No. 60
Zondag 29 Juli 1917
40e Jaargang
Tweede Blad.
Provinciaal Nieuws.
BINNENLAND.
Bronnen van onderzoek.
De Oorlog.
KERK-ARCHIEVEN.
Iets over de kerkelijke geschie
denis van Waalwijk.
VIII.
Den 7den October 1734 overleed te
Waalwijk Jan Hermans, organist in
de Hervormde kerk, een broeder van
meester Antonie Hermans. Na
tuurlijk moest deze openstaande betrek
king, die om fioanclëele "edenen volstrekt
niet te versmaden viel, spoedig vervuld
worden. De weduwe van den overleden
organist zag gaarne, dat h3ar neef, de
schepen Antony Antonisz. Her
mans, een zoon van deu vorigen
schoolmeester, benoemd werd. Deze
schijnt echter niet in den smaak van het
kerkbestuur te zijn gevallen men had
het oog op een ander geslagen, en dat
wist bovengenoemde weduwe, met haren
aanhang, ook heel goed. Vandaar dat
zij wrokte. Op hare hand warea de
schoolmeester J a n Volkerts, natuur
lijk haar neef Antonie Antonisz,.
de presidentschepen en diaken Jan
David Werther, en nog een paar
leden van den magistraat. Een der kerk
meesters van Waalwijk was M a t ij
van Suilekum. Dezen werd den
lOden October d ^or het gecommitteerde
kerkbestuur (dat waren Cornelius
vanRooyen, predikantAntony
deSille en Jan van Eek, ouder
lingen Jan Buys, Jan David
Werther en Pieter de Greeff,
diakenen en Pieter de Gesier'1), kerkmees
ter) opgedragen zich te vervoegen bij
meer gemelde weduwe, om aan deze te
versoekenom de acteni ofte documenten
tot het organistampt speeterendeaan hem
over te geven. Na de oDtvangst moe9t
van Suilekum de documenten aan
den diaken Jan David Werthe
ovciuauuigcn,- uie ze (Tin verder den
eersten Zondag daaraanvolgende in de
kerkekamer zou vertoonen. Twee dagen
later, den 12den October, ontving M a-
tijs van Suilekum de bescheiden
en stelde ze den volgenden dag aan
Jan David Werther ter hand
doch voor ze af te geven las hij ze in
presentie van zijn broer Adriaan van
SuilekumAntonie Antonissen Hermans
en de weduwe van Jan Hermans. Het
waren twee acten. De eene was van
1685 en de andere van 1688. In de
laatste onderteekend door den predi
kant, de ouderlingen en diakenen, en de
kerkmeesters was het traktement van
Jan Hermans tot op 100 gulden
verhoogd. In plaats van ze aan den
kerkeraad te vertoonen, deponeerde de
ptesident-schepen de belde acteu op het
raadhuis. Ni verloop van eenige dagen
compareerden de p edikant en Aato-
r l e d c S i 1 I r, als gedeputeerden vac
den kerkeraad, voor G ij s b e r t V c_r-
wiel2), drossaard van Waalwijk. Zij
verzochten visie van de meergemelde
actec. Werther echter zeide die te
hebben gegeven aan den schepen A n-
tonie Antonissen Hermans
neef van de weduwe Hermans. De
gedeputeerden verzogten verderdat,
indien de heren van de Magistraat regt
vermijnden te hebben tot de aanstelling
van den organisthaar Ed. Agtb. zulks
geliefden te vertoonen. Dat kon de ma
gistraat ni«t. Daarop werd den 16en
December op het raadhuis een gecom
bineerde vergadering gehouden ran den
magistraat, den kerkeraad en de kerk
meesters, bedoelende het eens te worden
over het benoemen van eens organist
Deze bijeenkomst liep echter op niets
uit. Het burgerlijk bestuur schijnt mee-
rendeels op de hand te zijn geweest van
de weduwe van Jan Hermans. Maar
welken Invloed kon dit doen gelden in
deze zuiver kerkelijke zaak Vier dagen
later» den 20ste* December, verscheen
de weduwe van den vorigen organist
s morgens omtrent io uur en, sonder ver
sogt te zijnten huize van den predikant
en ten bijweze van den ouderling Antonie
de Sille, en gaf over een attestatiebe-
helsende in substantiedat op den ióen
Dec. laatstleden des avonds omtrent
uur en als de Heren van de Magistraat
"van 't raadhuis waren afgekomen zij
de voorschreven twee actens had verbrand.
