K UNI III Nfl H
WO
Zaterdag - de
„Wonder"-dag
No. 73. Zaterdag 14 Sept. '29. 52e Jrg.
TWEE HE buad.
Lotgevallen van de kloosterzusters van
Nazareth te Waalwijk in de
18e eeuw,
door
J. van der Hammen Nicz.
VII.
Als deze opdracht gepasseert was
en onze Eerweerde Mater door de
korts (koorts) onbequaem zijnde om
een rijs naer Brussel te doen, heeft
hetzelve uytgestelt tot den volgenden
somer.
In het jaer 1734, als haer Eerweer
de nu herstelt was, heeft alsdan de
reys aengenomen om een request te
presenteeren aen haere keyzerlyke
Hoogheyd Maria Elisabetha, gouver-
nant van deze Nederlanden, om te
bekomen een eeuwigduerende ver
blijfplaats in deze stad, tot welken
eynde haer Eerweerde een copye uyt
opdragt van ons huys heeft medege
nomen, welke request haer Hoogheyd
naer het Magistraet van Antwerpen
ter advies heeft gezonden met verzoek
van appostil 1), maer is al blyven lig
gen.
In het jaer 1735 hebben voor de eer
ste tot het habeyt in deze stad ont-
fangen zuster Constantia Pullens en
Sr. Cornelia Gazineet en zijn geprofes-
sit den 8 Mey 1736. Naer deze profes
sing den 14 July is onzen heer rector
naer het bisdom gegaen om zijn hoog-
weerdigheyd te bedanken, hetwelk
zijn hoogweerdigheyd heeft aengeno
men en heeft ons tot directeur be
zorgt den Eerweerden heer Joannes
van der Staek, choordeken van St. Ja
cobs, in het jaer 1736 den 7en 7bre 2).
In het jaer 1737 den 7 Juny is tot
onze groote droefheyd uyt deze we
reld gepasseert den Edelen heer Clau
dius Roelans, onzen fondateur, met
pligt van te bidden voor zijn lieve ziel.
Naer den dood van zijn Edele heeft
zijn hoogweerdigheyd geordonneert
onze Capel te maeken op den hooy-
zolder van den peerdenstal, waer dat
onzen eersten dienst is gedaen door
den Eerweerden heer Joannes van der
Staek, onzen directeur, op den dag
van St. Laurentius 3) in het jaer 1737.
In hetzelve jaer, als ons clooster nu
voorzien was van slotpoort en trallien,
en hebben wy niet opgehouden om
zijn hoogweerdigheyd te verzoeken om
ons het slot te geven, om den grooten
overlast die wy hadden van het we
reldlijk volk. Zoo heeft zijn hoogweer
digheyd, ten laesten beweegt zijnde
door ons langdurig verzoek, een con-
cordaet met ons aengegaen, en ons
belast om jaerlijks te betaelen aen het
capittel van onze Lieve Vrouwe'twee
gulden en aen de kerk van St. Joris
eenen gulden, met verbintenisse dat
ons clooster altijd zal geregeert wor
den van wereldlijke priesters. Als de
ze acte gepasseert was, heeft zijn
hoogweerdigheyd aen ons het slot ge
geven, naer dat wy 6 jaeren en negen
daegen uyt Waelewijck gejaegt zijn
geweest, en hebben dat begonnen met
den klokslag van twelf ueren op den
30den November in 't jaer 1737. Onze
blijtschap was zoodanig, dat wy den
goeden God nog jaerlijks loven met
den lofzang Te Deum laudamus. Zijn
hoogweerdigheyd heeft ook toege-
staen dat onzen directeur ten allen ty-
den mogt komen in het slot.
Zonder schriftelijke toestemming is eenige overname uit deze ruöriek verboden
HET THEEKRANSJE.
door
PIET,
Een gezellig hoekje, dat „plaatsje"
Net een vierkante kamer zonder pla
fond.
De groote zon is de lamp, die het
speelplaatsje verlicht.
Echt om te ravotten In den éénen
hoek een stapel steenen. Die lokken
uit om er op te klauteren. In den
arderen hoek enkele planken. Daar
hun je niet zoo gemakkelijk op. Je
glijdt er zoo weer af.
En niemand, die je ziet. De ééne
muur is wat laag Daarboven is gaas
Niemand, die daarover kan komen
Als je in de kamer bent, kun je zoo
door het opgeschoven raam op het
„olaatsje" komen En moeder kan haar
kinderen altijd ongemerkt bespieden
't Is weer een heele drukte daar.
