[Nummer 94
Zondag 25 November 1906
29e Jaargang
Tweede Blad.
m
Gemeente Baardwijk
BUI IRNLAND.
Frankrijk.
Marokko.
Chine.
Noorwegen.
Keclanie.
DuitschlaiLfi.
Italië.
Amerika.
BÏNNF.NLAN'
Ondei dit opschrift komt erin *De(n)
Echo van het Zuidenvan Donderdag 22
November 1906 (2de blad) een stuk voor,
behandelend de geschiedenis van het
dorp Baardwijk. De ongenoemde schrij
ver, die met weglating van enkele dingen
vooral putte uit Schutjes bekende Ge
schiedenis van het bisdom 's-Hertogen-
bosch, Ant. v. Gils, Meijerijsch Memorie
boek of A. J. van der Aa Aardrijksk.
woordenboek van Nederland, wil ik in
de volgende regelen, hierendaar aan
vullen en verbeteren.
Zooals mij bij mijne onderzoekingen
in verschillende archieven gebleken is,
werd de naam Baardwijk vroeger op de
volgende manieren geschrevenBaerd-
wijck, Bardewijck, Bardwijck, Barwijck,
Baertwijck en Bairdwijck.
Omtrent de naamsafleiding wil ik hier
niets in het midden brengen. J. F. Ie
Petit zegt in zijn bekend werk, dat dit
dorp zijn naam ontleend zou hebben van
de Gallische Barden, of Longobarden,
die uit Duitschland herwaarts gekomen
zijn. Wijk beteekende in oude tijden een
schuil- of veilige plaats, waarheen het
volk in tijd van nood, om hunnen vijand
te ontwijken, of wederstand te bieden
zich placht te begeven. Zoodat men
Baardwijk zou kunnen houden voor te
beteekenen: wijkplaats der Barden. Schut
jes zegt hiervan in zijn aangehaald werk
dat Barwijk betcekent een vrij dorp; 'wie
gelijk heeft, doet niets terzake, daar
naamsafleidingen gewoonlijk slechts gis
singen zijn.
Baardwijk was vroeger eene vrije heer
lijkheid gelegen in het Land van Heus-
den, waarvan het een der 9 bovendorpen
was. Het bezat hoog en laag gerecht en
was waarschijnlijk heel vroeg in 't bezit
der familie van Baerdwijck, die als wa
pen voerde het tegenwoordige gemeente
wapen, zijndein goud een rood rad.
Soms komt het rad ook wel eens als
zwart voor. (Deze familie moeten wc
niet verwarren met de Geldersche, die
uit het Huis Chatillon kwam en een heel
ander wapen voerde). Van de familie
van Baerdwijck heb ik in geen enkel stuk
iets gevonden. Van voor 1400 weten we
dan ook niets met zekerheid te vermelden.
In 1407 vinden we, dat Foyke Foy-
keszoon van Wielesteyn Baardwijk in
leen ontving van den graaf van Holland.
In 1413 verkrijgt zijn zoon Hugo, die
tevens heer van Waalwijk was, deze
heerlijkheid in leen. Hugo's dochter Geer-
truyd volgt hem in 1438 op en verkoopt
Baardwijk den 18en November 1443,
(niet 1445 zooals de ongenoemde schreef)
zooals blijkt uit een brief gegeven te
Reymerswaal (Zeeland) den 26 Augustus
1445 aan Dirk van der Merwede Heer
van 's Gravenmoer, Eethen en Meeuwen.
Kastelein van Heusden en Geertruiden-
bet g. Philips van Bourgondiën bekrach
tigt dezen verkoop in een brief «Gege
ven in onse stadt van Bruesel opten
Xsten dach in Merte XlIIIe vier ende
viertich" (1444). Van dezen brief heb ik
een copie voor mij liggen. Niet lang
bleef Dirk van der Merwede heer van
Baardwijk. In een brief, waarvan eveneens
een copie in mijn bezit is, gegeven »XVI
dage in Octobri anno MCCCCXLVII"
(16 October 1447) draagt hij de heerlijk
heid van Baardwijk over op zijn bastaart
zoon Claas van der Merwede. Dirk zelf
sterft 24 Mei 1452 en werd in de kerk
van Meeuwen begraven, waar zijn graf
tombe nog te zien is.
