No. 32
Zondag 22 April 1917.
40e Jaargang.
Tweede Blad.
BINNENLAND.
Gemengd Nieuws.
INSBZOHDBH STÏÏKKEH.
RECLAME.
ailïïWS UIT HaggBMT
Rollen Pakpapier,
Bronnen van onderzoek
Overtolig urinezuur.
KERK-ARCHIE VEN.
Iets over de kerkelijke geschie
denis van Waalwijk.
1.
van het Zuiden
Dec 5den November 1848, des Zon
dagsavonds, werd door de Protestanten
van Waalwijk onder leiding van hunoeo
predikant, W. L. F. M o 11 z e r, het
250-jarig bestaan herdacht der Hervorm
de gemeente aldaar. De feestrede door
hem daaraan gewijd in 1849 versche-
een bij H. Palier en Zoon te 's Bosch
en verrijkt met eeolge historische aau-
teekeningen die mij eenige jaren
geleden in handen kwam, heeft mij op
gewekt een gezette studie te maken van
het betrekkelijk rijke kerk-archief. Aan
de hand van dat archief wil ik eenige
bijzonderheden mededeelen over het
innerlijk leven der Hervormde Gemeente
in dat aanzienlijke Meierijsche vlek, en
wel over het tijdvak 1648-1735. Uit den
aard der zaak zal ik dus over 't Roomsch-
Katholieke tijdvak van vóór 1648 kort
moeten zijn. De lezer neme dit voor
lief san 1
Waalwijk is een betrekkelijk zeer oude
gemeente. Naar alle waarschijnlijkheid
bestond zij reeds lang vóór 1200. In
zijne «Geschiedenis van het bisdom
's Bosch' (deel V, blz. 870) beweert
Schutjes op gezag vanaoderen.dat
Dirck van Altena den gden Februari
I2ji verklaart het bezit van Waaldijk
aan den hertog van Brabant te hebben
al gestaan, en dat er in 1301 reeds privi
legiën aan de vrijheid Waalwijk waren
toegekend.
Over de meerdere of mindere waar
schijnlijkheid van 't geen hier beweerd
wordt, kan ik niet oordeelen, wel over
het feit, dat bovengenoemde gemeente
reeds vóór 1300 een vrij aanzie olijke
kerk bezat. Ik heb naast mij liggen een
afschrift van een origineelen schepen
brief van den jare 1295 het oudste
document, dat ik indertijd in 't kerkelijk
archief vond waarin schepenen van
Waalwijk in eigenlijken zin hun zegel
hechten aan eene schenking aan den
arme. De brief begint aldusBic
hitlaus de Roedemake cont alle degenen
die desen bref sele sien ende hoeren
dat hic ende min wif Ermtrut hebben
gegeven vore onse sielen ende om goede
in de kerke van Walwic des helechs geest
tafel 3) een half tweliten deel lants
Hij eindigt hiermedeEnde ome dat
dit si 5) vast ende seker, soe hebbic ge-
heden onsen persoene 6) ende ihanne 7)
Heinesone ende Pieter den grutere (dat
waren 2 schepenen), dat sit besegeit
met haren segelen, ende hic selve Nico lans
hebbet besegeit met minen propre segle
Dit was gegeven in diar ons Heren
MCCLXXXX ende V in dopvart ons
Heren dage. - Toen was er dus reeds eene
kerk. Volgens Schutjes moet de
bouw dier eerste kerk geschied zijn
omstreeks 1230. Als het waar is, dat de
Langstraat, na den vloed van 1421, on
geveer een kwartier zuidelijker is verlegd,
dan moet ook die kerk vóór 1421 gestaan
hebben op eene plaats in den tegen-
woerdigeo buitenpolder. Bij de her
nieuwde grensscheiding tusschen Holland
en Brabant, io 1388 op last van hertog
Aelbrecht van Beyeren ge
daan, werd de grens getrokken dwars
door den torea dier kerk, zoodat de
eene helft van den toren, nl. de oostelijke,
stond op Waalwijkscheo, de andere helft,
o.h de westelijke, op Besoijenschen
grond 8). Zie hier eene korte aanhaling
uit genoemde grensscheiding, waarvan
een zeer oude, uitnemend bewaarde
