Staatkundig overzicht.
van wie stond de luitenant ter zee le klasse
Gregory.
Een aanzienlijke troepenmacht diende tot
sluiting van den trein, bestaande uit een
bataillon jagers, onder kapitein Orzoy Veren
en een onder bevel van majoor Weenink, de
huzaren onder luitenant-kolonel Janssens en
twee batterijen veld-artillerie onder commando
van kapitein Callenfels.
De sombere praalvertooning overal waren
de brandende lantaarns met krip omwonden
was hiermede geëindigd.
Aan den grens der gemeente op den Rijs-
wijkschen weg waar eveneens duizenden
toeschouwers stonden liet de burgemeester
der residentie met de leden van het dage-
lijksch bestuur en den secretaris den stoet
voO! bijtrekken, terwijl de schutterij en de
afdeeling van het Metalen Kruis uittraden.
Ook het dagelijksch bestuur der gemeente
Rijswijk bracht op zijn terrein een eerbiedi
gen groet. Toen vervolgde de stoet zijn tocht
naar de oude Prinsenstad.
Aan de grens van Delft wachtte de oudste
wethouder waarnemende burgemeester, met
zijn wethouders en secretaris den lijkstoet
op, de Delftsche sctiutterij en de Delftsche
afdeeling van het metalen kruis werden er
in opgenomen, zoomede eenige deputatien
van andere vereenigingen, die daartoe het
verzoek hadden gedaan. Op de Detftsche
grachten en in de straten was geen plekje
onbezet en vooral op de groote marktwaren
de huizen tot aan den nok gevuld. Daarheen
bewoog zich de stoet langs het Oude Delft,
voorbij het Prinsenhof, waar eenmaal Willem
de eerste huisde en stierf, door de nieuwe
straat en trok om het raadhuis waarvan
de portiek in rouwfloers was gehuld, evenals
het wapen boven den ingang, terwijl rouw-
decoratien aan de bovenvensters waren be
vestigd naar de nieuwe keik. Op het
ruime marktplein zijn de troelen geschaard,
terwijl voor het kerkgebouw eene eerewacht
staat opgesteld. De hoofdingang van den
tempel was in een overdekte rouwloge her
schapen, met de wapens versierd en gedekt
door de groote koninklijke kroon, terwijl de
portiek geheel met zwart fluweel was bekleed
Half elf reeds kwamen de eerste rijtuigen
aangereden met genoodigden, tot bijwoning
der treurige plechtigheid in de kerk en reeds
vroegtijdig was dan ook het gebouw gevuld
met autoriteiten, wien door de aide-ceremo
niemeesters, de heeren jhr. J. W. G. Boreel
van Hogelanden, A. J. baron De Smeth van
Alphen en jhr. A. E. B. Van Bogaerde van
de Bruggen de plaatsen werden aangewezen.
Vijf minuten over elf knalde het eerste
kanonschot, na ontvangen telefonisch bericht,
dat de stoet zich te 's Hage in beweging had
gesteld, waarop de klokken begonnen te
luiden. Minuut op minuut hoorde men een
kanonschot lossen.
Alle gaslichten waren in de kerk ontstoken
en de ballons met zwarte krip omfloerst, zoo
dat een somber licht tegen de met krippen
bandelieren omwonden pilaren en zwarte ta
pijten straalde.
Aan den ii.gang der kerk, in de banken,
waren de leden der beide kamers gezeten,
benevens die van den raad van state en
andere hooge colleges, waarvan velen met
hunne dames in rouw, langs welke zitplaatsen
de treurige stoet moest passeeren.
In 't koor weiden alleen hoogwaardigheids
bekleeders, zoowel uit den lande als uit den
vreemde, toegelaten, allen in groot tenue en
ambtsgewaad; de meesten dezer waren met
tal van ridderorden versierd en de verschillen
de kleurrijke uniformen en de meestuiteen-
loopende hoofddeksels, maakten een onbe
schrijfelijk effect.
Naast de graftombe staat de draagbaar,
waarop de kist met het koninklijk lijk ge
plaatst moet worden, om na afloop van de
plechtigheid in den kelder te worden neerge
laten. Aan de andere zijden van het monument
liggen de talrijke rouwkransen, die 's nachts
van 's Hage naar Delft zijn overgebracht.
Van elf uur af wordt door het orgel het
volgende programma uitgevoerd, dat de som
bere stemming nog verhoogt
Marche Funèbre van Nicolai, Prière van
van Guilmont, Marche Funèbre van Van
Beethoven, Andante van Guilmont, Derde
Symphonie van Beethoven, Wilhelmus van
Nassauen, Allegretto van Van 't Kruys, Koraal
met variatien, Allegretto van Schravesande.
