HUIZE B
DE ECHO VAN HET ZUIDEN,
TWEEDE BLAD.
GESCHIEDENIS
DER HERVORMDE KERK
TE BESOIJEN.
No. 2. Zaterdag 4 Jan. '36. 59e Jrg.
1610—1935.
Door
J. van der Hammen Niczn.
XXV.
De laatste of 160-ste doopbediening
van Ds. Hermanus Plassius in de Her
vormde kerk te Besoijen geschiedde
den 20 Mei 1691, zijn laatste trouw
plechtigheid in het begin van Mei en
de datum van den beroepingsbrief op
zijn opvolger Ds. Matthias van Woen-
sel was 27 Augustus 1691, dus moet
Ds. Plassius overleden zijn tusschen
20 Mei en 27 Augustus 1691 1). Door
hel ontbreken van de kerkerekening
over de jaren 1690 en 1691, waarin
ook de namen der afgestorvenen of
begravenen voorkomen, kunnen wij
den juisten sterfdag niet opgeven.
Doch uit een uitgaafpost van de dorps-
rekening over 1691 kunnen wij als
zeker vaststellen, dat zijn overlijden
moet vallen in de maand Juni en wel
vóór 22 Juni. Immers den 22 Juni
1691 hadden de schout en de kerke-
raad eene bijeenkomst bij Juffrouw
Heyltje of Helena Verhoeven te Waal
wijk, waar met de heeren Hendrick
Verhoeven en doctor Jacob de Vries,
als geauthoriseerden van de Vrouw
van Besoijen, werd gesproken over de
approbatie dier Vrouwe, die noodig
was voor het beroepen van een nieu
wen predikant. Derhalve is Ds. Plas
sius overleden tusschen 20 Mei en 22
Juni 1691, en hij schijnt dus een kort
ziekbed gehad te hebben. Begraven
werd hij natuurlijk in de Besoijensche
kerk.
Omtrent zijn vader, den Capelschen
predikant Johannes Plassius, over
wien wij vroeger reeds gesproken
hebben, heeft de toenmalige brave
Capelsche schoolmeester Adrianus de
Rooij in het begraafboek dier ge
meente de volgende eenvoudige en
treffende aanteekening gemaakt: Jo
hannes Plassius, trouw Dicnaer Jesu
Christi inde gemegnte tot Cappel, is
Godsfdigh in den Heere gerust den 29
Augustus tusschen 12 en 1 ure naer-
middach int ja er onses Heeren ende
Salichmakers Jesu Christi 1657 ende
legt begroeven inde kerc.
I)en 27 Augustus 1691 werd dooi
den Besoijenschen kerkeraad, om de
vacature aan te vullen van Ds. Plas
sius, die deze gemeente meer dan 20
jaren getrouwelijk had gediend, een
beroep uitgebracht op Ds. Matthias
van Woensel, toen zeer waarschijnlijk
verblijvende te Utrecht. De toenmalige
kerkeraad bestond uit de volgende
vier ledenJan Huybertsz. van Heysl
en Cornelis de With, ouderlingen, en
Nicotaes Regnaerts en Cornelis
Nieuwstraeten, diakenen, terwijl de
consulenten waren: Ds. Henricus Ver
hoeven en Ds. Guilielmus Wernerus
Verhorst, predikanten te Capelle-Vrij-
hoeven en Sprang.
De beroepingsacte is van den vol
genden inhoudWij ondergescreven
ouderlingen en diakenen der gemegnte
Jesu Christi in den dorpe van Bezoojen
vcrklaaren hier mede, naadien onzen
kerkendienst is koomen te vaceren
door het afsterven van onzen eerwaar
den en getrouwen predikant Ds.
Hermanus Plassius, dat wg met advgs
en toestemminge van onze overheid of
die daar inne te zeggen hebben, als ook
onder approbatie van de Classis van
Dordrecht, tot meeste stigtinge van
onze gemegnte, den Eerwaarden Mat
thias van Woensel in des overleden
plaatse verkooren en beroepen heb
ben, gelijk wij beroepen mits deeze tot
een Herder en Leeraar onzer gemegnte.
