i
Toegewijd aan Handel, Industrie en Gemeentebelangen.
OE
>N umirier
Donderdag 2 A pril^lDOS.
81®. Jaargang
ANTOONTIELEI
Dit nummer bestaat
uit TWEE Bladen
Eerste Blad.
OVERZICHT
feuilleton.
J
d
Courant.
Dit Blad verse, ijnt Woensdag- en Zaterdagavond.
Abonnementsprijs per 8 maanden f0."5.
Franio per post door het geheele rijk f U.90.
Brieven, ingezonden stuiken, gelden enz., franco te zenden
Ui tgever.
dei
i T G E V E K
WAAL W IJ K- Teiefoonnnmmer 38.
Advkrtbntiën 17 regels f 0.60 daarboven 8 cent per regel, groote
letters naar plaatsruimte. Advertcntiën Smaal ter plaatsing opgegeven,
worden 2inaal berekend. Voor plaatsing van een groot aantal regels en
advertenties bij abonnement worden speciale zeer voordeelige contracten
gesloten. Reclames 15 cent per regel.
Men kan het teerste weefsel
met Sunlight veilig wasschen.
Wit goed wordt witter, en gekleurd
goed wordt levendiger van kleur, zoo
dra Sunlight slechts gebruikt wordt.
Als zachte zeep of andere wasch-
middelen Uw goed boscliadigen
en de kleuren hebben doen
verschieten,
denk dan
eens aan
het woord
Sunlight.
612
V
Heden, ter gelegenheid van het 25-
jarig bestaan der gemeente-gasfabriek,
en het 25-jarig directeurschap van den
heer J. van Dijck, is in tegenwoordig
heid van den gemeenteraad, ten huize
van den directeur het volgende verslag
uitgebracht
van de Exploitatie der Gasfabriek
te Waalwijk, vanaf hare oprich
ting door de heeren C. A. Vos,
J. de Laat, le Dam en van
Houten, allen te Gorkum.
Van „DE ECHO VAN HET ZUIDEN".
46)
De kapitein vroeg mij om een contract te
teekenen. Ik wederstond lang Eindelijk deed
ik het en leverde mij aan eeuen der grootste
tyrannen over die ooit op zee vaarden Ik
ondervond dat ik mijn.i vorige gevangenschap
voor een veel slechter lot had gewisseld. Daar
ik wist in zijne macht te zijn, beijverde ik
mij om zijne ruwheid en barbanrschheid te
verdragen. Geduld had ik in de gevangenis
geleerd.
Eindelijk was ik zijne dwingelandij moede.
Ik moest de vuilste werken verrichten. Zeke
ren dag had ik iets vergeten te doen, eene
nietigheid die hij mij geboden had hij was
buiten zich ïelve van woede. Ik werd geroe
pen en aan esn der matrozen werd bevel
gegeven de «negestaartiga katte op mijnen
naakten rug te leggen. De man weigerde het
te doen, want matrozen, weinigen uitgezonderd
waren mij zeer genegen. Woedend van gram
schap bevool de ellendige dat de goede jongen
dezelfde straf zou doorstaan lijk ik... maar
voor mij. Een andere zou de straf uitvoeren...
en hij deed het 1...
Ik zag hoede ongelukkige voor mijne oogen
vastgebonden werd, terwijl zij mij vasthielden
tot dat de schrikkelijks straf voltrokken was
Ik zal nooit dit droevig en hartverscheurend
tooneel vergeten. Twee matrozen droegen heiu
dan meer dood dan levend in het onderste
deel van het. schip en ik werd naar zijne
plaats geleid. Ik werd razend van schrik'en
gramschap. M t bovenmenschelijke kracht
,ru''te ik mij uit de armen der mannen, greep
een» taa8t mjj liggende ijzeren stang van het
en Het ze met kracht op het hoofd van
a»n dwingeland neervallen, die zulke verne
ae-ende straf aan den zoon van eenen graaf
De concessie tot oprichting eener
steenkolengasfabriek in de gemeente
Waalwijk werd verleend in het voorjaar
van 1860 voor den tijd van twintig jaar.
Een perceel weiland, gelegen langs
de Oostzijde der toenmalige Klooster-
steeg, behoorende aan de heeren Ver
meulen te Capelle, werd als gelegen
buiten de kom der gemeente hiertoe
uitgekozen. Een gedeelte daarvan, groot
13 aren 85 centiaren, waarop thans de
fabrieksgebouwen staan, werd aange
kocht.