Als ceremoniemeesters traden op de heeren
W. Th. baron Van Herzeele, R. baron Van
Lijnden en baron Skagracht van Meyland.
Te een uur zijn alle genoodigden in de
kerk aangekomen. In het gereserveerde ge
deelte bij het monument wemelt het van
uniformen. Men vindt er Luxembursche, Oos-
ténrijksche, Duitsche legeruniformen, enz.,
bijeen, terwijl alle Nederlandsche wapens
'mede vertegenwoordigd zijn. Tusschen deze
militairen bewegen zich tal van vertegenwoor
digers van vreemde mogendheden, die geen
deel uitmaken van den stoet, alsmede vele
gezantschapssecretarissen, consuls, enz., enz.,
kortom 't is een mengeling van alle kleuren,
goud, zilver, groen, rood, blauw, enz.
Precies 2 uur was de stoet aan de grens
der gemeente Delft.
Precies half drie begint men zich in de kerk
te scharen. Rechts van het monument bevinden
zich de grootwaardigheidsbekleeders, links de
vertegenwoordigers van het leger.
Een diepe stilte heerschte in de kerk; de
predikanten en de kerkeraad staan achter
het graf terwijl de hofprediker, ds. van Koets
veld, die de lijkrede zal uitspreken, zich voor
de katafalk heeft geplaatst, waarop het ko
ninklijk lijk geplaatst zal worden.
Zwaar en somber klinkt het klokgelui afge
wisseld elke minuut door een kanonschot.
De officianten scharen zich in de kerk
naast elkander; vijf minuten voor drie uur
was de lijkwagen voor de kerk; toen de
stoet zich opgesteld had, begon het orgel de
«Marche Funèbre" van Beethoven te spelen.
Alle leden van het corps diplomatique,
voor zoo ver zij niet den stoet volgden, de
voorzitters en eeu groot aantal leden der
beide kamers, de ministers en de minister
van staat, de vice-president en de leden van
den raad van state, vertegenwoordigers van
de Luxemburgsche staatscolleges, hooge mi
litaire- en marine-autoriteiten, vertegenwoor
digers van den hoogen raad, de algemeene
rekenkamer, den hoogen raad van adel, de
commissaris des konings in Zuid-Holland, de
burgemeesters van Amsterdam, 'sGravenhage,
Apeldoorn, Delft en Luxemburg, de hof pre
diker ds. Bourlier en een deputatie van de
Waalsche gemeente, stonden in het kerkge
bouw links en rechts, een breeden kring
vormendegeschaardeen open doorweg
latende, waar doorheen in plechtige stilte het
stoffelijk hulsel des konings door de dragers
werd binnengedragen en gevoerd naar de
ruimte bij de opening van den grafkelder.
De vorsten, die onmiddellijk achter de
lijkbaar waren gevolgd, plaatsten zich in
kleinen kring voor het grafmonument van den
Zwijger.
Langzaam en plechtig nadert het lijk het
koor, voorafgegaan door den hofmaarschalk
en in de volgorde als het programma aan
geeft.
De lijkkist, overdekt met kransen, waarop
de koninklijke kroon rust, alsmede de admi-
raalssteek wordt, nadat het lijkkleed van de
kist is genomen, op de katafalk gerold.
Op het midden der mahoniehouten kist
ligt een massief zilveren lauwerkrans.
Pijnlijk vooral moest dit oogenblik dien
eerbiedvvaardigen man treffen, die zoo menig
maal ter zelfder plaatse woorden van troost
en bemoediging deed hooren, doch toen nog
altoos voor zich had de hooge figuur des
konings, aan wiens nagedachtenis thans zijn
rede moest zijn gewijd.
Toen alles gereed was en de rouwdragers
zich voor het monument hadden geplaatst,
hield Ds. Koetsveld de volgende lijkrede:
«Nog eens, o God, nog eens staan wij
hier, en is weder de deur geopend van den
grafkelder, waarin de geschiedenis van ons
land en vorstenhuis, als met doodsbeenderen
is geschreven nog eens en nu helaasde
laatste uit de mannelijke lijn van Oranje.
«Toen een meer dan zeventigjarige tot
hofprediker werd benoemdwie kon toen
vermoeden, dat het zijn zou, om binnen 12
jaren al de 5 vorsten van Oranje ten grave
te brengen De taak is bijna al te zwaar
vooral deze laatste.
«Mijn hart is vol mijne herinneringen
overstelpen mij. Ik heb mijnen koning lief
gehad en hij mij, en de liefde is niet altijd
welsprekend.
