Nummer 80.
Zondag 8 October 1916.
39e Jaargang.
Tweede Blad.
Reclame.
aiWWS ÏÏÏT I1ÏÏSS3I.
Bronnen van onderzoek,
hoofdzakelij k Noord-
Brabant betreffende
Onzelfzuchtig
NIEUWS UIT KAATSHEUVEL.
i.
Id het algemeen kan men zeggen, dat
voor d.n onderzoeker twee hoofdbronnen
van onderzoek openstaan geschreven en
gedrukte stukkenDe laatstgenoemde
soort van bescheiden zijn voor den na-
vorscher en geschiedenis-beoefenaar na
tuurlijk van onschatbaar belang en geluk
kig overal en voor iedereen bereikbaar.
Standaardwerken, op velerlei gebied, be
rustende in unlversitelts-, genootschaps-,
klooster- en stadsbibliotheken, kunnen
door een ieder met weinig moeite en
geringe kosten geraadpleegd worden.
De universiteitsbibliotheek te Leiden b.v.
g?eft aan iedereen de gelegenheid met
haren boekenschat kennis te maken elk
werk, zoo het aanwezig mag zijn, wordt
den belanghebbende op schriftelijke aan
vraag voor dea tijd van een maand toe
gezonden, ja de bibliothecaris luikt de
oogen, als de aanvrager het bedoelde
werk eenige weken langer onder zijne
berusting durft houden.
Misschien kan men veilig-, aannemen,
dat de meeste standaardwerken op veler
lei gebied vrij betrouwbaar zijn ik kan
dat niet zoo best beoordeeleu.
Werken op het gebied der geschie
denis geschiedenissen van steden, dor
pen, kerken, kloosters, waterschappen
e.a. zijn niet altijd betrouwbaar,
al hebben zij ook eeuwen lang een roep
^a'n vermaardheid gehad. Dikwijls vindt
dit zijn grond hierin, dat de schrijver
niet genoegzaam beschikte over strikt
betrouwbare gegevens; echter komt het
ook menigmaal voort uit eenzijdigheid,
slordigheid en naschrijverij.
Over de geschiedenis van Breda be
staat een vrij vermaard werk, dat van
Van Goor, royaal van uitvoering, met
mooie ea talrijke platen eu platte-gron-
den. Door een ieder, die met de vroegere
toestanden van de stad en baronie van
Breda op de hoogte wil komen, wordt
dat werk geraadpleegd. En ik mag niet
ontkennen» dat het, wat zijne betrouw
baarheid betreft, op vele plaatsen ook
onze waardeering verdient. Toch mag dé
onderzoeker, wil hij een helderen en
juisten kijk op dien vroegeren toestand
hebben, zich met de bestudeering van
dat werk alleen niet tevreden stellen
hij dienst broodnoodig de geschteven
bronnen te raadplegen
Door het Belgische senaatslid g r a a
Théodore de Renesse af
stammeling van dea bekenden heer Jan
van Renesse, die in het begin der 14de
eeuw in dea zoogenaamden „sporenslag"
het leven liet werd mij, eenige jaren
geleden, een onderzoek opgedragen naar
de lotgevallen der Renesse's in
Brabant en in het bijonder naar de ge
schiedenis van hua oud stamhuis „het
Huis van Renesse", of, gelijk het ge
meenlijk genoemd werd, ,.het Huls van
Elderen" (de heerlijkheid Elder en,
in het land vaD Luik gelegen, behoorde
aan de Renesse's), staande in de 16de
eeuw onder de „reigerboomen", thans
de Reigerstraat te Breda.