Het werk werd met spoed aangevan
gen en op 10 April van hetzelfde jaar
kon door Burgemeester van Heijst de
eerste steen worden gelegd. Den len
October daaraanvolgend werd de fabriek
feestelijk geopend, opgeluisterd door
illuminatie en vuurwerk.
Het maatschappelijk kapitaal bedroeg
bij aanleg in ronde cijfers f 45400, het
geen een paar jaar later werd verhoogd
tot f 47000, tengevolge der opgelegde
verplichting van een ringmuur om het
terrein te bouwen, ter voorkoming van
verontreiniging van het in de nabijheid
gelegen vischwater de Singel.
De gasfabriek werd door de conces
sionarissen gedurende twintig jaar ge
ëxploiteerd. De winstrekeningen lieten
geen afschrijvingen van het stamkapitaal
toe, -Zoodat dit bij het einde der con
cessie nog f 44000 bedroeg.
Voor het eindigen der concessie op
1 April 1880 werd reeds op 't einde
van 18?9 door den toenmaligen ge
meente-bouwkundige, den tegenwoordi-
gen directeur een plan vervaardigd voor
eene nieuwe gastabriek, waarvan de
bouwkosten waren geraamd op ruim
f40000, buiten aankoop van den grond.
Dit plan werd door den Raad geheel
opgegeven, niettegenstaande het door
de reeds gevormde Gascommissie in
beginsel was goedgekeurd. De onder
neming werd door den firmant C. A.
Vos met verlenging van concessie voort
gezet.
De gasprijs bij het begin der exploi
tatie gesteld op 18 cent per M8 was
teruggebracht op 16 cent, doch bij
voortzetting werd den firmant de ver
plichting opgelegd den gasprijs niet
hooger te zullen stellen dan 12 ct. per Ms.
De nieuwe concessionaris, welke het
wilde toedienen. Hij viel ten gionde om nooit
neer op te staan.
De matrozen verschrikt door die wreede
daad, grepen mij vast 9n legden mij in de
boeien. Ik bood geene grooten tegenstand. Ik
had wel geen berouw over die daad, maar
het gevoel eenen moord begaan te hebben,
drukte mij die op het hart.
Als het schip in Liverpool aankwam, werd
ik nan het gerecht overgeleverd. Ik herinner
mij de gerechtzaal in welke over mij, wegens
den bedreven moord beraadslaagd werd, nog
zoo goed alsof dit gisteren haot plaats gehad
Onder de talrijke toeschouwers onlwaar.te ik
mijnen vader. Hij herkende mij niet U-t
zeemanskleed, mijn gebruind wezen, mijn wild
uitzicht, mijn valsche naam, maakten mij
gansch onkennelijk daarenboven had hij de
vaste overtuiging dat zijn zoon verdronken en
dood was, Hij sprak met «enen der gezwore
nen die aan mijne plichtigheid scheen te twij
felen, en ik hoorde hem xeggen
Hij is een moordenaar en verdient de dood
straf
Bij deze woorden stolde het bloed in mijne
aderen Op dezen stond zwoer ik, indien ik
nog vrij werd. nocb vriend, noch vijand te
sparen. Allen zouden mijne wraak gevoelen
En ik heb woord gehouden
De zittiug was geëindigd en ik werd ter
dood veroordeeld Ik aanhoorde miin vonnis
met inwendigen wrok, terwijl ik nochtans de
beraadslaging met de grootste onverschillig
heid had aangehoord Zeldzaam genoeg Ik
gevoelde dat ik in de macht van anderen
was, doch dat mijn laatste uur nog niet was
geslagen.
Eerst wanneer het mij bevolen werd op te
staan, en de rechter mij het vonnis voorlas,
ontwaakte ik als uit eene zins* erbiistering,
in welke ik gedompeld lag De rechter Ihb op
plechtigen t on h^t doodsvonnis af <*j> b»-val
dan aan den ger chtsdieunu:: mij teruj; in de
gevangenis te leiden
Dan h. paalde h:' den dag waarop hi t von
nis zou nitg.-voerd word-n Hij einrtn ie met
den gebruikelijken wensch »-Eu m i" God
zijne arme ziel genadig zijn Ik dank u.
Mvlord en ben u voor den vriendelijken wensch
erkentelijk, antwoordde ik en boog beleefd.
directe beheer op zich nam, kon de
fabriek niet langer dan twee jaar gaande
houden tegen het ei ide van 1882 moest
hij het opgeven, zijn onderneming mis
lukte geheel.
Verbeteringen in de fabriek troffen
geen doelde aanleg van gasleidingen
in de gemeente Baardwijk mislukte door
gebrekkig materiaal en samenstelling
een tweede opgraving bracht weinig
beterschap aan. De buisverbinding met
cement in plaats van looddichtig ver
oorzaakte groote verliezen aan gas in
den zomer, en in het natte seizoen
waren de buizen bijna dagelijks door
water afgesloten.
