Tweede Blad. Gemeentefaadsvefgadefirigen I>e grensscheiding tus- schen Holland en Brabant van 1388. DE OORLOG. NUMMER 65. ZONDAG 13 AUGUSTUS 1916. 39c JAARGANG. in. Laat ons nu de verklaringen vao den tweeden getuige met de zijnen gehoor verleenen. Jan van der Zijtwindc met zynen ge nt ynen ende outste buy eren van der Zijt ivinde tuychden ende seyden byden eede, die *y daer deden, alze dat zij altoos hadden horen seggen van haren vaderen, vorvaderen en de ouderen dat die pael- fcheydinge tusschen Holland ende Brabant gaen soude vander borchttot op Wagen- btrch toe, in aire manieren als Willem van Besoeyen met synen buyren getuycht ende geseyt hebben. Oeck soo seyde een man uten ambockt van Zijtwinde, dat hij gesiën heeft die schapen schutten van mijns Heeren wegen van Hollant, van zijn boden, opt veen voorschreven. De bedoeling van dit laatste is, dat deze getuige meermalen gezien had, dat de Hollandsche boden de op de Brabantsche heide tehuisbe- hoorende schapen die over de grenzen dus op een anders grondgebied, n.l. op het veen onder Sprang en Zuidewijn, waren geloopen of verdwaald, oppak ten, schutten en voor goede prijs ver klaarden, ten voordeelevan den graaf van Holland. Een bewijs dus, dat daar het gebied van dezen laatste begon. Oec soo seyde som lude uyten ambacht vander Zijtwinde, by den eede die zy gedaen hadden, dat sy haren ouders hebben horen zeggen, doe die paeIscheydingen tus schen Hollant ende Brabant gedaen was, dat opten koeberch een bonte koe. gevollet met hoye, gebraden wort, ende doe zy gebraden was, doe wert zy ge de Ut ende gegeven allen den genen, die daer waeren in gedeincktnisse der p ae Is chey dinge. De volgende getuigen Peeter van Nederveen, Jan van Tilburch ende die schoute van Cleyne ende van Grote Was- pycke verklaarden, dat de getuigenis van Willem van Besoyen de waarheid was, en dat de grens niet alleen tot op het kasteel van Stry en liep, maar wel bepaaldelijk, dat dat huys tot Stryen, dat men dat huys tot Oesterhout hyetstaen soude eendeels in Hollant ende eendeels in Brabant. De grenslijn ging derhalve zooals ik reeds hier boven heb opge merkt dwars door het kasteel van Oosterhout heen. 3) Jan die blonde, Heer van Waalwijk, uit het doo-luchiig Huis der Br e dor ode" s, tuychde dat hij plach te womnmit zijnre moeder tusken den Roeden Biezen ende Hormans Putte, ende dat doen ter. tijt de Hollanders die koyen4) en die schapen te schutten plagen opt moer 5), dat heer Pauwels 6) nu aan hem treckt, ende voerden die beesten van danen ende haelden die thyende van danen. In alle mij bekende geschiedkundige werken over Brabant, o.a. die van Van Oudenhoven en Schutjes, wordt wanneer er van Waalwijk gerept wordt gezegd, dat daar nimmer een kasteel heeft gestaan. De bovenstaande aanhaling uit mijn handschrift logenstraft echter die bewering, dunkt mij, geheel. Er heeft wel degelijk ooit al moge het enkele eeuwen geled;n zijn - een adellijk slot gestaan, en zeer vermoedelijk heel dicht tegen het Loonsche grondgebied, dus tegen den Meerdijk aan. Dit wordt nog bevestigd door een verlijdbrief van 15 Mei 1379, berustende op het Rijks Archief te 's-Boscb, waarin R e y n o 11 Heer van Brederode en van G e n p, Lambrecht Milling, ridder, ver lijd met zijn kuis te Waalwijk, met weg en land, onder voorwaardedat dit altoos zijn (n.l. Reynoltsopen huis zal blijven.7) Laat ons nu zien, wat de overige ge- tulgen nog te zeggen hadden. De schout van Reamsdonk, die buy er en van Sgra- vetnoer en Ar ent Wiskaert, ambachtsheer van Stanthazen, getuigden hetzelfde, wat Willem van Besoyen reeds verklaard had. Bovendien getuigden