Restauratie van de zes
oude kerktoren te Loon
eeuwen
op Zand I
Nationale trekpaardententoonstelling
Glanzend, zacht fluweel
wordt in hoedjes
de „hoofd-zaak?
VB
f
Wie niet
adverteert,
wordt [vergeten
Trekpaarden en Don Kozakken
VROOKi DREESMANN
6
DE ECHO VAN HET ZUIDEN VAN VRIJDAG 4 SEPTEMBER 1964
OGEN
vragen
brillen
van
Bar Dancing „Romantica"
Autcrij lessen
„Brabant"
Dansschool
Ecfyarcü Qrijsbach
NIEUWE
DANSLESSEN
VYvYMVA
IlPP
Over het ontstaan van nederzettingen of
dorpen zijn al vele theorieën geschreven.
Dit is eigenlijk heel logisch dat daarover
een of andere uitleg wordt gegeven. De ene
keer is het een open plek in het bos, dat de
verklaring is voor het woordje "Loo" of
Loon, de andere keer is het een verhoging
of beschuttende plaats waar de bewoners
zich gaan vestigen. Weer een andere moge
lijkheid is de vestiging aan een vruchtbare
waterloop of aan de kruising van twee we
gen. Bij het laatste denken we onwillekeu
rig aan de oude romeinse wegen door het
avondland. Zo is het ook als men zich ver
diept in de plaatsing van de toren van de
kerk van Loonopzand. Waarom staat die
juist daar, waar het oudste Loonopzand juist
niet heeft gelegen? Dit moet zijn oorzaak
toch wel hebben gehad.
"DE ALDE KERCKE".
Reeds lang voor de bouw van de huidige
toren met kerk lag het oude Loonopzand in
het tegenwoordige gehucht "het Land van
Kleef" en wel ter hoogte van de alom be
kende "Kerke-akker". De laatste toponym
is historisch van zeer groot belang. Inder
daad stond op de Kerke-akker de eerste
kerk van Venloon - zoals toen het dorp
heette.
Maar voor deze eerste kerk moet er toch
al een gemeenschap zijn geweest welke zich
hier vestigde en dit bewijzen weer de vond
sten die daar en in de omgeving worden
waargenomen. Deze eerste plaats lag aan
de voortzetting van de oude romeinse weg
vanuit Baval via Alphen, Tilburg naar Heus-
den aan de Maas en zette zich voort in de
richting van Utrecht. Ongeveer op deze
plaats kruiste deze weg de andere van oost
naar west lopende weg, n.l. die van Den
Bosch naar Breda. We denken hier aan de
oude Bossche baan welke langs de Duinen
loopt. Dus op een knooppunt van wegen
ontstond onze nederzetting. De bevolking
woonde op het hoogste deel in de nabijheid
van gronden die bebouwd konden worden;
waar dus een leefgewoonte werd gesticht.
Zo ontstond het dorp. Het is echter niet te
zeggen wanneer de dorpsgemeenschap is
gesticht, want dit is geleidelijk gegaan. Wel
weten we zeker dat het in de zevende en
achtste eeuw is geweest.
Bij deze wegen zijn dus mensen gaan wo
nen en hebben zij de kern gevormd van een
dorp waar na de missionarisering ook een
kerkje is gekomen. Een eenvoudig houten
kerkje zal wel het eerste zijn geweest en
daarna een stenen kerkje waarvan we nog
niet zo lang geleden zekerheid hebben ge
kregen door opgravingen.
Zeker zal de opkomst van het christen
dom hier gelijke tred hebben gehad met
de economie en welvaart van de omgeving.
De heer van deze gronden zal ook wel een
vinger in de pap hebben gehad, want van
zeer groot belang was ook de verdediging
van de streek en haar bewoners. Zo verrees
vanzelfsprekend ook een versterking he;'
kasteel. Ook deze stichting verliest zich in
oudheid, want we weten niet wie het eigen
lijk heeft gebouwd en hoe het eerste ver
sterkte huis er uit heeft gezien.
Allerwaarschijnlijkst heeft het oude Loon
opzand relaties gehad met de vreemde leen
mannen. De benaming "Kleef" is hiervan
een bewijs. Zo vermeldt een bron reeds
in 1191 als getuige een Herman van Loon
bij de 'belening van Herpen aan Hendrik
van Cuijk. Een latere kaart vermeldt Gerard
van Loon, als een leenman van de Gelderse
Hertog, en later als de Hornes komen en
Willem van Horne in 1269 het goed in leen
krijgt van Hertog Jan I van Brabant, zien
we verband met de Graven van Loon en
Horne, welke allen bezittingen hadden in
het Duitse gebied in en rondom Kleef. De
graven van Horne hadden vele bezittingen
in Noord-Brabant, Limburg en Holland. In
de gemeentewapens van nu komen nog her
haaldelijk de hoorntjes van het van Horne-
wapen terug). Zij waren geparenteerd aan
de Graven van Loon en de Hertogen van
Brabant.
