MARIE DE ROUTER
J. ELEKAN,
:.werkè.njdam/ woudricmei
wvv v
Kamer van Koophandel en
Fabrieken voer de Langstraat
te Waalwijk.
Verslag over 1929.
II.
Het district der Kamer.
„De Langstraat Is een de meest be-
kende en meeat karakteristieke land
schappen van ons land, gevormd door
.een aantal streekdorpen, welke zich
„uitstrekken vanaf den Bosch tot
„Oeertruidenberg, en waarvan de be
woners vooral hun bestaan vinden
„in de veie schoenmakeryen en leer
looierijen. Zy is verder bekend om
.haar Langstraatsch hooi, dat in de
„Maas-buitenpolders wordt gewonnen
„en naar alie deelen van ons land
„wordt gezonden".
Zoo ongeveer was tot voor kort de
omschryving van de Langstraat in
onze meeste aardrijkskunde boeken en
als zoodanig kende men die streek al
tientallen jaren.
De naam Lang(e)straat is al eeuwen
oud en komt reeds voor in het laatst
der 15e eeuw, toen de tegenwoordige
Witerdyk, welke nog altijd de Lang-
staatsche dorpen in het Noorden be
schermt, was gelegd en de herbouw
van de in den Elisabethsvloed (1421)
geteisterde streek was mogeiyk ge
maakt. De geografische gesteldheid
in het Noorden de Maas, in het Zui
den de onvruchtbare diluviale gron
den, maakte de Oost—Westelijke lengte
richting noodzakeiyk; de uitbreiding
van het aantal bewoners maakte den
onderlingen afstand der dorpen steeds
kleiner en deed één karakteristieke
Lang(e)straat ontstaan, zóó algemeen
bekend, dat b.v. de overigens nauw
keurige kaart van de Nederlanden van
Petrus Kaerius van 1607 (zie de mooie
en goedkoope reproductie, in 1929 by
van Qorkum en Comp. uitgegeven)
de namen Vlijmen, Drunen, Waalwyk,
Waspik, enz., niet vermeldt, doch
enkel het woord Langestraete, een be
wijs, dat reeds toen de saamhoorig-
heid van die plaatsen werd gevoeld.
Wanneer nu het district der Kamer
eenvoudig de eigeniyke Langstraat
omvatte, dan zou men de noodzake
lijkheid van de byvoeging van een
kaartje bij dit verslag kunnen betwis
ten. Het district omvat echter veel
meer: er behooren ook toe het Zui-
deiyk deel van het Land van Altena
(de gemeente Dussen, Eethen en Wijk
c.aeen groot deel van het Land van
Heusden (de gemeente Heusden, Oud-
heusden, Herpt en Hedikhuizen de
gemeente Viymen niet), eenige Zuide-
lijk van de eigeniyke Langstraat ge.
legen gebieden, welke zich overigens
economisch nauw daarbij aansluiten,
(Loonopzand, 's Oravemeer en Dongen)
en eindeiyk behooren er toe de ge
meenten Oeertruidenberg, Made c.a.
Hooge- en Lage-Zwaluwe, welke met
de eigenlijke Langstraat in één iyn
liggen. De kaart doet duideiyk zien,
dat de Bergsche Maas en Amer de
centrale as voor het district vormen,
getyrivieren, welke tot heden meer
een scheidend dan een bindend karak
ter hebben, aangezien door overstroo
ming der Langstaatsche Buitenpoiders
de breedte soms meer dan 3 K.M.
wordt en de verbinding met de eigen
lijke Langstraat dan alleen langs een
omweg kan plaats hebben. Afdoende
verbetering hierin zal tot stand komen,
als de voorgenomen plannen tot af.
sluiting van het Oude Maasje zyn
uitgevoerd (zie algemeene beschou
wing). De in aanbouw zynde brug
van het Keizersveer zal een groote
verbetering geven, terwyi ook in de
voorbereiding zynde verhooging van
den weg Waalwyk—Drongelen in het
midden van het district de verbinding
met de Langstraat vrywel te ailen
tyde mogelijk zal maken. Alleen in
het Noorden bij Heusden, waar een
monumentale brug ligt, is het verkeer
van het Noorden naar het Zuiden nooit
gestremd.
We zouden de gemeenten van het
district kunnen verdeelen in die,
waarvan de bewoners hoofdzakelijk
bestaan van schoen- en lederindustrie,
in gemeenten met een in hoofdzaak
agrarische bevolking en ten derde
waren dan nog apart te noemen de
twee oude stadjes Oeertruidenberg en
Heusden, vroeger belangrijke vestingen,
welke het oude stadskarakter nog
grootendeels bewaard hebben en daar
door in voorkomen geheel afwyken
van het echte Langstraatsche type.