Claas van der Merwede was getrouwd
met Margriete, Willem Bogaerts dochter
van Dordrecht, zooals blijkt uit een brief
van 1459 en stierf 1505. Zijn dochter,
Machteld (hij had behalve deze nog 2
zoons en 2 dochters) was gehuwd met
Mr. Cornelis de Jonghe Pensionaris van
Dordrecht, die in den jare 1504 in den
Haag overleed. Op deze wijze was de
Heerlijkheid Baardwijk gekomen in het
geslacht de Jonghe, dat zich later noemde
de Jonghe van Baartwijck. In dit geslacht
zou de heerlijkheid ruim 100 jaar blijven.
Cornelis de Jonghe, Rekenmeester, over
leden te Utrecht A° 1578 gehuwd met
Juffr. Anna Sasbout. Mr. Cornelis de
Jonghe A° 1614 overleden, gehuwd met
uffr. Jaspryne van Drenkwaart. Hunne
dochter Cornelia huwde met Willem van
Rencsse van Baar, waardoor de heerlijk
heid Baardwijk in dit geslacht kwam
Uit dit huwelijk werd geboren Anna Ju
liana van Renessc van Baar, vrouwe van
Baardwijk, die huwde 1° Kasper van
Brakel, V Willem van Renesse van Baar,
haren neef. Zij overleefde hare beide
mannen en overleed te Utrecht in Juli
1679.
Het eerste huwelijk was kinderloos
gebleven, terwijl uit het 2de een erf
dochter werd geboren Machteld Adrian a
van Renesse van Baar, die gehuwd was
met Elbert Zweder Reijdert van Voorst,
waardoor Baardwijk in het geslacht van
Voorst kwam.
Van dit geslacht kwam B. in dat van
d'Overschie, waaraan het tot 1841 bleef
Toen werd de heerlijkheid verkocht en
kwam aan de familie Smits. Thans be
hoort ze aan den ZeerEerwaarde Heer
J. M. H. Janssens, Pastoor in het Gast
huis te Temsche.
Baardwijk was een der dorpen, die bij
den St- Elisabethsvloed in 1421 verloren
gingen. Dat de ramp het dorp geducht
trof, blijkt hieruit, dat men in 1467, dus
46 jaar na den ramp er nog slechts 100
haardsteden telde. Van de oude parochie
kerk, beweert men, dat zij den ramp
van 1421 weerstond, iets wat slechts een
•fabel is. De afscheiding zichtbaar op het
muurwerk werd niet veroorzaakt door
het water, 't Is te gek om los te loopen
zulke dingen voor waar te vertellen.
Neem een ocgenblik aan, dat het waar
was, dan zou de grond i 15 M. onder
water hebben gestaan, zou er dan wel
iets van Noord-Brabant droog zijn ge
bleven We weten toch, dat de grootste
hoogte van Brabant i 15 M. is, enkele
punten slechts gaan daar boven. Maar
ook de bouw van den toren wijst op een
lateren tijd en hier voor mij heb ik een
oud handschrift liggen van 1526, waarin
gesproken wordt over »de onlangs nieuw
gebouwde kerk".
