Nummer 88.
Zondag 5 November 1916.
39e Jaargang.
Tweede Blad.
DE OOilLOG.
Gemeenteiaadsverpdefiiigen
Bronnen van onderzoek,
hoofdzakelijk Noord-
Brabant betreffende.
ui.
Ms van het Zuiden
.5,0
kalt1
dato*
nd.
tijd i
te be
rkt ii
bij di
ÜI2K
u Gei
Een der merkwaardigste testamenten
uit het „heerlijk" archief van Loon-op-
Zand is voorzeker dat van den ridder
Jan van Re nesse, drossaard van
Breda, den 24 Mei 1561 verleden voor
den Bredaschen notaris Johan van
de Corput, waarbij, behalve des testa
teurs oudste zoon René, ook als ge
tuigen tegenwoordig waren Mr. Ste
ven van den Berge, raad en rent
meester van den prins van Oranje over
de baroale van Breda M i c h i el Big
gen, kastelein van deNyer-
v a e r d t (dat is Klundert) en griffier
van de „rekenkamer" Jan van den
Wouwer en Ghorls Buysen,
schepenen in Breda. Het bevat nagenoeg
30 dicht ia elkander geschreven blad
zijden, groot formaat, en zou, indien het
in druk verscheen, een boekdeeltje vor
men van 60 tot 70 pagina's.
Verwant aan die Renesse's, die reeds
diep Id de Middeleeuwen in Zeeland en
de Zuidelijke Nederlanden zich op den
voorgrond plaatsten en wier afstamme
lingen later, bij het begin van den 80-
jarlgen oorlog, ook te Brussel, Utrecht
en Woerden een vrij voorname rol speel
den, was Jan vanReaesse, zoon
van Frederick van Renesse
en Anna van Hameien, reeds in
1522, als jonge ir.an van een goede 20
jaar, in dienst gekomen van graaf Hen-
drick vanNassau, Heer van Breda,
die, wanneer de krijg hem niet op het
oorlogsveld riep, veelal op zijn kasteel of
den „borcht" aldaar verblijf hield. Gelijk
bel end is, had Hendrick van
Nassau, oom van prins Willem
van Oranje, slechts „ééa wettig kind,
René van Nassau, of, zooals hij
in de geschiedenis meestal genoemd
wordt, René van ChSIons, die
natuurlijk bij zijns vaders overlijden (13
September 1538) diens meeste bezit
tingen erfde. Tevens verwekte graaf
Hendrick men zag toen op dat punt
niet zoo nauw nog eenige „natuur
lijke" of onechte kinderen. Een van dezt
laatsten was Elisabeth van Nas
sau, een schoone jonkvrouw, op wie
het oog van den vader, ondanks hare
onwettige geboorte, met welgevallen
ruste en die bij het liefst toesprak met
den veitrouwclijken naam L ij s b e t h.
Jan van Renesse, des graven leen
man en een welkome gast op het Bre-
dasche kasteel, kwam, wat vanzelf spreekt,
al spoedig met Lijsbeth in kennis, de
kennismaking werd genegenheid en de
genegenheid leidde tot een echtverbin
tenis. Met veel praal werd den 20 Feb.
1530 dit huwelijk voltrokken „voir den
cancellier ende rade van Brabant", in
bijwezen van graaf Hendrick, die bij
die gelegenheid zijne lieve Lijsbeth,
vooral op aandringen zijner gemalin, de
markgravinne van Cenettevoor zijne
wettige dochter erkende. Behalve meer
andere giften bedroeg haar bruidschat
drie ende vijftich ende een half buynderen
moers in den ongedeylden ghemeynen
moer metten schuyien van den torven ende
anderen toebehoortenbenevens 400 rijns
gulden jaerlijcxe erfelijker renten op d«
domeinen van Hooge-Zwaluweterwijl
Jan van Renesse staande de echt
verbintenis en later, na den dood zijns
vaders, een groot aantal allodiale en
feudale goederen mede ten huwelijk
bracht.
