I ECHO VIN HET ZUIDEN
Hoeden en Petten
I'l
K
H. VERHULST,
Saterdag ttt Mei '<5U. f>2e Jrg.
TWEEDE BLAD.
rende angst voor het "mogelijk weer
vernielen van herstelde muurwerken,
waren de reden, dat men vooralsnog
niet kon denken aan het ophouwen
van het verwoeste.
Pas na het slüiten van het Twaalf
jarig Bestand in 1609 kon men pas
(Is omtrent de Hervormde Kerk aan
de Haven.
door
J. van der Hammen Nicz.
HL
Ruim 110 jaren, van omstreeks
tot omstreeks 1580 (inmiddels
as het huizental van Waalwijk in
526 tot 149 gestegen, met een kloos-
en twee gasthuizen; was in 1533
iet het oog op de toen reeds drukke
■eek- en jaarmarkten, de keiweg ge-
(gd en bereikte het St. Jorisgild, bij
etwelk de meeste ambachtsgezellen
aren aangesloten, in 1547 zijn hoog
ten bloei), zijn de kerk en de toren
trots van Waalwijk en Besoijen gé
ést; maar gedurende den 80-jari-
en oorlog, toen het hier op de gren-
ïi van Holland en Brabant (Spanje)
aar in jaar uit daverde van het oor-
igsrumoer en noch mensc.henlevens,
och veldgewassen, noch gebouwen
icrden ontzien, kwam aan die glorie
'keltelijk een einde. Omstreeks 1580
td de prachtige toren, die reeds
toeger meermalen aan het oorlogs-
(schut had blootgestaan, voorgoed
puin geschoten. Alleen de funda-
lenten, die nog aan de westzijde der
l«rk in den grond zitten, zijn thans
lit armzalig overblijfsel van dien
trtijds zoo machtigen en schoonen
mis. Niet alleen de toren, maar ook
W westelijk deel der kerk een
uk van den langsten arm van het
•itijnsche Kruis en een klein ge-
telte van het koor, werden toen ver
iest, benevens de daar achter staan-
gemeenschappelijke school van
'aalwijk en Besoijen.
Die troostelooze aanblik van een in
jn liggenden toren en van 'n gedeel-
open liggende kerk heeft meer
'a 30 jaar geduurdeen tijd van ver
wring en verval op velerlei gebied
i Waalwijk. Geldgebrek en voortdu-
ppvw
pogingen gaan aanwenden om de ruï
nes nader onder de oogen te zien en
te herstellen wat te herstellen viel.
Vooreerst werd den 11 Februari 1609
door de magistraten der beide ge>
meenten een „accoord" aangegaan,
om allereerst de gemeenschappelijke
school achter de kerk op te bouwen,
ten tweede om restitutie van de
schijnbaar zoek geraakte oude toren
klokken te verkrijgen en ten derde om
de vervallen kerk te herstellen.
De man, die het leeuwenaandeel
had aan de herstellingswerken der
kerk, was de toenmalige Heer van
Waalwijk, Jan van Leefdael. Deze,
krachtig gesteund door de aartsher
togen Ferdinand en Isabella en door
de Bossche bisschoppen Masius en
Zoëziiis, wist, hoofdzakelijk uit eigen
middelen, zooveel geld bijeen te ver
zamelen, dat eindelijk in 1617 het
westelijk deel der kerk, al was het
dan niet in de zuivere bouworde der
oorspronkelijke kerk, was hersteld.
Een zichtbaar bewijs dier herstelling
zijn thans nog de 4 ankers in den
westelijken kerkgevel, die het jaartal
1617 te zien geven. Den 6 October
1616 was bisschop Zoëzius, vergezeld
van Jan van Leefdael, de toen bijna
uitgevoerde herstellingswerken we
zen bezichtigen en tevens de toen pas
gebouwde Gereformeerde Kerk te Be
soijen komen bezien. Wie aan dit laat
ste mocht twijfelen en niet gelooven
kan, dat een Roomsch-Katholiek bis
schop in dien veelbewogen en vooral
op godsdienstig gebied scherp-getee-
kenden tijd lust en tijd kon vinden,
om eene Gereformeerde kerk te bezoe
ken, kan ik geruststellen met de ver
klaring, dat in de „Dorpsrekening"
van Besoijen over 1616 de volgende
post bij de uitgaven geboekt staat:
Noch opten 6 dito (6 October 1616)
soe isser den bisschop vanden Bos
metten heer van Waelwijck, om ons
cerck te bêsien ende doen isser ge-
droncken in de kercke II bieren, toe
pende in gelde III stug vers C3l/a st.).