Baardwijk was een der eerste dorpen
in het Land van Heusden, dat een eigen
predikant had. De eerste was de beken
de Franc. Eustachius van Andel, zooals
blijkt uit zijn eigen handschrift en niet
Jan van Andel. Hij was de laatste pastoor
van Genderen. In 1589 was hij predikant
te Heusden, in 1599 te Utrecht en in
1610 te Baardwijk. Hij stierf te Doeve
ren als emeritus praedicutius, waar hij
woonde bij zijn dochter en werd te Gen-
deren in zijn eerste parochiekerk be
graven, alwaar zijn grafsteen nog ligt
De ongenoemde schrijver van bedoeld
artikel geeft verder op, dat in het jaar
1447 te Baardwijk gesticht werd een
gasthuis voor 8 oude mannen. Ook hier
heeft hij zich laten verleiden door de
werken van A. J. van der Aa A ardrijksk
Woordenboek of Ant. v. Gils Meijerijsch
Memorieboek. Zoo oud is de stichting
de eenige op het platteland van Heus
den, niet. Wie meer hiervan wil weten
leze «Taxandria" tijdschrift voor Noord-
Brabants geschiedenis 1906, waarin ik
een stuk wijdde aan de stichting van
bedoeld Mannenhuis en daartoe gaf een
afschrift van het testament van Aert
Woutersze Bokelaer A° 15 Mei 1544
In het kort zij u hier meegedeeld, dat
dit mannenhuis omtreeks 1546 gesticht
is op grond van het hierboven genoemd
testament ten behoeve van een achttal
oude mannen tusschen de vijftig en
zestig jaren oud, «die haer brootsurlicke
gewonnen hebben" De heer van Baard
wijk en deszelfs schout werden als be
schermheer aangesteld. Eenigen tijd
bloeide deze stichting, doch door 's lands
omwentelingen verviel ze allengskens
zoodat de heer Ant. van Gils in zijn
Meijerijsch Memorieboek uitgegeven in
1819 zegt: dat ze nauwelijks in staat is
om 2 oude mannen te onderhouden. In
1889 werd het oude gebouw afgebrol»|R
Van geen van beide heb ik iets ge
vonden, zoedat die geboorte waarschijn
lijk slechts op een lossen voet staat.
Het lijstje der pastoors kan met de
volgende aangevuld worden.
1539 Mr. Hericus Sobri.
1560 Joannes Richardi.
1593 Robertus Annock.
1738 Henricus Broek.
Ziehier in het kort een overzicht van
de geschiedenis der gemeente Baardwijk,
zooals ik ze verzamelde uit oorspronke
lijke bescheiden. Ze kan geenszins aan
spraak maken op volledigheid, doch
latere stukken zullen mogelijk dit aan
vullen. Noch wil ik hierbij meedeelen,
dat er niet zooveel van Baardwijk is.
Behalve in enkele particuliere archieven,
waarin ik enkele oudere stukken vond,
berusten op het rijksarchief te 's Her
togenbosch de registers eerst van af 1 575.
F. H. M. OUWERLING.
Baardwijk.
en vervangen door het St. Anthonius-
gesticht, dat klooster en Man'
zich vereenigt.
Thans behoort hit niet meer ;\an de.n
De parlementaire gebeurtenissen van
Dinsdag, de botsing van radicalen en
socialisten in de Kamer en de weinig
geslaagde rede van Clemenceau in den
Senaat, werken na in de politieke wereld
en blijven het voorwerp van veel en
veelbeteekende opmerkingen.
Het is nog niet voorgekomen dat een
president minister op zoo overmoedig-
schertsende wijze tot den Senaat gespro
ken heeft. En Clemenceau mag met aan
zienlijke meerderheid een motie van
vertrouwen hebben zien aannemen, zijn
optreden wekt in ruimen kring verwon
dering en afkeuring. Verscheiden ernstige
Kamerleden en Senatoren verbergen
nauwelijks, dat het hun weinig bevalt,
dat de leider van de Fransche politiek,
in overmoed, zoozeer te kort schiet in
waardigheid en in tact.
Dc boedelbeschrijvingen.
Het land lijkt in staat van oorlog. Over
al treinen vol militairen. En langs alle
wegen in de provincie marcheeren de
troepen, of trappelt de cavalerie.