copic berust in het kerkelijk archief van
Besoijen
Wy Johan. Landgrave van Lutenbereh,
Grave t'zo HulstJohan Heere van
Gommengijs Willem Garbrantsx., proost
van Bergen in Henegouwen Willem van
Cronenburohcasteleyn van Heulden Jan
van Poelgeestrentmeester van Zuyt
Hollnt en Daniel van Theleusenridder
tnde casteleynende schepenen ende rade
van Sinte Geerdenberge, doen eond allen
luidendat wij bij bevelen ons liefs
geduchts Heer en, Hertoge Aelbrecht van
Beyeren, rnwact van Henegomven, van
Hollant, vn Zeeland ende van Vrieslant,
geweest hebben op die paelen lusschen
Hollant ende Brabantende hebbenom
die waerheyt te bet daer off te vernemen,
vor ons ombodenvermaent ende geëyt
tot Sinte Geerdenberge in der k er eken,1
optcn date van desen brieve 1 °J, alle die
genedie hier na geschreven staan, die
gesworen hebben te heiligen met opge
rechte vingeren Eerst zoo ztyde Willem
van Bysoeyen met zijnen gemeinen ende
outste buyerendie hij hadde in sijn
ambacht voorschreven ende hij mit hem
brochtebij den eede die zij daer deden
Alzoo dat zij altoos gehoort hadden van
ouden knapen van hoiren vorvot deren ende
luderen, dat die palen van Hollant plagen
te leggen ende te gaen van der bocht 11)
van Drongelen tot inder halver Mazen,
voort streckende ree recht
op Waelwincker kereke, tot
noort doren in ende ter zuyt-
doren uut
De hier bedoelde kerk is naar alle
waarschijnlijkheid tegelijk met een
deel van Waalwijk en Besoijen door
den vloed van 1421 verzwolgen, hoe
wel mij nimmer, ondanks mijne herhaalde
nasporingen, een schriftelijk bewijs onder
de oogen kwam. Wij willen hét echter
voor waar aannemen.
De tegenwoordige Protestantsche kerk,
opgetrokken in Gothischen stijl, is ver
moedelijk in de tweede helft der vijftiende
eeuw 1475) gebouwd, en wel in dier
voege, dat Waalwijk '/3 en Besoijen l/3
der kosten droeg. Zij was de gemeen
schappelijke parochiekerk van beide
dorpen. Dit ben ik te weten gekomen
uit een origineel contract l3), in 1609
tusschen Waalwijk en Besoijen gesloten,
waarin de Magistraat en dé kerkmeesters
dier beide plaatsen besluiten den bouwval-
ligen toestand van de kerk en den toren,
welke laatste vooral in den 80-jarigen
ootlog veel geleden had en zoo goed
als ingestort was, gezamenlijk te ver
beteren. De kerk werd in 1617 door
Waalwijk alleen hersteld, doch de
zware toren, die zich vroeger aan de west
zijde moet bevonden hebben, is nimmer
opgebouwd. De Roomsche ingezetenen
van Besoijen bleven, na den bouw der
eerste Gereformeerde kerk aldaar in 1610,
te Waalwijk gemeenschappelijk met de
Waalwijksche Roomschen ter kerke gaan
tot aan het jaar 164.8. Kort na het sluiten
van den vrede van Munster ging de
gemeenschappelijke parochiekerk, met
al hare stichtingen, op bevel der Staten-
Generaal, over in handen der Hervormde
gemeente te Waalwijk. Hierover echter
later uitvoeriger. Schutjesin zijne „Ge
schiedenis van het bisdom 's-Hertogen
bosch", noemt gedurende bet tijdvak var»
1230 tot 1648 een en dertig pastoors,
die Waalwijk bediend hebben, hoewel
hij er minstens één vergeet, n.l, Richardus
Geyster (1400', van wien enkele eigen
handig io 't Latijn geschreven oorkonden
in het archief aamvezig zijn. Van één
pastoor, n.l. van Hermanns Loenendie
in 1544 overleed, is nog de fraaie graf
steen op het-„Hoog Choor" aanwezig
Besoijen. J. VAN DER HAMMEN Nicz
Aanteekeoingen
Hic ik.