Beide stadjes hebben een belangrijk
scheepvaartverkeerOeertruidenberg
als beginpunt van het Wilhelminaka-
naal, Heusden aan den drukken
scheepvaartweg van Rotterdam naar
Den Bosch gelegen en wel daar, waar
de Bergsehe Maas erin uitmondt.
Schoen- en lederindustrie hebben
de drie grootste gemeenten van ons
districtLoonopzand (met Kaatsheuvel),
Waalwyk en Dongen, welke op 1 Jan.
1930 respectievelijk 10,183, 9731 en
8717 inwoners hadden: een gemengd
agrarisch en industrieel karakter heb
ben Drunen en Sprang-Capelle. De
grafieken in dit verslag geven een
duideiyk beeld van de beteekenis der
schoenindustrie in deze plaatsen en
elders en doen zien, dat de Langstraat
voor dezen tak van industrie nog steeds
de voornaamste streek van ons land
is. Van de leerindustrie zyn voor de
verschillende centra nog geen volledige
en betrouwbare cyfers. De uitbreiding
der schoenindustrie in de laatste 10
jaren teekent zich minder sterk af in
de bevolkingscyfer, omdat de steeds
verder gaande mechanisatie en het
verdwijnen van het handbedrijf naar
verhouding steeds minder arbeids
krachten vraagt. Van 1 Januari 1921
tot 1 Januari 1930 ging Dongens's
bevolking met 13°/0, die van de ge-
meente Loonopzand met 11, die van
Drunen met 9 en die van Waalwyk
met 7'/i°/o vooruit. Hierbij moet echter
in aanmerking genomen worden, dat
vooral te Waalwyk en Kaatsheuvel
heel wat forenzen werken, in Waal
wyk b.v. op 1 Jan. 1930 566.
De bevolkinsaanwas van deze
bloeiende industrieele gemeenten staat
nog achter bij dien van geheel Noord
brabant welke in dat tydsverloop 18°/o
bedroeg, en zelfs nog bij dien van
ons geheele land, welke gemiddeld
bijna l'/2 percent per jaar of onge
veer 14°/0 in dit tijdvak bedraagt.
Van de niet-industieele gemeenten
gingen alleen Raamsdonk en Made
met flinke cyfers vooruit; Dussen,
Hooge- en Lage Zwaluwe, Waspik en
wyk toonden ook nog eenige voor
uitgang in bevolking; bij de overige
gemeenten bleef het bevolkingscyfer
stationair of ging het zelfs achteruit.
De bevolking van het geheele dis
trict ging van 1 Jan. 1921 tot 1 Jan.
1930 met slechts 3831 vooruit en deze
vermeerdering van bevolking was nog
voor 80% te danken aan de plaatsen
met schoen- en leerindustrie. Daar de
meeste gemeenten aanzienlijke geboorte
overschotten hebben, is deze relatieve
achteruitgang in bevolking te wyten
aan de omstandigheid, dat de cyfers
van vertrek die van vestiging in alle
gemeenten in min of meeraanzieniyke
mate overtreffen. Vooral de trek naar
Eindhoven heeft daaraan medegewerkt.
In den laatsten tijd valt eveneens een
trek waar te nemen uit het Westeiyk
deel van het district (Made en Zwa
luwe) naar de Zuiderzeewerken. Bin
nen de grenzen van het district is er
voor uitbreiding der bevolking niet
voldoende bestaansmogelijkheid; ver
grooting van het landbouw- en vee
teelt-areaal kan alleen geschieden door
inpoldering (in den Biesbosch) of
ontginning (in het Zuideiyk duliviaal-
gebted), maar dit is in de tegenwoor
dige omstandigheden niet altijd vol
doende rendeerend, zoodat de grond-
bezitters er niet gemakkeiyk toe over
gaan intensiveering van den land
bouw tot tuinbouw, welke meer han
denarbeid vraagt en dus vertrek uit
de gemeenten kan voorkomen, heeft
weliswaar steeds meer plaats (zie de
grafiek van de veilingscyfers te Dru-
nen in dit verslag), doch zou nog
veel meer kunnen worden toegepast.
