Nummer 16.
Zondag 22 Februari 1903.
26 Jaargang.
j
111 n yiii'r ui vu
Toesewiid aan Handel, Industrie en Gemeentebelangen.
Eerste Blad.
AKÏOON T I E L E N,
Bit nummer bestaat
uit TWEE BLADEN.
Gemeente -Gasfabriek.
Uitgever:
WAALWIJ K.
BIJVOEGSEL.
-nare ;y» aygirai :'^^T3Q^-
BEBT. ïTJESBi
nwm—iuwKJPUffyigRf^—|gg
De Echo van het Zuiden
WaalvUkscke
aatsche Courant
■wm~imr iiiwiniiiiiw»i"ini ir-1Tf—f>—'ui—* jnfi) 'TJT 172".'TT'-''.m*?***^M*fg**%yi'*'* 's—1—
Dit Blad verschijnt Woensdag— en Zaterdagavond.
A b o n n e m e n t s p r ij s per 3 maanden f 0.~5.
Franco per post door het geheele rijk f 0.90.
Brieveningezonden stukken gelden enz., franco te zenden aan den
Uitgever.
Advertentie* 1—7 regels f 0.150 daarboven 8 cent per regel, groote
letters naar plaatsruimte. Adverteutiën Smaal ter plaatsing opgegeven,
worden id maal berekend. Voor plaatsing van een groot aantal regels en
advertenties bij abonnement worden speciale zeer voordeelige contracten
gesloten. Reclames 15 cent per regel,
HL
Bijlage B, geeft ons vervolgens een rap
port van den Directeur der gasfabriek aan
den Raad.
Aan
den Raad der gemeente
Waalwijk.
Ingevolge eene uitnoodiging van den
Edelachtbaren Heer Burgemeester dezer
Gemeente, om uw geacht college van
advies te dienen in zake het door uwen
adviseur den Edelachtbaren heer Jac. van
Rijn Sr. te Venlo, uitgebracht rapport,
betreffende den toestand en de Exploi
tatie der Gemeente-gasfabriek alhier,
beb ik de eer net volgende onder Uwe
aandacht te brengen.
Alvorens Uwen adviseur in zijne alge-
meene beschouwingen en details op den
voet te volgen, wenschte ik Uw College
op de eerste plaats mede te deelen,
dat eene aandachtige lezing van genoemd
rapport mij den indruk heeft gegeven,
dat het bewuste betoog niet geheel van
partijdigheid is vrij te pleiten en heelt
een desbetreffend onderzoek tot de
wetenschap gebracht dat de Naamlooze
Vennootschap Watergas Maatschappij
systeem Dr. KramersAarts kiachtig
wordt gesteund door de heeren Jac. van
Rijn Jr. te Maastricht als gedelegeerd
Commissaris en Jac. van Rijn Sr., Burge
meester te Venlo als adviseur.
Overigens munt het rapport uit, door
veel te zeggen doch niets te bewijzen en
zal bij iederen onpartijdigen beoordeelaar
het vermoeden doen ontstaan, dat een
zondebok moet gevonden worden, waar
voor uit den aard der zaak niemand
beter kan figureeren dan de Directeur
van het bedrijf. En nu ter zake 1 Om
duidelijk te doen uitkomen dat het gas
verbruik door particulieren te dezer plaat
se verre beneden het gemiddelde van
andere plaatsen blijft, heeft uwe ad
viseur een staatje opgemaakt, waarvan
mij de waarde in sterke mate betwist
baar voorkomt.
Is het in 't algemeen voor een vreem
deling zeer moeilijk een oordeel te vel
len omtrent de draagkracht voor inge
zetenen eener gemeente, nog te meer
zal dan de waarde van bedoeld staatje
dalen, wanneer de cijfers daarin onjuist
zijn voorgesteld en b.v. voor Waal
wijkBesoijen slechts ongeveer 3500
ingezetenen, met hunne huizen en werk
plaatsen in de nabijheid van het gasbui-
buizeunet gelegen zijn, een cijter wordt
aangegeven van 6500, terwijl b v. voor
Oosterhout inet eene bevolking van ongeveer
1.09U0 inwoners, op bedoelden staat slechts
een zielental van 6685 voorkomt. Kan ik
door voorenstaande derhalve met feiten de
ouwaarde vau bedoelden lijst aantoonen,
zoo kan toch m. i. dergelijke groepeering
van cijfers geen juist beeld geven van de
voortvarendheid van een gasbedrijf, daar op
het meerdere ot mindere gasverbruik door
particulieren zoovele verschillende factoren
hannen invloed doen gelden, dat om met
enige juistheid conclusie te kunnen trekken,
deze factoren eerst in lmune ouderdeelen
dienden te worden onderzocht en vastge
steld.