nog andere ingezetenen van Stanthazen, benevens Willem van Driemylen en Almonde, Gerrit Boot, richter van Dubbelmonde, die buyren van Twintich Hoeven ende die buyren van Wieldrecht: dat zy altoos gehoort hadden van haren vaderen, vorvaderen ende ou deren, dat die paelscheydinge gaen soude van Wagenberch ree recht op Auskercke inder Marcke, gaende uuten Verkerbousch ende van dan ree recht opten 01 van Hazendonc. Verder wordt de grensschei ding in mijn handschrift niet aangegeven. Het hier aangehaalde is weer vrij duister. Nemen wij evenwel een goede oude kaart van Holland ter hand en ver gelijken wij daarmede ons handschrift, daa zien wij, dat de grens van Wagen berg af tot aao Hazeldonk aan de Mark in zuidwestelijke, soms zuidelijke richting voortliepvandaar vormde de Mark tot op eene lengte van een uur de natuur lijke grens vervolgens boog de gr.-ns lijn zich noordwestelijk of noordelijk om, een half uurtje ten westen van Klundert blijvende, tot In het Hollandsch Diep. Het ganscbe land van Heusden en Al- tena,de geheele Langstraat, met uit zondering van Gansoijen,8) Waalwijk, Drunen, Nieuwkuik en het Bossche Veld die tot Brabant behoorden Geer- truideoberg en Omstreken, Hooge- en Lage-Zwaluwe, het land van Zevenber gen en Klundert, al de genormde land streken, benevens 's Gravemoer, vormden met Holland één geheel. Vreemd is het, dat in mijn handschrift hetwelk toch blijkbaar een geheel en geen fragment Is, geen gewag wordt ge maakt van de grenzen van Holland en Brabant oostelijk van Waalwijk. Vermoe delijk zal daar reeds vroeger, n.l. in de jaren 1314 of 1326, de grens precies zijn vastgesteldgeworden. Volledigheidshalve ben ik dus verplicht hierbij te voegen, dat de Hollandsche grens bij Baardwijk een wigvormige insnijding in Brabant maakte, zoodat de Meerdijk ten Zuiden van Baardwijk, in de 17de eeuw vaak Melkdijk of Hoevenaarsdtjk genoemd, tot over eeae lengte van een halt uurtje de grens vormde tusschen meergemelde gewesten. Baardwijk lag dus in Holland. Mea bedenke daarbij wel, dat de Baard wijksche Overlaat, die ook thans zijne beteekenis heeft verloren niet be stond deze dagteekent pas van ruim het midden der 18e eeuw. Waar vóór het graven van het afwateringskanaal van 's Bosch naar Drongelen de zomer- kade in dien Overlaat lag, daar liep de Meerdijk of Melkdijk, als onderdeel van den Hollandse/ten dijk, dóór tot aan den tegen woordigen DrunenschenNieuw- kuiksc'aen—Vlijmenschen dijk, vroeger veelal en ook thans nog op een enkel punt Heydijck geheeteD. Uit een groot aautal, onder mtine berusting ziinde be scheiden, blijkt, dat de Melkdijk in de 17e eeuw en bepaaldelijk tusschen de jaren 1660 en 1670 een kritieke plek was voor Baardwijk, Waalwijk, Besoijen, Capelle en Waspik. Haast ieder jaar in de eerste plaats natuurlijk bij zeer Koogen waterstand rondom 's Ilerto- genbosch kwamen sommige Ingeze tenen van laatstgemelde stad met hunne vaartuigen voor dien dijk, met de min der edele bedoeling dezen door te ste ken en dan zat Lelden ik bedoel de-Lnngsfraat westelijk van Drunen in last. Nacht en dag werd er dan ge waakt om dat doorsteken te bele'ten, niet alleen door Ingezetenen van dc be trokken gemeenten, maar ook door krijgs knechten. I0) Daarbij kwam nog, dat de magistraat van Raamsdonk om bet water af te keeren, dat jaar op jaar vanuit de Langstraat dat dorp kwam bedreigen in 1661 een koogen af- weerdijk beproefde te leggen. De toen malige secretaris van Baardwijk, A. van den Hovel, werd in genoemd jaar en volgende jaren wat menigmaal naar Den Haag afgevaardigd, met den last van de Staten van Holland een besluit uit te