De kerkeraad en de kerkmeesters, dit
getalm en gekonkel moede, maakten
eindelijk den laatsten December 1734,
oa eenige organisten gehoord te hebben,
de volgende nominatie
Dominicus vanderHammen.
N. B r u e s e,
Gerard Veltman, Rotterdammer,
de weduwe Jan Hermans
Gekozen werd Dominicus van
der Hammen, tegen een tractement
van 100 gulden. Deze keuze, die van
kracht bleef ondanks het gemopper
van den magistraat was te voorzien
geweest, maar zij zette kwaad bloed bij
de weduwe Hermans, cura suis.
Onder dit c.s. bekleedde de schoolmees
ter J a n Volkerts de eigenlijke
reden is mij tot nog toe onbekend ge
bleven maar zal wel in familierelaties
gelegen hebben de voornaamste
plaats. Zijn streven was van nu af aaD,
opgestookt door zijne partij, die hem
zeker kende als een vechtlustige, een
twistziek haaDtje, den kerkeraad en den
organist den voet dwars te zetten. En
dit deed hij nog denzelfden avond. Als
koster was bij verplicht den nieuw be
noemden organist van zijne benoeming
te verwittigen en dan den kerkeraad
daarvan staande de vergaderirg rat>poi t
te doenmaar hij weigerde op hoogen
toon en voegde er nog b?i, da', hij pro
testeerde tegen 't beroep op zoo een onbe
kwaam man gedaan, en dat hy met zou
zingen, als die organist speelde.
Den volgenden dag (Zaterdag) was het
Nieuwjaar en moest de nieuwe organist
voor de eerste maal zijn functie waar
nemen. Het kerkgebouw leverde dien
morgen eeo hoogst treurigen, maar
onder al die treurigheid toch een ko-
mischen aanblik. Daar gaf de school
meester en voorzanger het treurig voor
beeld van te zijn een man zonder eenige
beschaving een potsenmaker. In de
notulen vau den kerkeraad wordt die
ochtend aldus geteekendDat daags
daaraan, zijnde den i Januari 1735
gepredikt wordendeen door den nieuwen
organistdie voorheen meer male zijn be-
kivaamhijd had laten hoor en gespeelt
wordendehij, Jan Volkertsals vóorzan-
St/ een vers mei den orgel wel zong
maar vervolgens met hevig hij d zijn hooft
schuddende en telkens metverontweerdinge
na den orgel ziende en met geschreeuw
zijn gezang zoodanig verhaastendeein
delijk zijn boek toesloeg en voor zig
nederworp en op zijn plaats ging zitten,
't welk zoodanig een turbatie in de gemijnte
gafdat men niet meer wist waarna zich
te re guleeren', dat egter nog 3 h 4. van de ge
mijnte blijvende continueren met den orgel
te zingen, hij, Jan j Volkerts, op nieuws
opstont. zijn psalmboek opsloeg en weder
begon te zingendog al doe kwam er zoo
een turbatie, dat er niet meer gezongen
of gespeelt wierd, dat in veel breeder
omstandigheden bij attestatien kan beves
tigt worden.
Van dien dag af stelde de kerkeraad
van Waalwijk het zich tot een duren
plicht, voortaan wat nauwer acht te
geveu op het gedrag van Jan Volkerts
en ingeval van meer buitensporigheden
zijn zaak aan H. H. visitatoren te noti-
ficeeren. Den volgenden dag, Zondag
Januari 1735, moest de predikant op de
combinatie Hagoort dienst doeu en het
H. Avondmaal ultdeelen. Volgens cap
2 art. 14 van het schoolreglement moest
de voorlezer hem daarnaar vergezellen,
om zijn functie waar te nemen. Maar
niettegenstaande dit hem reeds 8 dagen
te voren was aangezegd, verscheen hij,
tot groote turbatie in die gemeynte, niet
alleen niet te Hagoort, maar bleef den
ganschen dag tot 's avonds zeer laat bij
Van Miert in de herberg zitten
Een paar dagen later in gesprek zijnde
met den schoolmeester van Besoijen,
Simon K o 11 h o f, nam hij de vrijheid
den predikant van Waalwijk uit te
scheiden voor atheïst en had de aardig
heid tot andere ingezetenen te zeggen
dat hy voornemens was zijn kosterampt
te laaten varen en na 's Bos te gaan
wonenmaar dat hij nog wat hier bleef
om zeker man eerst wat te plagen.
