Toegewijd aan Handel, Industrie en Gemeentebelangen.
uramer 15.
Donderdag 19 Februari 1903.
26 Jaargang.
Gemeente -Gasfabriek.
ITOON TIELEN,
Bekendmaking
U itgeveb:
>^tl
Gasprijs.
O - I oo o\ O co
<u -is
1 *%i
1/1 O O
Gaspro
ductie in
Ms.
283498
339303
199776
337840
350462
462745
258047
262031
148435
293570
159181
Gemeenten.
Goes.
Zierikzee.
Oosterhout V. L. B.
Bolsward.
Edam.
Purmerend.
Osch.
Beverwijk.
Oudenbosch.
Gemiddeld
Waalwijk.
De Echo van het Zuiden
WaalwïjkscSie en Laaptrettstle Courant,
Dit Blad verschijnt Woensdag- en
Abonnementsprijs per 3 maand
Franco per post door het geheele rijk f
Brieveningezonden stukken gelden
Uitgever.
Lf7Sj.^.v^-^aaHWiffi?TOa
tot
Rijksvoorjaarskeuringen van t
dekking bestemde hengsten.
Burgemeester en Wethouders van Waalwijk
brengen ter algemeece kennis dat de gewone
Rijksvoorjaarskeuringen van tol dekking be
stemde hengsten in 1903 voor Noord-Brabant
zulhn worden gehouden:
a. te 's-Hertogenbosch op 9 Maart;
b. te Zevenbergen op 10 Maart;
dat de aangifte van de ter keuring aan te
bieden dieren moet geschieden ten minste drie
weken voor de keuring, bij schriftelijke en
onderteekende aangüte, te zenden aan den heer
L. Max secretaris-penningmeester der provinciale
regelingscommissie te 's Hertogenbosch, met
opgave van
a. Naam en woonplaats van den eigenaar en
houder.
b. Naam, ouderdom, ras, kleur en bizondere
kenteekenen van den hengst, benevens, zoo
deze in een stamboek is ingeschreven, stam
boek en stamboeknummer.
.c zoo mogelijk, afstamming van den hengst,
zooveel van vaders- als van moederszijde er.
naam en woonplaats van den fokker
dat inschrijvingsbiljetten voor de keuringen
op vrachtvrije, schriftelijke en onderteekende
aanvrage aan eigenaars en houders van hengsten
door den secretaris-penningmeester der Regelings
commissie, hiervoor genoemd, verstrekt zullen
worden
dat voor eiken hengst afzonderlijk een inschrij-
vingsbiljet vereischt wordt.
Waalwijk 10 Februari 1903.
Burgemeester en Wethouders voornoemd,
De Secretaris.
F. W. VAN LIEMPT.
■rps
ue fovinciale P aardenkeuring.
Burgemeester en Wethouders van Waalwijk
maken bekend, dat de keuringen voor de vnn
provinciewege toe te kennen premien en bewa-
ringsprijzen ter bevordering van de paarden
fokkerij in de provincie Noord-Brabant en wel:
a. van tweejarige hengsten in de provincie
geboren.
k van eenjarige hengsten in de provincie
geboren.
c. van merriën, minsten 4 tot hoogstens 8 jaren
in 1903 zullen gehouden worden.
te Oss op Vrijdag 13 Maart, van hengsten en
op Zaterdag 14 Maart, van merrien.
te lleusden op Vrijdag 20 Maart, van hengsten
en op Zaterdag 21 Maart van merrien.
te Zevenbergen op Vrijdag 27 Maart, van
hengsten en op Zaterdag 28 Maart van merrien.
te Steenbergen op Maandag 30 Maart van
hengsten en op Dinsdag 31 Maart, van merrien.
te Eindhoven, op Vrijdag 3 April, van hengsten
en op Zaterdag 4 April van merrien.
De keuringen zullen aanvangen, telkens des
voormiddags te 11 uur.
Waalwijk 17 Februari 1903.