De Regeering trekt ten oorlog tegen
de pastoors 1
Tegen de pastoors
Maar wat doen deze ook te vechten
tegen de Regeering Waarom blijven ze
niet in hun kerken Wat doen ze erbui
ten Heeft men in Frankrijk niet sinds
30 jaren geroepen, dat de priesters in
de kerken moeten blijven
M'n goeie vriend, ze worden nu
juist aangevallen, omdat ze niet uit de
kerken willen komen. Vroeger belaagde
men eiken gang des priesters buiten de
kerkhij moest erin blijven. Nu blijft hij
erin, sluit de deur en nu komen de sol
daten, hakken de deuren open en halen
den priester naar buiten
Dit alles ten gevolge der Scheidings
wet, door Briand de meest liberale wet
geheeten, welke aan de Kerk zoovele
voorrechten schenkt. En men heeft hier
slechts te doen met een voorspel, een
voorbereiding tot de uitvoering der wet
een bloote formaliteitWat moet het
geven, als de wet feitelijk in werking
komt.
De pastoor van Preguillac is ver
oordeeld tot 10 francs boete.
Welke misdaad had hij uitgehaald.
Hij had aan het zoontje van den on
derwijzer Drevet het misdienen geleerd
en nu had de jonge Drevet op 'n Zon
dag de Hoogmis gediend met koor
kapje aan.
Was dat nu zoo erg
De oude Drevet vond van wel, en
daagde den pastoor voor den rechter.
Want.... de pastoor had f.en a
benadeeld in zijn toekof .Ju; m.ci 1
Die als jongen chis-licnaar is ew !t,
heeft late* Airider kans in zijri\arr
als ^aatsanxknenaar 1 Y
Scnepper dan door dit klei
de vrijheid van geweten in
ïen getcekend.
Hoe men intusschen de keizerlijke
redevoeringen, zijne briefelijke en tele
grafische getuigenissen moge bcoordee-
len, zij dragen allen en altijd den on-
loochenbaren stempel der oprechtheid.
De tegenspraken, die er en soms
met opmerkelijk korte tusschenpoozen
veelvuldig in voorkomen moeten gedeel
telijk toegeschreven worden aan eene
gevoeligheid boven de normale.
Een tijd geleden vertelde men, dat de
keizer in een gesprek aan tafel gezegd
had, dat hij dikwerf gansche nachten er
last van had wanneer hij zich bewust was
in eene rede meer gezegd te hebben
dan hij uit een politiek oogpunt had be-
hooren te doen. Of deze anecdote al
dan niet waar is, dc zielkunde verklaart
haar als completeerende het voorschre
ven karakter des Keizers.
Wilhelm denkt veel over zich zeiven
en zijne natuur dwingt hem om te be
proeven zich rekenschap van zich zeiven
te geven. Dit is al dadelijk bij de troons
bestijging gezegd en wordt nog steeds
van hem getuigd. (uit Le Matin).
Dat handelen onder den indruk van
bet oogenblik, de daarin gelegen oprecht
heid, die onvrijwillige tegenspraak met
zich zeiven, die overgevoeligheid leidende
tot onrust bij de gedachte zich een on
voorzichtig woord te hebben laten ont
glippen, dat rekenschap vorderen van
zich zeiven en het geheel door de ziel
kunde als waarheid gehuldigd trof mij
zoo als bijdrage tot menschenkennis en
waardeering, dat ik er ook graag den
lezer der Echo van wilde laten genieten,
waarom ik het hier vertaald weergeef.
C. O.
Uit Tandzjer wordt gemeld, dat de
aankomst van het Spaanschc pantser
schip Pelayo, een schip van 10,000 ton,
daar eenige opgewondenheid veroorzaakt,
aangezien behalve de eigenlijke beman
ning nog 500 man landingstroepen aan
boord zijn. Tegelijkertijd zijn ook de
Fransche kruisers Jeanne Dare en Eor-
bin aangekomen, die, naar men aanneemt
eveneens landingstroepen aan boord
hebben.
Volgens een telegram uit Madrid, ver
klaart de Spaansche regecring nader dat
de Pelayo landingstroepen aan boord
heeft, daar het noodig is gebleken een
groote militaire macht bij de hand te
hebben, om de uitvoering van de bij het
verdrag van Algeciras voorziene maat
regelen te verzekeren.