Gewoonte was, dat in de Waalwijksche
kerk eiken Zondag met eeo afzonderlijk
zakje werd gecollecteerd ten behoeve
van het tractement van den organist
Maar wie zijn penning tot dat doe
offerde, niet onze meester en diens huis
gezin. Zelfs weigerde hij voortaan
als er eens een kerkmeester afwezig was -
met het kerkezakje rond te gaan, wat
toch een zijner vele baantjes was. Deze
weigering gaf vooral den 9den Februari
op een Woensdagavond, bij welke ge
legenheid de predikant van Meeuwen
te Waalwijk optrad, zulk een opschad-
ding in de van volk opgepropte kerk te
weeg, dat het een waar schandaal was.
De predikaat van Waalwijk, die zich
ook onder het gehoor van Ds. Haver-
1 a m p bevond, moest den diaken
Pieter de Greeff, onderwijl de
schoolmeester allerlei grimassen zat te
maken, met luider stemme verzoeken
ook voor den afwezigen kerkmeester
rond te gaan, wat hij ook deed. Maar
t was een onstichtelijk tooneel.
Besoijen. J. VAN DER HAMMEN NlCZ.
Aanteekeningen.
Hij huwde ia 1748 met G e r d 1 n 3
Raatgeep. De familie de Gester heeft
verscheidene schoolmeesters opgeleverd
Gijsbert de Gester, schoolmeester
te Doeveren, in 1716 gehuwd met S u s-
anoa Blok, Simon Arnoldus
e G e s t e r, zoon van bovengenoem-
der Pieter, ia het begin der negen
tiende eeuw nog schoolmeester te
Loon-op-zand en gehuwd met Anna
R o o s e n.
2). Op qet laatst van 1734 overleed
Gijsbert Verwiel (1698—1734).
De provisioneele dressaard over 1735 was
de gcmeent«-secretaris O 11 o Juyn-
Ia het volgeud jaar werd benoemd F r e-
derik VUethoorn (1736—1769),
gehuwd met Geertruyda Wind-
li u y s e n.
3). Volgens de toen bestaande wetten
was het feitelijk geen zuiver kerkelijke
zaak want in 1768 werd de kerkeraad
door den Raad van State gelast geen
gelden meer uit te geven voor het tracte
ment van den organist, maar die ult-
keerlng over te laten aan het Corpus
van Waalwijk.
Herberg van Van Miert Deze
herberg was een algemeen bekend en
groot logement. Toen in October 1748
Willem IV zijn hoofdkwartier te
Waalwijk had, was er ruimte voor meer
dan 100 hoofdofficieren en eea groot
aantal paarden.
den zelf neergeschoten bij den terugtocht
en deze daad van paniek of verraad was
oorzaak dat feitelijk alle artillerie van 't
elfde leger in vijandelijke handen viel.
Er is ook geen hoop om de artillerie
en bestaande hulpmiddelen van de 7e
en 8ste legers te redden. Een heldere
plaats in het relaas van deze schandelijke
débacle is de dapperheid van de Brltsche
gepantserde auto-afdeeling, die in vele
gevallen alleen moest blijven doorstrijden
om den vijand tegen te houden, toen
de Russen hun stellingen opgaven.
PETROGRAD, 26 Juli. (P. T. A.)
In de richting vau Wilna was het vijan
delijk bombardement het krachtigst bij
Smorgon en Krewo Wegens den druk
des vijands moesten onze troepen ten
Oosten van Tarnopol de Guezdltcbco
overtrekken. Ten N.O. van Trembowlia
vielen overmachtige Duitsche strijdkrach
ten ooze stellingen aan bij Löhniuv aan
de Guezdlchno, die moesten worden op
gegeven.
Pogingen om den toestand te herstel
len faalden. Toen de vijand ook onze
Sereth-stellingen ten Z. van Trembowlia
had genomen en zijn operaties in N.O.
richting ging voortzetten, moesten onze
bij Trembowlia strijdende troepen Oost
waarts aftrekken. Onze zwakke tegen
aanvallen konden wegens gebrek aan
manschappen en wegens hun slechte
moreele conditie geen succes opleveren.
Zijn opmarsch ten W. van de Sereth
voortzettend, nam de vijand Janof, Boud-
vanoff en Dzvinlatch.
De zware artillerie des vijands bombar
deerde den Oostelijken oever der Sereth
hevig in de buurt van Kabylovoki.
's Avonds begonnen onze troepen aan
de Sereth in O. richting terug te trekken
tonder de bevelen hun gegeven op te
volgen, hoewel er verschillende afdee-
llogen zijn, die trouw hun plicht jegens
het vaderland vervullen o.a. het 416e
rcg. Inf., dat bijna al zijn officieren ver
loor o.a. ook zijn commandant.
zullen waarschijnlijk in mindering komen
van de kolendls rlbutie. Doch alleen dan
als anderen in de kou komen fe zitten,
Is dit niet het geval, dan Is zoo'n regeling
niet noodig.