Den welken wg dan vriendelijck en
gedienstelijck om Christus wille bid
den en verzoeken dit ons beroep te wil
len aanneemen in den naame des Hee
ren, en dienvolgende als een getrouwen
dienaar onzes Heeren Jesu Christi
zijne kudde, die onder ons is, te wg-
den met de zuivere leere des Hegligen
Evangeliums en bedieninge der Heg-
lige Sacramenten, en dezelve voor te
gaan met een kristelijken en god zaal i-
gen wandel, ook goede opzicht op onze
gemegnte te neemen en met goede ver
maaningen, verst roostingen der kran-
ken en andere bedroefde en benauwde
persoonen te stigten en te bouwen, en
voorts wat een getrouwen Herder en
Opzichter van Christi gemegnte toe
staat. Relooven van onzent weegen den
voornoemden onzen beroepen predi
kant alle behoorlgke eerbicdinge,
liefde en trouw te bewijzen, ook onze
gemeinte daartoe te helpen vermaa-
nen, dat zg den zeiven haaren Herder
en voorganger in den geloove en god-
zaaligheid zoodanige, gehoorzaamheid
en onderdaanigheid bewgze, als een
goede gemeinte, naa den regel van
Gods Woort, haaren getrouwen her
der schuldig is, opdat hg zgnen dienst
zonder zuchten onder ons mooge be
dienen, waartoe wg God Almachtig
bidden Zgnen zeegen te willen ver-
lecnen. T'oirkonde deczes hebben wg
deezen onzen beroepbrief met onze
eigen handen onderteekent en beves
tigt op hceden den 27 Augustus des
jaars 1691 in onze kerk tot Bezoojen;
en was onderteekentJan Hugbertze.
v. Hegst, ouderling, Cornelis de With,
ouderling, Nicolaas Reinaarts, diaken,
Cornelis Nieuwstraat, diaken. Laager
stont: Wg, ondergescreven naburige
predikanten en consulenten in de
kerke van Bezoojen, verklaaren en ge
tuigen dat deeze bovenstaande beroe-
pinge, zooveel ons gebleeken is in onze
tegenwoordigheid, naar ordre der
kerke en gebruik tot Bezoojen ten
daage en jaare als vooren geschiet is;
en was onderteekent: Henricus Ver
hoeven, ecclesiastes in Cappel en Vrij
hoeven, G. W. Verhorst, ecclesiastes
tot Sprang.
De approbatie-acte van de toen
malige ambachtsvrouwe van Besoijen,
Corina Cecilia geboren baronesse van
Bockholt, d.d. 1 September 1691, luid
de aldus: Wg, Hendrik Verhoeven en
Jacob de Vries, medicinae doctor, als
speciale geautoriseerdens van de
HoogEd. Vrouwe Corina Cecilia gebo
ren baronnesse van Bockholt, marqui-
sinne van Hoensbroek, erfmaarscal-
kinne des vorstendoms Guelder, urge
vrouwe van Wittenhorst, vrouwe van
Zevenum, Gansogen, Bezoyen, Dron-
gelen, de stat etca., volgens acte daar
van zijnde in dato den 30 Augustus
1691, doen kennelijk by deezen, dat
alzoo door het afsterven van Ds. Her
manus Plassius, geweesen predikant
in den voorscreven dorpe van Bezoo
jen, den predikdienst aldaar is koomen
te vacceren, ende de ouderlingen en
diakonen der gemeinte Jesu Christi
binnen den zclven dorpe in des over-
leeden plaatse hebben verkooren en
beroepen den Eerwaarden Ds. Matthias
van Woensel, volgens acte van beroe-
pinge in dato den 27 Augustus 1691
aan ons gepresenteert ende overgegee-
ven, gezien ook de onderstaande ver-
klaaringe van de Eerw. Heeren Henri
cus Verhoeven en Guilielmus Werne
rus Verhorst, respective predikanten
tot Cappel en Sprang ende consulen
ten in de voorschreeven kerk van Be
zoojen, waar by consteert dat de be
roeping ten daage als vooren in haare
tegenwoordigheid naa order der kerke
is gedaan, ende aangezien ook dat
de voorscreven ouderlingen en diako
nen confirmerende en obidierende 't
recht dat de HoogEd. Heeren en Vrou
wen van Bezoojen van alle oude tg-
den is competeerendeop de voorscre
ven beroepinge heben verzocht de
approbatie v. Hooggeduchte baronesse
in haare voorscreeven qualitegt: Soo
ist dat wg de voorscreeven zaake over
gewerkt hebbende, en wgders door
getrouwe en geloovwaardige vrien
den en bekenden geinformeert en ver-
zeekert zijnde van de bizondere ge-
leertheid, uitmuntende predikgaavcn
ende goede maximen van den voor
noemden Ds. Matthias van Woensel
uit crachte van de voorscreeven auto
risatie by meer hooggedachte vrouwe
baronnesse in haare voorscreeven
qualitegt aan ons verleent), de voor
screeven beroepinge hebben geappro-
99
(Naar het Duits)
van Theodor Storm,
door
7'
»Ze zullen wel honger hebben, de
beesten», mompelde bij.
