort niet langer tot de geluiden van allen dag. Een hernieuwd appèl... De vrijgevigheid van ongetroffen Ne derland, in dezen tijd, zal wellicht, spreekwoordelijk worden. De resultaten der spontane acties alom in den lande mogen wij hier noemen. Een hernieuwd appèl. Want wij voeren een race met den tijd. Voor de winter invalt, moeten de huizen dicht en weer bewoonbaar zijn. Amsterdam hielp Arnhem, Rotterdam nam jjen Bosch voor zijn rekening,' actie op actie volgde, heel niet-getrof- fen Nederland harkte". Het resultaat der inzamelingen was prachtig. Gij hielpt snel. Toch vragen wij U, nog meer te wil len geven. Wij zijn niet ondankbaar, maar werkelijk volk van Nederland, de nood is nog steeds zeer, zeer groot. Steunt ons, dan steunt U de oorlogs getroffenen. Snelle hulp is dubbele hulp! Nu meer dan ooit. Want vóór 1 November moeten er hoe dan ook voldoende dekens en matrassen zijn, moeten jle geschonden huizen met Uw gereedschappen zijn ge dicht willen wij ons niet geplaatst zien voor een nieuwe nationale ramp. Lezer, wij weten het, ons verhaal wordt zeer eentorfig. En wat wij vragen, is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Maar weet U, wat er na de 80.000 ton. die reeds geschonken werden op dit mo ment nog altijd dringend noodig is in Nederland? Bedden, keukengrei, kachels, matras sen. dekens, lakens. Wij overdrijven niet: Hier dreigt een nationale ramp, zoo niet ten spoedigste geholpen wordt. Daarom een laatste appèl... in pers, in radio en op het witte doek. Nederland brengt Uw offer! Nederland let op Uw saeck... Wederopbouw van boerderyen in Gelderland. Stroo voor dakbedekking. De dienst Landbouwherstel deelt mede, dat voor den wederopbouw van boerderijen in Gelderland c.a. 9500 ton schutstroo noodig is. Teneinde den boerenstand in Gelder land zoo spoedig mogelijk de helpende hand te kunnen bieden, doet deze in stantie een beroep op alle landbou wers in Gelderland, die voor bovenbe doeld doel een hoeveelheid stroo kun nen missen, zoo spoedig mogelijk hier van mededeeling te doen bij denP.B.H. Tevens dient men den P.B.H. mede te deelen, of het stroo reeds ter be schikking is, of op welke datum het stroo beschikbaar komt. Vanzelfsprekend zal met het oog op de beschikbare arbeidskrachten op de boerderijen het niet overal mogelijk zijn

Kranten Streekarchief Langstraat Heusden Altena

De Sirene | 1945 | | pagina 1