De beperking van het crediet tot 80
mlllloen is voor de regeering geen reden
om niet op voldoende wijze te voorzien
in de volksvoeding gelijk reeds meerma
len Is gezegd. De maximumprijzen
moeten zoodanig worden genomen dat
In 1917 met 80 mlllloen kan worden
volstaan.
In de behoefte van kleeding er« schoei
sel zal in dezen z!n als door de motie
gevraagd voorzien worden door bedragen
beschikbaar te stellen aan het K. N.
Steuncomité. Aan de gemeentebesturen
zal gevraagd wórden samen te werken
met de steuncomité's en dc vakvereni
gingen.
De benoodlgde bedragen zullen aan
de Staten-Generaal worden aangevraagd.
Waalwijk, 29 Juli 1917.
De dienstweigering bij de Russische
troepen.
De correspondent van ds yMirniiig Posl*
te Petrogffcd zendt volgen» he*. #Hbl.* etB
sensationeel bericht over het Russischi-
front en de krachtige hunding vau generssl
Kornilof o.u het bederf tegen te gf-an. Het
schijnt dat de doodstraf hersteld i». Een
di-isia is door de eigen artillerie vernietigd.
De correspondent zegtKon.il .ft dr op
perbevelhebber aan h*t Zaidwesielijk froo',
boewei nog slecht» drie h vier digrn in deze
vera.twoufdelijkè positie, beeft geen lijd
verloren laten gaan, om af te rekenen mei
ds in gebreke gebleven «olda'.m van hel
lie leger.
Daar hij niet in staat was tijdig mach
tiging te krijgen uit Petrograd om alle
jongste besluiten, ook de befaamde
srechten der soldaten" buiten werking
te StelleD, heeft Kornilof zijn best gedaan
met de beschikbare middelen. Een heele
divisie van het elfde leger, bestaande
uit polltiseerende uniformdragers, is in
de pan gehakt door de eigen artillerie,
die begeerig was zich te wreken op de
verraderlijke schelmen voor de b leedi-
gingen die alle loyale troepen, in het
bijzonder de artillerie, stilzwijgend maan
denlang moesten verduren.
De waarheid omtrent de Russische
legers wordt zonder genade onthuld in
een telegram van de revolutionnaire
commissarissen bij de 7e en 8ste legers.
Uit het verslag in het verband met de
mededeellngen in het bulletin blijkt dat
geheele divisies aan 't front Baranovltsjl-
Krewo den dienst weigeren, den officieren
niet gehoorzamen en zonder bevel terug
trekken. Dit kan slechts één ding betee-
kenen de ineenstorting van de tegen
woordige regeering.
De ineenstorting van den Gallclschen
opmarsch is een geweldige slag. Het
is bekend dat nooit te voren in dezen
oorlog Rusland een zoo ontzaglijk leger
te velde bracht als aan dat front. Nooit
te voren was eenig Russisch leger zoo
rijkelijk voorzien van technische hulp
middelen. Britsche en Fransche kanonnen
en kanonniers, vliegmachines en vliegers.
Britsche gepantserde auto's waren ge
voegd bij de ongeëvenaarde technische
sterkte der Russen zelf. De artillerie was
in zoo bewonderenswaardige natuurlijke
en aangelegde stellingen opgesteld, dat
ze het ideaal naderde. Wat de kanonnen
van het elfde leger betreft verneem ik
bijzonderheden, die haast ongelooflijk
zijn. Het schijnt dat de infanterie de
eigen kanonniers neerschoot om paarden
te krijgen. Ook worden soms deze paar-
Koopt niet in den vreemde,
wat gij in Waalwijk even goed
en even goedkoop kunt vinden.
2651 W. B.
Distributie.
De Minister van Landboaw zeide in
antwoord op de interpellatie van den
Tempel, dat uit het feit, dat de Minister
nog niet met een nieuwe credietaan-
vrage is gekomen, de heer v. d. Tempel
ten onrechte heeft afgeleid, dat de Mi
nister zoo optimistisch gestemd Is
echter achtte spr. het vooralsnog «let
noodzakelijk met een nieuwe aanvrage
te komen.
Ia het algemeen begroet spr. de in
diening van moties niet, ofschoon deze
hem volstrekt niet antipathiek is, waar
zij gelegenheid geeft aan de regeering
zich nog eens nader uit te spreken.