Daarna opende hij de deur naar
de overloop en floot de oude vrouw.
Meteen echter drongen de katten
door de opening naar buiten en
renden de irap af; niet lang daarna
hoorde hij beneden in de keuken
hen heen en weer springen en
tevens een geweldig gerammel met
de borden. Ze waren zeker op de
kast gesprongen, waar vrouw Anken
gewoonlijk het eten voor de andere
dag klaar zette.
Meneer Boeleman stond boven
aan de trap en riep, luid scheldend
en razend om de oude vrouw
maar hij Inreeg geen antwoord be
neden bleef het zwijgen, of slechts
een zwakke echo van z'n eigen
woorden weerklonk uit de hoeken
van het oude huis. Hij sloeg reeds
de panden van z'n oude slaaprok
over elkander en wilde zelf naar
beneden gaan, toen hij een bonsen
op de onderste traptreden hoorde
en de beide katten met veel lawaai
naar boven kwamen gesprongen.
Maar dat waren geen katten meer;
dat waren twee vreselijke roofdie
ren, waarvoor meneer Boeleman
geen naam wist. Die gingen met ge
kromde ruggen tegenover hem
staan, gereed tot de sprong; ze
keken hem met flikkerende ogen
aan en stieten een vervaarlijk ge
brul uit. Hij wilde langs hen heen
gaan, maar een slag van hun ge
weldige poot, waardoor een stuk uit
z'n slaaprok werd gescheurd dreef
hem terug. Hij liep de kamer in
hij wilde een raam open schuiven
en de mensen op straat te hulp
roepen, maar de katten sprongen
achter hem aan en waren hem voor.
Boosaardig grommend, hun staart
in de hoogte, liepen ze voor de
ramen heen en weer. Meneer Boele
man rende naar de overloop en
smeet de deur achter zich dicht;
maar de katten sloegen met hun
poot op de klink en stonden weer
voor hem aan de trap. Weer
vluchtie hij terug naar de kamer,
maar weer waren de katten daar.
De dag liep reeds ten einde, de
duisternis kroop in alle hoeken van
het huis. Beneden op straat hoorde
meneer Boeleman zingen jongens
en meisjes gingen van huis tot huis
en lieten de Kerstliederen weer
klinken. Ze stonden stil voor elke
deur, belden aan en zongen. Me
neer Boeleman stond in z'n kamer
te luisteren. Was er dan niemand,
die hij hem aanbelde? Ach, ja, hij
wist het welhet was z'n eigen
schuld hij had ze vroeger altijd
bars weggejaagd. Niemand liet bij
hem de klopper op de deur vallen,
niemand dacht er aan de vast ge
sloten deur van Huis Boeleman
geopend te zien. Ze trokken alle
maal voorbij, en langzamerhand
werd het weer stil, doodstil op
straat. En weer probeerde hij te
ontvluchten; hij probeerde het met
geweld hij vocht met de dieren
z'n gezicht en z'n handen waren
reeds bloedend verwond. Dan weer
probeerde hij 't met list klaar te
spelen hij riep de dieren bij de
oude vleinaampjes, hij streek hun
over de pels en waagde het zelfs
hun platte koppen met de grote,
witte tanden te aaien. Ze wierpen
zich voor hem op de grond en
wentelden zich spinnend aan z'n
voeten, maar als hij dan het juiste
ogenblik gekomen waande, om de
deur uit te sluipen, dan sprongen
ze plotseling overeind en gingen
voor hem staan, terwijl ze 'n hees
gebrul uitstieten.
Zo verliep de nacht, zo kwam de
dag, en nog steeds rende meneer
Boeleman heen en weer tussen de
trpp en de ramen van z'n kamer
met de handen in wanhoop wrin
gend, kuchend en proestend, het
grijze haar verwilderd over he
hoofd.
En nog tweemaal kwam er een
dag en een nacht. Eindelijk kon hi;
niet meer dodelijk vermoeid, ter
wijl al z'n ledematen trilden, liet
hij zich op de canapé vallen. De
beert ende geaggreëert, gelijk wg de
zelve approbeeren en aggreëeren mits
deezen, wenschende den voornoemden
Ds. Matthias van Woensel ende de
voorscreeven gemeinte van Bezoojen
daar me ede des Heeren rijken zeegen.