Burgemeester en Wethouders voornoemd.
K. DE VAN DER SCHUEREN.
De secretaris,
F. W. VAN LIEMPT.
Kiezerslijsten Kamers van Arbeid.
Burgemeester en Wethouders van Waalwijk
maken bekend, dat heden door hen zijn vastge
steld de kiezerslijsten voor de Kamers van Arbeid
voor het schoenmakersbedrijf en voor die van
het leerlooiersbedi ijf beiden te Waalwijk en dat
die lijsten ter secretarie der gemeente voor een
ieder ter inzage zijn nedergelegd,
Waalwijk 16 Februari 1903.
Burgemeester en Wethouders voornoemd,
K. DE .VAN DER SCHUEREN.
De secretaris,
F. W. VAN LIEMPT.
f? i *jtr T- r*TfTHTTfwpm'^'^rTm V
II.
Als vervolg op 't rapport der commissie
volgt hier bijlage A, een rapport van den
adviseur der commissie, den EdelAchtb.
heer van Rijn, burgemeester van Venlo.
Aan
den Gemeenteraad van
Waalwijk.
Met een schrijven van 20 October j.l.
deelt Uw geachte voorzitter mij mede, dat
Uw College had besloten door eene Com-
misie uit Uw midden een onderzoek te doen
instellen naar den toestand en naar de
finaucieële uitkomsten Uwer gemeente-gas
fabriek, als iudustrieële onderneming, en
dat de commissie zich een deskundige zou
toevoegen ten einde U met kennis van za
ken van bericht en raad te kunnen dienen.
Uw geachte Burgemeester, als Voorzitter
dezer Commissie, verzocht mij de plaats van
deskundige in die Commissie wel te willen
innemen en daarna van mijne bevindingen
en meeningen verslag aan den Gemeente
raad te willen doen.
Zaterdagavond,
en f 0."5.
0.90.
enz., franco te zenden aan den
Gevolg gevende aan deze uitnoodiging
had ik op Woensdag 29 October ten raad-
huize eene bespreking met de Commissie en
den Heer Directeur Uwer gasfabriek, ge
volgd door een bezoek aan de fabriek.
Daar de dag voor het meten van de fa
brieksgebouwen, van de verschillende toe
stellen en van de plaatsing onderling, te
kort was, zond ik eenige dagen daarna een
met dat werk vertrouwd ambtenaar, om de
ncodige maten te nemen, de toestand en
werking van eenige apparaten te onderzoe
ken en de voor een juist oordeel nog noo-
dige gegevens van den Directeur te verne
men. De jaarverslagen, rekeningen eu de
fabriekstaten, op de exploitatie van de gas
fabriek der laatste jaren betrekking heb
bende, werden mij ter inzage gezonden.
Het een en ander blijkt mij voldoende
om U op goede gronden van verslag en
advies te kunnen dienen.
De vragen ter beantwoording en oplos
sing gesteld, zijn: »,Wat is de oorzaak dat
te Waalwijk in evenredigheid van andere
gemeenten met gelijk zielental zoo weinig
gas door de ingezetenen wordt gebruikt,
niettegenstaande de prijs van 8 cent per M3
laag kan geacht worden wat is de oorzaak
van de ongunstige finaucieële uitkomsten
van de exploitatie der gasfabriek en welke
zijn de wegen om het gasverbruik door
particulieren te doen toenemen, de uit
komsten der exploitatie te verbeteren
en in plaats van met verlies te werken,
zoo als thans, voortaan de gasfabriek
met voordeel te exploiteeren."
Ten einde duidelijk te doen zien, dat
het gasverbruik door particulieren te
Waalwijk ver beneden het gemiddelde
van andere gemeenten blijft en derhalve
bij eene goede exploitatie en admini
stratie, goed gas, en de noodige voor
komendheid tegenover het publiek, nog
gemakkelijk metlOO°/0 kan stijgen, moge
de volgende statistiek dienen
WAALWIJ K.