2). bref brief.
3) d.i. de tafel van den Heiligen Geest
den arme.
4). d.i. ongeveer een bunder.
5). si zij moge zijn.
persoene pastoer,
7). ihanne =Janne of Jan.
8). Men herlnnere zich, dat Waalwijk
steeds io Brabant en Besoijen tot 1815
in Holland lag.
Seeyf beëedigd.
ie). Dat was 14 Juli 1388.
Wordt hier misschien borcht be
doeld
Een gedeelte vaa dit contract is
door mij medegedeeld in mijn opstel
over „Tienden te Besoijen" (Eerste jaar
gang „Taxandria").
Groenten.
Aan een brief van het Rijkscentraa
administratiekantoor voor de distributie
levensmiddelen aan de gemeentebesturen
is het volgende ontleend. Dank zij het
koeler weder kon dit voorjaar geduren
de ruim zes wekea de kool langer be
waard en beschikbaar gesteld worde
dan verleden jaar. Thans echter is de
voorraad uitgeput en de distributie ge
staakt.
Van uien, peen en koolrapen zijn nog
kleine voorraden aanwezig. Deze produc
ten, welke reeds van vorst hebben ge
leden, zijn wegens het vergevorderd
seizoen niet goed te vervoeren, xoodat
de zendingen niet in die uitstekende
conditie zullen aankomen, als steeds was
Onder deze ongunstige omstandighe
den kan de dtstributie nog slechts tot
25 April plaats vinden en alleen onder
voorwaarde, dat de gemeente het risico
voor goede aankomst op zich neemt.
De uien zijn wegens het vergevorderd
seizoen aan het doorschieten, zoodat
ok aan dit artikel niet de gewone eis-
chen mogen worden gesteld.
Niet slechts dat er nog «en belangrijke
hoeveelheid vatgroenten is, waarvan de
zuurkool binnen een maand aan bederf
onderhevig zal zija, doch de vereeniging
Groenten-Centrale heeft nog circa 4
millioen 3 liter blikken zeer goede spi
nazie in voorraad, welke aan het Rijks-
Centraaladministratiekantoor kunn-n
worden aangevraagd. Deze blikken wor
den ge'everd tegen 50 ct. per stuk franco
gemeente. De winkeliers kunnen deze
uitwegen tegen 3o ct. per K.G.
Te wenschelijker is de aftrek van deze
uitstekende groenten, daar de jonge
versche spinazie uit den aard der zaak
geen massa-product is en wegens de
verhoogde kosten van arbeidslooo, mest
enz. thans nog meer dan anders moet
kosten. Bovendien is wegens het koude
weer de spioazie van den kouden grond
een maand later dan anders.
Voorts wordt sedert eenigen tijd door
de vereeniglng Groenten-Centrale gele
verd Julienne (gedroogde soepgroenten)
die door den winkelier tegen 15 ets per
ons pakje moet worden verkocht. Julien
ne is met name in dit voorjaar, als
versche groenten schaarsch zijo, een wel
kome aanvulling en afwisseling van ons
volksvoedsel. Julienne moet niet verward
worden met de groenten gewoonlijk als
soepgroenten gebezigd. Julienne bevat
zeer voedende bestaodde len en wordt
met rijst en erwten als Juliennesoep
meer en meer gewaardeerd. Is deze
Julienne in de gemeente nog niet ver
krijgbaar, dan kunnen de gemeentebe
sturen zich wenden tot de vereeniging
Groenten-Centrale. De wiakeliers kunnen
zich tot de bij de Rijkscommissie va»
toezicht op de vereeniglng Groenten
Centrale Ingeschreven grossiers wenden
en bij hen de beaoodigde bestollingen
op dit artikel doen.