Een zekere Gisselbert van Rhodus wordt
OPTICIEN - WAALWIJK
in 1207 reeds als eerste heer van Loon ge
noemd, In 1252 schenkt een Hubert van
Rhodes in tegenwoordigheid van de Hertog
van Lotharingen alle bezittingen in Loon en
het patronaatsrec'ht op de kerk van Loon
aan de abdij van Tongerloo, tot rust van zijn
ziel.
Wat dat laatste betreft kunnen we gerust
aannemen, dat reeds lang een kerk dn het
oude dorp Venloen of Venloon heeft gestaan
Ook dat bewijst weer de vondsten van be
gravingen en dergelijke op de kerke-akker.
De bakwerkscherven zeggen ons dat een
continubevolking op en om het Land van
Kleef heeft gewoond. Merovingisch, pings-
dorf en laat middeleeuws bakwerk treft men
aan naast prehistorische vuurstenen werk
tuigen. Het Romeinse aardewerk ontbreekt
echter nog. Als dit kan worden aangevoerd,
dan is -het bewijs geleverd, dat de oude
heerbaan daar een Romeinse weg is ge
weest.
Als Paus Clemens IV in 1267 het patro-
naatsrecht over de kerk van Venloon beves
tigt, weten we dus dat er een hechtere band
is ontstaan tussen de bevolking aldaar. En
dat het goed was verklaart de schenking van
1233, waarin reeds de naam van de H. Wil-
librord is genoemd, als patroon der kerk,
als Hendrik van Lotharingen haar opdraagt
aan de abdij van Tongerloo.
Enig verband met de patroon der kerk
zouden we willen brengen met een andere
toponym in de omgeving van het Land van
Kleef en wel de naam voor het einde van
de huidige Weteringstraat. Het is de bena
ming "de Uil(n)hoek". Pastoor Binck uit
Alphen verklaart Ule met Wille en Wille-
brord Etymologisch werd een "ui"
en zouden we ook Uilenhoek kunnen verge
lijken met WiIIe(n)-wilIibrordushoek. De
gothische "u" werd ook veel als een "V"
geschreven. Als de benaming Uilenhoek
even oud is als de eerste of "aide kercke"
van Venloon, dan heeft het zeker met een
schenking te maken aan de kerk of abdij en
stamt dit gebied uit de tijd van St. Willi-
brord of uit de tijd van zijn volgelingen
en mag men de eerste christentijd van onze
voorvaderen beschouwen rondom de tweede
helft van de achtste eeuw.
HET VERVAL.
De eerste kerk op de Kerke-akker is later
in verval gekomen. Mogelijk hebben daar
vele omstandigheden toe bijgedragen. De
verandering van de bodem was misschien
wel de voornaamste en moest men we naar
andere omstandigheden uitzien. De zandver
stuivingen zijn ook hiervan een grote oor
zaak geweest. Ten westen van het dorp la
gen de uitgestrekte veenderijen, waaraan de
Heer van het dorp zijn zeggingschap had.
Het gebied was ontoegankelijk door zijn ve
le moerassen en moest tot ontginning wor
den gebracht.
In 1269 heeft Jan I van Brabant de
Loonse goederen tot een heerlijkheid ver
heven en gegeven aan Willem van Horne.
Middelerwijl gaat de ontsluiting van deze
gebieden een feit worden, want in 1320 laat
Graaf Willem III van Holland in zijn gebied
ten noorden van Loonopzand 20 hoeven
bouwen en bewonen door "vrije luiden".
In deze tijd zal edhter de bouw van het
kasteel wel zijn versterkt, want Venloon was
de eerste plaats op Brabants gebied. Dit
heeft natuurlijk zijn wederwaardigheden in
de structuur van het dorp en zijn bewoners.
Er komt meer bedrijvigheid.
Op 29 augustus 1383 krijgen de inwoners
eén nieuwe beschermheer. Het is Paulus v.
Haestrecht, die na bijna 100 jaren van
Horne-regime de heerlijkheid krijgt. Deze
Paulus was een aanzienlijk man en stdnd bij
de Hertoginne, Johanna, zeer goed in de
pas. Hij was ook in het stadsbestuur van
Den Bosch en had veel invloed. Zo kon hij
het bewerken, dat de oude kerk, die al heel
bouwvallig was geworden, vervangen kon
worden door een nieuwe. Zijn plan kon in
1392 tot uitvoering worden gebracht. De
bouw van een nieuwe kerk werd begonnen.