Adveetentiën 17 regels f U.60 daarboven 8 cent per regel, groote
letters naar plaatsruimte. Advertentiën Smaal ter plaatsing opgegeven,
worden 2maal berekend. Voor plaatsing van een groot, aantal regels en
advertenties bij abonnement worden speciale zeer voordeelige contracten
gesloten. Reclames 15 cent per regel,
.J o\
r-^ 1 i-<
1 CA ON 1 1 ON
-.1 r. vo r— 1 i>
r- no on
i u a
_o g.a
S g «V
M u S te
-• O
MOCNCOWONHinOfOlO
NCOHfOfOlOromOlfOH
1-
O O.
U Cl)
OONON^-<rhCN3VOl>ONI>rti
Tj<TtiCNluO«oCO^^CM-^CNl
O 3
"O .5
SH3M0AVN1
1VJ.NVV
OHCOOVOOCOrtMO
ONCOO^^^OMD'tOHin
vQNOVONONO"~>u~iiO"~'vONC)
O
i—1 tH
Bazeerende op de gemiddelde gaspro
ductie van 47 M3 per inwoner zoude
Waalwijk-Besoijen 6500x47 305500
Ms moeten produceeren.
Opzettelijk zijn hier niet genomen de
zeer gunstige uitkomsten der gas-exploi-
tatie van vele andere gemeenten. Zoo
produceerde de volgende gemeenten de
daarachter geplaatste hoeveelheden gas
per inwonerKrommenie 102 M3, Does
burg 100 M3, Hoorn 116 Ms, Wormer-
veer 80 M8terwijl grootere gemeenten,
zooals Zutphen, het zelfs hebben gebracht
tot 121 M8 per inwoner.
Bedenkt men, dat Waalwijk per inwo
ner «lechts 24 M8 en in 1900 zelfs slechts
18 Ms per hoofd produceerde, dan blijkt
daaruit dat de mogelijkheid bestaat, dat
Waalwijk niet alleen aan het gemiddelde
van 47 M8, maar tot de dubbele productie
komen kan.
Het feit dat te Waalwijk zoo weinig gas
wordt verkocht wordt nog vreemder als men
uit de statistiek bemerkt, dat die andere
gemeenten bijna allen nog een hooger gas
prijs hebben dan Waalwijk en tevens blijkt
daaruit, dat, waar de gasprijs het laagste is,
zooals te Purmerend, liet verbruik het
grootste is.
De Directeur Uwer fabriek meent het
geringe gasverbruik door particulieren in
Uwe gemeente aan een zekere antipathie
of vooringenomenheid tegen de gemeente-
gasfabriek of tegen zijn persoon te moeten
toeschrijven. Mij komt die meening on
gegrond voor, omdat het dagelijksch leven
leert, dat zelfs menschen, die aan politiek
doen of een partij kiezen, allengs overloo-
pen naar den kant, waar hun voordeel en
gemak te vinden is, eu zou vooringenomen
heid ook al in geringe mate bestaan en gemo
tiveerd zijn, verdwijnen zal zij zoodra dui
delijk blijkt dat het Waalwijksche gas,
zoowel in qualiteit als in prijs aan middel
matige eiscben voldoet.
De vraag is derhalve, zijn andere om
standigheden de oorzaak van het geringe
gasverbruik in Uwe gemeente
De vreemdeling, die Waalwijk bezoekt,
zal al spoedig moeten bekennen, dat de
oorzaak niet iu eene mindere gegoedheid
der bevolking moet gezocht worden, noch
in den geringen omvang van den kom der
gemeente, daar te Waalwijk zichtbaar wel
vaart heerscht en de gemeente een bijna
aaneengesloten rij huizen vormt.