Spoorwegongeluk in Beieren.
Bij het station Naunhofen zijn Woens
dagavond 10 uur twee treinen een
sneltrein eo een rangeerende personen
trein van de lijn Mtiachen-Augsburg
op elkaar geloopen. Vele wagens kan
telden en werden vernield. Tot dusver
is gebleken, dat 16 militairen zijn gedood
en 41 gewond. De botslag had plaats in
een dichte sneeuwjacht.
Het scheepsongeluk bij Boedapest.
Het bij Nagy Teteny ten Zuiden van
Boedapest in den Dooau gezonken pas
sagiersschip «Zrinyi» dat den lien April
in aanvaring was geweest met een
vrachtboot, is op bevel dar overheid
door timmerlieden geopend. Aanvanke
lijk was gemeld dat een 30-tal opva
renden van dé «Zrlnyi» den dood had
gevonden thans zijn echter reeds 55
lijken geborgen, terwijl men verwacht,
nog evenveel dooden te zullen vinden.
De bergingsarbeid kan slechts heel
langzaam plaats hebben.
Levend verbrand.
Te Schimmerd (L.) geraakte 't doch
tertje der echtelieden C. in een onbe
waakt oogenblik in een ketel met kokend
water. De kleine bekwam zoodanige
wondeo, dat ze eokele uren later over
leed.
Een afschuwelijke Moord-
Gelijk men zich herinnert weid te G o-
siud» den 21-n September van he>
onge j*ar vermint de 28-j»rige m'j' tf">uw
Lonen, dia sich dien d«g namidiegs Ir
nar per rywiel na*t P*ter«wolda had be
Doodelijh ongeluk.
Te Dedemsvaart is de arbeider R.,
doordat het paard voor den wagen op
hol sloeg, gevallen en kort daarop over
leden.
Verdronken.
Men meldt uit Roosendaal
Gisternamiddag is de 16-jarige bak
kersknecht V., G. in dienst bij den
bakker B., alhier, die brood weg bracht,
met zijn fiets in de haven alhier geredeD,
ongeveer een kwartier bulten de kom
der geméente.
Niemand dan een knaapje van 6 jaar
was bij 't ongeval tegenwoordig. Toe
gesnelde hulp kon niet meer baten. Na
2 uur dreggen werd 't lijk eerst gevonden.
Ontvluchte Belgen.
Dinsdagnacht w«rd de basker A.S. te
Schore gewekt door een 17-tal jonge man
nen, Belgireh* vluchtelingen, die op een
uf andere wijze - hoe wilden z« niet zeg
gen het bezette gebied van Belgis wa
ren ontvlocht. Uitgehongerd en verkleumd
van konde kwamen te aan een goed adrrg
eaa bikker terecht. Nadat ze zich
wat gewarmd en gespijzigd hadden, ver
trokken ze naar den landbouwer B., waar
ze het verdere gedeelte van den Dacht in
de schaar doorbrachten.
Woensdagmorgen zy'n ze mat den eeralen
trein vertrokken om dienst te nemen in
het Belgische leger. Verschrikkelijke verba
lea werden g daan over den toestand in
B'lgë. Onder de vluchtelingen he'ouden
zich twee burgemeester?, een notaris en een
advocaat.
De stadsboertjes.
Een bewoner van de Nieuwe Kerk
straat te Amsterdam heeft aan de com
missie voor de volkstuinen een recept
gevraagd, voor het planten van
rijst. Hij moet raar hebben opgekeken,
toen hij hoorde dat hij daarvoor naar
Java of Achter-Indie moest gaan, zegt
het Utr. Nbl.