lokken, waarbij het aan die van Raams donk zou verboden worden gemelden afzveerdijk op te werpen. Hij werd daarbij steeds krachtig gesteund door Joncker Nuyssenborch, Heer van Zuide wijn. I2) Bij Drunen maakte de grens tusschen Holland en Brabant weder een tamelijk groote bocht naar het Noorden, zoodat evengenoemde plaats en Nieuwkuik l3) in Brabant bleven liggen, terwijl Elshout, Vlijmen en Engelen in Holland lagen. Ook Engelen lag in Holland. De tegen woordige Vlijmensche dijk vrpeger Hollandsche dijk genoemd, als een voortzetting van den diik bezuiden Sprang en Capelle die zich voor het graven van den Nieuwen Maasmond (Verlegde Maas) bij Hedtkhuizen met den Maasdijk ^ereenlgde, liep in vroeger eeuwen door tot Engelen en vormde de grenslijn tusschen Holland en Brabant. Van Engelen af was de Dleze de natuur lijke grens tusschen meei gemelde ge westen. Al de bovengenoemde landstreken in het Noorden begrensd door het Hollandsch Diep, den Biesbosch, de Maas en de Dieze en in het Zuiden door den H o 11 a n d s c h e n D ii k die in vorige eeuiuen tot Holland behoorden, zijn, gelijk niet algemeen bekend is, pas in de igde eeuw, bij de grondwet van iS/j, voorgoed bij Noord-Brabant getrokken. Besoijen. J. V. D. Hammen NlCZ. Aanteekeningen. Hiermede zal bedoeld zijn het kas teel van Oosterhout. 3) Op de kaart van Cornells Schilder (1537), berustende op het archief van Dordrecht, wordt Groot- Waspik aange geven als grenzende aan Raamsdonk, en groot 941 bunders en Klein- Waspik als grenzende aan Capelle, en groot 648 bunders. 3) Het kasteel van Oosterhout (Huis te Stryen) bevond zich ruim een half uur ten Noorden van Oosterhout. De gemeente Oosterhout lag dus geheel in Brabant of liever 1q de baronie van Brc da. 4) Dat zijn koeien. 5) Op een gedeelte van dat »moei« is Sprang gebouwd. 6) Dat was heer Pauwels van Haes- trecht. Heer van Loon-op-Zand.. 7) De juiste plek, waar het kasteel van Waalwijk heeft gestaan, kan nog niet be«t bepaald worden. 8) O danks het fel', dat het grond gebied der hooge heeilijkheld Gansoijen zich ten Noorden van het Oude Maasje uitstrekte, lag die plaats in Brabant. Bij de haardtelllog, in 1526 op last van Karei V in Brabant geschied, moest zij behoorlijk haren Taxt betalen. 9) Uit de dorpsrekeolng van Besoijen over 1661 Item den borgemeester een peerd naer Cappel ende Wasbeeck (Was pik) gesonden om assistentie, doen den allarrn was van 't doorsteecken vanden Melckdijck, ten tyde doen die van den Bosch aldaar met schuyten waren geweest. 10) Zelfde rekening als bij 9Item soo hebben de coorperaels soo nu ende dan in verscheyden reystn verteert, als sy haer volck gecommandeert hadden op de wacht vanden Hoevenaersdijck Zelfde rekening als bij 9 Item den borgemeester aan den secretaris van Bard- wijck, alsoo de geruchten ginghen, dat tot Raemsdonck eenen hooghen dijk ge le echt soude worden, tot dyen eynde den gemelten secretaris naer Den Hag he ge- committeert, om selve te stuyten. 1J) Zelfde rekening als bij 9: Den 7den Juli den borgemeester neffens de gelycke dorpen aen Jor. Nuyssenborch onsen quote bygeleydtr om inden Haghe te solliciteren ende tegen te staen, datter geenen dijck tot Raemsdonck en soude worden geleydt. I3) Niet heel Nieuwkuik lag in Bra bant. Het daaronder behoorende Honds- oird (Onzenoord) lag in Holland. SPRANG. Openbare vergadering van den raad dezer gemeente op Donderdag 10 Aug des middags ten 2'/j uur. Voorzl'ter Edelachtb. heer Meijer. Ongeveer 2,45 uur opent de Voorzitter de vergadering afwezig zijn de heeren Haverhals en Maijers. De notulen der vorige vergadering worden na voorlezing onveranderd goed gekeurd en vastgesteld. AAN DE ORDE Vaststelling rekening 1915. De Jong. Namens de commissie kan ik mededeelen, dat de rekening is on derzocht en in orde bevonden, waarom wordt voorgesteld de rekening vast te stellen zooals die is aangeboden. Wordt met algemeene stemmen vast gesteld op eeo bedrag aan ontvangsten van f 10471,907a, aan uitgaven van f 10588,65, zoodat de rekening meteen nadeelig slot van f 36,727a sluit. 