Aldus was de kerk hersteld, maar
helaas, de toren werd, bij gebrek aan
het noodige geld als anderszins, nim
mer opgebouwd, en alzoo is de huidi
ge kerk aan de Haven slechts een frag
ment,maar dan ook een fraai frag
ment, van het oorspronkelijke bouw
werk. Alleen moet ik hier nog vermei
den ,dat toen ook het kleine torentje
op het kruispunt der kerk om de
oude zware kerktorenklok (of: klok
ken) te beter te kunnen dragen
werd vervangen door een zwaarderen
toren, die later nog meermalen werd
verzwaard.
Vermeldde ik boven, dat de Waal
wijksche kerk tusschen 1580 en 1617
een troosteloozen aanblik opleverde,
thans moet ik hier nog bijvoegen, dat
ook vele volgende jaren, inzonderheid
tusschen 1623 en i630, geen hoopvol
le tijden voor die parochiekerk kon
den worden genoemd. Men denke
hierbij aan de belegeringen van Bre
da in 1624 en 1625 en van 's-Herto-
genbosch in 1629, toen het hier en
ook elders in de Langstraat geduren
de ettelijke jaren een onophoudelijk
doortrekken was van de krijgstroepen
van prins Frederik Hendrik en ande-
e legeroversten, die maar al te vaak
werden ingekwartierd in de kerk, zoo
dat van geregelde kerkediensten geen
sprake kon zijn. In het gemeente-ar
chief alhier berust een authentieke
chepen-certificatie, d.d. 30 Augustus
1625, (geschreven met de eigenaar
dige, pittige hand van den toenmali-
gen gemeente-secretaris Adriaen Mi-
chielsz Molengraeff, van wien de be
kende oud-professoren Molengraaf! te
Utrecht -en Delft afstammen), waar
in zekere aanzienlijke en geloofwaar
dige ingezetenen van Waalwijk een
treffende getuigenis afleggen van al
den jammer en de ellende, die in de
jaren 1624 en 1625 door het heen- en
weertrekkende krijgsvolk werden te
weeggebracht. Zoodra mijne opstellen
over de kerk compleet en verschenen
zijn, zal ik van dat gewichtig stuk 'n
afschrift maken en het ter plaatsing
in dit blad aanbieden.
De inneming van 's-Hertogenbosch
door Frederik Hendrik in 1629 was
niet alleen de doodsteek voor den
Roomsch-Katholieken godsdienst al
daar, maar ook een begin van afbrok
keling van de Roomsche Kerk in de
gansche Meierij van Den Bosch, waar
toe ook Waalwijk behoorde. In even
genoemd jaar werd de toenmalige
predikant van Besoijen, Ds. Jeremias
Eckius, door de Staten-Generaal be
last, voor het eerst daadwerkelijke po
gingen aan te wenden om de parochie
kerk aan de Haven voor de Waal-
wijksche Hervormden ,Vi bezit te krij
gen. Werkelijk gelukte het hem, ge
wapend met ladders en touwen, de
kerk, die reeds geruimen tijd
wegens den troebelen tijd geslo
ten was, door een der ramen binnen
te komen, de kerkdeuren te ontslui
ten en daar de eerste predicatie naar
Gereformeerden trant te houden, die
door meer dan 80 personen werd aan
gehoord 1). Het duurde echter nog 19
jaren, voordat de eigenlijke overgave
der kerk aan de Hervormden haar be
slag kreeg, n.l. in 1648, na het sluiten
van den vrede van Munster, als wan
neer een groot deel van Brabant tot
een wingewest van de Staten-Gene
raal werd verklaard en alle Roomsche
kerken moesten worden verlaten. In
frnder schrifteiyke toestemming is eenige overname uit deze rubriek verboden.
Het leelijke hondje.
Litn' het leelijkste hondje, dat er
Rad rondgeloopen, ontmoette op
l„t,.im5)tr8en> dat hij met een dood»
Lrt i. 8 8ezicht 'n de boerderij
L. ®P* Kwak, de eend. „Qoeden
Da zei Kwak, .ben je ziek?"