Of het nu taktiek mag genoemd worden,
zoo maar op lossen bodem zijn stellingen
op te bouwen en de directeur eener gasfa
briek eenvoudig af te maken omdat de
iugezetenen niet meer gas wenschen te
gebruiken, laat ik vrij aan het waardeerend
oordeel van uwen Raad over.
Ik acht mij niet geroepen in het wegen
van dergelijke onjuiste theoretische beschou
wingen dieper door te dringen, doch wensch
U nog even te wijzen op eene tegenspraak
van Uwen adviseur, waar ZEd. wil aantoo
nen dat in de Gemeente waar de gasprijs
het laagst is, ook het verbruik het hoogst
moet zijn.
Als voorbeeld wordt hier aangehaald de
gemeente Purmerend met een gasprijs van
8 ets. en een verbruik per inwoner van
69 Ms gas per jaar, terwijl toch volgens
het staatje de gemeente Zierikzee met een
lageren gasprijs van 67x/j| ct. het gasver
bruik per inwoner slechts tot 33 M8 kon
opvoeren.
Dit laatste alleen ter overtuiging dat de
bewering van uwen adviseur alle degelijke
grondslag mist en dat derhalve het maken
van conclusieën zonder nader onderzoek,
op zijn zachtst uitgedrukt onoordeelkundig
moet worden genoemd.
Dat de veronderstelling van Uwen advi
seur, als zou de kwaliteit van het geleverde
gas, te wenschen overlaten, op nonsens
berust, zal ik evenals zijne verkeerde ge
volgtrekking omtrent het te hoog gasver
bruik in verband met de drukking trachten
aau te tooneu.
Zooals Uwen adviseur opmerkt worden
aan onze fabriek grondstoffen van uitmun
tende hoedanigheid verwerkten moet daaruit
m. i. worden afgeleid, dat ook producten
van uitstekende, kwaliteit gefabriceerd kun
nen worden.
Vergelijkt men verder de opbrengst aan
gas per 100 kilo verwerkte kolen met
andere fabrieken, die gas van ongeveer 16
kaarsen en 5000 calorieën leveren, dan kan
daaruit evereens de gevolgtrekking gemaakt
worden dat het Waalwijksche gas, daarmede
minstens in kwaliteit gelijk moet zijn. Dat
eene kleine gasfabriek niet over die hulp
middelen kan beschikken, welke eene groote
re fabriek tot onderzoek van het ges ten
dienste staan ligt voor de hand, doch dit
feit staat vast en kan door uwen adviseur
niet worden weersproken, dat bij eene be
trekkelijke lage oventemperatuur waaronder
aan onze fabriek in den regel wordt ge
distilleerd en bij gebruik van beste grond
stoffen, het voor een gasfabrikant bijna
onmogelijk is, om gas van inferieure kwalite t
te fabriceeren.
Op welken grond nu de veronderstelling
van den heer Van Rijn rust als zou door
onze fabriek gas worden afgeleverd dat niet
billijke eischen voldoet Eenvoudig hierop,
dat de inwoners niet meer gas verbruiken.
ZEd. geeft geen zweem van bewijs van
heigeen hij neerschrijft ot 't moet zijn eene
bedekte verdachtmaking dat moedwillig lucht
met het gas zou worden vermengd er alzoo
afgeleverd. En hiertegen wensch ik ten
sierkste te protesteeren en acht ik mijn
eergevoel te hoog om op dergelijke verdacht
makingen nog verder van antwoord te dienen.
Verder geelt uwe adviseur in zake gasdruk
iu verband met het buizennet het bewijs
ZEd. willens of onwillens de zaken in een
verkeerd daglicht plaats.
Primo wordt toch beweerd dat de capa-
citiet van het buizennet onvoldoende is en
volgt daar direct op dat de drukking niette
min te hoo g is. Zoolang de drukking in
het buizennet te hoog is bestaat er naar
mijne meening geen motief tot vergrooting
der capaciteit. Verder kan te groote druk
king voor de verbruikers nooit een nadeel
zijn, wijl deze het in de hand hebben door
het instellen der toevoerkraan de drukking
naar willekeur te regelen, integendeel is bij
het gebruik van gasgloeilicht hooge drukking
ten sterkste aan te bevelen, wijl daardoor
per eenheid8gasverbruik een groote licht
sterkte wordt verkregen.