Doodelijk ongeval
Op de mijn Oranje Nassau te Schaes-
berg, geraakte een werkman in aanraking
met de driefrlemen eener machine. De
ongelukkige werd op slag gedood.
<«vsn. Gisteren heeft een hoctbakk*rin een
bo«cbje scbnin tegenover het f«mi<iehotel
ie Piterswolde het lijk gevonden. Hij
een gedeelte van een vrouwenlichaam o»i
daan van alle kleeding en ia verregaande
•laat vaa ontbinding en deed asngi'te bij
de politie. Da commissaris van poli ie en
de iospeeienr der recherche te Grou ngm»,
-lsmsde het parket begavan zich derwaart
en lieten het lijk omgraven. Blijkba*r had
een hond bat lyk te voorschijn gebraakt,
dat dientengevolge afschawelijk verm aki
was. H t gedeelte vau het lijk, dat nog
ouder den grond lag, was slechts door eanige
lichte onderklaeding gedekt.
Aan de schoenen en kousen heeft d
familie kannen vastsiellen, dat dit het lijk
was van de vermiste. I« de nabijheid van
net lijk lag een opgerolde blauwe warkmans-
kiel. De ontbrekende kleediog van he»
meisje heeft men nergons in do baart ku''-
neu vinden. Indertijd hebben tw-*e kinderen
uit dit bo«cbjn hulpgeschreeuw meenen te
hooren. Een onderzoek mot poli'ieh»uden
leidde toan tot geen resultaat. Vermeed
wordt, dat men hier te doen heaft met een
schandmonrd. D* justitie u t Assen onderzoekt
dit raadselachtige geval verder.
Buiten verantwoordelijkheid der redactie.
Geachte Redactie
Met belangstelling las ik, zooals altijd
Uw uitvoerig raadsverslag maar met ver
wondering las ik tevens hoe een belang
rijk onderwerp, als gasprijsverhooglng
werd „afgehaspeld". Ja „afgehaspeld"
is het ware woord want diende volgens
't reglement van orde of volgens de
gemeentewet dit punt niet op de agenda
te staan, ef moest anders niet door den
raad worden uitgemaakt of men het toch
wilde behandelen, in weerwil dat het
niet op de agenda voorkwam
De voorzitter achtte het meer een
mededeeling. Z.Edelachtb. zeide toch dat
hij nog een mededeeling had te doen
en daarna weihouder Gragtmaos. Deze
deelde dan o.a. mede dat de gasprijs
kalm met 2 cent moest worden verhoogd,
hoewel de mcnschen door gebrek aan
brandstof er meer gebruik van moeten
maken, 't Is de vorige maal zoo duidelijk
door den heer Timmermads-Verschure
gezegd wat hebben de menschen aan
aardappelen en groenten, als ze die toch
□iet kunnen koken Juist in dezen tijd,
had men eerder tot verlaging moeten
overgaan, dan den hoogen prijs van
10 cent te vermeerderen!
't Is 't zelfde liedje als in gewone
tijden, men moet zoowat aan de rekening
komen, de gasfabriek moet er wat mooi
bijstaan en daarvoor 'laat men in dezen
tijd maar zonder blikken of blozen meet
betalen.
Nu er geen kwestie van winst kan
zijn, nu het volk door matigen gasprijs
onder de 60 pCt. natuurlijk geholpen
was, nu moet er telkens weer wat bij.
En dar gaat dan maar onder mom van
besparing en daar is geen kwestie van 1
't is nu in die maanden gebleken tot
welke besparing men hier in de huis
houdens kan komen en die grens is
bereikt. Waarom dan de gasprijs ver
hoogd Alleen om bij de rekening te
kooiilLAJUA-aia^jifi—gasverbiulkers dan
meer betaald hebben en er is gaen ai
Urinsiunr, weinig bekaai ia da iagen
van eenvoudige, natauilijka leefwijze ia
da buitenlucht, ia een vergift biaaoa bet
menschelijk lich*am gevormd door ever
werking, het g«bruik ven vleeich, zerg-i,
lest aaar bed gaan ra gebrek aan ra».