De oude kerk was het laatst bediend door
pastoor Peter Coelborne. Dit was de eerste
pastoor en wordt genoemd in 't jaar 1384.
We zeiden reeds dat aan kruispunten van
belangrijke wegen dorpen werden gesticht.
Zo ook was dat met de plaats waar nu de
kerk nog staat. Daar was men reeds eerder
met de bouw van een versterkingstoren be
gonnen en wel om en bij 1300. Tegen deze
toren bouwde men dan de kerk.
Op de kerke-akker deed de aide keTke
nog dienst. Omdat er van de grond der
duinen weinig te halen was, verlegden de
bewoners hun dorp nu zo langzaam aan
naar het westen "zes boogscheuten" zo
vermeldt de kroniek, - waar het beter waa
en ging men wonen rond de toren en hel
kasteel waar de bescherming veel zekerder
was. Meerdere gingen zich aan de veen
derij geven om zich zo hun inkomsten te ver
schaffen. Ook dat was niet alles, want in
1341 had er al een geweldige veenbrand
plaats. Dit ziende gaf de heer moed om zijn
onderdanen nog meer te beschermen en in
hun behoefte te voorzien.
De bouw van de kerk kwam al in 1394
klaar.
In 1396 kon Johanna van Brabant aan
Paulus meedelen, dat zij hem bij privilege
de turfvaart kan laten graven van 's-Graven-
moer via Venloon naar Den Bosch, waar
van in 1397 het begin werd gemaakt en
waarbij de Tol voor onze heerlijkheid kwam.
De bewoners hadden al heel veel moeite
met hun turfgraverij, de branden en de
overbrenging van hun parochiekerk, maar
dat was nog steeds niet genoeg. De Gel
derse oorlogen deden er in het jaar 1397
nog een schepje boven op. En... of het
nog niet genoeg was, de grote St. Elisa-
bethsvloed brak los in 1421. Twee en ze
ventig parochies werden toen door 't water
verzwolgen. Naar men vertelt, heeft het
water toen aan Loonopzand gestaan, doch
door de gelukkige omstandigheden, dat het
hoog lag, had het geen schade ondervon
den. Wel heeft de noordrand der Loonse-
en Drunense duinen daar een metamorfose
ondergaan; ook dit heeft de Loonse bevol
king beïnvloed, evengoed als de herhaalde
lijke zandverstuivingen waardoor de land
bouw te lijden had. Op sommige plaatsen
is zelfs een zandlaag opgewaaid van pl.m.
8 a 10 meter. Het was dus steeds maar ver
huizen en trekken.
Toen er enigszins een standvastigheid in
het dorp gekomen was, kon men van een
dorpsontwikkeling gaan spreken. Dat was
dus na de bouw van de kerk en de concre
tere bewoning er omheen. Het dorp Ven
loon groeide en had in 1437 reeds 127 hui
zen met 635 inwoners. Dat ging door tot
1472 met 715 inwoners. Opnieuw kwam er
strop, want in het jaar 1496 waren de rijen
gedund tot 425. Dit kwam door de aanhou
dende oorlogen en ziekten die daarmee ge
paard gingen. Opnieuw bloeide het dorp
tot dat het in 1526 weer een inwonersta!
had van 1105.
DE NIEUWE KERK.
Tot nu toe hebben we ons met de ge
schiedenis van het dorp en de opkomst er
van beziggehouden. Het is echter op een
bescheiden schaal, want het dorp Venloon
heeft een veel bewogen geschiedenis gehad.
Het is tot aan de bouw van de kerk. Wat
daarna geschiedt, zou buiten ons bestek ko
men, want het is de bedoeling van dit arti
kel iets meer te vertellen omtrent de kerk,
haar toren en de verbouwing ervan, omdat
ook nu weer de toren in de steigers staat en
Monumentenzorg onze toren weer in een
prachtige staat wil herstellen, om mee te
kunnen tellen onder de mooiste van 't land,
zoals hij reeds geclassificeerd is.
Zeker is de economie van het dorp na
1400 van belang en speelt er heel veel af
rond kerk en kasteel, dat bijgedragen heeft
tot de huidige stand van zaken.
Na Pastoor Peter Coelborne, welke in
1384 in een acte wordt genoemd, wordt hij
opgevolgd door Henricus van Stiereken, die
kanunnik te Den Bosch was. Hij was de
uiteindelijke bouwheer van de kerk en
noemde zich Pastor van Loen en Spranghe.