Toen zijn vader Fredrick van
Renesse den I Juni 1538, ongeveer
4 maanden vóór den dood van graaf
Hendrick van Nassau, overleed,
werd Jan in zijns vaders plaats tot
drossaard van Breda benoemd en
nam hij zijn Intrek in het bovengenoemde
„huis van Elderen" of „huls van Re
nesse", staande destijds onder de „rei-
gerboomen", tegenwoordig de Reiger
straat, welk huis of slot algemeen voor
het schoonste van Breda werd gehouden
en dat den 7 Juni 1529, gedeeltelijk door
schenkiag en "gedeeltelijk door koop,
het eigendom der Renesse's was ge
worden.
Wie de Groote kerk te Breda bezoekt,
vergete niet ook eens een kijkje te nemen
naar het helaas 1 door de beeldstormers
der 16de eeuw geschonden grafmonument
van Frederick van Renesse 2), door Anna
van Hameien en hare kinderen uit piëteit
jegens haren man en kunnen vader in
het koor dier kerk opgericht, met het
volgende grafschrift
D(eo) O(ptimo) M(aximo).
Clariss(imo) Equiti D(omi)no Frederico
a Renesse D(omino) de Mal, Caes(areo)
Conciliaris et ditionis Bredens(is) Prae-
fecto summo D(omina) Anna ab Hameien,
Elderen et Many d(omi)na Conjugi cla
ris simo Patrique, op(time) mer(ito) Uxo?
liberiq(ue) cum lachrymis posuere.
Vixit ann(os) 68, obüt Kal(endis Jun(ii)
an(no) a Christo nato 1538.
D(omi)na Anna ab Hameien, Elder is,
Mal ac Manny d(omi)na ab singularem
ejus in pauper es pietatem ubi(que) lauda-
tiss(ima), istud sepulchrum eligit. Vixit
anno[os) 77 men(es) 8, obiit a{nn)o 1330
die mensis Junü.
Waarvan de vertaling aldus luidt:
Den goeder tieren[d)sten, opper machtigen
God.
Voor den EoogEdclAchtbaren ridder,
heer Frederik van Renesse, heer van Mal,
keizerlijk raadsheer en drossaard van het
land van Breda, hebben vrouwe Anna van
Hameien, Elderen et Many, als echtge-
noote voor haar zeer geliefden man, en de
kinderen voor hun hoog geachten vader,
dit met tranen opgericht.
Hij leefde 68 jaren en stierf den eersten
Juni van hel jaar na Christus geboorte
1538.
Vrouwe Anna van Hameien, Elderen,
Mal en Many, alom ten hoogste geroemd
om hare bijzondere liefdadigheid jegens
de armen, heeft zich dit graf gekozen
Zij leefde 77 jaar en 8 maanden, en
stierf in het jaar 1330 op een dag in Juni.
Even gezien als Jan van Renesse
was bij graaf Hendrick van Nas
sau, was hij dit ook bij René van
Chalons en na diens dood in 1544
bij prins Willem van Oranje,
erfgenaam van zijn evengenoemden neef
René. Uit erkentelijkheid voor zijne
goede diensten, als drossaard van Breda
aan de Oraoje's bewezen, schonken zij
hem vele goederen zoo schonk prins
Willem hem den 19 Feb uarl 1 557 den
vollen eigendom van 300 buynderen
moers, gelegen onder Breda, Etten, Roo
sendaal en Zundert, waarvan de giftbrief
mede in het >heerlijk« archief van Loon
berustende is.