Al» gij u gedrukt en mo-deloee gevoelt,
zwak, z«nüWi.ch ig en vermoeid, gij last
hebt van hoofdpijn en aanvallen van dui
zeligheid, ie het wa^richijnltyk, dat ziek te
veel urinezuar in het geetrl "phoopt. De
nieren dienen al h«t overtollige urinezuur
uit het bloed te filtreeren.
Rugpijn en abnermtle waterloosiag zijn
het eerste pretest van zwakke nieren, en
bij verzwakte nieren heeft uria*tuur spoe
dig de overhand. Dan bestaat gevaar
voor uiergmis, rh-umatiek, spi», iscöia»,
watersacht of verhardig dor aderen.
Poster's Rugpijn Nieren Pillen verster
ken zwakke nieren, neaar by minder
«ware voeding, en meer frissche Inch
lichaamsoefening en slaap erkt het ge-
neetmiddel spoed ger. Vry drinken vnn
water is oek behulpzaam.
Foster's Pillen werken rschtetreeke op
de nieren en helpen d«»« om de vergrfoge
afvale'offeu behoorlijk uit bet lichaam te
verwijderen. Dit geneesmiddel regelt de
a'ine-organen en is ven jroote waarde
•ij aiergruls, steen, waterzu-ht, rheuma-
tirk, rngpyo, spit en alle nrmezaarkwalee.
VTacbt u voor namaak onder gelijkluiden
de nemen. De echte Fuster'e Rugpijn
Nieren Pillen dragen be handteekmieg
van James Filter op de verp*kkinv e>»
sijn t« Waalwijk verkrijgb. bij Wtd. ORIE-
Dümoulix, M.rkt.
Toez-ndinit g»scbied' fraace na ontv. v,
postwissal üt f 1,75 p. doos of f 10,— p.
zee doozen.
te groot te kort, dan profiteeren daarvan
alle gemceutenareo, zoowel als in ge
wone tijden de overwinst der gasfabriek,
opgebracht door den steeds te hoogen
gasprijs in onze plaats, vloeit in de
gemeente-kas, waarvan men straten kan
aanleggen en gemeentewerken maken
ten bate van alle burgers, inplaats van
voor kwade dagen voor de fabriek te
reserveeren
In elk geval de behandeling van een
zoo gewichtig punt als gasprijsverhoo-
giug onder zeker percentage is volgens
het verslag in uw blad, wel wat al te
lichtvaardig geschied,
Met achting en dank.
X.
Heusden, 10 April 1917.
Onderwijs.'
De jongejuffr. C. en J. de Mol beiden
op de R. K. Kweekschool voor onder
wijzeressen te Tilburg zijn respectievelijk
verhoogd naar de le en 2e klasse dier
inrichting, terwijl Jacq. Verhoeven op'n
dergelijke Inrichting te Etten eveneens
bevorderd is van klasse I naar II.
Herijk van maten en gewichten.
Hierbij wordt er aan herinnerd, dat
de herijk zal plaats hebben op 23 en 24
April e.k. telkens van 1012 v.m. en
van 1—4 uur n.m. en wel den len dag
voor die personen, welker geslachts
naam begint met de letters AK en
den 2en voor de overige.
Vliegmachines.
Vrijdagvoonr.iddag bevonden zich in
de nabijheid der stad een drietal vlieg
machines op groote hoogte, koersende
van Noord naar Zuid.
Ongeval.
De huisvrouw van M. v. d. B. had
het ongeluk bij het nazien der kachel
met haar haarkam tegen dea pot te
stooten, waardoor de celluloid kam in
brand vloog met het gevolg, dat de
vrouw een groot gedeelte van heur haren
verloor. Bovendien liep zij enkele ver
brande vingers op.
VRAAG1 MONSTERS.
Waalwijksche Stoomdrukkerij
Autoon Tielen. 10391