«Viermalen zag ik hem daar tegenover
mij, en nu in dezen wijden kring van
vorsten al waardeeren wij hunne belang
stelling geen eigen zoon of broeder zelfs,
om te troosten. De eenige zuster weent te
huis in stilste.
«God trooste haar
«Dat juist is het aandoenlijke van dezen
oogenblik. De zonen, die onzen koning had
den moeten opvolgen wachten hem al lang
in het graf en wij brengen hier onzen af
scheidsgroet aan den laatsten Oranje-Nassau.
Zal het zijn om hem te oordeelenzooals
de oude Egyptenaars hunne dooden deden
Maar dat staat aan ons niet
„De geschiedenis oordeelt den koning
„Maar den mensch oordeelt God alleen.
„En wat zal nu de geschiedenis van dezen
koning zeggen Hij heeft het langst gere
geerd van alle Oranjevorsten, 4H/2 jaar; en
-was de 5e in regeerin2sjaren van de 80 vor
sten van Europa. Na de 40 jaren kon hij
zeggen „Mijn volk zal van mij getuigen,
dat ik mijn koninklijk woord, gegeven bij
het aanvaarden mijner regeering, heb gestand
gedaan." Dat woord schetste die regee
ring geheel. Het Russisch bloed, dat door
zijne aderen vloeide, mocht hem doen neigen
tot het onbeperkt persoonlijk gezag, als ko
ning eerbiedigde hij., naar zijnen eed op de
grondwet, de wettig uitgesproken wenschen
van zijn volk en stelde zich boven de par
tijen. Het protestantisme getrouw en met
een anderen Willem III voor ooger., hand
haafde hij toch als koning de vrijheid van
geweten en aller gelijke rechten.
„En sprak hij met verrukking van zijns
vaders heldendaden, zou hij zelf gaarne zijn
bloed vergoten hebben voor zijn vaderland
als koning bewaarde hij ons den vrede en
toonde alleen zijnen heldenmoed door voor
zijne onderdanen zijn leven te wagen in den
watersnood De kunsten des vredes heeft
hij aangemoedigd en al wat voor land en
volk werd gedaan uitgelokt of begunstigd,
het laatst nog de ontginning onzer heiden.
„Wat al belangrijke werken zijn onder zijne
regeering tot stand gebracht, heilzame wetten
en besluiten uitgevaardigd, industrie, handel
en welvaart toegenomen, en de eer van het
kleine Nederland gehandhaafd in den vreem
de want hij had zijn volk liefzooals hij
sprak bij den aanvang zijner regeering „Ik
verbind mij aan een volk, grooter door deug
den dan door grondgebied, krachtiger door
eensgezindheid dan door zielental." „Het
is een grootsche roeping koning van zulk een
volk te zijn"; zoo begon zoo vervolgde hij.
Nog hoor ik zijne stentorstem bij de eerste
steenlegging voor het monument in het Wil
lemspark „Een prins van Oranje kan nooit,
nooit te veel voor het volk van Nederland
doen." Daarom wandelde hij ook vrij onder
ons om want de liefde van zijn volk W2S
zijne lijfwacht. En nu, nu stemmen alle par
tijen samen in dezelfde rouwklacht, alleen
niet wie de maatschappij willen omkeeren en
verwoesten.
„Zoo hebt gij uwe taak volbracht, mijn
koning! Veel heeft uw hart geleden, maar
voor Nederland bleef het altoos kloppen. En
nu wachten u daar beneden 33 vorsten en
vorstenkinderen uit het huis van Oranjezoo
gaan ook de koningen heen, afgesneden als
halmen in den oogstmaar de koning der
koningen blijft.
„En zoo moge dan nu de geschiedenis den
koning oordeelen maar den mensch oordeelt
God alleen.
„Toch bewaren ook wij onze herinnerin
gen, de goede en liefelijke vooral, die daar
als de tonen eener windharp ruischen over
de graven. Wel weten wij het allen, hoe op
bruisend en hartstochtelijk het karakter was
van den ontslapene, en hoe hij, in alles op
recht als mensch vaak het zelfbedwang
miste, dat hem als koning sierde. Waartoe
zou i k het verzwijgen Ik heb hem nooit
gevleid bij zijn leven en denk het niet te
doen na zijnen dood. Maar wat niet allen zoo
goed wetenis de innerlijke goedheid en
vroomheid die den diepsten grond
slag van dat bewegelijk karakter uitmaakten.