Er is een keizerlijke wet verschenen,
waarbij het gebruik van opium, de ver
koop, de invoer ervan ten strengste
wordt verboden. In tien jaar tijd moet
het geheel gebruik zijn afgeloopen. Zeer
strenge maatregelen worden genomen.
Ook de aanmaak van mosfine is in ge
heel China verboden.
De akte van beschuldiging tegen
den schoenmaker Wilhelm Voigt, den
held van Köpenick, is nu gereed. Het
openbaar ministerie heeft de beschuldi
ging van afpersing en roof laten varen
Wat Voigt ten laste wordt gelegd is
oplichting, valschheid in geschrifte, aan
matiging van een ambt, onbevoegd dra
gen van een uniform en vrijheidsberoo
ving. De strafkamer van het. landgerecht
zal de zaak behandelen. De verdediging
zal getuigen oproepen om de bewering
van beklaagde te steunen, dat hem door
de politie meermalen de gelegenheid om
te werken is ontnomen.
De Noorsche minister van marine heeft
zijnen ingenieurs opgedragen in studie
te nemen of de oorlogshaven van de
hoofdstad Stockholm niet naar Elfvik
op 't eiland Lidingo, verplaatst kan wor
den. Er zijn aan den minister twee plan
tien voorgelegd. Het eene zal 29, 't an
dere 46 millioen kronen kosten.
Deze verplaatsing geschiedt, omdat
Stockholm door hare ligging reeds ver
dedigd wordt. De Noorsche hoofdstad
wordt beschermd door een archipel van
meer dan 70C0 eilanden en eilandjes
die gemakkelijk door mijnen ontoegan
kelijk gemaakt kunnen worden.
Heer JBaajciv,ijk,T de kerk koc^/iict
't Is mij niet te doen om hier eene ult-^ de^aatstty ils;W:ul-
Een karaktertrek van keizer'iei
Keizer Wilhelm hetfi.
M I I III staaubare bèjlioefte te
v, '3ijk L de gekoort'Jplaats val? den indruk vaA het oogenS^Cf^ JDit'be-
c>d' ,o lgeieerde JohatYs^ de Laat en wijs van Qprechtheid g. juist niet
in etere handen.
voerige genealogie te ge.v.211 van de ba
milie de Jonghe, doch ik zal hief iëfLts
de namen noemen der leden, die heer
waren der heerlijkheid. \Ve krijgen dan Johannes Barwitir- dit laa* L voor v >n .eltkei eene kennis trouwens
achtereenvolgens: Reijer de Jonghe, Raad rekening van den schrijver. zeldz - Le mensch kan zich die
h den Haag, Mr. Jacob dc Jonghe zijn Oudenhoven v.i zi; u beschrijving van nnh :et geven, hij kan het niet ver- ecnigdeStaten op 256,51 5,360,000 gulden|
broeder overleden in 1554, gehuwd met de stad Heusden 1651 stelt den lajtsten der brengen dan tot den wil om tot die j geschat of f 43,800,000,000 meer dan in
Juffr. Clemcntia Pijnssenzijn zoonar, als geboren te Hel sd^n. ?i kennis te geraken.^ 1900.
Signor Marconi werkt thans aan eene
nieuwe uitvinding, waardoor, door mid
del van electriciteit, twee typewriters
aan elkaar worden verbonden en het
schrift van de eene automatisch door de
andere; in welke plaats ook, wordt ge
reproduceerd.
In een vergadering van sipdenten te
Chicago het woötd voerende, heeft rech
ter Markham Kat%magh dift Vereenigde;
Staten voor het «b
wereld verklj \\ji stelsel van ge
Wru-'ngwi/ er bovendien slecht en
ve ouderd. zeide, dat de Vereenigde
S .tei bnder de beschaafce i&nderi bo-
ve ïaa.i tonden wat het aantal moorden
betrof.
I de vijf laatste jaren waren er 45,000
hscher verboord, meer [Jan vo-
en jare aan typhus bezwek*.. waren
D\ groote aantal moo>, zeide hij, ge-
i woi cn aan de wij'ze, waarop de
toegepast. De wet laat ruimte
o jrlei besprekingen en spitsvon
den, en in negen van de tien ge
vallen krijgt een misdadiger kans om
vrij uit te gaan.
