Hoe verschillende plaatsen in onze
Iets over den bouw en herbouw
van bruggen.
omgeving den oorlog doorstonden
Iets over de
Ambachtsheerlijkheid Wijk.
waarin opgenomen„KIEUWSBLAD voor he! Land van Neusden en Altena, de Langstraat en de Bommelerwaard"
Iets over hardsteen in verband met da
siuiswerken te Andel en Gorkom.
2e JAARGANG. No. 73
MAANDAG 19 NOVEMBER 1945
Uitgever: K. VELTMAN te Drunen Algemeen Redacteur: J. H. ROZA te Heusden Drukkerij: FIRMA L. J. VEERMAN te Heusden
Verschijnt Maandag en Vrijdag Abonnementsprijs: f 1.95 per 3 maanden; per week 15 ct.losse nummers 10 ct. Advertentiën 20 cent per regel
Advertentiën en berichten worden ingewacht: Voor het Maandagnummer tot Zaterdagmorgen uiterlijk 10 uur; voor het Vrijdagnummer tot Donderdagmiddag uiterlijk 2 uur
VAN ALTÉHA
WIJK.
IV. Slot.
De vreeselijkste dag voor Wijk was
wel 5 Januari, toen plm. een 50-tal
bommen door de vliegtuigen werden
afgeworpen. Een daarvan trof de wo
ning van bakker Ant. v. d. Pol, waar
in den kelder een 32 personen een
veilige schuilplaats meenden te hebben
gevonden. De woning werd totaal ver
nield en van de 32 personen brachten
het er slechts 4 levend af, hoewel
**ok zij gewond waren, één kind
van acht weken van de familie van
Rijswijk mankeerde niets. Onmiddellijk
werd zoo goed moge£|jk hulp verleend,
waarbij zich meerdere personen bij
zonder hebben onderscheiden.
Zooals ook elders, gedroegen die
duitschers zich ook hier als echte mof
fen. Toen in November tengevolge van
bommen en artilleriebeschieting, nabij
het Kruis te Aalburg een groote brand
woedde, stond de brandweer machte
loos, omdat de moffen de motorspuit
onklaar hadden gemaakt, door verwijde
ring van de voornaamste onderdeelen.
Zij weigerden zelfs de spuit naar de
plaats van den ramp te vervoeren. Alle
materiaal voor den luchtbeschermings
dienst werd geroofd, verscheidene
slachtoffers moesten op karren, waarop
een bos stroo was gelegd, naar het
ziekenhuis in Gorinchem worden ver
voerd.
Als een bijzonderheid kan nog wor
den gemeld, dat in den kelder bij A.
Kuypers tijdens de beschieting een kind
werd geboren.
Veertig woningen werden totaal ver
nield en 40 zwaar beschadigd, terwijl
zeer velen meer of minder schade op
liepen.
Op 6 Januari meest Wijk evacueeren,
een gedeelte naar Andel, Glessen, Rijs
wijk Woudrichem en Oudendijk, een
De bezwaren onzer vaderen.
Door het oorlogsgeweld zijn heel wat
bruggen vernield en heel wat specimen
van ingenieurskunst zijn door de mof
fen vernietigd.
Het gaat natuurlijk niet aan, om alle
bruggen hier op te noetmen, die de
moffen in de lucht hebbeki laten vlie
gen. We noemetn slechts enkele. Al
lereerst det brug te Westervoort, die
thans voor dubbelspoor zal worden
ingericht, terwijl de e'lectrische gelei
dingen van Arnhem tot Doetincheim
zullen worden doorgetrokken.
Voor den bouw der oorspronkelijke
brug alhier was heel wat geld noodig
<en cie „ermtige bezwaren, de uit een
waterstaatkundig oogpunt tegen deze
o\e brugging wa e aangevoerd, noop
ten de regeering om, waar thans, 1859,
in het Zuiden, de drie hoofdrivieren van
ons land moesten overspannen worden,
in verband met de concessie verleend
aan de heeren Bredius en Van Sypesteijn
te Den Haag, voor de Zuiderlijnen, de
uiterste zorg te besteden, aan de keuze
van de punten van overgang."
Te dezen opzichte waren er twee
stroomingen. De eene strooming wilde
één centraal verbindingspunt kilezen.