[L *iel direct", zuchtte Tim, .ik
iLfi* lBa""n- dat ik niet zoo
leelijk was dat is alles". Ik
ben ook de leelijkste van mijn heele
familie", zei Kwak vol sympathie.
.Niets aan te doen". .Dat is waar",
beaamde Tim, .maar ik wil niet eens
zoo veel mooier zijn"hij wendde
het hoofd verdrietig af. .Maar het
dochtertje van mijn baas mag van
haar vader een van mijn broertjes en
zusjes voor haar zelf houden en van
avond zal zij kiezen, wie dat wezen
zal. Ik zou toch zoo graag de uitver
korene willen zijn, maar ik denk, dat
ze er niet over zal denken zoo'n
Ieelijkerd als ik ben te willen houden".
„Daar kun je niets van zeggen", zei
Kwak in gedachten verzonken. „Het
is niet altijd de leelijkste. die het het
slechtst gaat in de wereld. Er was
vroeger eens een vreeselijk leeljjk
eendje en moeder vertelde me, dat
hij later een prachtige zwaan is ge
worden". „Wat gek", riep Tim uit.
„Zeg Kwak, wordt jij later ook een
zwaan „Ik hoop het", antwoordde
deze, „Weet je dat dan niet?" vroeg
Tim. „O, neen, zooiets weet je nooit
van tevorendat gebeurt plotseling
op een goeden dag, als je 's morgens
een volgend artikel hoop ik die zaak,
voor wat Waalwijk betreft, meer uit
voerig te behandelen.
wakker wordt, ben je plotseling een
zwaan". „Maar ik zou toch denken",
zei Tim hard snuivend, „dat als je
heusch een zwaan zou worden, dat
e dan toch de gevoelens van een
zwaan moet hebben". Hij staarde een
poosje in gedachten voor zich uit en
vervolgde toen langzaam: .Waarzou
den kleine leelijke hondjes in kunnen
veranderen ik denk niet in een zwaan,
denk jij wel „Hm", zei Kwak, „ik
vermoed, dat je in een ander soort
ïond kunt veranderen". „Zou ik
vroeg Tim een beetje weifelend. „Kijk,
k ben een spaniel. Dat wist je zeker
niet, hè". Zoo zaten ze een poosje zij
aan zij en verwonderden zich over
zwanen en honden, leelijk en zoo
meer. Tenslotte zei Tim: „Wat zegt
ouw moeder ervan „O Kwak kwak.
meer niet. En de jouwe?" „De mijne,
hernam Tim het woord, die zegt
woef waf, iemand is alleen mooi als
hij dat zelf wil." „Watbeteekent dat?"
.Wel, als je zoo eerlijk bent als goud
en zoo moedig als een leeuw, dan
comt het er niet op aan hoe leelijk
e bent." „Dus mooi zijn wil eigenlijk
zeggen „goed zijn" „Ik denk het.
Maar ik ben bang, dat ik ook heele-
maal niet goed ben. Het is soms heel
moeilijk, dat verzeker ik je", knikte
hij. „Dat is waar", zei Kwak en knikte
ook. „Kom, zei Tim," „er is niets aan
te doen, r.iaar ik moet weer naar huis.
joeden dag. Vergeet niet me te zeg
gen, wanneer je van die zwaanachtige
gevoelens krijgt, zal je?" en weg
tippelde hij den weg naar huis af.
Terwijl hij in gedachten voortliep,
werd zijn aandacht getrokken door
iets dat in de gjiodder lag. „Kijk uit",
zei hij tot zichzelf, „maar wat is dat
Dat is de lievelingspop van mijn
vrouwtje Arabella en nog wel in haar
mooie jurk. Hoe komt zij hier? Zij
is zeker uit den wagen gevallen. Ik
zal haar voorzichtig mee naar huis
nemen. En met zorg droeg hij de
1). Hef origineele verslag daarvan
berustte vroeger in het kerkelijk ar
chief der Hervormde gemeente te
's-Hertogenbosch.
Springen met 'n paraplu.
Over zoo'n berichtjes lees je gemak
kelijk heen. Het is misschien ook
gezocht er over te filosofeeren
maar gebeurt het in de wereld der
grooten, de wereld der verstandigen
ook niet dikwijls dat iemand een
parapluie goed genoeg acht voor
parachute En dan dood valt net als
't jongetje uit 't „Gemengd Nieuws"
Een oud vaderiandsch spreekwoord
wist deze waarheid al eenigszins on
schuldiger, maar tegelijk minder „salon-
fahig" uit te drukken in de figuur van
apen, die hoog willen klimmen.