Toen Jan van Renesse, kort na
het maken van ziju testament, in 1561
overleed, liet hij bij zijne eerste vrouw,
Elisabeth van Nassau, die hem
reeds den 17 Februari 1550 in de eeuwige
rust was voorgegaan, negen wettige kia-
deren na: René, Frederick, Jan,
Willem, Anna, Margriet, Eli
sabeth, Henrica en Anna, en
verwekte tevens nog twee bastaardkin
deren :Jan en Margriet, welke
laatste huwde met Philips van Lix-
bonne, schout van Steenbergen. Zijne
tweede vrouw Catharina van
Bronckhorst en Batenburcb,
die hem geene kinderen schonk, over
leefde hem meer dan 40 jaren, wijl zij
pas stierf in September 1605. J)
Nog vele bijzonderheden omtrent de
Renesse's, hierboven niet aangeduid, ko
men In het bewuste testament van Jan
van Renesse voor als men het stuk
aandachtig leest, moet men wezenlijk
verbaasd staan over den ontzaggelijken
rijkdom van sommige edellieden uit de
eerste helft der 16de eeuw. Alleen zijn
oudste zoon René erfde meer dan 10
heerlijkhedenvoor het meerendeel in
het tegenwoordige België gelegen, en
verscheidene sloten of kasteelen.
De vraag, waarom zulk een belangrijk
testament als het bovengenoemde, het
welk elders vermoedelijk vruchteloos zal
gezocht worden, in het »heerlijk< archief
van Loon-op-Zand is berustende, kan
gemakkelijk beantwoord woiden, als ik
hier bijvoeg, dat een van J a n s klein
kinderen, Maria van Renesse,
dochter van Willem van Renesse
en gehuwd met Dirck van Immer-
se 11 e, van 1599 tot 1623 vrijvromoe
van Loon is geweest.
Besoijen. J. van der Hammen Nicz.
Aanteekeningen.
In het schepenprotocol van Breda
no. 989b (15381544) staat op fol. I
het volgende omtrent hem
Mors dominus de Nassou.
Den Xlllen dach Septembris des Vry-
dachs anno XXXVIII (1538) is gestorven
Gr eve Henrick van Nassou, ons gtnadighe
heere, omtrent de halff ure tusschen VII
ende VIII uren des morgens, wyens ziele
Godt almaechtich genadich moet sijn.
2) Eenige jaren geleden bestonden er
bij de graven van Renesse, in België
woonachtig, plannen, om het >monu-
ment* te doen restaureeren. D r. C u y-
p e r s had reeds de noodige teekeningen
gemaakt. Tot nog toe zijn die plannen
ik weet niet precies om welke reden
helaas 1 niet verwezenlijkt.
3) Achter haren lijkstoet, die zich ken
merkte door buitengewonen luister en
waarvan de bijzonderheden onder mijne
berusting zijn, bevond zich ook J u s t i-
ous van Nassau, gouverneur van
Breda en bastaardzoon van prins W 11-
lem van Oranje.
OUDHEUSDEN.
Opeobare \ergadertog van den raad
der gemeente Oudheusden op Dinsdag
den 31 October 1916. Allen tegen
woordig.
De notulen der vorige vergadering
worden voorgelezen en gocdgekeuid.
Aan de orde zijn
le. Vasts'el'ing van de rekeniog
over 1915.
De commissie van onderzoek heeft
geen op- of aanmerkingen. De heer
Gijzeis stelt voor de rekening hoofdstuk
voor hoofdstuk te behandelen. Dit
voorstel in omvraag gebracht, wordt
verworpen, waarna de rekening wordt
aangenomen en vastgesteld.
2e. Vaststelling begrooting voor 1917.
De heer W. Klijn, lid van de commis
sie van onderzoek vraagt den Voorzitter
betreffende de post nuttige handwerken,
waarvoor f 60 op de begrooting is ge
bracht, of deze gedeeld moet worden
tusschen mej. v. d. Aa en mej. v. d. Wiel.
De Voorzitter deeld méde dat de volle
jaarwedde wordt uitbetaald aan mej.
v. d. Aa.
Een schrijven van de commissie tot
wering van schoolverzuim, tot verhooging
der bijdrage, bij een voiige.vergadering
uitgesteld tot bij de vaststelling der be
grooting om dan in overwegingte nemen
De heer Gijzeis zegt d;f de verdeeling
van de gratificatie niet behootlijk gere
geld Is doch dat de Secretaris alleen
de belooning moet genieten. De Voor
zitter deelt mede dat de verdeeling der
bijdrage geregeld wordt door de com
missie. De heer Muskeos stelt voor de
post te brengen op f 17,50 Dit voorstel
in omvraag gebracht wordt verworpen
met 5 tegen 2.