2. Voordracht Zetterscollege. Worden benoemd tot le candidate! de heeren F. M. de Jong en J. Nleuwen- huizen en tot 2e candidaten de heeren L. Rijken en G. L. Vos. 3. -Benoeming vao een grafdelver. Voorzitter. Met 1 September is hi; aan de beurt van aftreding, want hi; wordt altijd maar voor een jaar benoemd. Met algemeene stemmen wordt H. C. Maijers hierna benoemd tot grafdelver. Voorzitter. Zoojuist is nog ingekomen een verzoek van den telefoonhouder en de plaatsvervangster daarvan om ver hooging van salaris wegens de drukke werkzaamheden. Aangezien het echter pas is ingekomen stel ik voor dit ver zoek aao te houden tot een volgende vergadering. Rijken. Wanneer worden de wegen in Sprang verbeterd. Van der Hoeven. Die zijo al verbeterd. Rijken. Is er al grint om met den herfst te gebruiken. Voorzitter. Daar is niet aan te komen. Rijken. Ik heb in de polder in Raams donk mooie grint gezien. Voorzitter. Ik heb het den heer Wij- nands zelf ook hooren zeggen dat er niet was aan te komen, daarom hebben ze de gaten in de Hoogevaart te Vrij- hoeve-Capelle met makadam gestopt. Hi heeft ons toen nog een adres opgegeven, Vrijland uit Utrecht, maar ook die heeft niets meer. Wij zullen nu nog probeeren om met Nieuwjaar wat te krijgen. Er is in den laatsten tijd genoeg opgekomen. In 1915 40,000 KG. en dit jaar 60,000 KG. Was de steen fijner geweest dan zou dat beter voor de wegen zijn, doch daar is nu eenmaal niets aan te doen. Wij laten nu de stukken, uit een zuinige heidsoogpunt, maar bijeenrapen om later weer te gebruiken. De schilvers is echter niet veel meer. Van der Hoeven. Het is allemaal mooi om de wegen goed te onderhouden, maar men moet ook eens aan de beta ling denken. De Hoofd. Omsl. is al met f 600 verhoogd en nu zal die nogmaals met f 600 moeten worden verhoogd, als 't althans daar nog maar bij blijft. Er komt nog bij, dat het een van da beste wegen is uit den omtrek. In Capelle is hij beter, maar in Viijh.-Cappel slechter. Rijken. In de Heistraat is hij vee' in beter. Voorzitter. Als het na) weer wordt, dan is hij daar waar de paarden loopeo, door die schilvers wat slechter dan de leistraat, anders Is hij goed. ï>RiJken. De buitenwegen zijn'ook niet mooi. Voorzitter. Op het oogenblik wordt alles door de militairen stuk gereden. Maar we zullen die ook eens na laten zien en hier en daar wat zand op brengen. Van der Hoeven. Buiten de mobili satie zijn de wegen goed, want ze worden niet bereden van beteekenis. Vos. De Sprangsche pad Is ook ver beterd, maar nu is ze weer door de militairen stuk gereden. Voorzitter. Wij zullen in het voorjaar weer wat er aan doeo, want nu gaat het niet meer, daar al het geld reeds is uitgegeven. Niets meer aan de orde zijnde en nie mand meer het woord verlangende, sluit de Voorzitter de% vergadering. BESOIJEN. Openbare vergadering van deu raad dezer gemeente op Donderdag 10 Aug. des avonds ten 57a uur. Voorzitter Edelachtbare heer C. G. Verwie». Ongeveer 5,45 uur opent de Voorzit- er de vergaderingaanwezig zijn alle leden. De notulen der vorige vergadering worden na voorlezing onveranderd goed gekeurd en vastgesteld. AAN DE ORDE: 1. Ingekomen Stukken. a. Proces verbaal van kasopneming d d. 1 Juli waaruit bleek dat de boeken ordelijk en regelmatig zijn bijgehouden en het dlenov-ieenkomend bedrag f 1219,92 in kns aanwezig was. b. Schrijven van het Hoofdbestuur der Nederl. Bond van Gemeente Veldwach ters, houdende het verzoek om de veld wachters eene duurte to .