Iemand, die worstvingers heeft, moet
niet probeeren pianist te worden en
de leerjongen van mijn barbier zal met
al zijn vakkennis en de pommade der
heele wereld geen geplakte scheiding
krijgen, omdat je aan ieder haar van
'm een hoed kunt ophangen.
Wie geen tanden heeft, moet de
korstjes van zijn brood snijden en wie
zijn boterham met zijn hoofd niet kan
verdienen, moet 't met zijn handen
doen. Hij is er niet minder om.
Wie geen parachute heeft om van
het dak te springen, blQve erop, of
klimme door 't zoldervenster naar
binnen, want als hij het met een
paraplu probeert, valt hij dood.
U begrijpt niet, waar 't heen moet
Wfj kunnen 't duideiyker zeggen met
een paar voorbeelden
De stad oefent groote aantrekkings.
kracht uit. Ze biedt meer gelegenheid
tot vermaak, hoogere loonen in indu
strie en bedryf. Maar als iedereen
naar de stad trok, werd er nog meer
armoe geleden en hadden de musschen
amper genoeg om te leven.
De schijn van 't chiquer baantje
lokt,1 Myn zoon moet 'n „meneer"
worden, zegt menigeen, die zelf eelt
in de handen heeft en altijd een fat
soenlijk stuk brood at. De zoon, die
„meneer" geworden is, met het goed
koopst examentje, watertandt later
misschien naar dat stuk brood, om
dat hy er niet tusschen komen kan te
grootsch is voor arbeider, te klein voor
intellectueel en alleen een aanwinst
voor het groote leger smalle honger-
lyders—metden—boord—om.
Hij is een arme kerel, die 'n paraplu
als valscherm in de hand kreeg.
Als ge ze maar wat oppervlakkig
zoekt in uw omgeving, zult ge ze
vinden by bosjes, die springen met
een paraplu.
D. v. N.
VOOR HANDEL EN INDUSTRIE.
ONTVANGEN NIEUWE COLLECTIE
Chique modellen.
HEMDEN, tevens met afknoopbare
Manchetten,
(HEMDEN, óók naar maat).
Heerenmodemagazijn.
Markt 5. DEN BOSCH.
Telefoon 841.
mooie pop aan haar kleeren. Zy was
nogal groot en haar voetjes raakten
iederen keer den grond als hij liep.
Zij was zwaar ook en zoo nu en dan
moest hij haar even laten liggen om
weer op adem te komen en hij
wenschte thuis te zyn. Zijn vrouwtje
liep in den tuin en zocht en zocht,
toen zij Tim zag aankomen, die even
later haar pop aan haar voeten neer
egde. riep zijn vrouwtje.
„Tim heeft myn pop gevonden 1 Wat
ben jij een lief hondje". Tim ging
i>y haar zitten en kwispelde
verheugd met zyn staartje. Den vol
genden morgen ontmoette hij zyn
vriendje Kwak weer bij de sloot.
„Kwak", riep hij verheugd. „Zy heeft
mij gekozen. Zij koos mijl Ik ben nu
iet hondje van mijn vrouwlje 1 „Is dat
niet heerlijk" „Wat", riep Kwak.
Heeft zy jou uit al je broertjes en
zusjes gekozen En vond zij je dan
niet je weet wel „Leelijk"
vroeg Tim. „Poeh, myn vrouwtje zegt
dat ik heelemaal niet leeiyk ben. Zy
zegt, ik ben juist heel mooi. Heusch
Kwak keek hem heel lang en onder
zoekend aan. „Hm", zei hy, „jij hebt
lepaald iets heel erg goeds gedaan".
Nieuwe Raadsels,
I
Ik ben een spreekwoord van 25
etters.
8—2—3—4—17—6—8 is alles wat
we eten
S—21—9—11—4 tegenovergestelde
van „eb"
—13—14 ander woord voor „zot"
—22—15 leeft in den grond
25—24—1^—20 tegenovergestelde
van „op"
7—16—12—25—19—12 ander woord
voor „draven"
2—22—23 lichaamsdeel
0—9—3—1—6—7 drinkbeker uit
den
UIT HET DAGBOEK VAN
PIETER POR.