De heer Gijzeis merkt op, dat er op
de begrooting een post voorkom: van
f75,voor den gemeentebode, terwijl
er 't vorig jaar f 60 sto d. I)e Voor
zitter zegt dat jaarwedde van den ge
meentebode blijft bepaald op f 60 en
dat door B. en W. f 15,Is uitgetrokken
voor schrijfloonen ter secretarie, waarna
de begrooting wordt aangenomen en
vastgesteld.
3e. Vaststelling rekening en be
grooting Armbestuur.
Er is ontvangen f800,53, in uitgaat
gebracht f 527,825. zoodat er een goed
slot is van f272,701. In de rekening
komt voor een post van f 40,voor
den ontvanger, terwijl dit is vastgesteld
op t25.De Voorzitter zal dit nader
onderzoeken. De rekening wordt niet
aangenomen, doch aangehouden tot een
volgende vergadering. De begrooting
is geraamd op f861,50, ook deze wordt
aangehouden tet een volgende verga
dering.
4e. Ingekomen stukkeD.
a. Uit het procesverbaal van kasop-
neming blijkt dat er in kas is f 308,81.
b. Een schrijven van mej. v. d. Wiel
als dankbetuiging voor hare benoeming
als onderwijzeres. Wordt voor kennis
geving aangenomen.
c. Schrijven van Van Boxtel tot
verhooging der premie voor 't houden
van een dekstier tot een bedrag van
f 180,B. en W. stellen voor dit in
handen te geven van het Polderbestuur,
aangezien dit de helft der kost betaald.
Voorstel B. en W. wordt aangenomen
d. Schrijven van van Boxtel om
f75,schadevergoeding voor verbete
ring van 't gehuurde perceel grond der
gemeente. Dit wordt niet toegestaan op
grond er meer verzoeken om schade
vergoeding zouden komen.
c. Schrijven van Dhr. Oerlemans.
De heer Oerlemans deelt mede de
armlastige zieken in deze gemeente te
willen behandelen tegen een jaarwedde
van f25. dan wel tegen f 0.75 per visi
te. B en W zijn er voor f 0.75 per visite
te betalen, 't welk wordt aangenomen
door den Raad
5e. Voorstel B. enW. aangaan van
eene tijdelijke geldleenlog.
Uit de kasopname is gebleken, dat
er te weinig kasgeld Is, waarom B- en
W. voorstellen eene geldleenlog aan te
gaan van f 1000 tegen 4°/0 's jaars, zoo
spoedig mogelijk en uiterlijk af te lossen
1 Juli 1917. De Raad keurt deze leening
goed en besluit dat ze onderhands
zal geschieden en zal worden aangegaan
met hem die *t geld 't goedkoopst be
schikbaar stelt.
Niets meer aan de orde zijnde sluit
de voorzitter de vergadering.
HEUSDEN.
Openbare vergadering op Dinsdag 31
Oc'obdi des voormiddsgs ten 11 uur.
Voorzitter EdelAchib. lieer Horoop.
Oogereer 11.15 nar opent de Voorzitter
de vergadering afwezig ia de heer Mol, die
kennis heeft gegeven deze vergadering niet
te kunnen bijwonen,
De notulen der vorige vergadering wor
den na "oorleiing onveranderd goedgekeurd
en vastgesteld,
A.an de orde
1. Med'-datling van ingr-komen stokken.
a. Schrijven vsn Ged. S'aten houdende
gsedkeuring wijziging politie-verordeaing
b. Idem houdende definitieve vaststelling
rekening 1915.
c Procesverbaal van kasopneming bij
den gemeente-ontvanger waaruit gebleken
is dat alles in orde is bevonden.
d. Een schrijven van het D'psrtement
tot Nut van het Algemeen, boddende mede-
deeling dat aan hare teekeuschool thans ook
les wordt gegeven in bet scheepsteekenen
waaraan door 80 leerlingen wordt deelge
nomen Het gevolg daarvan is dat het
lokaal aan de M. U. L. O. School te klein
is geworden eu men daarom naar een ander
gebouw heeft moeten omzien wat men in
middels asn de Waterpoort heeft gevonden.