Niet door Hefner kaarsen wordt hier te
lande de lichtkracht van het gas bepaald,
doch wordt nog steeds de Engelsche parle—
mentkaars als eenheid gebruikt.
Ik ben het vervolgens in zooverre met
uwen adviseur eens, dat wegens het veelvul
dig gebruik van gasgloeilicht eene lichtsterkte,
van 14 Engelsche kaarsen voldoende moet
worden geacht, doch kan mij overigens niet
verklaren hoe niettegenstaande onze licht
sterkte geregeld hooger is, ZEd. kan spreken
over onvoldoende kwaliteit, üe veronderstel
ling raakt kant noch wal en is eenvoudig
uit de lucht gegrepen. Volgens uwen advi
seur moet verder de kwaal gezocht worden
in de stokerij en in de geringe capaciteit
van het buizennet.
Op welke wijze het buizennet eenigen
invloed kan uitoefenen op de kwaliteit van
het gas, zal iederen deskundige wel «en
raadsel blijven en door uwen adviseur wel
niet worden aangetoond, blijlt derhalve de
regeling ir. de stokerij.
Ik hob hiervorens reeds medegedeeld dat
de temperatuur onzer ovens eer te laag dan
te hoog is, zoodat mindere kwaliteit gas is
uitgesloten.
Met alle respect voor den heer Van Rijn,
had men toch mogen verwachten, dat ZEd.
de opgeworpen beschuldiging door bewijzen
zou staven, of acht ZEd. het mogelijk eene
fout dat op eene kleine fabriek, waar mees
tentijds slechts één persoon in de stokerij
werkzaam is, de inanupulatie bij de behan
deling der ovens niet zoo vlug wordt uit
gevoerd als zulks op groote fabrieken met
volledige machines en talrijk personeel het
geval is.
Trouwens het laden der retorten heeft
met de kwaliteit van het gas niet veel uit
te staan, wijl niet eerst de lichtgevende
gassen uit de kolen ontwijken, doch een
voudig water en teerdampeu, die op de
lichtsterkte van het gas volstrekt niet in—
fluenceeren.
In tegenstelling met de bewering dat een
exhauster voor onze fabriek minder wen
schel ijk wordt geacht staat het feit, dut het
productiecijfer, juist door toepassing van
den Exhauster belangrijk stijgt, daar wegens
het opheffen van den druk op de retort-
wanden, de gasverliezen in de fabriek tot
een minimum cijfer beperkt blijven.
Overigens doet de motor niet uitsluitend
dienst tot het drijven van een exhauster,
doch tevens tot het regelmatig oppompen
van gaswater, waardoor de gaszuivering ten
sterkste wordt gebaat.
Dat aan eene kleine gasfabriek, wegens
de geringe gasproductie in de zomermaanden,
het cokes verbruik voor verhitting der retor
ten aaumerkelijk hooger moet zijn dan aan
eene groote gasfabriek, zal ieder deskundige
direct toegeven. Dit euvel is nu eenmaal
niet te vermijden en kan daarvan do Di
rectie allerminst een verwijt gemaakt worden.
Slechts door bevordering van het gebruik
van daggas, kan dit cokes -verbruikscijfer
worden gereduceerd.
Wat betreft het gebruik van drie
soorten gaskolen zoo werd de keuze
daarvan feitelijk door het college van
Burgemeester en Wethouders bepaald.
Men zou het vooroordeel van den heer
Van Rijn tegenover de duurdere Engel
sche gaskolen met grond mogen veron
derstellen, onbekend maakt onbemind.
De ligging der stad zijner inwoning
geeft hiervan het bewijs. Welke grootere
voordeelen zouden volgens zijne bewe
ring de groote gasfabrieken van Ne
derland, met het gebruik van Duitsche
gaskolen wel kunnen behalen
Overigens verdient het aanbeveling
zich niet tot ééne soort gaskolen te
bepalen, om in geval van force-majeur
aan ééne mijn, beter gezegd, het groote
Duitsche kolen-syndicaat daarvan niet
geheel afhankelijk te worden.
Of de Directie der Waalwijksche
gasfabriek momenteel aan goede handen
is vertrouwd, de beantwoording dezer
vraag laat ik met vertrouwen aan de
prudentie van Uwen Raad over.
Het zal wel niet worden weersproken
dat ik met de fabriek die aanvankelijk
zeer primitief was ingericht, moeilijke
tijden heb doorworsteld, doch dat ik
mij steeds volgaarne heb gewijd aan
de belangen der gasindustrie in 't alge
meen en voor de Waalwijksche gasfa
briek in 't bizonder.