Tot 1405 was hij in Loonopzand, waarna hij
naar Den Bosch vertrok en daar stierf in
1412. De zorg voor de kerk in Loon liet
hij over aan Gerardus de Merica, 1405 -
1412.
Veel begravingen van voor 1396 rondom
de oude St. Willibrorduskerk op de Kerke-
akker werden overgebracht naar het kerk
hof bij de nieuwe St. Janskerk, naar de
Principale kerk, zoals het heette. De oude
kerk bleef geruime tijd staan en diende
echter nog als kapel.
De toestand van de nieuwe kerk in 1520
was van dien aard, dat ook daar de hand aan
gelegd diende te worden. In een charter le
zen we dan ook, dat verzocht werd van de
verkoop van de afbraak van de oude kerk
de nieuwe kerk te repareren, daar men
zeer arm was. In plaats van de
oude kerk zou een kapel worden opgericht
welke aan St. Willibrord, de patroon van
de oude kerk, zou worden toegewijd. De
nieuwe kerk werd toen van zijbeuken voor
zien.
(Slot volgt).
UITBREIDING
LAGERE TECHNISCHE
SCHOOL
Dezer dagen is in Oosterhout de
aanbesteding gehouden voor de uit
breiding van de lagere technische
school. Er was nogal belangstelling
voor deze bouw, waarvoor een bedrag
van f 1.900.000.- was geraamd.
Bijzonder opvallend was het enor
me verschil bij de openbare inschrij
ving tussen de laagste en de hoogste
gegadigden. Tegenover een laagste
inschrijvingsbedrag van f 2.127.500,
dat dus dicht bij de raming bleek,
werd odk een inschrijving tegen een
bedrag van f 3.180.000. ingele
verd. Een verschil dus van ongeveer
een miljoen op een geraamd bedrag
van rond twee miljoen. Gunning vond
nog niet plaats.
Misschien zal men verwonderd
zijn deze in één adem genoemd
te zien. Maar er is reden voor,
want <Je Don Kozakken, die in
alle landen waar zij zijn opgetre
den een geweldig succes hebben
geoogst met hun onvoorstelbare
rij kunstige acrobatische toeren, uit
gevoerd in volle galop op ranke
supersnelle volbloeds, .zullen het
feest van de trekpaardenfokkiers
in Den Bosch komen opluisteren.
Zoals elk jaar zijn de beste trek
paardmerries en de beste trekpaar-
denhengsten uitgezocht om met el
kaar te kampen in de overdekte
prachtige markthallen van BraS-
bants hoofdstad.
Daarnaast zullen er ook Haflin-
gers gekeurd worden, want de Haf-
lingerfokkerij heeft in de korte
tijd van haar bestaan hier te lande
een wel zeer succesvolle ontwik
keling doorgemaakt. Het is be
kend dat in 1961 voor het eerst
deze charmante en edele berg-
paardjes uit Oostenrijk werden in
gevoerd met de bedoeling ze hier
niet alleen te gaan gebruiken in
de landbouw en de ruitersport,
maar ook om ze hier te gaan fok
ken, omdat het stamland lang niet
aan de enorme vraag kan voldoen.
Welnu, in Den Bosch kan men
zich een uitstekend beeld vormen
van de ontwikkeling welke deze
jonge fokkerij doormaakt en van
het peil waarop ze zich thans be
vindt.
Maar terugkomend op de trek
paardfokkerij: de fokkers hebben
dit jaar een bijzondere reden om
bijeen te komen en om in een
feestelijke stemming te zijn. Hun
organisatie - de Kon. Ver. „Het
Nederlandse trekpaard" - bestaat
namelijk een halve eeuw. Dat is
een hele tijd, maar het zegt nog
meer wanneer men kan aantonen,
dat zij in al die jaren nog niets
van haar energie en kwaliteit
heeft verloren.
Van die energie en die kwali
teit kan men zich overtuigen. Dan
zullen de toppaarden zich in de
open lucht laten zien en dan ko
men hun energieke en daverende
gangen toch nog beter tot hun
recht dan in de besloten ruimten
van de overdekte hallen.
En in dit kader nu komen - naast
vele andere feestelijke attracties -
ook de Don Kozakken als wilden
zij demonstreren met welke vaart
het stamboek altijd de trekpaard
fokkerij heeft geleid. Hun optreden
- De salarissen der ambtenaren
zijn met 3Vè verhoogd, omdat zij
zijn achter gebleven 'bij de gemiddel
de 'loonsverhoging van dit jaar in 't
bedrijfsleven.
- H. M. de Koningin brengt een
driedaags bezoek aan de Delta-wer
ken.