Maar daar de toestand van den Noor
der-Lekdijk „naar het oordeel van de
deskundigen niet toeliet over de Lek
een brug te bouwen, moest het denk
beeld, om een spoorweg van Utrecht
over Kuilenburg naar Den Bosch aan
te leggen, vervallen. Men zocht daarom
bet centrale verbindingspunt meer Oos
telijk en stelde zich een lijn voor, die
van Maarsbergen uitgaande, over Tiel
en Lith naar den Bosch zou loopen."
De brug te Westervoort, gebouwd in
de jaren 1853-'56 werd in 1905 geheel
vern euwd. Toen het spoorwegnet moest
worden uitgebreid, moest na uur ijk ook
h^t aantal bruggen worden vergroot.
ander gedeelte naar de Bommelerwaard,
en zelfs naar Friesland.
Tijdens de evacuatie werden toren
en kerk en vele woningen vernield.
Ook het electrisch net werd zoo goed
als geheel vernield. In totaal moesten
in Wijk en Aalburg 43 personen door
het oorlogsgeweld het leven laten.
Op 5 No\ember evacueerde een groot
gedeelte van Genderen, op 6 November
Aajburg naar Wijk, zoodat zich in Wijk
alleen op dat oogenbiik 4000 personen
bevonden. Ontelbaar was het aantal
voertuigen en fietsen alsmede kleeding
enz., dat door de moffen werd gevor
derd.'
Aangezien Burgemeester Landweer
moest onderduiken, werd Wethouder
G. P. L.'Bouman in zijn plaats waarne-*
mend burgemeester. Deze werd door
een granaat getroffen en liet daarbij
het leven.
Teen werd Ds. Harkema als burge
meester aangewezen, die zich voor de
bevolking op bijzonder verdienstelijke
wijze heeft gedragen en hun lijden zoo
veel mogelijk trachtte te verlichtten.
Ook dokter Coster, Zuster den Boes-
terd en M. de Graaff hebben veel ge
daan om hun medeburgers door den
moeilijken tijd heen te helpen.
Bij de evacuatie mochten een 70-tal
burgers In de gemeente blijven en werd
de 26 a 27-jarige P. Arendse door
de moffen tot burgemeester geprocla
meerd.
Veel werd tijdens de evacuatie van
de bevolking gestolen en geroofd, zoo
zelfs dat velen bij hun terugkeer zoo
goed als nets meer terugvonden.
Kadaster en bevolkingsregister waren
ondergedoken.
Door de vlucht van vele N.S.B.'ers
kwamen 32 woningen leeg te staan, die
thans door andere gezinnen zijn betrok
ken.
Maar daarvoor waien onze voorvade
ren niet te vinden.
De Betuwsche grondbezitters b.v. zon
den een adres aan de Kamer, waarin
zij voor bruggen het minder vleiende
woord „dijkbienkwerktu'gen" gebruik
ten, zegt een schrijver, en hij voegt
er aan toe: Zelfs werd het voor
stel gedaan om een tunnel onder de
Waal te bouwen.
De gemeenteraad van Gorinchem
vreesde echter, dat de geheel e Tielér-
waard, Vijfheerenlanden, de Alblasser-
waard en het Land van Arkel zouden
worden uitgewischt van de kaart van
Nederland en een tweede St. Elisabeths-
viced het graf van duizenden en tien
duizenden zou delven.
Het kamerlid Taets van Amerongen,
zag eveneens gevaar in rivierovtergan-
gen. Een ieder, die de rampen van ijs
gang en daardoor ontstane doorbiaken
heeft gezien en bijgewoond, kan, dunkt
mij zich voorsteilen, hoe grooter na
deel zij zullen teweegbrengen, wanneer
d.e op genoemde punten mochten plaats
grijpen, dan wanneer die op lager gele
gen punten mochten voorvallen. Latei-
is gebleken, dat de vrees van de tegen
standers geheel ongegrond was en de
bekwaamheid der ingenieurs heeft alle
moeilijkheden overwonnen!
Vóór de lijn Utrecht-Den Bosch was
noodig overbrugging van de Lek en
de Waal. Voor het laatste was een
overgang in den vorm eener stoompont
gedacht bij Tiel. Maar dit voorstel
werd van de hand gewezen.
Te Zaltbommel werd in 1865-'69
een enkelsporige brug gebouwd, die
in 1867-'70 werd gevolgd door een
te Hedel. Toen het treinverkeer snel
toenam, was het noodzakelijk te Zalt
bommel een nieuwe Waalbrug te bou
wen naast de oude. 'Ze werden gemaakt,
volgens de plannen van ir. Redeker.