Daar prijzen van 7 en 8 cent per M3
niet hoog zijn, mag verondersteld worden,
dat de qualiteit, vooral de calorische waarde
van het gas tc wenschen overlaat, en de
sterke druk, waaronder het gas bij avond
wegens de niet voldoende capaciteit van een
deel van een buizennet geleverd wordt,
veroorzaakt, dat voor eene behoorlijke ver
lichting zonder gloeikousjes veel gas wordt
verbruikt, hetgeen met de niet lage meter-
huur nog eene hooge gasrekening voor den
verbruiker geeft.
Ziet men uit de rekeningen dat behalve
eerste qualiteit steenkolen nog Cannelkolen
eu hars ter versterking der lichtkracht zijn
gebruikt, hetgeen totaal omioodig is, daar
tegenwoordig bij het bijna uitsluitend ge
bruik van gloeiiicht de lichtkracht van een
gas op den achtergrond treedt en men
daarom de standaard van 16 Hefner-kaarsen
lichtsterkte bijna overal tot 14 heeft terug
gebracht en de lichtkracht van gas voor
verwarming en arbeidsvermogen geen waarde
heeft, dan kan ook in de gegeven grond
stoffen voor een goed lichtgevend gas te
bereiden de oorzaak niet gezocht worden.
Daar de gasbergruimte en de zuiverings
toestellen voor een veel grooter productie
dan thans van voldoende capaciteit zijn,
komt het mij voor dat de kwaal vooral moet
gezocht worden in de stokerij, in de rege
ling van het bedrijf en gedeeltelijk ook in
dc geringe capaciteit van een deel van het
buizennet.
Voor alles moet getracht worden een gas
te fabriceeren, dat aau middelmatige eiscben
van lichtgas voldoet.
Dat dit thans niet steeds het geval is,
mag met grond verondersteld worden. De
Directeur kent de hoedanigheid van het
gas niet en kan dat ook niet weten, daar
elke controle op de lichtsterkte, wegens
het gemis van een photometer, ontbreekt.
Indien ik mij herinner ds langzame wijze
van trekken en laden der retorten waardoor
een deel van de meest lichtgevende be-
standdeelen van gas verloren gaat en de
capaciteit en toestand der ovens en retorten,
die ik bij mijn bezoek aan de fabriek
waarnam, dan komt uiij de betrekkelijk
groote hoeveelheid gas, die volgens het
jaarverslag per IOC Kilo kolen werd ver
kregen, eenigszins onbegrijpelijk voor. Daar
de fabrieksuieter hier moet vertrouwd wor
den, ligt het vermoeden voor de hand dat
de veel te groote exhauster niet steeds
zich zelve regelt en meermalen lucht met
het gas zuigt en naar den gashouder perst,
of dat de ladingen in de retorten te lang
worden afgestookt, waardoor eveneens een
minderwaardig gas wordt verkregen. Bij
een etmaal-productie van 250 tot 750 Ms
zooals te Waalwijk, is het gebruik van een
exhauster zoo niet schadelijk dan toch geheel
onuoodig. De capaciteit van die exhauster
is voldoende voor een etmaal-productie van
8000 M8 gas, derhalve voor de Waalwijk-
tchc fabriek veel te groot. Daar dat toe
stel oud en beneden de waarde werd ge
kocht, kan den Directeur daaromtrent geen
verwijl wordeu gemaakt.
Wenschelijk is het dus de exhauster
vooreerst minstens 8 maanden van het jaar
builen gebruik te stellen en daarmede ook
den gasmotor, want dien motor nog alleen
te gebruiken voor een paar pompen te drij
ven, gaat niet aan. Daarmede wordt ook
besparing in gas, onderhoud en bediening
verkregen.
Een voorname factor van de ongunstige
financieele uitkomsten is ook dat van het
hoofdnevenpvoduct eener gasfabriek, de
cokes, te Waalwijk slechts 23 kilo per
100 kilo gedistilleerde kolen ten verkoop
overblijft, terwijl die hoeveelheid bij de
meeste gasfabrieken 40 a 45 kilo bedraagt.