- Een Nederlandse missionaris
uit Meerssen is in Mozambique met
een lans doodgestoken.
- In 1963 kreeg Nederland er
152.000 inwoners bij.
- In Amerika zijn in juli 4410
verkeersongevallen met dodelijke af
loop te betreuren.
- Bij het spoorweg-ongeluk te
Westervoort zijn 5 personen gedood
en 31 gewond, die allen buiten le
vensgevaar zijn. De spoorwegverbin
ding is weer hersteld.
is dan eigenlijk ook symbolisch,
want al laten die steppenruiters
rijkunst uit eefi voorbij verleden
zien, men kan niet ontkennen, dat
ze zélf springlevend zijn en dus
van deze eeuw.
Zo is het ook met de fokkerij
der machtige trekpaarden, die te
zamen met de sierlijke Haflinger-
paarden in één Grote Nationale
tentoonstelling te Den Bosch aan-
weinig zullen zijn en ter herdenking
van het 50-jarig bestaan van hun
stamboekorganisatie een machtige
en stijlvolle Gouden Jubileum-
Show ten beste zullen geven.
MELK IN PRIJS OMHOOG.
De minister van Economische Za
ken heeft zich er mee akkoord ver
klaard, dat met ingang van 6 septem
ber 1964 de verbruikersprijzen van
melk en melkprodukten, zowel los als
in flessen van een halve ten een hele
liter, met 1 cent zullen worden ver
hoogd. Deze prijsverhoging houdt
verband met een stijging van produk-
tie en verwerkingskosten, welke voor
doorberekening in aanmerking ko
men.
LEDERHANDEL
VERWOEST
Schade loopt in de tonnen.
Een felle brand heeft in ongeveer
vijf kwartier de N.V. voorheen firma
Wed. D. J. Bosboom en Zoon, leder
handel aan de Zaadmarkt, hoek Pe
likaanstraat te Zutphen verwoest.
Ook een boven het bedrijf gelegen
woning, die tijdelijk werd bewoond
door een schoonzoon van de eigenaar
van de lederhandel ging verloren. Een
andere woning boven 'het bedrijf waar
de boekhouder woonde, kreeg zware
brandeschade. Voorts liep het naast
het pand gelegen woonhuis van de fa
milie Lourens brandschade op. De
schade loopt volgens de eigenaar van
de lederhandel in de honderdduizen
den guldens.
DE BELGISCHE HOUTHAK
KER-MOORDENAAR
GEPAKT
Na een klopjacht van honderden
gendarmen en militairen, die 9 dagen
duurde, is het tenslotte gelukt de
houthakker Ghampenoir in de Arden
nen te arresteren. Hij zat boven in een
eik, geheel gecamoufleerd, maar
werd door de gendarmen opgemerkt
en door onvervaarde kerels werd hij
tenslotte uit de boom gesleurd.
Ghampenoir heeft z'n vrouw ge
dood, een moordaanslag gepleegd op
een weduwe en haar dochter en een
15-jarige dochter ontvoerd.
Voor de opening van het nieuwe dans-
seizoen, hebben wij de eer aan U voor
te stellen een speciaal uit Frankrijk
overgekomen band, o.l.v. M. Fournet.
Deze band, met een specifiek Frans
repertoire, zal voor U optreden op zater
dag 5 september en zondag 6 september
met als speciale gasten THE FOURYO'S
en op zaterdag 12 september.
A. J. VAN HILST
Olympiaweg 8, Waalwijk Tlef. 2608
Kies dan Rij- en Verkeersschool
Liefrinckstraat 12, Waalwijk Tel. 04160 - 4179
DANSSCHOOL
Waalwijk
Zaal „HOTEL VERWIEL"
Er is nog gelegenheid voor
inschrijving a.s. dinsdag 8 sept.
van 7 tot 9.30 uur in bovenge
noemde zaal.
Toonaangevend onderwijs
Beschaafd milieu
PM
W. WWXjA
Hier zijn 2 voorbeelden van deze nieuwe en charmante hoeden-
mode. In de warme modetinten: rood, bruin, lila, zwart en jade.
En dan zijn er natuurlijk ook nog de variaties in jersey en velours.
Voor het uitgaansavondje (en nog zoveel andere gelegenheden)
is deze fluwelen hoed in de Ligne Demi-Toque. Het fluweel
werd uiterst smaakvol gedrapeerd en verfijnd afgewerkt met
een cartogan strikgarnering29.75
Allercharmantst hoedje in de Ligne Berët. Dit fijne materiaal
werd gegarneerd met een geheel doorgestikt motief. Een leuKi
ietwat koket hoedje39."