.Ook h er zijn de bridgen door de
moffen geheel vernield. Ten behoeve
van o'e scheepvaart heeft men bij de
Bommeische spoorbrug de brokstukken
het water verwijderd.
Ce verkeersbrug is doorgezakt, maar
voor het drukke verkeer bruikbaar ge
maakt. De prachtige Hedelsche voet
brug is eveneens in de lucht gevlogen.
De Heuscensehe b. ug, de communica
tie tot stand brengend tusschen het
Land van Heusden en Altena, met het
overige gedeelte van de provincie
Noord-Brabant, is wel zwaar bescha
digd, en een boog is geheel vernield,
maar de pijler in het rivierbed is zoo
goed als ongeschonden gebleven. Wel
is de pijler op de landzijde van het
Land van Heusden en Altena grondig
vermeld. Deze zal vermoedelijk den
volge.Ken ,om€' worden herbouwd.
De brug te Keizers veer is geheel
verwoest, evenals d.e voerend vanuit het
Land van Heusden en Altena naar het
Eiland Nederhemert, terwijl de ver
keersweg verder aansluit aan die naar
Zaltbommel-Den Bosch.
Van de spoorbrug te Sliedrecht wor
den de brokstukken u t de Merwede ge
haald, zoodat ook h er de scheepvaart
weer beier mogelijk wordt. Aan alle
bovengenoemde bruggen wordt met
kracht gewerkt, om de normale situatie
op vevkeersgcb ed te herstellen.
Onvcorz e e omstandigheden daarge
laten, zal de spoorbrug te Hedel 1 Juni
1946 geopend worden.
In lang vervlogen tijden, tijdens den
vreeselijken ramp van den St. Eliza
beths vloed (4421), die zoovele plaat
sen in het Land van Altena teisterde,-
kwam te Wijk een kist aandrijven, die
bij onderzoek uit Almkerk afkomstig
bleek te zijn en die een missale bevatte,
folioformaat, in Gothischschrift geschre
ven en verlucht met gekleurde hoofd
letters. Het missaal moet tot 1588 in
de kerk van Wijk gebleven zijn.
In 1723 berustte het onder de hand
van Antonius van Hardereld, Ned. Herv.
predikant te Wijk.
Van Beurden heeft het Missale afge
schreven en de geschiedkundige bijzon
derheden in 't licht gegeven. Hieraan
ontleenen wij onze gegevens.
Veel komt in het Missaal voor over
het dorp Wijk en over de Heeren van
deze plaats.
Geen dorp is er in het heele Land
van Heusden, dat zulke „schone en
grote ui tter weerden" heeft als Wijk.
Een van deze uiterwaarden is door den
Hertog van Bourgondië aan de inwo
ners van Wijk geschonken, maar de ster
ke stroom der Maas slaat er steeds zoo
veel van weg, „dat nu naulijx de helft
daarvan overig is." In 1442 droeg
Dirk van der Merwede de waard weer
op aan de Heusde.ïaren.
In 1515 be.eMigt Keizer Karei V, in
zijn kwaliteit als Graaf van Holland,
e ~oor ce.i Hertog van Bourgondië aan
Wijk verleende privilegiën, als zijnde:
tolvrijdom, vrijheid van lasten, schat
tingen, enz.
Op dit pïivillege steunend, weigeren
de Wijkenaren in 1552 aan de Staten
van Holland, bij te dragen in de door
tien Karei V opge.egde bede voor een
oorlog tegen Frankrijk. Wel worden dan
de weigeraars in gijzeling genomen,
maar het Hof van Holland spreekt
de Wijkenaren vrij.
Komt Wijk van „wijken"? Is die
naam ontleend aan een soort burcht,
waar men hooger woonde en beter be
veiligd was tegen het water.
In elk geval hebben te Wijk verschil
lende adellijke burchten gestaan.
Eertijds lag er bij de Kerk, niet
ver van den dijk, een oud vervallen
gebouw, „den Berg" genaamd. Dit was
naar het oordeel van sommigen ge
bouwd, voor het land hier door dijken
tegen het water was beschermd. Som
migen willen hier den naam van afge
leid hebben: Hier toch kon men een
„wijk"-plaats vinden tegen de Maas.