Indien te Waalwijk slechts 35 kilo per
100 kilo kolen ten verkoop kon overblijven,
dan zou dat tegen de Waalwijksche cokes-
prijzen in 1901 reeds een vermeerdering
van inkomsten vin f 800 hebben uitge
maakt.
Niet noodig komt het mij voor, dat voor
een zoo kleine gasfabriek, als de Uwe, drie
soorten van steenkolen worden gebruikt.
Een steenkool die plm. 28 M8 gas van 15
kaarsen van 100 kilo kolen, tamelijk goede
cokes weinig slakken en geen stijve teer levert
en die soorten zijn er veel, is slechts noodig.
De Consolidation en Alma bij U in ge
bruik voldoen aan die eiscben. Voor de
Waalwijksche gasfabriek zullen thans plm.
60 wagons kolen per jaar noodig zijn.
Aanuemer.de dat daarvan 1/3 Engelsche
werden gekocht, die f 10 per wagon duur
der werden betaald, ongerekend het nadeel
dat die voorraad bijna in eens moest wor
den ingeslagen, dan heeft die handeling een
nadeel van f 200 berokkend. Men neme
derhalve voortaan slechts één soort en wel
Duitsche kolen, rekeue op een blijvenden
voorraad van een tiende van de hoeveelheid
per jaar benoodigd en daar die per spoor
worden aangevoerd regele men die verzen
ding van de mijn naar de behoefte der
fabriek aan kolen.
Ofschoon in bovengemelden toestand der
fabriek en gebreken in het bedrijf een
oorzaak ligt van de ongunstige financieele
uitkomsten, is de voornaamste oorzaak daar
van toch gelegen in het geringe gasverbruik
door de burgerij. Zoolang dc gasproductie
per jaar moet blijven beneden het gemid
delde voor gemeenten, als Waalwijk aan te
nemen, kan met een goed beheer en een
goede fabriek wel verbetering komen,
maar geen winsten gemaakt worden. Er
moet derhalve getracht worden het gebruik
van gas en vooral van daggas te doen toe
nemen, waarmede de derde vraag welke
zijn de wegen om het gasverbruik te be
vorderen", kan worden beantwoord.
Daarvoor moet voor alles aan het hoofd
van die zaak staan een man, volkomen voor
zijn taak berekend, onafhankelijk, maat
schappelijk en wetenschappelijk hoog genoeg
staande om het gezag over het personeel te
handhaven en het vertrouwen van het ge
meentebestuur en van het publiek te be
zitten. Sen industrieele onderneming, zooals
AVaalwijk die in hare gasfabriek bezit,
werkende met een kapitaal in ontvangst en
uitgaaf van rond f 25000 kan geen goeden
chef hebben in iemand, die door slechts eene
jaarwedde le genieten van f 800, ook als ge
meente-architect moet optreden en in eigen
handel eu bijzaken een bestaan moet vinden
Een Directeur, die de Waalwijksche gas
fabriek uit haar verval moet ophalen, de
verliezen in winsten zal doen verkeeren en
dat kan een flinke Directeur, die weet wat
hij wil en doet wat hij kan doen, moet
minstens een jaarwedde van f 1200 genie
ten. Een Directeur die hel bedrijf der fa
briek regelt, de straatverlichting nagaat, een
behoorlijke, boekhouding voert en het publiek
bij den aauleg van gasleidingen en het ge
bruik van gas vcor verlichting, verwarming
en arbeidsvermogen met raad en daad bij
staat en voorlicht, kan hoegenaamd
geen tijd beschikbaar hebben voor andere
zaken. Den Directeur, zooals te Waalwijk
geschiedt, de meters bij de gasverbruikers
te laten opnemen, is zoo wat hetzelfde als
dat een burgemeester ook gemeente-ont
vanger was, hetgeen de wot om begrijpelijke
reden verbiedt en is derhalve zoowel voor
het gezag als anderzins verkeerd.