-slag te willen verleenen. Voorzitter. Wij hebben dit reeds de voorlaatste vergadering gedaan. Both. Hoe hoog is .het eigenlijke salaris. Voorzitter f 450 Both. Dat is ook veel en veel te weinig Als van Liempt hier eens weg gaat zal men voor dat geld geen andere krijgen Broeders. Bij een oproeping kan dan zeggen zooveel hiervoor en zooveel daarvoor, behalve zijn salaris. Voorzitter. Hij heeft nu f25 duurte toeslag gekregen. Both. Ik zou het veel reëeler vinden Indien wij zijn salaris op f 500 zouden brengen en dan geen toeslag. In Waal wijk hebben ze een oproeping gedaan voor f 500 en daar hebben ze er geen voor kunnen krijgen, toen is het op f 600 gebracht moeten worden. Groenen. Men moet wel in het oog houden dat er daar niet zooveel bijbaan ijes zijn als hier, dat zal nogal veel schelen. Klerks. Men moet Besoijen niet ver gelijken met Waalwijk maar met Baard wijk, daar zijn twee veldwachters en die verrichten er nog nachtdienst bij, en 't geheel ge n toeslag. Broeders. H t komt er niet op aan waar het salaris van daan komt, als het maar hebben. Both. Men moet ook in aanmerking nemen dat van Liempt zijn vrouw er ook voor moet werken n.l. de school onder houden. Klerks. Daar worden ze toch voor be taald. Hij heeft voor Besoijen een reuzen salaris. Voorzitter. Hij zal alles bijeengenomen f700 hebben. Klerks, f 700 veeleer f 1000 met zijn huis medegerekend. Both, f450 is om zoo te zeggen ook maar een schooiers-salaris. En wat is nu een duurte-toeslag van 5 nu alle levensmiddelen zo© vreeselijk duur zijn. -Broeders. Ik zou het niet doen, het is genoeg. De Greeff. Het Rijk ,gaat niet eens voor. Dat verleent ook geen duurte- toeslag. Voorzitter. Ik zou de duurte toeslag op f 45 brengen, dan wordt het ook f 500. Klerks. Hij heeft toch geen reden tot klagen en heeft dat ook niet gedaan. Both. Hij heeft dat niet gedaan maar zoover moet men het ook niet laten komen. Voorzitter. Ze moeten niet klagen daar moet men voor waken. Both. Indien de raad niet genegen is zijn salaris te verhoogen, dan stel ik voor de daarte-toeslag van f 25 op f 45 te brengen. Voorzitter. Hem dit jaar dus f 45 geven. Both. Ja. Klerks. Daar ben lk op tegen. Ik zou het van geen terugwerkende kracht laten zijn. Groenen. Dat zou lk wel, anders is het zoo erg krenterig. Voorzitter. Bij de Provincie hebben ze ook allemaal verhooging van salaris gehad en binnen kort krijgen ze het weer. Alles is ook veel duurder. Groenen. De loonen van alle werklie den zijn verhoogd. Klerks.* Hij zelf vraagt er niet eens om en nu gaan w© zoo maar over (45 in ze beschikken. De toestand der financiën is zoo rooskleurig niet. Broeders. Het Rijk is nog niet voor gegaan. Groenen. Wij kunnen er beter een meer geven dan het Rijk dat dan het sr- laris van duizenden moet verhoogen. Broeders. De duurtetoeslag op f 45 brengen kan wel, maar toch geen ver- hooglog van salaris. Het voorstel van den beer Both, om de toeslag te verhoogen tot f45 in om vraag gebracht, wordt met 6 tegen een stem aangenomen. Tegen stemde de heer Klerks. Voorzitter. De Gezondheidscommissie teelt de begrooting ingediend en daaruit blijkt dat Besoijen als aandeel f 71,28 moet bijdragen, dat is f 1,28 meer dan een vorig jaar en komt omdat het zie ntal is vermeerderd. 