Met genoegen kan ik dan ook con-
stateeren dat onze gasfabriek sedert
eenige jaren een tijdperk van bloei is
ingetreden en het gasverbruik gedurende
het laatste viertal jaren met ongeveer
60% is toegenomen, dit blijkt uit de
toename der dagproductie waar de heer
van Rijn nog spreekt van een maximum
M8, dit reeds is
M8. (zie het bij
dagproductie van 7 50
geklommen tot 1000
voegsel).
Wat verder betreft de verschillende
toestellen voor de gasfabricage, stem
ik gaarne met Uwen adviseur in, dat
de capaciteit der stokerij te wenschen
overlaat en heb ik dan ook bij brief van
den 19 Maart 1902 reeds voorstellen
tot uitbreiding en verbetering bij het
Dagelijksch Bestuur ingediend, waaraan
tevens door mij reeds een begin van
uitvoering is gegeven.
De bewering echter dat de overige
apparaten der fabriek niet ten volle aan
hun doel beantwoorden, mist allen grond
en kan ik hier tegenover stellen, dat
behalve de fabrieksmeter die dezer dagen
zijn maximum meetvermogen heelt be
reikt, de capaciteit van de overige toe
stellen voldoende is voor eene productie
van 1500 M8 .per etmaal, of voor eene
jaarlijksche productie van 300000 M8 gas
eu kan door bijplaatsing op de daarvoor
gereserveerde en gefundeerde ruimte, gelijk
reeds dc fabrieksleiding is gelegd op hel
dubbele vermogen worden gebracht.
De begrooting over 1903 is reeds geba
seerd op een jaarproductie vau 196000 M3
gas, terwijl deze over dit jaar 19-5000 Ms
bereikt. Wat van den exhauster is gezegd
laat ik geheel voor rekening vau uwen
adviseur, het toestel is niet nieuw meer en
is indertijd geconstrueerd op een doorlaat-
verrnogen van '240 M3 per uur.
Dat het door uwen adviseur voorgestelde,
kapitaal voor uitbreiding der fabriek op
verre na niet behoeft te worden aangewend
eischt wel geen nader beloog, althans zekei
niet wanneer men de in het rapport voor
gestelde oveubouw wil opvolgen, waarmed
ik vermeen thans van dit onderwerp als
voldoende enin alle opzichten toegelicht te
kunnen afstappen, om nader nog even t<
behandelen de quintessence van de zaak
nl. het voorstel tot overname onzer fabriek
door de Watergas-uiaatschappij systeem Dr
Kramers en Aarts.
Vreemd moet het eenieder voorkomen die
geheel onpartijdig het rapport des Ileeren
Jac. van Rijn leest, dat ZEd. olschoo
beslist tegenstander van liet verleenen eener
concessie aan particulieren, op grond vau
de vele nadeeleu daaraan voor eene Ge
meente verbonden, toch kan goedkeuren de
Gemeente Waalwijk aan handen en voeten
gebonden aau een concessionaris over
leveren. Ongeacht de uadeelen welke iu 't
algemeen aan het verleenen eener concessie
als hier bedoeld voor eene gemeente ver
bonden zijn en als voldoende bekend, hier
niet breedvoerig behoeven behandeld te
worden, acht k het mij ten plicht Uwen
Raad iu hoofdzaak in kennis te stellen met
de uadeelen aan de gasfabricage volgens het
systeem Dr. Kramers en Aarts verbonden,
zoowel voor de gemeente als voor de gas-
verbruikers afzonderlijk. Bedoeld watergas
bezit zooals het wordt gefabriceerd geen
lichtgevend vermogeu, lu-eft een soortelijk
ook alle branders, die voor steenkolengas
eenmaal zijn ingericht naar de eischen van
het watergas moeten worden gewijzigd of
vernieuwd.
Evenmin kan ook door de gasmotoren
die kracht ontwikkeld worden, welke bij
steenkolengas wordt verkregen en zal het
arbeidsvermogen bij gebruik van watergas
net ongeveer 25°/0 dalen.
De geheele methode van watergasberei—
ding naar het systeem Dr. Kramers en
Aarts, is ten slotte gebaseerd op kleine
proefnemingen en moet de praktijk nog
loeren in hoeverre dit. systeem in 't alge
meen aan de verwachtingen zai beant
woorden.