Kan een Directeur derhalve dnor zijne
alge.meene geschiktheid tot gasverbruik voor
verschillende doeleinden doen toenemen, in
hooge mate zal dat ook worden bevorderd
door den prijs voor lichtgas op 7 en voor
daggas op 6 et. den M8 te stellen. Dat
zijn de prijzen, waarvoor geen petroleum
met voordeel voor verlichting, noch steen
kool met voordeel in de keuken kan worden
aangewend. De kosten van aanleg, aankoop van
lampen en kooktoestellen en gaskachels zijn
voor velen een bezwaar. De fabriek levere
derhalve met een kleine winst doelmatige
lampen en kooktoestellen, belaste zich met
den aanleg van binnenleidingen en make de
wijze van betaling der aanlegkosten gemak
kelijk en verdeele die zoo noodig over twee
jaren.
Met de invoering van muntgasmeters
voort te gaan moet worden ontraden de
bevolking van Waalwijk is niet die, waar
voor muntgasmeters zijn bestemd. Men
gebruikt die voornamelijk daar waar de
bevolking door sociale toestanden geen
crediet kan worden verleend en daardoor
de arbeider liever méér dan regelmatig be
taalt Daar niuntgas een cent per M8 hooger
wordt berekend en elke muntgasverbruiker
de gemeente een uitgaaf van plm. f 60
veroorzaakt, terwijl de gasleiding, meter,
lampen en kooktoestellen gratis in bruik
leen moeten worden gegeven en onderhouden
kan muntgas noch voor den verbruiker,
noch voor den leverancier voordeel opleveren.
Met genoemde middelen is het gasver
bruik, vooral van daggas, gemakkelijk te
verdubbelen en allengs te brengen op het
normale en dan zal de fabriek een productie
vermogen van minstens 300.000 Ms moeten
hebben.
Dat met den bestaanden toestand der
stokerij de genoemde hoeveelheid gas niet
kan worden geleverd, is bekend en werd
reeds door den Directeur aangetoond.
Mijns inziens moet de fabriek dadelijk
ingericht worden voor een productievermogen
van minstens 300,000 M8 en wel zoodanig
dat uitbreiding in de toekomst tot. een
productievermogen van 500,000 M8 zonder
wijziging der gebouwen mogelijk blijft.
Voordeeliger, dan een uitbouw achterwaarts,
is het «ie stokerij geheel te sloopen, om
zoodoende de noodige oveumirate voor nu
en voor het vervolg te verkrijgen, hetgeen
op f 5000 wordt begroot. Verder zijn uoo-
dig drie nieuwe ovens, heel generatoren en
wel twee van 3 nieuwe retorten i\ f 2500
f 5000 en een van 5 retorten f 3500
alle met retorten van 200 Kilo kolen. Daar
de fabrieksmeter hoogstens lOOü M8 per
etmaal kan registreeren, moet een grooiere
worden aangeschaft f 1000 verder zijn
nog dadelijk noodig een luehtcondensor
f500, een scrubber 600, een veri
ficateur Giron f 180 en een cokesbroek-
machien f 600. Voor verruiming van
de capaciteit van het buizennet, ten einde
onder normalen druk gas te kunnen leveren,
zullen noodig zijn 60O M. 6", 500 M.
en 150 M. 4" buizen, samen f3720.
Voor 100 nieuwe aansluitingen met meters
gemiddeld h f 30 is te zamen f 3000. Voor
het een en ander is derhalve dadelijk noodig
f2300. Stijgt de hoeveelheid benoo iigd
gas tot 400.000 M8, dan zal het an.til
zuiverkisten dooi grootere moeten worden
vervangen en bij nog verdere toename van
het gebruik ovens moeten worden bijge
bouwd en de gashouder moet worden gete-
loscopeerd.
In hoeverre het tegenwoordig personeel
der fabriek voor de toekomst bruikbaar is,
waag ik niet te beslissen. Wat een Direc-