'n Groote kist staat midden op den
steenen vloer. Dat is de tafel. Daar
moeten nog kleinere kistjes omheen
Om een tafel hooren toch stoelen ook
Jannte die al in de vijfde klas zit,
is jarig geweest. Nu gaat ze een thee-
visite geven. Haar zusje, dat pas van
In 't jaer 1742 hebben ons zusters,
die tot Waelewijck nog in het bezit
waeren gebleven van het jaer 30 tot
42, ook de aanzegginge gekreegen, dat
zy zouden vertrekken 4). Waer van
de tydinge ontfangen hebbende, is
onze zuster Barbara 5) daer naer toe
gegaen, en dan (ofdaer) erfhuys ge
houden te hebben, zijn op den eersten
dag van Mey voor goed uyt Waelwijck
vertrokken, naer dat ons kloek mira
culeus met twee mannen is uyt den
toren gedaen en hebben die verkogt
aen het beggijnhof van Herenthals
voor hondert thien guldens en thien
stug vers. 6). j
In het jaer 1743 is mijnheer Jan
Baptist de Wit tot Antwerpen geko
men, op wiens naem ons clooster van
Waelewijck in het jaar 1728 was in-
gekogt, om een accoord met ons aen
te gaen, daer wy niet wel uyt en kon-
den, dat hy aen ons nog 25 jaeren
zoude betaelen de somme van 75 gul-
dens 's jaers en dan niet meer, welke
jaeren geëyndigt zijn in 't jaer 1768
den 30 9bre.
In het jaer 1751 is overleden den
Eerweerden heer Joannes van der
Staek, onzen weirden directeur, die
ons gedient heeft 15 jaepen en 3
maenden, en naer de dood van zijn
Eerweerden hebben wy voor directeur
bekomen den eersten february in het
jaer 1752 den Eerweerden heer Petrus
Josephus Lebegge, ook canoniek van
St. Jacobs.
In het jaer 1755 is ('t) clooster met
al wat er aen toebehoort geamorti-
seert 8) op den 7 Septembre en zijn als
van het Magistraet van deze stad bor-
gers gemaekt en hebben toi^ mom-
baers 9) gehad mijnheer Cuylen als
schepen en mijnheer Baiting (of: Bat
ting) als secretaris en hebben in wis
selgeld voor de Pont penningen 10)
betaelt hondert twelf guldens en 10
stuyvers en zijn jaerlijks getaxeert op
4 gulden en 10 stuyvers in wissel.
In het jaer 1770 den 13 Mey zijn
daer placcaeten uytgegeven door zijn
Keyzerlijke Majesteyd: van geen doch
ters in de cloosters meer aen te ne
men met doten, maer gratis; zy en
mogen ook niet geprofessien voor de
25 jaeren en met kennis van den heer
fiscael een maent vóór de professie.
In het jaer 1771 den eersten Mey is
het tweede placcaat uytgekomen: op
swaerder en pene van boete, en ban-
nissement voor de oversten, die haer
zeiven hier in zullen te buyten gegaen
hebben. Amen, tot meerdere glorie
Gods.
(Tot hiertoe met dezelfde hand ge
schreven; nu begint een andere hand).
In 't (jaer) 1776 den 15 January is
overleden Sr. Elisabeth Hurckmans,
ons eerste Priorinne, die ons zeer lof
felijk heeft geregeert ten (den) tyde
van 46 jaeren.
In de maend November 1781 zijn
er wederom placcaten van den keyser
Joseph II gekomen, waerdoor alle
cloosters gelast wierden (van wat or
der het ook zoude mogen zijn) van
onafhankelijk te wesen van hunne ge
neraals en zig direct te stellen onder
hunne respective bisschoppen, zoo
nogtans dat ieder order zal moeten
kiesen eenen visitator, die benevens
de oversten nouwkeurig acht zal ge
ven op al het gene het tydelijk en
geestelijk aangaet; waervan jaerlijks
rekening zal gegeven worden in de
vergadering daertoe bestemt, met
overstaen der bisschoppen en andere
wereltlijke overstens.