Maar er is naast schaduw ook licht
Volgens de laatste ambtelijke opgave,
wordt de nationale rijkdom van de Ver-
Gij behoeft Waalwijk niet te
verlaten.
Om u te overtuigen van iets dat gij hier
onder uw bereik hebt. De openhartige ver
klaring van een inwoner van Waalwijk boe
zemt iedereen belang in, het komt er niet
cp aan welken leeftijd hij heeft of tot welk
geslacht hij behoort.
De Heer B, B. Speekenbrink, de our wel
bekende coufiscur en pattisder, Ilavencinde
te Waalwijk, zegt ons Ik kan niet nalaten
U te melden welk een prachtige uitwerking
Foster's Rugpijn Nieren Pillen bij mij gehad
hebben en ik kan ze niet genoeg loven. Ge-
ruimen tijd geleden kon ik de eerste ken-
teekrnen waarnemen van pijn in de lendenen
en in den rug, die steeds erger werd, totdat
mijn rug ten laatste zoo zwak eu pijnlijk
was, dat wanneer ik bukte, mij nauwelijks
kon oprichten. Do laatste zes maanden was
de pijn zoo hevig dat ik er heelemaal ge
bogen van liep. Men zeide mij dat het heup-
jicht was en dikwijls was ik niet in staat
het geringste werk te doen en moest ik het
bed houden. Alles wat ik ervoor aangewend
had schonk mij niet de minste verlichting.
Toen ik mij over mijn heupjicht beklaagde
raadde een van mijn kennissen mij aan het
eens met Uw pillen te probeereu. Ik ontbood
een doosje en reeds bij liet begin gevoelde
ik hiervan de weldadige werking, ik giug
door met de pillen en na het gebruik vau
twee doozen gevoelde ik mij een ander mensch.
Mijn rug was steeds sterker en zonder pijn
en uit dsnkbaarhcid voor de volkomen gene
zing, wil ik steeds gaarne andere lijders op
Uw voortreffelijk geneesmiddel wijzen.
Ik ondergetcekei.de verklaar dat het bo
venstaande waar is en machtig U hei pu
bliek te maken op elke wijze die U goed
dunkt.
Het gevaar dat een nierziekte na zich
sleepr-n kan. De uierziekte komt zachij -i aan
en men kan haar jaren ouder de leden het
ben zonder dat de lijdtr.de zware ooreaak
zijner kwaal kent. Misschieilheeft hij hoofdpijn
pijn in de iendenzeuuwpijn, ieuppijn, rheuma-
tiek, e(jp gevoel Taqmverspaf ning en buiten-
gewone]^ kkelbtarheid, vermoeidheid en neer
slachtigheid, hartzwakte, water^v1''
W..U d; „chto W.
Kagpyn N,o»„, g«f,( dMel, ;i
'jftekenbriuk gehad heeft. Wij
wen t- -u ijsma ik en l*ir> ko 4ra r
attent, dat otyeffy duos de haiMteekenin*
vs" J on.'" Vjij.
Wijl' JH eó Üri«.|)u.
.ou'i ijs;-- VVvllÉP' viiii. geichisdt franco
issel tl (l,7ö voor
4éi. of
r zes doozen.
Een Nederlandsch Kardinaal.
Het Ctr. is gemachtigd het bericht in de
jV. R. Crtbetreffende de eerlang te ver
wachten verheffing tot Kardinaal van Mgr.
Van de Wetering, beslist tegen te spreken.
Tweede Kauier.
De minister heeft met grooten ijver en
met veel warmte de verdiensten vau luite
nant Christoffel verdedigd. De heer Thompson
gaf geen repliek. Ofschoon Je minister niets
gezegd had over het slechter worden van
ons Indisch leger, waarover de kapitein had
geklaagd. Er komen steeds min Ier Euro*
I - 01.