Nu kan men in Van Goor lezen,
dat genoemd „huis" of kasteel lange
jaren een der grootste en, fraaiste ge
bouwen van geheel Breda was en dat
het in den loop der 16de eeuw door de
Renesse1s was gebouwd geworden. Wat het
curslet gedrukte betreet, hoe ten onrechte
Hadde Van Goor wat nauwkeuriger
de authentieke bronnen geraadpleegd,
welke voor hem maar voor het grijpen
waren, hij zou zulk eenen misslag met
begaan hebben l
Het ligt bulten mijn bestek meerdere
bijzonderheden omtrent het bovenge
noemde „Huis van Elderen" mede te
deelenin het Noordbrabantsche tijd
schrift „Taxandria" wordt zijne geschie
denis vermoedelijk binnen niet al te lan
gen tijd uitgegevenik wilde slechts
doen uitkomen, dat men bij het lezen
van dergelijke werken, als dat van Van
Goor, eenige omzichtigheid dient inacht
te nemen.
In het bovenstaande heeft de lezer
reeds tusschen de regels door kunnen
lezen, dat ik met „bronnen van onder
zoek" hoofdzakelijk op het oog heb
geschreven bescheiden of at chief stukken.
De oud-archieven ik bedoel die
van vóór 1812; na 1811 is alles nieuw-
archief kunnen gevoegelijk ia de vol
gende onderscheiden worden
1. Het Huis-ar chief van HM. de Ko
ningin, gedeeltelijk, wat de Nassauscke
domein-archieven aangaat, berustende
op het Algemeen Rijksarchief te 's-Gra-
venhage
2. Het Algemeen Rijksarchief
3. De tieD provinciale of Rijksarchieven
waarvan de depóts gevestigd zijn in de
hoofdplaatsen der onderscheidene pro
vinciën
4. Gemeente-archieven
5. Kerk-archieven
6. Abdij-en kloosterarchieven
7. Heerlijkearchieven;
8. Vniversiteits-archieven
9. Genootschaps-arschieven
10. Water schap s-archieven',
11. Notari'éele archieven.
De laatstgenoemde ziin niet het minst
belangrijk. Ze bestaan uit de zoogenaam
de „notaris-protocollea" dat zijn regis
ters, waarin zleh de minuten bevinden van
alle acten (testamenten, procuratlëo, at-
testatiën e a.), in vroegere eeuwen voor
de verschillende notarissen verleden. Zij
berustten tot vóór korte jaren grootcn-
deels op de verschillende rechtbanken
in doorgaans brandvrije depóts en
stonden onder .de hoede van een notaris,
door den Staat aangewezen, die de be
waarder der protocollen was. Vroeger
mochten deze registers slechts door en
kele bevoortechten en dan nog ma$r
voor een heel Idein gedeelte worden
onderzochtde wet verbood eenvoudig
dit onderzoek. Nu evenwel ook die pro
tocollen sinds eenige jaren voor onder
zoekers toegankelijk gestfld en meeren-
deels In de Rijksarchieven gedeponeerd
zijn, heeft het onderzoek naar vele we
tenswaardige zaken eene nieuwe en hoo-
gere vlucht genomen. Zoo zijn la den
laatsten tijd belangwekkende bijzonder
heden aan het licht gekomen omtrent
zestiende- en zeventiende-eeuwsche schil
ders en dichters en andere beroemde
en
mannen.
Tot de voornaamste bronnen van
onderzoek ook voor den genealoog
- behooren ongetwijfeld dn provinciala
of Rijksarchieven. Ia de hoofdplaats van
elke provincie bevlndc zich een gebouw,
het Rijksarchiefgebouzv genoemd, aldus
geheeten, omdat het Rijk in het begin
der 15de eeuw de daarin berustende
half-rechtelijke archieven der vroegere
schepenbanken, in zekeren zin, zich heeft
toegeëigend en ónder zijne hoede ge
nomen. Hierover echter later meer.
Aan het hoofd van zulk een archief
staat een archivariseen man, die uit
den aard der zaak vele kundigheden ea
bovendien het talent móet bezitten, om
met iedereen, ook met buitenlanders,
gemakkelijk te kunnen omgaat*.