Den eersten Mey 1782 hebben wy,
beneffens meer andere cloosters, door
orders van zijne gemelde keyserlijke
Majesteyt eenen Commissaris gekre
gen, die alle de goederen, hoe genaemt,
eggen aen ons cloosters, heeft opge-
teekent, waeronder begrepen zijn de
renten en alle roerende en onroeren
de goederen, als ook meubilen, silver-
werk, koper, tin, lijnwaet en al het-
gene int gemeen gebruykt wordt, .als,
ook al hetgene de kerk en deszelfs or
namenten begrijpt, en gevolgentlijk
het selve geconfisqueert 11) als eggen
aen Sijn Majesteyt, zoo nogtans dat
al hetgene ieder religieuse in het be-
zonder aengaet, als lijnwaet, kleede
ren en zoo voorts, is vry gebleven en
toegeëygent aen den eggen persoon.
(Slot).
Aanteekeningen.
1). Een apostille is eigenlijk een
kantteekening op een verzoekschrift,
hoewel er op sommige archieven ook
afzonderlijke registers met apostillen
berusten.
2). 7bre September.
3). St. Laurentius valt op 10 Aug.
4). Te Waalwijk waren de volgen
de zusters nog achtergebleven: Hen-
drina Hessels (gestorven te W. 1742),
Johanna Colen en Brigida Colen.
5). Zuster Barbara van Rixtel
wordt in het handschrift niet ten on
rechte vaak genoemd: zij was procu-
ratesse, opsienderesse of directrice
van het klooster.
6). In de bagijnenkerk te Heeren-
thals hangen twee klókken, de jong
ste en kleinste in 1744 gegoten door
den Leuvenschen klokgieter Petrus v.
d. Gheyn, en de oudste en grootste in
1547 gegoten door den Bosschen klok
gieter mr. Jan de Moor. Op deze oud
ste torenklok, klaarblijkelijk afkom
stig uit het Waalwijksche klooster
Nazareth, staat als opschrift: -)- Gre-
gorius is mgnen naam, Jan Moer
maeckten mg int jaer MCCCCCXLVII.
Wat nu den maker of gieter van deze
„miraculeuse klok", n.l. Jan Moer
(Jan de Moor) betreft, moet ik hier
even memoreeren, dat onder de ver
maarde Bossche klokgieters der 15 de
en 16e eeuw de familie de Moor een
'n volle mand met de bovenbeste en
vooral ook hygiënisch verpakte Wonder-
artikelen. Daarbij nog 'n handvol spaar-
bons! Inderdaad, de vrouwen die altijd
Bax' artikelen koopen weten wel, dat
ze op verstandige wijze zuinig zijn. Is
bij U Zaterdag óók steeds Wonderdag?
't Wordt anders tijd I
'l „kleine schooltje" naar de groote
school is verhuisd, is keukenmeid
vandaag. Jannie, de jarige, is Mevrouw.
Basje hun broenje, hoefi niets te
doen. Hij gaat ook nog maar op het
„kleine schooltje*. „K m", zegt Me
vrouw tot Mien je, „keukenmeid, we
moeten opschieten De gasten kunnen
aanstonds komen".
„Ja, Mevrouw", antwoordt Mienlje
onderdanig. Vlug haalt ze een kleedje
voor den dag en spreidt het over de
kist Zoo wordt het netjes
Nu nog bh emen ook Natuurlijk
Als er iemand jarig is. hooren er
bloemen op tafel Waar moet ze die
vandaan halen O wactr I
De keukenmeid steekt haar kleine
kopje door het opgeschoven raam en
gilt: „Moei maggen we dat vasie, ja
Toe astublief, moe 1"
„Welzeker", is lachend het antwoord.
Even later prijkt de oude jampot met
verwelkte madeliefjes op de feesttafel.
„K k komen sse al stot
tert kleine Bas, die zijn vriendje ver
wacht.
Ja, drekt hoor", bitst de keuken
meid. „Hierdaar mot jij zitten".
Daar hetft onze Bas echter geen
ooren naar. Hij ziet iets veel fijners.
Ongevraagd klimt hij boven op de tafel
en
„O, 't vaasje 1..." gilt de keuken
meid. Ze stuift op en geeft haar
broertje een flinke klets tegen zijn
voorname plaats inneemt. Reeds om
streeks 1480 woonde te 's-Bosch een
klokgieter mr. Gobelinus de Moor,
wiens zonen mr. Jaspar en mr. Wil
lem de Moor eveneens klokgieters wa
ren. Jaspar's zoon, mr. Jan de Moor,
was wel de meest bekende Bossche
klokgieter uit de 16de eeuw. Behalve
dat hij de klok van Nazareth e.m.a.
maakte, goot hij ook in 1545 (op con
tract van 5 Juni 1545 tusschen hem
en de Dordsche kerkmeesters) de
9000 pond zware klok, hangende in
de Groote of Onze Lieve Vrouwen
kerk vam Dordrecht. Voor arbeids
loon gietloonontving hij 90 X 2 ca-
rolus gulden 180 carolus gulden,
benevens „een stuck gouts voor de
knechten als drinckgelt", terwijl de
Dordsche kerkmeesters de „klokspijs"
moesten leveren.