In de fabriek was het eveneens treu-
rig gesteld. De stokerij bevatte vijf
ovens, samen met dertien retorten, welke
te zamen nauwelijks zooveel gas afle
verden als thans één retort produceeren
kan. Onhoudbaarder toestand als deze
was moeilijk te denken.
Het, zuiverhuis, bestaande uit eene
ruimte van 20 M2 was van de meest
gebrekkige samenstelling. Van deze
inrichting een beschrijving te geven, zou
geheel misplaatst zijn.
Het terrein der fabriek was beneden
het winterpeil gelegen. Tengevolge
van den hoogen waterstand in den winter
van 1882/83 stond een gedeelte der
fabriek onder water de kolen lagen een
halve meter diep onder het water, ook
de verbindingsbuizen in het zuiverhuis
tusschcn de toestellen ondergingen een
zelfde lot. Dit lokaal werd dagelijks
leeggepompt om het geproduceerde gas
door die buizen te laten doorstroomen
de dichtheid dier buizen was evenmin
verzekerd.
De gaskolen moesten vooraf tegen de
rugzijde der ovens gedroogd worden,
alvorens hieruit gas te kunnen maken
eene ontijdige vergassing had daarmede
door broeiing wel eens plaats.
Onder zulke treurige omstandigheden
is door den tegenwoordigen directeur
op 11 December 1882 de leiding dier
zaak aanvaard
Het getal verbruikers was teruggeloo-
pen op 112 in Waalwijk-Besoijen, de
gemeente Baardwijk werd geheel prijs
gegeven. In het begin van den avond
konden zij van het gas gebruik maken,
doch het kwam meermalen voor, dat
Op deze woorden steeg een glimlachend en
afkeurend gemor uit de menigte, waarvan het
meeste deel mij genegen was. Ik werd in de
gevangenis teruggebracht. De dag waarop het
vonnis zou uitgevoerd wordep, brak aan en
mijne hoop op vrijheid was verzwonden
Iedere poging tot vluchten was mij onmogelijk
gemaakt daar ik gedurig ketens droeg. Em
delyk was het noodlottige uur geko, ien. D«
nCherift" en zijn geleiders traden mijne cel
binnen de ketens werden mij afgenomen en
ik werd naar het schavot gevoerd Eene over-
groote menigte volks was toegestroomd op
all r gezichten las ik medelijden en bij mijne
verschijning liep een gemor door de rijen der
toeschouwers.
Dicht bij het schavot stond het paard van
den Cherifl', door eenen man vasigehouden
dit bracht mij tot «en onmiddelijk besluit. Ik
zeide tot den beul dat ik e*ue aanspraak tot
de menigte wenschte te doen, wat mij ook
'oegirstaan werd.
Ik ging mij ver-- olgens aan den rand der
omheining stellen, boog mij voorover en wip
te mij, met ééuen sprong, op het paard. Btootte
den man die het vasthield op zijde, f-n rende
door de menigte, die rechtB en links uit een
stoof.
Eer men bewust was van hetgeen voorviel,
was ik op de groote baan. draaide mij inden
zadel om, stond groetend recht en reed dan
iu vollen galop vao daar weg
Dat voorval hield, naar ik latervernam.nl
de dagbladen bezig, bijzonder de uitheemsche
die schertsend het gebeurde verhaalden maar
zij voegden bij buune mededeeling zekere
bemerkingen die hunnen twijfel openbaarden,
ja, het feit schentn onmogelijk te achten. En
toch wss het geen verdichtsel, maar de loutere
waarheid. De beambten in hunne waardigheid
beleed igd, bleven niet lang onwerkzaam Men
achtervolgde mij :n v-1 n maar. als ervaren
rniter. had ik weldra w*i*r t.» ontsn.-pp n
Tot mijn a luk w«p mijn p f.t-i p»ach' c
ri]dnr; li m h-d il n. lil- rul i ted.yt'ii
N" nati vele pevar oi'siiipt 'i - -1'
pogingen en mo-it w i< t li oh in
h"t leven te b houd- n en onhek<-< d ie blijv.
bevond ik mij eind-lijk, ik weet niet hoe, aan
het ozde Heidehof, in de nabijheid van het
men zich moest behelpen met olielampen
of kaarsen. Met doortastende maatre
gelen kon onder een gedemoraliseerd
personeel de fabriek slechts gedurende
den winter in de behoefte van licht
voorzien. Op deze wijze kreeg de ge
meente andermaal de gelegenheid de
gasfabriek aan te koopen.