Da commissie brengt dank voor het gebruik
van het lokaal en verzoekt den raad thans
baar een subsidie van f300 te willen ver-
lemen.
Voorzitter. B. en W. stellen voor de
gevraagde f 300 subsidie te verleenen.
Met algemeene stemmen wordt daartoe
besloten.
e. Schryveu van Je firma de Haan co
Oarlemans houdende het verzoek van de
rioleering in de Puxterstraat door te trekken
naar hunne nisuwe panden.
Voorzitter. De kosten hiervan zijn ge
raamd op f 50. B. en W. stellen voor op
het verzoek ganstig te beschikken.
Met algemeene «temmen wordt daartoe
besloten.
f. Em schryven van het Hoofd der
Openbare School, houdende het verzoek zijn
salaris te willen verhoogen.
Voorzitter. B. en W. stellen voor de be
looning voor liet geven van berhalings-
onderwijs te breugen van 75 cent op f 1.50
dat wordt dan ongeveer f 70 per jaar en
is dan ook in 0 e'senstemmÏDg met wat in
andere plaatsen wordt gegeven. Overigens
stellen B en W. voor op het vorzoek af
wijzend te beschikken.
Met algemeene stbmmen wordt daartoe
besloteD.
Voorzitter. B. en W. stellen voor aan
Tap eene gratificatie te verleenen van
wordt toch pabliak
zigd vast te stellen.
V*n Andel. Het
verpacht, is niet.
Voorzilter, Ja.
6. Benoeming Regen! Godshuizen, we
gen* gewone aftreding van den heer R-^k-
leben.
Met algemeene stemmen wordt de heer
Ri-kleben herbenoemd.
Voorzitter. E' is in een vorige vergadn.
ring begoten voor de dimribntiewnt eeor
leening aan te gaan van f 8000. B. en W.
achten thans f 2000 voldoende, en stellen
voor dit bedfag bij de* Godshuizen te lemen
en jaarlijks f400 af te loasen.
Veerman. Nu de uitgaven sleed* g'ootcr
worden moet nsav meetdere inkomstm wor
den gezocht. Zon het daarom niet go»-d aijn
een siraatbrlasting in het leven te roepen.
Zoon belasting zon nog h*-el w»t opbrengen
en men treft er de kleine man niet m>-de.
De Jong. Geloof maar dnt hni*eige.na\rs
met de huar daarmede weer rekening houden.
Veerman. Die paar gulden zullen ze toch
weer niet verhalen.
Voorzitter. In vele plaatsen heb je «en
straa'belasting. Ik zou er hier echter nog
eenigm tijd mede wachter».
5. O.tbewoonbsarverkUring van twee wo
ningen n.l. perceel no,2 77 gelegen aan de
Lommerstraat eigenaar de heer Cbr. Markx,
en perceel 2. 141 gelegen aan den Noor-
derweg, tonbehooreode aan mevr. Malingré.
Het eene perctel is zoo bouwvallig, dat
het gevaar oplevert voor de omgeving.
Wordt met algemeene stemmen besloten
de perceelen oub«woonbaar te verklaren.
6. Voorstel wijziging gemeente begrooting.
Comform het voorstel B. en W. wordt
besloteo.
Prins. Staat in de polis vsn het R»id-
huis der brandassurantie, dat er scherpe pa
troneu geborgen mogen wordsn.
Voorzitter. Da»r zsl wel nieti van
in staao.
Prins. Dan zou Ik de betrokken Maat
schappij toch eens vragen, want ge
vaarlijk is het, vooral bij ontploffing, dan
zou het halve stadje er aan gaan. Ik
vind het toch een beetje gevaarlijk.