Zondag 4 Mei. Op mijn gewone wan
deling. Zag aangevoerde riool en
waterleidingbuizen in Kerkpad.
My dunkt dat ze te klein geno
men worden. Waarom niet ineens
flink, wat scheelt dat? Later
groote kosten. Ook met oog op
mogelijke nieuwe inzichten reini
ging Loint, Haven en Polder in
de toekomst.
Maandag 5 Mei. Wat is Buurman z'n
huis opgeknapt nu hy die leelijke
stoep met balies heeft laten weg
nemen Alles komt veel beter uit.
Ne'jes in orde gemaakt, geen on
derhoud meer, trottoir breeder en
goede daad in 't algemeen belang.
Hij begrijpt niet dat allen zyn
voorbeeld niet volgen
Dinsdag 6 Mei. Voldoening vernomen
Hoogere Handelsschool uitgebreid
met H.B.S 3 jaar; later zoo mo
gelijk H.B.S. 5 jaar. Buurman
was er over in z'n nopjes voor
z'n twee jongens. Alleen maakt hij
de opmerkingwaar blijf ik
met mijn meisjes? Ik moet 't be
amen. Zou daar nu niets aan te
doen zyn, vragen wij beiden.
Woensdag 7 Mei. Kreeg bezoek van
een boer uit het Loonsch Hoekje.
Had ook 't antwoord gelezen.
Vroeg mij of het niet zou helpen,
als alle bewoners eens een adres
richten aan het Gemeentebe
stuur over verharding weg Heb
hem geantwoord dat het volgens
mij niet veel zou baten, maar dat
hy bij Waalwijks Belang moet zyn
of maar beginnen
Donderdag 8 Mei. Buurman stemt
volkomen in met opmerking redac
tie. Oveial is men gebrand op
steun der pers vooral voor den
middenstandhier biykbaar niet.
Hy gaf mij zyn meening over
de reden. Ik geloofde 't niet en
vertel ze daarom nog niet verder.
Vrydag 9 Mei. Buurman vroeg me of
het niet mogeiyk zou zijn de in
gezetenen te waarschuwen als gas-
of waterleiding wordt afgesloten.
Dat is anders zeer lastig en soms
gevaarlijk, vindt hij.
BUITENLAND.
Geen accoord tusschen
Engeland en Egypte.
Na gisteren gedurende 19 uren, tot
hedenmorgen 3 uur te hebben ver
gaderd, zijn de Engelsche en Ecyp
tische gedelegeerden hedenochiend
elf uur weder bijeengekomen. Over
eenstemming kon niet worden bereikt
zoodat de onderhandelingen zijn mis
lukt.
Koning George van Engeland.
Alle bladen brengen hulde aan den
koning tec gelegenheid van de viering
van den twintigsten verjaardag heden
van de troonsbestijging. Er zyn geen
bij zonderefeesteiykheden georganiseerd
ofschoon de gebeurtenis zal worden
herdacht met een en twintig saluut
schoten in Hyde park en op alle
marine en militaire stations in het
land.
De Leeuw in vrijheid gesteld.
De Vlaamsche soldaat de Leeuw
die wegens het niet opvolgen van in
het Fransch gegeven bevelen tot drie
maanden gevangenisstraf is veroordeeld
Van boven naar beneden en van
links naar rechts ben ik iets, waartoe
het mooi weer uitlokt,
x medeklinker
xxx voorzetsel
xxxxx jongensnaam
xxxxxxx iets. dat wy raden moeten
xxxxxxxxx stad in Z.—Holland
xxxxxxxxxxx het gevraagde woord
xxxxxxxxx dorpje by Nymegen
xxxxxxx vindt men in sommige
badplaatsen
xxxxx rivier in Overijsel
xxx telwoord
- x medeklinker
"3
Zoek uit onderstaande letters een
deel van Friesland.
aralasnetgd
Oplossingen van de vorige week.
1
In het veen ziet men niet op een
turfje.
2
boor door hoor koor
moor noor voor.
3
paaschfeest
arnemuiden
amsterdam
susteren
chocola
hoorne
fiets
emma
een
st
t
ill If li
1' 9
OUDERS. LEZEN UWE KINDEREN
OOK ONS JEUGDHOEKJE?