Op verzoek van Burgemeester v. d.
Klokken werd door den waarnemenden
directeur eene exploitatie-rekening en
begrooting voor aankoop opgemaakt.
Bij publieke veiling werd de gasfabriek
het eigendom der gemeente, met bij
rekening der onkosten voor de som van
f16065.
Op 1 April 1883 werd door de ge
meente de gasfabriek aanvaard. Bij
raadsbesluit was intusschen eene gas
commissie benoemd, bestaande uit de
heeren P. Quirijns, J. Timmermans Wzn.
en Th Hoftmans, terwijl als Voorzitter
werd aangewezen de heer P. v. Es,
wethouder. Tot directeur werd be
noemd de heer J. v- Dijck Jr. De
werkzaamheden dezer Commissie be
stonden hoofdzakelijk in overleg met den
Directeur plannen te maken welke leid
den tot de noodzakelijkste verbeteringen,
Door de gemeente werd eene leening
aangegaan ter voldoening der koopsom
en uitbreiding tot een bedrag van
f 20000, met eene jaarlijksche aflossing
van f 1000. De gasprijs bleef gehand
haafd op 12 ct. per M8.
In hetzelfde jaar is daarvan voor ver
nieuwingen in de fabriek besteed f 3800
en daar in 1884 het noodzakelijk geacht
werd eene grootere hoofdbuis vanuit de
fabriek aan te leggen naar de Groote
Straat en een stadsdrukregulateur te
plaatsen, waarvan de kosten bedroegen
f 2500 moest het tekort op de leening
gevonden worden uit de exploitatie
winst. Op dezelfde wijze werden de
eerste tien jaren de exploitatie-winsten
voor noodzakelijke uitbreiding en ver
nieuwing bestemd, als aankoop van gas
meters, plaatsen van lantaarns en aanleg
v?n leidingen. De gasprijs was intus
schen gebracht op 9 ct. per M8.
Door grootere gasafname bleek in 1893
dat de gasberging te klein was gewor
den. Na onderzoek naar de capaciteit
der fabriek door den heer D. v. d. Hout,
directeur te Utrecht werd door den
ouderlijke dak I
Het was eene onweersnacht, en ik besloot
dien nacht in het oude Heidehof door te brengen
Ik stapte het gebouw binnen en liet mij op
den grond nederzinken. Aanstonds was ik in
een diepen slaap gedompeld. Daar werd ik
door de zeeroovers ontdekt, welke te dien
tijde hunne vergaderingen in het Heidehof
hielden. Er was met veel welsprekendheid an
mijnen 't wege verdacht om menschen, dij, als
ik, met iedereen afgebroken hadden, wien
niets dan de dood overbleef, Ie overtuigen,
dat mijn wensch, een der hunnen te te worden
oprecht was. Hun ongebonden, onbeteugeld
leven lachte mij toe.' zij aanvaardden mij en
na den dood van hunnen aanvoerder, werd ik
als hun hoofdman aangesteld
De Waternymph (de naam van ons schip),
en hare bezitting was weldra de schrik der
hai ile)s<chepHn. B-loonjuger werden voor onze
gi-vangf-nn- mmg beloold, raear wij spjtt-n met
die pogingen en met onze snelzeilend* *bng"
en van onze bemanning, beslaande nit lieden
van alle natiën, hadden wij Biets te vraezen
Somtijds liet ik bet bestuur van het schip
naD mijnen luitenant over, en zocht allerhande
manieren, onkenbaar vermomd, naar avonturen
Bij eene d-zer tochten vond ik Sy 11a en hare
grootmoeder Ik bracht haar naar het Heidehof
waar zij tot onze laatste zeereis bleven.
Joris zwi eg eene vijl Wnt hij nog z ggen
moest kon hem moeilijk uit de Keel Elsie
schonk hem een glas water, dat hij haastig
uitdronk en dan ging bij voort in zijn verhaal.
En nu komt het belangrijkste, het treu
rigste deel mijner geschiedenis een levens
tijdstip, dat ik onmogpjijk vergeten kan en
dat mijn ziel het meest gefolterd reeft.