Verzoekende verder aan de Eerw.
classis van Dordrecht dezelve beroe
pinge met haar E. E. approbatie te
willen corroboreeren. 'Actum Waalwijk
den 1 September 1691, en was onder
teekent: Hendrik Verhoeven en Jacob
de Vries.
De approbatie van de Classis van
Dordrecht is kort en van dezen in
houd: De E. Classis van Zuithollant,
deeze boovenstaande instrument van
beroepinge neevens des zelfs appro
batie gezien en geleezen hebbende,
heeft dezelve geapprobeert, gel-ijk zy
doet mits deezen. Actum in onze clas-
sicaale vergaadering den J September
1691. GeteekendMartinus Soer-
mans, Jacobus Legdekker, Johannes
G ramus.
Uit bovenstaande brieven of stuk
ken blijkt niet, van welke plaats Ds.
van Woensel afkomstig was. Daarom
heb ik de moeite genomen een nauw
keurig onderzoek dienaangaande in te
stellen, en zoo is het mij gebleken, dat
hij toen van Utrecht kwam. Het aan
hangsel der dorpsrekening over 1690
geeft daaromtrent het volgende: Item
heeft den rendant (dat was de burge
meester Jan Huybertsz. van Hegst)
onsen predikant met sgne meubele
goederen tot Ugt recht over wesen
halen met sgne schuyt 2), comt voor
vracht en verschoten tollen etc. samen
de somme van eenendertigh gulden.
Deze aanteekening is ongedateerd,
maar het zal einde September of be
gin October 1691 geweest zijn. Dal
de nieuwe predikant toen van Utrecht
kwam is nog geen bewijs, dat hij daar
geboren was, maar men kan als vrij
zeker aannemen, dat hij aan de
Utrechtsche Hoogeschool 3), die toen
55 jaren bestond, heeft gestudeerd. Hij
schijnt dus niet als gevestigd predi
kant, maar als proponent te Besoijen
gekomen te zijn. Eigenlijk schijnt hij
van 's-Gravemoer of omstreken af
komstig te zijn of althans aldaar ver
wanten te hebben gehad, want in hel
bewuste aanhangsel van de dorpsre
kening over 1690 komen voor: Noch
voor paerts luier en verteringe van den
dominé tot 's-Gravemoer te halen, om
noch eens te prediken voor sign be
roep, comt een gulden en vijf stugvers.
Toen vertoefde hij dus te 's-Grave
moer, doch de naam zijner geboorte
plaats blijft in het duister verscholen.
De totale beroepingskosten, die in
1691 door iiet dorp betaald werden,
beliepen een somme van 63 gulden 17
stuivers. Of ook de kerk nog ecnige
onkosten te dezen aanzien had te dra
gen, is mij niet gebleken, wijl de kerke
rekening over de jaren 1690 en 1691
ontbreekt. Die beroepingskosten spro
ten uit het volgende voort
1. Te houden vergaderingen van
den schout Peter van Andel en den
kerkeraad ten huize ven Heyltje Ver
hoeven te Waalwijk, d.d. 22 Juni en
1 Augustus 1691, om met de gevol
machtigden van de ambachtsvrouwe
van Besoijen te spreken over de appro
batie dier Vrouwe, en toen verteerd 7
gulden 8 stuivers.
2. De reis van den ouderling Jan
Huybertsz: van Hegst, den schout en
Ds. van Woensel naar Dordrecht op 4,
5 en 6 September 1691, ten einde het
beroep op genoemden predikant in de
classis in te dienen en approbatie
daarop te verkrijgen2 Ogulden 9
stuivers.
3. Huur van het paard, om den
dominé van 's-Gravemoer naar Be
soijen te voeren1 gulden 5 stui
vers.
4. Overbrengen van de meubelen
van den dominé van Utrecht naar Be
soijen 31 gulden.
5. Het voeren van die meubelen
met een kar uit de schuit near de
pastorie 1 gulden 10 stuivers.
6. Drie dagen vacatie-gelden van
Jan Huybertsz. van Hegst 2 gulden 5
stuivers.