Overal wordt een schildwacht geplaatst
bij kruitmagazijnen en dan mag men
met geen brandende sigaar daar voorbij
komen. Hier echter wordt naar niets
gekeken.
Voorzitter. Ik zal er werk van maken
en als de Maatschappij er bezwaar tegen
heeft de Minister er over schrijven en
tevens verzoeken om een wacht te
plaatsen.
Van Ande), Ziju er al sollicitanten
gekomen in de vacature van mej. Tap.
Voorzitter. Slechts een en nu hebben
wij wederom een oproeping gedaan en
daarbij gewezen, dat akte Duitschf 50 en
nuttige handwerken f25 meer wordt
gegeven.
Hierna wordt de vorgadering gesloten.
mej.
t 25 voor de waarneming als tijdelyk hoofd
d«r M. U. L. O, School.
Aldus word< b slo'en.
2. Aanbieding gemeentebegrooting 1917.
Wordt tot onderzoek ia handen gebeld
van de hearen van Andel, Veerman en Mo],
3. Rekeningen 1915 en begrooting 1917
Godshuizen.
Wordt in handen gesteld van de heeren
Vos, Prins en Mol.
4. Ontwerp verorden'n^ regelende da
heffingen en invordering e-ner rioolbelaaiiag.
Voorzitter. De beeren hebben allen eene
verordening thuis gehad. Kunnen zij zich
daarmede vereenigen.
Vos. Ia de verordening wordt gesproken
van afvoer vsn huiiwater en faecaliën, maar
daarin wordt geen verschil gemaakt. Dit
is niet billijk, wan ieuiiad dm zijn privaat
op de rioleering heeft verkeert altijd in een
guitigere co ditie, dan iemand die alleen
aangesloten is met zijn hoisw&ter.
Voorzitter, Dat is altijd en overal en mei
alles. De een verkeert altijd in betere con
ditie dm de andere.
Na eenige discas«ie wordt de verordening
vastgesteld zooals ze door B. en W. 10
aangeboden.
De Voorzitter deelde rog mede dat dt
opbrengst de f 200 niet zal te boven gaan.
5. Hernieuwde vastetelling verordening
h'ffmg en invordering aanleggeld.
Voorzitter. Er zyn geen wijzigingen in
gekomen.
Wordt besloten de verordening ongewij-
DE TOESTAND.
Twee belangrijke feiten, die belde
voor de centralen een ongunstig karak
ter dragen, hebben zicb, blijkens de
jongste legerberlchten, op de oorlogs-
terreinen afgespeeld het ontruimen van
het fort Vaux door de Duitschers en
een nieuwe, in zijn aanvang weer succes
volle stormloop van de Italianen op den
Oostenrijkschen levenden muur, die den
weg naar Triëst afsluit.
Verrassend zijn de feiten geen van
belde. De positie van de Duitschers in
het fort Vaux was, na het succesvolle
Verdun-offenslef der Franschen op den
24sten October en de kleinere vorde
ringen, die dezen sedert aan beide zijden
van het fort gemaakt hadden, ernstig
bedreigd. Terwijl de stormloop der
Italianer door de berichteo in de laatste
dagen omtrent de toenemende artillerie-
activiteit op het Giulia iront voldoende
werd aangekondigd.
Dit verandert echter niets aan de
beteekenls van de gebeurtenissen, die,
gelijk wij reeds zeiden, voor de centra
len, ongunstig Is.
Wat het gebeurde bij Vaux betreft,
de Duitschers pogen de ongunstige
beteekenls hiervan voor zich zooveel
mogelijk te verkleinen door er allen
nadruk op te leggeo, dat het fort door
hen gedeeltelijk vernield en vrijwillig
ontruimd werd. En dit schijnt een feit
te zijn.
En de Fransche pers schrijft er nog
niets van.
Hoe dan ook, het zwijgen van de
Franschea over de bezetting schijnt
inderdaad de vrijwillige ontruiming van