Zekeren keT verliet ik mijn schip en reisde
paar Zuid Frankrijk in een klein dorp De.
nangeu'invii raam. kapitein N hup was al te
r h- k«nd. n ik durst h. t -t wn r mij
onder dien «mm ir. i> t 1
U |d -
J.CIiUlg gemuit
Kort na miin** aankomst, was het hoogfeest;
een groote proctssie had plaats. De jonge
huidigen directeur een plan opgemaakt
tot verbouwing van het zuiverhuis, een
nieuwe gashouder te doen plaatsen en
tot het bouwen van een directeurswo
ning, welker bouwkosten te zamen ge
raamd werden op f 2800. Hiervoor werd
eene leening aangegaan op dezelfde
voorwaarden als de vorige, nadat deze
geheel zou zijn afgelost. Onder deze
begrooting was aangenomen de onder-
handsche aankoop van den voormaligen
Begijnenpad, waarop de directeurswo
ning en gashouder werd gebouwd.
Al deze werken kwamen in den loop
van 1894 tot stand. Vanaf de overname
der fabriek door de Gemeente, hadden
afwisselend na den dood van den heer
Van Es in Maart 1886, de Heeren Th.
Hoftmans en Jud. Timmermans Wzn als
Wethouders en Jhr. van Grotenhuis als
Burgemeester het voorzitterschap bekleed.
De gasprijs was in 1894 op 8 ets. per
Ms gebracht. Door hooge kolenprijzen
moest deze echter weer terug gebracht
worden op 9 ets. en bleef gedurenda
een paar jaren gehandhaafd.
Het gasverbruik bleef tot 1898 onge
veer stationair, het gasgloeilicht was dooi
het zuinig gasverbruik en veelvuldige
toepassing daarvan de oorzaak.
Intusschen had weder een verwisseling
vtan Burgemeester plaats, meermalen
stond de directie en commissie tegen
over de zienswijze van het nieuwe Hoofd
der Gemeente.
Op het einde van 1898 kwam de al-
gemeene Electriciteits Maatschappij met
een aanvraag tot aankoop der Gemeente
Gasfabriek en deze om te zetten in eene
electrische centrale, hetgeen echter door
de Commissie werd van de hand gewe
zen. Evenzoo kwam de maatschappij
Kramer Aarts met een zelfde doel,
niet om electrisch licht te leveren doch
blaauw watergas. Daar er sedert April
1901 geen Commissie meer bestond
vVerden de zaken door den directeur
direct onder toezicht van Heeren Burge
meester en Wethouders behandeld.
De Raad benoemde andermaal eene
commissie, ditmaal met het doel den
finantiëelen en technischen toestand aan
een naauwkeurig onderzoek te onder
werpen.
Deze commissie van onderzoek bestond
uit de Raadsleden Th. Hoffmans, J. v.
meisjes van het dorp, gansch in 'twitgekleed
het hoofd met prachtige bloemenkransen ver
sierd en brandende kaarsen in de handen
dragende, gingen voorsan en zongen de litanie.
Het was verrukkend om te aanschouwen.
Nauwelijks was de ommegang genaderd, of
mijne oogen vielen op een meisje, zoo bemin
nelijk, zoo onschuldig 1 Nog nooit herinnerde
ik mij zoo'n vrouwenbeeld aanschouwd te
hebben. Ik bad vele streken van het zuiden
en het noorden doorgereisd en nergens had
ik zoo'n liefelijke verschijning ontmoet. Ik
wil u het beeld van het bekoorlijke meisje
niet beschrijven, Elsie, want ik kan geene
woorden vinden om hare schoonheid af te
schilderen Een blik iu hare hemelsblauwe
oogen was voldoende om haar beeld in mijne
verrukte ziel te prenten.
Gedurenden den dienst, die op den ommegang
volgde, had ik imm'-r den blik op haar ge
vestigd. Mijn hart klopte van verrukkiDg als
zij vóór het altaar stond, de handen gevouwen
de oogen neergeslagen een waar Engel beeld.
Eens, toen baar oogen gedurenden den znnf
op mij vielen, begroetts mijn blik den hsren,
die verwonderd op mij rusten bleef, en weldra
sloeg zij de oogen neder, terwijl een hevig rood
har wangen beroosde.
Ik endervond weldra door mijn vragen dat
haar naam Adeline waszij wns wees en
woonde in h^t dorp met bare grootmoeder,
Anna Weil. Adeline's ouders waren eens zeer
wel esteld zij ha Iden diensvolgens hunne
dochter eene opvoeding geschonken, waardoor
zij hare gezellinnen ver overtrof.
Na den dood harer ouders, nam de groot
moeder haar bij zich en hier. als ik Adeline
de eerste maal zag, was zij slechts zestien
jaar oud
Ik zal u niet ver' alen hoe onze harten tot
-'lknnd> r kwam.n Enk«l wil ik u z gg»n dat
wij .'Vm 1 i f r b in li- ik h' er me* al
(Wordt vervolgd.)