7). uyt buiten.
8). Dit geschiedde ingevolge de
wet van 15 September 1753 „op de
doode-handsche goederen".
9). Bij het koopen of verkoopen
van vaste goederen mochten de zus
ters niet zelfstandig optreden, maar
moesten zij voogden kiezen, die in ha
ren naam handelden.
10). Pontpenningen: een recht dat
betaald werd aan de schepenen bij
verleiding van koop- en verkoopacten
van onroerende goederen. (Dr. Prims).
11). Confisqueeren verbeurd
verklaren ten voordeele van de staats
kas.
Indrukken van den
Llturgischen Zangdag.
door
Petrus de Eree R K Pr.
Om te voldoen aan het verzoek der
Redactie van „Het Huisgezin., wil ik
in enkele woorden weergeven de
indrukken van dezen len Llturgischen
zangdag te Waalwijk. En om maar
aanstonds met de deur in huis te
vallen: die dag is onder alle opzichten
uitstekend geslaagd, een feit, waarover
alle leiders, deelnemers en belang
stellenden het eens wareni
Evenals bij den Xllen Katholieken
dag op 26 September 1926 van
Waatwijk uit een wachtwoord is
opgegaan na de rede van Dr. Witlox:
„Brabant let op uw saeck!" zoo heeft
thans weer vanuit Waalwijk een
bazuinstoot weerklonken waardoor alle
zangers van het Bossche diocees
worden opgeroepen om op aansporing
en onder de hooge protectie van
Z D. H. Mgr. Diepen mede te werken
tot verbetering van de Kerkmuziek en
waardoor de leiders de wegen zijn
aangetoond om te geraken tot invoe
ring van den volkszang bij den eere-
dienst in onze kerken, dit alles in
volgzame gehoorzaamheid aan den
constitutio Apostolica door Paus Pius
XI in December van het vorig jaar
uitgevaardigd.
Het verheugt mij als geboren en
getogen Waalwljker uitermate, dat
deze lichtende fakkel in Waalwijk
ontstoken Is: niet enkel omdat de
Waalwijkers van nature zanglustig zijn
aangelegd, neen, ik wil bij deze op
portuniteitsreden, die Directeur Witlox
in zijne enthousiaste rede aangaf, nog
een andere voegendat n.l. Waalwijk
en omgeving de gansche Langstraat
tot nu toe op Kerkmuzlkaal gebied
zoo stiefmoederlijk behandeld waren,
dat de aciie voor verbetering der
Kerkmuziek dèclr nog zoo weinig was
doorgedrongen. En daarom feliciteer
ik de Gregorius-Vereenlging, dat zij
in samenwerking met de Liturgische
Vereeniging dümaal de keuze heeft
dikke kuilen.
„N..n..niks seer", lacht hij en
blijft kalm staan.
Miemje geeft het echter nog niet op
en zoekt hulp bij moeder.
„Moe", gilt ze, „laat Bas moe!"
Bas volgt het voorbeeld van zijn
zusje
„Moe oe moe", gillen zesamen.
Moeder, die druk met eten koken
is. staakt haar werk. Even moet ze wel
kijken nu.
„SM, Mien', zegt ze, om de grootste
schreeuwster tot zwijgen te brengen.
„Moe", gaat Basje voort, „moe kijk
ik heb laatst, kijk moe, ik heb zoo
hoog gesprongen".
Met 'n plof komt hij op de steenen
neer.
Nu kan de keukenmeid rustig ve der
werken Eerst het kleedje weer recht
trekken. Dan nog een paar kisten halen.
Ziezoo, alles is klaar.
De gasten kunnen komen
Deftig komt Mevrouw binnenstappen
„Is alles klaar, keukenmeid vraagt
ze.
„Ja, Mevrouw".
Met onderzoekenden blik heeft ze
alles spoedig overzien.
„Keukenmeid
„Ja. Mevrouw
„Hier moet nog 'n stoel bij, daar
moet ik zitten".
Mienije is al weg. om een geschikte
kist te zoeken, 't Wordt tijd. Buiten
UIT HET DAGBOEK VAN
PIETER POR.
7 Sept. Ben heel wat achter in die
weken. Er is heel wat gebeurd
in dien tijd; doe dus hier en
daar maar een greep.