Ik heb hem te midden zijner hovelingen
met de kinderen zien spelen alsof hij zelf
nog een kind wasen in ons laatste ver
trouwelijk samenzijn hem met aandoening de
liefde roemen van zijn eigen kind.
„Veel zou ik hier kunnen bijvoegen, proe
ven van zijn goed hart en kiesch gevoel. Dit
eene slechts uit mijn eigen herinnering. Juist
vóór zijn verjaardag trof mij een dubbele
rouw. Toch stond ik gereed hem te gaan
gelukwenschen, toen hij mij vrijstelde van
een feestuurzoo strijdig met mijne stem
ming. Niemand had er om gedacht, dan
hij zelf.
„En wat daarbij ook dikwijls is miskend
De godsdienst sprak in zijn hart meer dan
in zijne woorden. Ik hoorde soms die stem.
Eens zelfs had ik met hoogen ernst in de
kapel gesproken over bekeering en vergeving
toen hij bij het uitgaan den arm der konin
gin loslietnaar mij toekwam, mij op den
schouder klopte, en dankte omdat ik zoo
goed de waarheid had gezegd.
Vergeef mij deze persoonlijke herinnerin
gen. Het was mij eene behoefte ze hier uit
te spreken. Maar daarbij dan ook, waar ze
ker geheel Nederland mee instemt, mijn vu-
rigen dank aan de edele vorstin, die onzen
koning zulk een kalmen levensavond schonk,
door haar geloof en hare liefde.
„Na een zooveel bewogen leven, en bij
veel gemis en ontbering, was hij die laatste
jaren dankbaar en vergenoegd, en betreurde
alleen, toen hij zijne kamer niet meer ver
laten kon, het bezoek aan zijne bloemen.
„En toen nu het lijden toenam, verzorgde
hem zijne gade zoo voorbeeldig, en waakte
bij hem tot in den laatsten nacht. Zij had
dien slag wel gewacht, toen zij bij het aan
vaarden van het regentschap alleen durfde
bidden om verzachting van 's konings lijden.
God verhoorde haar eer en anders dan zij
dacht. En wie zou den kranke, als er toch
geen herstel meer was, nog langer dat leven
in eene droomwereld hebben gegund?
„Zoo is dan ons koningshuis uitgestorven,
maar God dankniet geheel Wat in een
hoogeren zin de profeet van David's huis
zeide, is ook op het onze van toepassing
„Een rijske zal voortkomen uit den afge
houwen tronk, en eene scheut uit zijne wor
telen zal vrucht dragen."
„Ons blijft de jeugdige koningin, als prin
ses reeds de oogappel van ons volk, dat nu
met dubbelen nadruk bidt
„O God bescherm, bewaar en leid haar
aan de hand eener vrome en wijze moeder,
dat eens de spruit een boom worde als vroe
ger en troost en sterk beiden vooral in
deze droeve dagen
„Vreemde vorsten en gezanten gaat he
nen met den dank van ons allen en zegt
het te uwent, dat het kleine Nederland niet
wanhoopt, altoos nog groot door zijne trouw
aan Oranje, aan zijne geschiedenis en aan
zijn God.
„En zoo rust dan nu, geliefde doode na
al de omust van het leven. Wij treuren, maar
niet als die geene hoop hebben. Want vor
sten en volken verzinken voor en na in den
nacht des doods; maar eens, Christus is
er ons borg voor eens daagt de morgen
der opstanding over de graven. Amen
Toen werd een enkele bloemtuil op de
kist nedïrgelegd - een bloemtuil van pen-
sées en kleine witte bloemen, ongekunsteld
met takjes groen samengebonden een af
scheidsgroet van 's konings dochtertje, de ko
ningin.
Terwijl het orgel schier fluisterend aan het
a'oude Wilhelmus herinnerde, daalde de kist
in den grafkelder neder.
Hierna volgde de plechtigheid der verze
geling door den minister van justitie, en ver
kondigde de heraut van Nederland, dat de
plechtige teraardebestelling van het stoffelijk
overblijfsel van zijne majesteit Willem III,
koning der Nederlanden, prins van Oranje
Nassaugroothertog van Luxemburg, enz.,
volbracht was.
De laatste eer aan den laatsten mannelij-
ken telg van het aloude, beroemde en be
minde huis van Oranje was bewezen.
Ieder ging zijns weegs, maar stuitte buiten
op eene onafzienbare menschenmassa, niet
tegenstaande duizenden het was toen 4
uur den terugtocht reeds hadden aan
vaard.
Tot in den laten avond zagen alle wegen,
die naar Delft voeren, zwart van menschen
en rijtuigen en baanden zich tal van stoom-
booten en trekschuiten, een weg door het ijs,
terwijl ook de spoorweg het buitengewoon
druk had.