Immers de meestal gemengde grond,
hier meer klei, daar meer zand, op
andere plaatsen veenachtig, leent zich
voor den tuinbouw in velerlei vorm
uitermate. Nu staat het groot grondbe
drijf, dat in de Westeiyke gebieden
(Hooge- en Lage-Zwaluwe, Made c.a.)
wordt aangetroffen, daaraan in den
weg en hier valt weinig aan te doen,
doch voor de andere gebieden met
in hoofdzaak kleinboerenbedrijf, zou
tuinbouw nog veel meer kunnen be-
teekenen, dan tot heden het geval
was. Daarvoor is echter noodig, voor
wat groote deelen van de eigenlijke
Langstraat betreft, een betere afwate
ring en voor wat de streek ten Noor
den van de Maas betreft, betere ver
keerswegen en verkeersmiddelen, om
standigheden, welke niet zoo gemak
kelijk te veranderen zijn, maar waarop
de Kamer steeds hare aandacht ge
vestigd houdt.
Naast uitbreiding en intensiveering
van den landbouw, zou de stichting
van nieuwe industrieën of de uitbrei-
der bestaande meerdere arbeidsgelegen-
GEMENGD NIEUWS.
Ruim 170 millioen gulden verrookt.
heid scheppen. Eenige industrieën zijn
In de laatste jaren inderdaad te Oeer
truidenberg en te Waalwijk gevestigd
de uitbreiding van de schoenindustrie
wordt nog altijd ten zeerste bemoei-
ïykt door de hooge invoerrechten in
bijna alle landen, wat vooral van groot
nadeel is voor die plaatsen, waar de
schoenindustrie zich op de fabricage
van fijn afgewerkt schoeisel toelegt,
waarvan de afzet in ons land geen
aanzieniyke uitbreiding toelaat. De
export moet zich nu vooral richten
op de kapitaalkrachtige, maar niet
dichte bevolking van Denemarken en
Scandinavië
Dit staat echter vastzoowel voor
de uitbreiding van landbouw als van
de industrie is noodig, dat patroons
en arbeiders, of althans de leidende
personen onder hen grondig onderlegd
zyn in agrarische, commercieele en
industrieele kennis. Daarom zou de
oprichting van een landbouw- of (en)
tuinbouwschool in deze streken ten
zeerste moeten worden toegejuicht,
de bestaande instellingen van handels-
en nijverheidsonderwijs beter bezocht
en meer gewaardeerd moeten worden
dan tot heden geschiedde. Terwijl met
het oog op de grootbedrijven ook met
nadruk moet worden gewezen op
de beteekenis van de R. K. Handels-
hoogeschool te Tilburg, ook voor deze
streek.
De trek naar de steden wordt door
economische en cultureele motieven
gevoed economische, omdat de ste
den meer werkgelegenheid en vaak
hoogere loonen biedencultureele,
omdat in de stad meer en veelzijdlger
te genieten valt, vooral voor naturen,
die meer naar buiten dan binnen leven,
(zie Prof. Verrijn Stuart in zyn Inlei
ding tot de Beoefening der Statistiek
1, 2e druk, blz. 118).
Die Landflucht beteekent echter ook
verlies aan volkskracht en natuurlijke
levensvreugdealle sociologen zijn
het er over eens, dat een ongebrei
delde opeenhooping van menschen in
de steden zeer groote maatschappe
lijke nadeelen medebrengt. In het
district onzer Kamer komen geen
groote stedelijke gemeenten voor
ook de industrie heeft er een lande-
lijk karakter. Juist hierom heeft onze
Kamer een eigen sociale taak en wel
om te zorgen, dat de arbeidsgelegen.
heid in ons gemengd agrarisch en
industrieel plattelandsgebied worden
uitgebreid, of, om het in modern-
geografischen zin uit te drukken, om
er toe by te dragen, dat de capaciteit
van de woonruimte in het district der
Langstraat in die mate worde uitge
breid, dat zy minstens evenredig zy
aan de natuurlijke vermeerdering der
bevolking. Daarmede wordt niet enkel
een streekbelang, maar ook het alge
meen welzyn van de geheele Brabant,
sche en Nederlandsehe bevolking ge
diend.
In 1929 werden meer dan 300 mil
lioen sigaren en 3100 millioen cigaret-
ten verbruikt.
De Nederlanders staan bekend als
zware rookers en waarlijk niet ten on
rechte, als men de cijfers ziet, die het
maandschrift van het Centraal Bu
reau voor de Statistiek publiceert over
het verbruik van sigaren, cigar et! en
en tabak in 1929. De totale kleinhan
delsprijs van sigaren, cigaretten en
tabak nam toe van ruim 142 mil
lioen in 1923 tot bijna 173 millioen
in 1929. Wat het totaal verbruik be
treft, kan worden opgemerkt, dat het
sigarenverbruik sinds 1924 en het ci-
garettenverbruik sinds 1925 van jaar
tot jaar toeneemt, terwijl het tabaks
verbruik sinds 1926 afneemt.