Over het algemeen kan men zeggen,
dat de gebouwen, waarin de Rijksarchie
ven berustende zijn, degelijk en brandvrij
zijn. Het archiefwezen hier te lande heeft,
voornamelijk op het voorbeeld van
Duitschland, in de laatste 40 jaren ver
bazende vorderingen gemaakt, en men
kan veilig beweren, dat thans, wat het
zorgvuldig bewaren der oude registers,
charters en papieren betreft, ons land
een voorname plaats inneemt.
De voornaamste vertrekken in zoo'n
archiefgebouw zija natuurlijk de brand
vrije depotswaarin de archieven be
waard worden. Ze zijn van steenen ijzer
gebouwd. De 'verschillende verdiepingen
zijn door ijzeren vloeren van elkander
gescheiden. Deze vloeren zijn gevormd
door ijzeren ribbenwaarover dunnere
ijzeren platen en lattenop bepaalde af
standen vau elkaar, zijn vastgeklonken.
De vloeren zijn dus open en geven aan
den luchtstroom, van beneden, tot boven
aan het dak, vrijen doorgang Bij droog
weder worden de vensters de' depóts
steeds opengezet, om de buitenlucht
vrijen toegang te verleenen. die de
atmosfeer moet verfrlsschen en de droog
te bevorderen. Het plubiiek wordt in
deze depóts niet toegelaten, tenzij onder
gelelde van den archivaris of diens
plaatsvervarger.
In het voorste gedeelte van het ge
bouw, dat door stevige muren en ijzeren
deuren van de depóts is afgescheiden,
bevinden zich de kamer van den archi
varis, die van den chartermeester of
commies en de klerken, de sorteer- en
bindkamerde spreekkamer en het vertrek
voor de onderzoekerslederen bezoeker,
die bij den archivaris te goedernaam
en faam bekend staat en die natuurlijk
de bestaande reglementen stipt naleefr,
wordt vergunning verleend inzage van
het archief te nemen. En doorgaans is
de archivaris of de commies, die den
eerstgenoemde bij afwezigheid vervangt,
de hulpvaardigheid in persoon, die
Iedereen gaarne de noodige Inlichtingen
verschaft en, wat het onderzoeken aan
gaat, op den goeden weg brengt.
Wat kan men nu in zulk een Rijks
archiefgebouw vinden r
In hoofdzaak berusten daar, zooals
boven reeds met een enkel woord werd
aangestipt, de schepenregisters of sche-
penvestboeken van de verschillende plaat
sen der provincie. Gelijk vrijwei bekend
is had tot ongeveer 1810 toe iedere
stad en ieder dorp van ons Lnd hare
of zijne eigene schepenbankdit de vier
schaar spande. Gewoonlijk bestond zoo'n
>bank« uit zeven schepenen, gepresideerd
niet door den schout, maar door den
president-schepen de schout, die boven
dien veel iovloed kon doen gelden en
gemeenlijk zijne >commlssle> verkreeg
van den Heer der plaats, was in hoofd
zaak de uitvoerder der schepenvonnissen',
terwijl de secretaris, die ook de functien
van notaris mocht verrichten, wat vaak
wrijging tusschen deze ambtenaren te
weegbracht, alle acten, zoowel zuiver
rechterlijke a!s meer civiele, voor sche-i
penen verleden, inboekte in registers.
Zulk een register nu heet een schepen
register. Na 1812 zijn deze registers,
welke vóór dien datum in de .meeste
plaatsen van ons land in niet-brandvrijc
vertrekken berustten of s jms zich ten
huize van den secretaris' bevonden, onder
invloed van Napoleon s wetgeving naar
de algemeene bezv aarplaats en overgebracht.