2. Vaststelling der gemeenterekening - 1915. Na voorlezing van alle posten blijkt dat de ontvangsten hebben bedragen f 12406,39 en de uitgaven f 11242,237a, zoodat er een goed slot Is van f 1164,137a- De Voorzitter merkt op dat er een geldleening Inzit van f 1000. Zonder discussie wordt d« rekening vastgesteld. 3. Voordracht Zetterscollege wegens periodieke aftreding van de heeren Broeders en W. Klerks. lot eerste candidaten worden gekozen de heeren W. Klerks eu Broeders en tot tweede candidaten dc heeren H. v. d. Mcijs en Chr. Klerks. 4. Benoeming lid Burgerlijk Armbe stuur wegens overlijden van den heer A. Blok. Op de voordracht zijn geplaatst de heeren A. Blok en M. Holster. De uitslag der stemming was dat de heer A. Blok werd gekozen met 5 stem men. De heeren M. Holster en H. v. d. Meijs verkregen ieder 1 stem. 5. Vaststelling verordening volgens a*t. 178 der Gemeentewet. Conform het voorstel van B. en W. wordt besloten. 6 Ontwerp militaire politieverordening. Van den geaeraal-majoor. commandant van de linie, is een verordening inge komen houdende het verzoek te willen mededeelen of daartegen bezwaren be staan. Na voorlezing wordt besloten te be richten, dat tot vaststelling daarvan geen bezwaren bestaan. 7. Vaststelling der armenrekening over 1915. Wordt vastgesteld op een bedrag aan ontvangsten van f 1206,887s co aan uit gaven van f 1096,747a» zoodat er een goed slot is van f 110,147a- Hierna gaat de raad over in geheim comité ter behandeling van 8. Reclames Hoofd. Omslag. De gevechten in Wolhynië. Russische vooruitgang in Z.O. Galicië» Ten noorden van het Wolhynische front krijgsbedrijf van weinig belaag. Hindenburg meldt allereerst actie van Dultsche torpedobooten in de Oostzee, op de Noordkust van Koerland, waar Russische zeil- en stoomschepen ver dreven werdeo, vervolgens? een mislukte poging der Russen om bij Frledricbstadt over de Duna te komen. In het meren gebied vindt de Duitsche staf sterke patrouillegevechten der vermelding waard. Lulden deze misschien een nieuw offensief in tusschen Wlsniëf en het Na- rotsjmeer? Tusschen Smorgon en Bara- nowltsjl is nog steeds het geschut in actie een aanval der Russen bij Skro- bowa had geen succes. Levendiger is het weer toegegaan op het gevechtsterrein, zuidelijk van de Ptlpet. Langs het heele Wolhynische front hebben de Russische strijdkrachten weer aangeduwd tegen de centrale linies volgens Berlijn en Weenen zonder resul taat. met eenig succes op het zuide lijkste deel tegen de Galicische grens aan, zegt Petersburg. De centrale legerberlchten melden, dat de Dultsch-Oostenrijksche linie den stormloop weerstond zuidelijk van Sto- bochwa, In de bocht van de Stochod, die op gelijke hoogte met Kowel ligt, verder in de kniebocht bij Kachowka, waar de Russen al zeer roekeloos met hun menschenmateriaal omgesprongen zouden hebben, even noordelijk van de spoorlijn KowelLuck langs de'Stochod, noordelijk van Kiselin tusschen de be- neden-Stochod en de Styr (door de Duitschcrs de gevechten westelijk van Luck genoemd), en ten oosten van Swinioechy, waar de Russen een Oosten- rijksche loopgraaf veroverd en 600 man met 13 officieren gevangengenomen zouden hebben. Westelijk van Luck eischen daaren tegen de Centralen een overwinning op, die bun 350 man opbracht. Bij Zalocze,' ten zuiden van Brody aan de Seretb, waar de Russen op 't oogen blik zich weer tot een defensief schijnen te bepaleD, is het aantal gevangen Rus sen tot 12 officieren en 966 man ge stegen. Voor de Russische communiqués ligt het zwaartepunt van den strijd nog in Z.O. Galicië. Het Russische avondbe- De Echo ran het Zuiden.

Kranten Streekarchief Langstraat Heusden Altena

Echo van het Zuiden | 1916 | | pagina 5