Ik ben eens langs de haven
gaan neuzen en velen met mij
betwijfelen of B. W. inza
ke het uitbaggeren der ha
ven, wel een goede greep ge
daan hebben, 't Zal nu geen
4 of 5 jaar duren, zeggen des
kundigen, voor er weer ge
baggerd moet worden.
Goedkoop is dikwijls dtyur-
koop heeren.
8 Sept. Geconstateerd dat de weg
in de Putstraat allesbehalve
stofvrij is. Dat is toch geen
wegenteer, die er op gesmeerd
is. Dat moet toch een heel an
der preparaat dan gewone
teer van de gasfabriek zijn.
Deze blijft zacht en zal weer
gauw foetsie zijn!
Las vanavond mijn oude
couranten eens na.
Belangrijke vergadering
Waalwijks Belang geweest.
Weg Roestelberg voornaam
punt. IJsbaan niet minder.
Etalagewedstrijd prachtat-
tractie tegen St. Nicolaas.
Hoop dat alle winkeliers het
voorbeeld van Borstrock en
Klerkx volgen, dan krijgen
we iets goeds.
Ga volkomen accoord met
de driestar omtrent den
„schoolartsendienst". Dat kan
gezamenlijk veel beter en af
doende geregeld worden. We
moeten ons niet onttrekken,
als. gezamenlijk iets goeds tot
stand kan worden gebracht.
Plannen verbreeding straat
gelezen. Zou het absoluut
noodzakelijk zijn? Het zijn
anders weer enorme kosten
en waar komen op den duur
de duiten vandaan? En foei-
leelijk die boomen er uit. Wat
zullen er een hoop ongerech
tigheden voor den dag komen.
Was het niet beter voor een
20.000.de tram over den
Dijk te leggen. Dan kon mis
schien de rest zoo blijven.
't Laatste woord zal hier
over nog wel niet gesproken
zijn.
9 Sept. 't Was een prachtige dag
gisteren, de zangdemonstra
tie in onze plaats. Alles had
een uitstekend verloop en was
een groot succes. En toch kon
men m.i. zien dat de regeling
van buitenaf geschiedde, het
Waalwijksche cachet lag er
m.i. niet op.
10 Sept. Zag weer bijna een ern
stig ongeluk gebeuren, hoek
Mr. van CoothstraatGroote
straat. Dat kan niet anders,
vooral aan de Oostzijde. Dien
toestand krijgt men metter
tijd hetzelfde bij de nieuwe
verbindingsstraten in de Mr.
van Coothstraat en elders.
Daar had men m.i. een aan
tal meters aan weerszijden
moeten reserveeren, of den
inzet in een halve cirkel moe
ten maken, zoodat het gezicht
op den ingang der straat aan
beide zijden vrij bleef. Nu
gaat het daar 't zelfde gat in.
11 Sept. Dank voor belangstelling.
Over zulke zaken wordt noch
door P. P., noch door de re-
staan de gasten. Mevrouw zal ze
binnenlaten.
Daar komen ze.
Voorop gaat Freddy. Hij gaat mei
Bas op 't „kleine schooltje". Geen
deftige begroeting. Zoo'n'stijve bewe
ging houden ze er nog niet op na.
De twee vriendjes stuiven op den
plankenstapel af „Ikke eerst", juicht
Freddy die met zijn dunne beentjes
veel vlugger is dan de dikke Bas.
Het verdere bezoek bestaat uit twee
dochtertjes van buurman. Willy zit in
de klas van Mevrouw en Dien zit
naast de keukenmeid
„Hier, Bas en Freddy kom er af.
K«m, ga op j plaats zitten, begrepen
beveelt Mevrouw
Ieder neemt zijn plaats in, die hem
door de gastvrouw wordt aangewezen.
„Ik zit hier op 't hoekje, hoor. Ik
ben vandaag keukenmeid", legt Mientje
uit.
„Keukenmeid, ruim dien rommel van
tafel Vlug voortmaken, hoor", bedis
selt Mevrouw.
Zoo gauw mogelijk grijpt de ijverige
Mien het bloemenvaasje en zet het in
een hoek neer. Ook het kleedje ver
dwijnt. De tafel wordt heelemaal leeg.
Mevrouw is verdwenen Ze moet
voor de thee zorgen. De keukenmeid
legt voor ieder een stuk bordpapier
neer. Daarop komt straks bet kopje te
staan. Zoo ziet immers een gedekte
tafel er uit.
ARTIKELEN