In 1929 gingen niet minder dan
1.346.089.000 sigaren, vertegenwoor
digende een waarde van 92.703.070,
in rook op; 3.179.577.000 cigaretten
deelden hetzelfde lot, waarvan de
waarde bedroeg 53.651.098. Pijpjes
worden in de laatste jaren minder ge
rookt dan vroeger. Niettemin vormen
1.299.000 K.G. tabak, tot een waarde
van 26.670.707 nog een respectabe
le hoeveelheid. De cijfers geven ook
te constateeren, welke kwaliteit het
meest gerookt wordt. Het bleek, dat
sigaren van 6, 8 en 10 cent per stuk
het meest gewild zijn. In 1929 werden
286.119.000 sigaren van 6 ct. ver
bruikt; 265.484.000 van 8 ct.;
252.888.000 van 10 ct., die van 5 cent
worden minder gevraagd: 143.025.000,
evenals die van 12 ct. (52.130.000).
Er zijn echter nog meer liefhebbers
van „dure sigaren met een bandje"
dan men zoo oppervlakkig wel zou
denken. Er werden nog 5.985.000 si
garen van 1625 cent gerookt, ter
wijl er nog 15.000 van 2 tot 5 in
rook vervlogen. Van de cigaretten
werden die van 1.5 cent pér stuk het
meest gerookt (975.068.000); daarna
die van 1 1/4 ct. (831.719.000) en die
van 2 ct. (700.565.000). Merkwaardig
is, dat de cigaretten van leent veel
minder gewild schijnen, dan die van
11/4 ct. Van 1 cent werden er
144.919.000 gerookt; van 2.5 cent
meer: 273.645.000 n.l.; cigaretten van
20 ct. bestaan ook; er werden in 1929
12.000 van verrookt. Uit de cijfers
blijkt nog, dat het publiek sedert '23
goedkooper is gaan rooken. Er wer
den in 1929 meer sigaren van 6 ct. en
minder van 8 en 10 ct. gerookt dan in
1923. cigaretten van 2.5 ct. en 3 ct.
werden in 1929 veel minder gerookt
dan in 1923; die van 1 ct. ook.
Uit een en ander mag men de con
clusie trekken, dat een prijsverlaging
heeft plaats gehad in de cigaretten
van de middel-kwaliteit. Zij, die vroe
ger goedkooper rookten, rooken ze nu
wel, omdat ze niet meer zoo duur zijn.
Die duurder rookten, zagen daarvan
af, omdat de kwaliteit, die zij" steeds
gebruikten, goedkooper was gewor
den.
ADVÏRTÏNTHN.
B. Hoogma-van Engelen
wenscht vrienden en bekenden
een hartelijk vaarwel.
Aan boord s.s. mGelrlau.
14 Mei 1930.
PIANO-LEER ARES
(Leerlinge van
JAN VERHOEVEN).
Diploma College Musical
Beige, Anvers. 43229
Rechtskundig adviseur
TE 's-BOSCH,
Havenstraat 5
(naby het Station.)
ADVIES in alle belasting
aangelegenheden.
INVULLEN beschrijvingsbil-
jetten.
Opmaken van BEZWAAR
SCHRIFTEN wegens te
hoogen aanslag enz. enz
GORKUM
KOP VANTT LAND/V
W'JR
WUK C.A
UANK
DU55EJM
MADE
(pOEVEbEN
WGDIK-
MUIZEN
O Ai^sc zVvAyjvvs
U ÈN L.ZWAUUWt
OUDMEUfltfëN i
RAAM5-
iNiELAA^
ORUNEN
ArWATEeiNl
IK4NAAL
DONK
MADE
ST JOACHIM'
LOON-OP-
)5TEQwOUT^
DONGEN
VQPKLAPING
•3POOQLLIN o SLUlS
TPAMLLJN P P0N7VE.EP
AUT0BU5LUN 35 DISTRICTSGRENS
WOOPDWEG GEMEENTEGRENS
DIVIER MET Z'jpiviEC 0 ZETEL DER KAMER
WLAAL Or RlVEP O ANDEDE PLAATSEN
NlCTlN ODEN VER-
BINDING MET Oc ZEE 'J& OUINEN
I4TBBWUK
■■■■■■■■■■■a
SCHAAL 1:200.000
KAAR.T VAN UET ''V-
DISTRICT DED KAMER VAN KOOPUANDEL RN EAÖRIEKËN V.D. LANGSTRAAT