Alles is echter in goede orde afgeloopen.
De minister van financien van Frankrijk
heeft in zijn budget verder geen wijzigingen
aangebracht gezien, bijna alle amendementen
werden verworpen en alleen Déroulède trachtte
een kink in den kabel te leggen door de
wel eenigszins pedante beweringdat de
.boulangisten het monopolie van eerlijkheid
zouden bezitten, wat natuurlijk de vijfhonderd
en zooveel andere leden niets aardig vonden.
Een kabinetscrisis schijnt voor 't oogenblik
gansch en al buitengesloten.
In den Spaanschen ministerraad werd vast
gesteld, dat de cortes ontbonden zal wordun,
zoodra de uitslag der algemeene verkiezingen
voor de generale staten bekend is. De datum
van ontbinding zal 20 December zijn en de
verkiezingen zullen op den eersten Zondag
van Februari vallen, zoodat 4 Maart de kamers
bijeen kunnen komen.
Ook bij de tweede lezing in het lagerhuis,
van de wet-Balfour betrekkelijk den aankoop
van land in Ierland, is gebleken dat ten
minste voor het oogenblik een samengaan
tusschen Ieren en liberalen (gladstonianen) is
buitengesloten want nadat het voorstel der
liberalen betreffende de verdaging der discus
sie, met 242 tegen 172 stemmen was ver
worpen, werd het voorstel zelf met 268 tegen
130 stemmen aangenomen een nieuw be
wijs van Darnell's conservatieve gezindheid
of liever van zijn verzoeningsgezindheid
tegenover de conservatieven.
Duitschlands rijksdag, welks zittingen den
8en Juli verdaagd waren, is weder aan den
arbeid getogen en naar allen schijn zal 't den
heeren niet aan stof ontbreken.
Daar zijn de voorstellen over de inlijving
van Helgoland bij het Duitsche rijk, de sui
kerbelasting, de verandering der patentwet
de verandering der wet betreffende zieken
fondsen en dan de begrooting, die waar
schijnlijk nog wel eenigen tijd op zich zal
doen wachten (tot Dinsdag, meent men) daar
de landdag eerst de voornaamste, door Miquel
ingediende hervormingsplannen, met betrek
king tot het belastingwezen, in eerste lezing
zal moeten behandelen. Het voorstel be
treffende werkliedenbescherming zal wel eerst
na Kerstmis in tweede lezing kunnen behan
deld worden.
De Duitsch-Oostenrijksche onderhandelingn,
te Weenen gevoerd met betrekking tot een
handelsverdrag, zullen aldus meent men
(lees hoopt men) te Berlijn en Weenen
tot een gunstig resultaat leiden en dat niet
met St. Jutmis, maar spoedig reeds.
De Oostenrijksche minister van financien
diende bij de kamer van afgevaardigden de
begrooting 1891 in. De uitgaven zijn geraamd
op 564,473,940 en de ontvangsten op
566,759,572 flor! De minister verklaarde dat
het, zelfs bij ongunstige omstandigheden, zeker
is, dat men 4 millioen zou kunnen leenen op
de loopendè ontvangsten ter dekking van de
som van 10,625,150, welke noodig is voor
de amortisatie der schuld in 1891. De uitslag
van eene vergelijking der diensten 1891 en
1890 is eene verbetering van 4,593,653 ^flor.
De minister hoopt dat hij derhalve trapsge
wijze de begrooting zal kunnen bevrijden van
de lasten der staatsschuld, en haar zal kunnen
gronden op het normale inkomen van den
staat.
De minister-president Crispi heeft besloten
de sociaal politieke wetten eerst aan het
oordeel der te benoemen commissie te onder
werpen, zoodat deze ontwerpen niet in be
handeling zullen komen.
Uit Sofia wordt aan de Standard gemeld
dat Bulgarije het voornemen heeft een rond
schrijven aan de mogendheden te richten
ten einde aan te dringen op eene wijziging
der capitulatièn voor zooveel aangaat de re
geling van hel faillissement, omdat de be
staande bepalingen door buitenlanders worden
ingeroepen om zich te kunnen onttrekken
aan de jur's >ctie der Bulgaarsche rechtban
ken. Het rondschrijven is een uitvloeisel
van het geval dat zich heeft voorgedaan met
den Italiaanschen vice-consul le Philippopel,
wiens terugroeping door Bulgarije geeischt
wordt. Het staat, ondanks tegenspraak, vast
dat Rusland aan Servie eene ondersteuning