Na Uw Geacht College verder de ver
zekering te hebben gegeven, dat ik steeds
gaarne mijne beste krachten zal blijven
wijden aan den bloei van het Gemeente
bedrijf, waarin ik reeds gedurende een
twintigtal jaren niet zonder strijd heb ge
arbeid en steeds de belangen der gemeento
in ieder opzicht heb behartigd en voorge
staan, zoo blijt ik gaarne tot nader ge-
wenschte inlichtingen bereid eu teeken met
de meesle
gewicht 50% hoo_er dan steenkolengas,
geelt ze*r giftige eigenschappen die bij even
lueele ontsnapping de noodlottigste gevolgei
kunnen hebben en heeft een verhittings-
waarde van slechts 2500 caloriën tegenover
5000 calorien bij steenkolengas.
Nu kan dit watergas lichtgevend gemaakt
worden door carbiratie met benzol, het ver
krijgt daardoor echter geen hooger warm te-
vermogen, dan maximum 3000 caloriën en
blijft daardoor belangrijk beneden de waarde
vau het steenkolengas.
Ofschoon dus dit gas mogelijk een cent
per kub. Meter billijker zal geleverd worden
dau hel tegenwoordige steenkolengas, zoo
staat daartegenover een grooter verbruik voor
een zelfde nuttig el"
zullen derhalve de rekeningen van de ver
bruikers belangrijk stijgen. (Zie berekening
van den adviseur 70 lant. enz. 45000 M8).
Tevens mag niet uit het oog verloren
worden dat wegens de mindere waarde eu
hel grootere soortelijk gewicht alle buislei
dingen eu verbrandingstoestellen binnen de
gebouwen een doorstroouiingsvermogen moe
ten hebben van het dubbele en zullen der
halve deze buisleidingen eu toestellen, zoo
Hoogachting,
De Directeur der Gasfabriek,
J. VAN Dl JOK,
Waalwijk, den December 1902.
In het antwoord op het rapport van den
heer van Rijn, wordt U gewezen op de
bijlage die hierbij wordt gevoegd en die ik
om het gewicht dei zaak hoogst noodig
acht.
Ten einde U met juistheid van cijfers
aan te tooneu, dat de Gemeente Gasfabriek
in haar bedrijf geen verlies, doch winst
heelt bezorgd en dat deze winst naar mate
den verkoop van gas zich heeft uitgebreid,
grooter is geworden doch door Uwen Raad
tot een minimum werd gewenscht, zijn
steeds de gasprijzen daarnaar geregeld.
Het heeft bij sommigen uwer mogelijk
het vermoeden gewekt, dat door mij minder
juiste Winst- en Verliesrekeningen zijn
opgemaakt, althans te oordeelen naar de
uitgaven der Gemeente-Ontvangersrekening,
die^zelfs in 1901 hooger bleken te zijn dan
de ontvangsten, terwijl toch de Winst- en
Verliesrekening een kapitaal van
f2673,59 voor afschrijving bood, waarvan
slechts
f 1000,00 voor verplichte aflossing, zoodat
f 1673,59 als winst kon worden beschouwd.
Zooals uit de rekening blijkt, heeft de
Gemeente een verbruik van gas, meierhuur,
gasleidingen, Cokesverbruik van alle Gem.
gebouwen en voor onderhoud en bedien! g
der lantaarns en meer andere uit de fabriek
geleverde goederen over 1901 genoten, tot
een bedrag van f 2560,75l/i
Trekt men nu de overgebleven
f 1*73,50
dan zal bovenstaande volgens
de boekhouding bedragen f 887,1 U'/s
Vergelijkt men de Gemeente-ontvangers
rekening in ontvangsten uitgaaf, dan komt
er ongeveer een gelijk bedrag aan te kort.
Nu komt er onder de uitgaven op Ge
meente-Ontvangers rekening, een post van
geleverde gaskolen en meters over 1901
voor, van f 1664,93 welke in 1900 zijn
lieverd en in de boekhoudig iu het jaar
waarin deze goederen zijn geleverd zooals
behoort, opgenomen, terwijl op Gemeente
ontvangers rek. voor geleverde kolen m
1901 zijn overgebracht tot een bedrag van
f936,75 op 1902. Alzoo een nadeel op
die rekening voor 1901 tot een bedrag van
f724 18. Op deze wijze krijgt men altijd
verschil in eindcijfers op de fabrieksbut k-
houding, waar men wel rekening mag
houden met het verbruikte en met de
voorraden, doch niet met het aange
kochte, evenmin als met splitsingen der
rekeningen of overbrenging van het eene
op liet andere jaar, kan hierin wel
wijziging die duidelijker is gebracht
worden.
Van het door den Gemeente-Ontvanger