Spr. zal bij nieuwe distributie over
wegen dezelfde cijfers te doen gelden
voor maximum- prijzen als het vorig jaar
waar zulks vatgroenten betreft.
De varkens worden een meer zeldzaam
artikel en vallen vrijwel bulten de volks
voeding.
De normaal-tnargarlne is inderdaad
met 5 ct. per pond gestegen. Dit is
toegestaan, omdat na onderzoek de
noodzakelijkheid bleek. Nog is er een
poging tot prijsverhooglng gedaan, doch
afgewezen dit zal ook niet meer worden
toegestaan..
Boter zal over eenige dagen waar
schijnlijk niet meer het land verlaten,
maar dan zal men ook den productie
prijs moeten betalen dit is geen artikel
waar bijslag op kan worden verleend
De kaas wordt getracht op denzelfden
prijs te houden.
Tarwebloem wordt in hulsgezinnen
slechts In kleine hoeveelheden gebruikt.
Het wittebrood kost 34 ct., het bruin-
brood 14 ct., bij gemiddeld gebruik
(half wit half bruin) is de prijs dus 24
ct., dat is maar 2 ct, meer dan vroeger.
De broodmenging is uitstekend. Het
is dwaasheid daar aanmerking op te
willen maken vooral nadat aardappelmeel
door mals is vervangen. Spr. zegt zulks
met grooten nadruk. Het witbrood zou
eigenlijk zelfs duurder moeten zijn. Wat
de rijst betreft deze prijs kan onmogelijk
verlaagd worden, de aanvoer is zeer
ongeregeld en bovendien heeft er een
verspilling plaats en wordt rijst aan de
dieren gegeven.
De kwestie van eigen bouwers bij zool
leer-distributie zal spr. nader onder de
oogen zien.
Wat de brandstoffen betreftde hout
voorraden bij particulieren opgeslagen
Commissaris der Koningin.
Dinsdagmiddag komt Z.Ex. de Com
missaris der Koningin onze gemeente
bezoeken.
Ten half drie zal Z.Ex. voor diegenen,
die zulks wenschen, ten raadhuize te
spreken zijn.
Brandstof.
Volgens de gepubliceerde rantsoenee-
rlng en de ontvangen formulieren zal de
gemeente Waalwijk gedurende 1 Oct.
1917 tot 1 April 1918 voor huisbrand
van de Rijkskolendlstributie ontvangen
14,408 K.G. Een zeer sober cijfer dunkt
ons
Zij, die geen aanvraag formulier heb
ben ingezonden, ontvangen absoluut geen
kolen.
Distributie.
Wij vestigen de aandacht op de be
langrijke mededeeling van het distributie
bureau In dit nummer n.l. betreffende
den prijs van consumptiemelk en omtient
de regeling voor 't halen van nieuwe
levensmiddelenboekjes in de a.s. week.
Als elkeen medewerkt, en volgens deze
aanwijzingen zich aan 't bureau vervoegt,
gaat alles ordelijk.
As. Maandag voormiddag zijn op 't
levensmiddelen-bureau verkrijgbaar bon
boekjes voor 't verkrijgen van gruis.
Concert.
Conceit te Waalwijk op 30 Juli 1917
van 7'/« tot 8'/a uur, te geven door het
Stafmuziekkorps van het 7e Reg. Inf.
Kapel ueesterM. Kleij.
Programma:
1. Marche Militaire No. II Kleij.
2. Ouverture »Mignon< Thomas.
3. Czardas aus der Oper
>Der Geist des Wojewoden*
Grossmann.
»Polnlsche National Tanz*
Scharwenka.
b. >Uogarische Tanz No. 1«
Brahms.
>Weddlng of the Winds* Hall.
Waltz.
Groote Fantasie uit de Opéra:
>Paljas< Leoncavallo.
(Op verzoek).
Om 9 uur Groote Militaire Taptoe.
1. Lange roffel.
Taptoe tamboers.
Taptoe hoornblazers.
Taptoe trompetters.
Taptoe pijpers.
Dankgebed uit te voeren door het
Muziekkorps van het 7e Regiment
Infanterie Valerius.
Lange roffel.
Heil Oranje, Feestmarsch Kleij.
Lange roffel.
Wilhelmus van Nassouwe, (oude
toonzetting) Valerius.
Eerste couplet bariton-solohet
tweede couplet door de gezamenlijke
muziekkorpsen.
Na afloop marsch door de stad.
Te volgen weg Groote Straat, Meester
van Coothstraat, Burgemeester van der
Klokkenlaan, Stationstraat, Markt.
Daarna op de Markt herhaling van de
geheele taptoe.
4. a.
5.
6.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