In 1192 bouwde Wouder Spiering,
de zoon van Jan IV Heer van Heusden,
te Wijk het adellijk stamhuis der Spie
ringen. Maar reeds lang is dit verdwe
nen. Verder verrezen er nog drie ge
bouwen, die meer den naam van „huis-,
kens als van castelen" verdienen. Kro
nenburg, Wijkenstein en Eykensteyin.
Op het „Munnikenhof," stond eertijds
een k.oo ter der Tempelieren.
Ce Heeren van Wijk of „hare na
zaten" waren in „verscheydene ranken
verdeelt": Wijk' van Honsoirde, Kuis
ten van Wijk, Wijk de Porter, Kuist
Poorter. In vroeger eeuw moeten de
Wijkenaren ook de zalmvisscherij "heb
ben uitgeoefend, voor het verheffen
van Jiet leen moesten ze twee zalmen
betalen.
Wat het kerkelijk leven betreft, wa
ren de bewoners van Aalst verplicht
naar de Moederkerk te Wijk hun kerk
gang te houden, doch later ontvangen
zij verlof in een eigen kapel hun gods
dienstplichten waar te nemen.
Zooals wij hierboven reeds zeiden,
werd het eerste huis te Wijk op een
hoogte gebouwd, om tegen het water,
beveiligd te zwijn. Meerdere huizen!
verrijzen, alsmede een kerk: alle op
hoogten. Alle deze huizen behoorden
„onder desen kerekvanek", zoolang tot
de „plaetsen ghesepareert zijn" en el
ke plaats 'zijn eigen kerk kre^g.
Anno Domini MCCCCXXXIIII, heeft,
Willem van Wijck, here Janszoen, rid
der, dit doen utscriven, n.l. dat hij aan
de kerk van Wijk een „grondrente!
schenkt van een kroon 's jaars, tot
een jaargetyde in die kerk voor dd
rust van de zielen zyner ouders Jart
van Wijck, ridder, en Agnese de dochter
van Willem van Rijswijck, ridder, alsme
de van die van zichzelve, van Lysbeth,
de dochter van Her.ryc van Heeswijk en
Lysbeth, de dochter van Willem do
Cock, de zoon van Gysbert de Cock van
Neerijnen, ridder, welke beide Lys-i
bethen achtereenvolgens de echtgenoo-
ten waren van Willem van Wijck voor
noemd."
Oorspronkelijk heette de familie Vart
Wijck, Kuyst, maar deze familie heeft,
volgens .Van Oudenhoven, den naam!
van „Wijck" aangenomen, ..ghelijck dat
blijekt uyt de Heeren van Wijck endo
van Honsoirde ende hebben de Kuyst-
ens heeren van beyde deze beierlijckM
heden gheweest, ende ghevoert h>et wa
pen van Wijck."...
Dit wapen voerde „twee geele ray-
kens in eenen schilt half sabel ende!
half gout." f
Dirk Kuyst was de oudst' bekendej
uit dit gedacht. Zijn kleinzoon Jan^
moet in 1382 Heer van Onsenoort zijn!
geweest.
Een latere Arent van Wyck, wordt lit
1436 met Omenoort beleend en is Heef,
van N euwkuik en dijkgraaf van het
Land van Heusden.
Wanneer een zekere Jan van WijcK
en Boyen Kuist van Wijck een pelgrims
tocht doen naar het Heilige Land, wor
den „si beide ridders gheslegen".
Een ridder „waert" echter „ziec*7*
Deze kon den toccht niet meemaken!
„des was hij droeve ende confuys'L l
Hoe het er te Wijk in vroeger eeuw!
bijstond drukt het onderstaand rijmpje!
als volgt uit: II
„O, Wijk, gy hebt klagen, I1
Maar ten anderen soo wort gy wel i
geregeert*
Maar Veen mag wel doen sijn klagten,
Want de Regeerders en Kerkenraat
Mogen wel voor haar hart kl oppert
En seggen: o Heer doen wij niet wel
Wil onse sonden versagten." I'
Men neemt aan, dat het ontstaan
van natuursteenen in verband staat met
de wording van de aarde. Zulke steenen
moeten nog bewerkt worden, door mid
del van gereedschap zullen ze voor
bouw-dcele'nden kunnen gebezigd wor
den. Hiertegenover staan de kunststee-
nen die de mensch vervaardigd, uit
meerdere grondstoffen. (j