Een gulden maatregel 1 Ware dat niet
geschied, dan zou bijvoorbeeld van het
verleden van Waalwijk, om slechts ééne
plaats te noemen, zoo goed als niets
meer te vinden zijn. Dan zouden In 1824
niet alleen de doop-, trouw en begrafe
nisregister.r,1) maar ook de protocollen
der Waalwijkscht schepenbank een prooi
der vlammen geworden zijnAan den
ruimen blik van keizer Napoleon heeft
men het te danken, dat thans nog op
het Rijksarchief te 's-Hertogenbosch, van
wat tusschen ióoo en 1812 voor schepenen
van Waalwijk verleden werd, gevoegd
bij de boven besproken notarisprotocollen,
in een goede honderdbanden
aanwezig! s.
Een bonte verscheidenheid van acten
bevatten de schepenregisters transpor
ten of vesten, testamenten, scheidingen en
deelingen, staten en inventarissen van boe -
dels, contracten, procuration, attestation,
verkoopingen, verpachtingen, huwelijksche
voorwaarden, ontlast- of borgbrieven en
andere acteo. Ook bevat de schepenbank
afzonderlijke registers voor het trouwen 5
de schepentrouwboeken. Onder de repu
bliek der Nederlanden (16481795) kon
men la de Generaliteit op drieërlei
wijzen in den echt treden voor de pre
dikanten, voor commissarissen van de
huwelijkszaken en voor de magistraten.
De trouwacten, verleden voor de magi
stratuurwerden in de bovengenoemde
schepentrouwboeken geregistreerd.
Uit het bovenetaande blijkt duidelijk,
welke onschatbare bronnen de Rijks
archieven voor den onderzoeker en
vooral ook voorden genealoog bevatten.
De hoofdbronnen voor genealogische
onderzoekingen zijn en blijven nog
steeds de doop-, trouw- en begrafenis
registers', maar waar deze te kort schie
ten of onvolledig zijn de meeste gaan
ternauwernood tot 1600 terug,wordt
het onderzoek op het Rijksarchief,
meestal met schitterenden uitslag voort
gezet en aangevuld. En welk eenen schat
van historische en geografische bijzon
derheden kan men niet in de schepen
registers vinden 1 Bijzonderheden om
trent zeden en gebruiken, huwelijks-, en
beg rafenisplechtigkeden, grensscheidingen,
belegeringen van vestingen, veldslagenhet
graven van vaarten, het aanleggen van
straal- en andere wegenhet gildewezen
fcn soms ook omtrent het meer intieme
leven in het huisgezin
Als men sommige van de vele Inven
tarissen' op het Rijksarchief raadpleegt,
staat men soms verbaasd over het groot
aantal registers, dat vaak van slechts
éène gemeente aanwezig is. Om iets te
noemen Van Breda zijn er verscheidene
honderdtallen registers voorhanden, die
zonder gaping van 1810 tot 1498 terug
gaan en dtkwijls de zeldzaamste acten
bevatten. Ook de Oosterhoutsche afdee-
liug met hare 200 uitstekend bewaarde
protocollen, tot omstreeks 1440 terug
gaande, en die van Heusden, zoo keurig
onderhouden en verzorgd, maken een
goede vertooning. Maar vooral s-Her
togenbosch met zijn vele honderdtallen
dikke, inhoudrijke registers, ons van 1810
tot 1365, dus tot diep ia de Middel
eeuwen terugvoerende, is een onuitput
telijke mijn voor den weetglerlgen 00-
Plechtige uitvaart.
Maandagmorgen had alhier de plech
tige uitvaart plaats van Mej. A. Mombers,
i;u|KC ,U1,JQ™or uc" weccg.engen on- 1 echtgenoote van den heer Alph. Snoeren,
derzoeker. En dan de vele perkamenten, L>e Kon. Harm. ȣpollo< begeleidde de
oude met de hand geteekende kaarten, overledene, die jarenlang de hospita der
gemeente- en familiewapens, die alle In
uiterst soliede doozen bewaard worden 1
Voorwaar, zoo'n Rijksarchief is een niet
genoeg te waardeeren bron van onder
zoek en studie op velerlei gebied 1
Besoijen. J. VAN DER Hammen. NlCZ.