Op welken Zondag in September of
October 1691 deed Ds. van Woensel
zijne intrede te Besoijen en met welko
predicatie verbond hij zich aan zijne
gemeente? Wij weten het niet en het
blijkt ook uit geen enkel stuk. Wat
dit betreft moeten wij onze bevreem
ding er over uitspreken, dat noch de
kerkeraad noch de predikant zelf de
moeite heeft genomen daarvan aan
teekening te houden, en men duide het
mij niet ten kwade, als ik hier moet ge
tuigen, dat de toenmalige Besoijensche
kerkeraad, anders zoo vlug bij de
pinken, zich te«dien aanzien niet bij
zonder accuraat van zijne taak heeft
gekweten. Men kan ook niet zeggen,
dat de kerkeraadshandelingen, door
Ds. van Woensel gedurende zijn 6-jarig
verblijf alhier opgeteekend, bijzonder
belangrijk zijn. Bovendien schijnt uit
het notulen-register minstens één
blad te zijn verloren gegaan, zoodat
de kerkeraadshandelingen slechts loo-
pen van 1691 tot einde 1694. Er blijkt
o.a. uit, dat de verkiezingen van ouder
lingen en diakenen gewoonlijk ge
schiedden in de maand December en
wel uit dubbeltallen en voor den tijd
van twee jaren. Waren een ouderling
en een diaken gekozen, dan werden die
personen, na drie kerkelijke voorstel
lingen aan de gemeente, door den pre
dikant in de kerk ingezegend. Soms
geschiedde zoodanige verkiezing ook
op Zondag, o.a. den 16 December 1693,
toen de dorpssecretaris Gerrit Ver-
hegden tot ouderling en Gijsbert Oli-
fiers tot diaken werden gekozen.
Gedurende het verblijf van Ds.
katten gingen tegenover den uitge-
putten man zitten en loerden slape
rig naar hem met hun halfgesloten
ogen. Langzaam werden de bewe
gingen van z'n lichaam minder en
eindelijk hadden ze helemaal opge
houden. Een val£ bleekheid kroop
van onder de stoppels van z'n
grijze baard over z'n gezitht. Nog
eenmaal zuchtte hij, toen sterkte hij
de armen uit en spreide de lange
vingers over de knieën daarna be
woog hij zich niet meer.
Beneden in de lege vertrekken
was het intussen niet rustig geble
ven. Buiten aan de deur van het
achterhuis, die naar het kleine
plaatsje toegang gaf, was 'n druk
knagen en vreten hoorbaar gewor
den. Eindelijk ontstond er boven
de drempel 'n opening, die al groter
en groter werd'n grijze muizen-
kop kroop er door naar binnen,
even later nog een en weldra sprong
er 'n hele muizenschaar door de
gang en de trap op naar de eerste
verdieping. Hier begon het knagen
opnieuw, nu aan de kamerdeur
toen hier 'n opening aan geknaagd
was, kwamen de grote kasten aan
de beurt, waarin de schatten opge
stapeld lagen, die Vrouw Anken had
achtergelaten. Dat was nog ns een
leven, zoals muizen het niet elke
dag aantreffen 'n waar luilekker
land; wie verder wilde moest er
zich een weg doorheen vreten. En
het ongedierte vulde zich de buik,
en wanneer ze niet meer vreten
konden, sloegen ze hun staartjes om
zich heen en deden 'n slaapje in
het door hen zelf uitgeholde tarwe-
broodje. 's Nachts kwamen ze weer
te voorschijn, sprongen over de
planken, of zaten voor het raam,
wanneer de maan scheen dan lik
ten ze hun pootjes af en keken met
hun blanke oogjes naar de straat.
(Wordt vervolgd.)
Oplossing raadsels van de vorige week.
Amerongen - De moedertaal.
Raadsels.
Welke kastelen worden wel ge
bouwd, maar niet van stenen of van
hout.
Verborgen jongensnamen.
Ik geloof ook wel dat gij sterk
overdrijft.
Ge moet tegen ja, nooit neen
zeggen.
Je moet die pot tot bovenaan de
rand vol water doen.
Verborgen plaatsen.
Wij hebben maar weinig zonne
schijn de laatste tijd.
Toch is hij op meer plaatsen ge
weest.
Toen de stoet voorbij trok heb ik
nog een heel wijl stil moeten staan.
Gij brengt al vroeg Uw vee naai
de wei.
Heb je niet een vel papier voor
mij. Ik moet een brief gaan schrij
ven.
Ga maar vast vooruit wij komen
zo.
Hij kwam over 2 voor de gesloten
deur, nergens kon hij binnen ko.
komen.
Ik heb altijd horen zeggen dat
een spotter loon voor zijn werken
krijgt.
Ik ben ook niet erg op dat ru
moer gesteld.
Hij werd dadelijk na de moord
recht naar de gevangenis vervoerd.
JAN DE JONGE.