Aantcekening.
t De oude Roomsch-Catholieke
trouw- en begrafenisregisters van Waal
wijk (16291811) zijn gelukkig bewaard
gebleven en berusteo in een 8 of 9-tal
boekjes op de pastorie aldaar.
ning der nle
elen optreden
gezondheid te
rust te nemen
en meer ont
Vrouwen zijn vaak te
Vrouwen dienen meer aan haarzelf te
denkeD. Uit een gezondheidsoogpnnt is
het onverstandig om eigen pijnen en
kwalent te verwaarloozen en elk ander
In huls Ue bemoederen. Zaovelen ma
keu dezeyfout.
Rugpijn, onzuiver bloe^, pijn in de
lendenen en zijdeo, duizeligheid en ze
nuwachtigheld behoorerv' tot de eerste
kenteekenen vai oversp
ren. Als dez$ verschij
dient een vrouw har
beschermen door me
meer slaap te genisten
spanning buitenshuis
Gebruik Foster VRugpijn Nieren Pil
len om de nieren Üp te wekken en te
versterken Dit spéciale niergeneesmid
del reinigt de uripe-organeo. Thee, kof
fie alcohol, zware maaltijden of te vee!
vleesch zijn smadelijk voor zwakke
nieren.
Het is gemakkelijker om waterzucht,
blaaskwalen, ifieumatiek en,ernstige nler-
aandoeningeif te voorkomen dan te ge
nezen. Foster's Pillen slaagden In vele
gevorderder gevallen, maar vroegtijdige
behandeling is altijd het best. Let op
de eerste/ verschijnselen en verwaarloos
deze no/it.
Het ^edepoaeerde handelsmerkde
man rJet zijn handen In de lendenen
komt/voor op de echte doos. Foster's
Rugpijn Nieren Pillen zijn te Waal
verkrijgb. bij Wed. Orle-Dumoulln
To/zendlng geschiedt franco na
vahgst v. postwissel a f 1.75 p. doos^pf
f 10.per zes doozen.
roster s
^aalwijk
Markt
na oni-
9987
Heusden, 6 Oct. 1916.
Opgepast.
Wederom Is naar het schijnt langs
den meer en meer gebrulkelijken weg
een lantaarn van een fiets verwijderd.
Althans dhr. d. R ifit Wijk miste, nadat
hij eenigen tijd ten huize van een Inge
zetene vertoefd had, zijn llchtapparaat.
Benoeming.
De heer A. J. van der Kolk ls be
noemd tot waarnemend griffier bij hel
Kantongerecht alhier ter vervanging van
den heer L. J. Veerman.
Landstorm.
De landstormpllchtlgen van jaarklasse
1910, B. de Bruijn en R. de Bruijn wer
den deze week ingelijfd bij het Iafan-
terie-cjepót van het 6e Reg. te Harder
wijk.
Teekenschool.
Naar men ons mededeelt, is de toe
loop tot de teekenschool^ dank zij den
cursus in scheepsbouwkundig teekeneo
zoo groot, dat er haast geen plaatsje
over is, terwijl men er toe moest over
gaan nog enkèle lesuren aan den roostor
toe te voegen.
Kaatsheuvel,'6 Oct. 1916
Landstorm 1910.
De dienstplichtigen van de landstorm-
lichting 1910, ingedeeld bij de infanterie
en wier namen beginnen met een der
letters E tot en met Z, moeten Don
derdag 9 Nove-nber des voormiddags
tc 9 uur te 's B*sch In de R. K. Mili
taire Vereeniglog aanwezig zijn om bij
't leger in werkelijken dienst te worden
Ingelijfd.
vereeniglng geweest ls en wier echtge
noot thans nog als secretaris fungeert,
grafwaarts. Bij 't naar de kerk gaan
peelde de harmonie een zeer gevoelige
treurmarsch, door den emlnenten direc
teur P. Blssellnk de overledene opge
dragen, na dc teraardebestelling de doo-
denmarsch van Steenebrugge. Behalve
de velen die den lijkstoet volgden, was
de kerk nog met honderden deelnemen-
den gevuld. De ZeerEerw. heer pastoor
Völker droeg het plechtig Misoffer tot
zielerust der afgestorvene op. Het zang
koor zong op verdienstelijke wijze de
requiem mis van Perosi.
K. B. C.
Zondag jl. is tot definitieve oprich
ting der Biljartclub »K. B. C.« overge
gaan en is reeds een definitief bestuur
gekozen. De Woensdagavond is als club
avond uitgekozen in het café-restaurant
>Euphonia«. 't Maximum aantal leden
der club ls bepaald op 15.
ro uren werkdag.
In de Vrijdagavond gehouden Pa
troonsvergadering alhier ls in beginsel
besloten de 10-uren werkdag in te voeren.
De uitvoering van dit besluit zal nog
nader bepaald worden.
Liefdewerk.
De wed. W. Hesselmans-Sprangers
alhier heeft zich beschikbaar gesteld
voor 't liefdewerk >Oud Papier*, een
werk waaraan, zonder kosten, iedereen
gemakkelijk kan meewerken,
v R. K. Gildenbond.
In een zeer druk gehouden vergade
ring van den R. K. Gildenbond, als vooi-
vergaderlng voor de centrale vergadering
te 's Bosch werd na lange discussie be
sloten, 't voorstel van 't bestuur tot aan
stelling van een vrijgestelde meer te
steunen op voorwaarde, dat er in som
mige punten wat meer kracht van de
vrijgestelden zou uitgaan, In 't bijzonder
wat 't ziekenfonds en de coöperatie be
trof. Tot afgevaardigden voor de Centr.
Vergadering werden gekozen De voorz.
van 't ziekenfonds, de voorz. v. d. coö
peratie, 2 bestuursleden v. d. R. K. Gil
denbond en 2 gewone leden van den
Gildenbond.
Goed af geloop en.
Dinsdagnamiddag onder schafttijd
gooide een werkmao, zekere J. M., ach
teloos een lucifer weg, die toevallig te
recht kwam in de haren van een fa
brieksmeisje. Oogenbllkkelijk vatte de
haar met een daarin bevestigde hoornen
kam- vuur. Door met de belde handen
de luchttoevoer af te snijden, voorkwam
een ander meisje grootere onheilen.
Eerste Hulp bij Ongelukken.
Heden Dinsdagavond ls ln een der
lokalen van de oude o. 1. school alhier
een cursus geopend voor eerste hulp bij
ongelukkan. De cursus wordt door den
WelEd, Zee'Gel. heer dokter W. L. M.
de Both, gegeven-
Schapenvleesch.
Het herhaalde aandringen om schapen
vleesch te eten begint er, vooral nu de
varkens schaarsch worden, meer in te
komen. Ook ln onze gemeente zijn door
een tweetal slagers reeds enkele beestjes
geslacht. We hoorden reeds van ver-
scheideoeo, dat 't zeer goed bavallen
was.
Goedgekeurd.
De heer v. Groeningeo, onderwijzer
aan de o. 1. school aan den Bergdijk is
goedgekeurd voor den dienst bij 't Eu-
ropeesch Lager Onderwijs in N. O.-Indië.
Gerechtshof
Voor het Gerechtshof te Breda Is
Maandag 2 October A. M. B., schoen
maker, 27 j. alhier, met vernietiging van
een voddIs der rechtbank te 's Bosch,
wegens diefstal van een fiets veroordeeld
tot 6 maanden gevangenisstraf.
Aangehouden.
Door wachtmeester Hoekstra werd
heden een wagen aardappelen (roode
star) aangehouden, die hier zou geleverd
worden. De lading werd In beslag ge
nomen, wijl de levering van deze aard
appelsoort op 't oogenblik nog verbo
den ls.
Regeeringsmelk.
Behalve de verschillende artikelen, die
van het Zuiden
)OS of
umÉ0m\*\J^VHyjsn»jte
