De bevrijding en het
einde van de oorlog
if
MIDDEN-BRABANT IN DE JAREN 1944-1945
V.
DE ECHO VAN HET ZUIDEN VAN MAANDAG 4 MEI 1970
Uit het dagboek
van
Jan Toorians
Ondraaglijk
Slag om Arnhem
De bevrijding
Tilburg
Veel schade
De laatste loodes
De overgave
Het is goed een terugblik te werpen op hetgeen zich 25 jaar ge
leden heeft afgespeeld in de Langstraat. De bevrijding van ons
land en het beeindigen van de oorlog heeft iedereen intens bezig
gehouden op verschillende manierenwelke niet licht vergeten
zullen worden. En het is goed er even over na te denken
met een dankbaar hart. Hen die ons zijn ontvallen zullen we
nooit vergeten. De materiële gevolgen zijn we met vereende
krachten te boven gekomen.
Als in het begin van de maand
september 1944 de geallieerde le
gers in een geweldig snel tempo op
rukken in de richting van de zuid-
nederlandse grens gebeuren er on
gelooflijke dingen. Op 3 september
valt Brussel en op 4 september
's avonds Antwerpen. De Limburg-
Brabantse grens wordt hier en daar
overschreden, 't Is onbegrijpelijk
want op maandag 4 en dinsdag 5
september gaat het vliegveld Gilze-
Rijen de lucht in op last van de
Duitse overheid. Voor Loon op
Zand is dinsdag 5 september de dag
van de zichtbaar naderende bevrij
ding, want hier zag iedereen de gro
te paddestoelen van rook en spring
stoffen en hoorde men tot heel ver
in de omtrek het knallen van de op
geblazen munitiebunkers in de Mu
nitions Auflage Stelle (M.A.St.).
Veel ruiten hebben het toen reeds
begeven; gelukkig was de wind
toen uit zuidelijke richting zodat
men in Kaatsheuvel en Waalwijk
nog meer glasschade heeft gehad,
dan in Loonopzand. 't Is deze dag,
de dolle dinsdag - 5 september -, dat
de Duitse legers en hier ook kleine
troepjes naar het noorden en oos
ten wanordelijk terugtrekken in de
meest hopeloze toestanden. In enige
losse aantekeningen in mijn dag
boek lees ik dat de Duitsers de
spertijd hebben verlengd van
's avonds 8 uur tot 's morgens 4 uur
Bij Antwerpen Vlot de opmars
niet goed want op 6 september slaat
de Duitser nog even toe, maar dat
is niet van lange diuur, want op 7
september houden de geallieerden
weer stand. Zij naderen het Albert-
kanaal en steken het over bij Be
ringen op 8 september om in de
richting van Eindhoven op te trek
ken. Meer zuidelijk wordt het Duit
se gebied bereikt door de Ameri
kaans legers.
Aan het oostfront komen de Russi
sche troepen al op 12 september op
Duits gebied.
Voor iedereen wordt het een on
dragelijke toestand naarmate de
oorlogshandelingen naderbij komen.
Het duurde eohter lang eer de be
vrijding kwam; juist ieder voelde
het langzaam gaan omdat men
bang en angstig was. Bang van de
naderende gevaren en bang van de
'houding van de bezetters, die steeds
gevaarlijker werd. Men wilde pra
ten maar men kon en mocht niet;
men luisterde maar. De grootste
luchtslag van de hele oorlog boven
Duitsland heeft plaats op 12 septem
ber. Het gaat hard tegen hard en er
moet verandering komen. Voor de
Loonse mensen komt er weer een
nieuwe 'bezetting, welke we gedu
rende de vier jaren nog niet gezien
hebben. 'tWas op 15 en 16 septem.
beer dat de zwarte uniformen van
de Hermann Goering Divisie Loon
opzand op de proef stelden. Het wa
ren wrede en brute soldaten die het
wel 'zouden klaren nu de Wehr-
maoht reeds was weggetrokken. Ve
len hadden schrik van deze lui
want zij hadden 't nog nooit voor t
zeggen. Zelfs de Gestapo bemoeit
zich met het dorp en het kost op 16
september een inwoner het leven.
De Nederlandse S.'S. speelde het
spelletje ook mee,
In en om Loonopzand hadden veel
luchtaanvallen plaats door gealli
eerde Vliegtuigen gedurende de'ze
periode. Onder de burgerij die
■hier en daar wat eten 'ging 'bemach
tigen werden beschoten en eiste
slachtoffers.
't Is 17 september, de dag van de
Slag om Arnhem. Het le Ameri
kaanse lager laat landingstroepen
neer. Dit was hier te volgen want
meer dan 2500 vliegtuigen; en gli
ders zweefvliegtuigen - voorzien
daar de manschappen van ravitalle-
ririig in de omgeving van Arnhem en
Nijmegen. Ook de Peel en Midden-
Brabant krijgt versterking. De
lucht gonsde hele dagen achtereen
van geallieerde vliegtuigen. Het
volk word't weer wat kraniger wac
leidt tot op 19 september de spoor
wegstaking wordt onketend. Op die
dag is ook Eindhoven bevrijd.
De luchtlandingstroepen hadden 't
enthousiasme van de lijdende be
volking wat opgelaaid zodat velen
tot spontane uitingen kwamen,
maar helaas was er de tij d nog niet
rijp voor en menigeen kostte het
veel moeite uit de 'handen van de
Duitsers te blijven. De operaties in
Nijmegen en Midden-Brabant ver-
lispen nog niet volgens plan en d'at
was een domper op het te verwach
ten uitzicht. De Brabantse Corridor
is op 25 september weer dicht en
wordt stil aan breder, dUs weer
hoop! Menig dorp verwisselde hier
nog herhaaldelijk van bezetter;
OveHoon, Schijndel, Heesdh, 's Her.
togen'bosch valt op 28 september on.
der het granaatvuur van de gealli
eerden.
Op Walcheren en Zuid-Beveland
krijgt de bevolking van Generaal
Montgommery de waarschuwing
voor een eventuele invasie. De lan
ding geschiedt op 9 oktober.
De geallieerden vorderen in de rich
ting Tilburg van 5-7 oktober. Het
Volk is weer optimistisch, maar de
veel geruchten die verspreid wor
den zijn,, niet allemaal echt.
Op 11 oktober wordt een eis tot
overgave door de Duitse regering
afgewezen. Tegelijkertijd hebben, in
Noord-Nederland .grote razia's
plaats. In alle R.K. en Anglicaanse
kerken in Engeland houdt men een
bidstonde voor de bevrijding van
Nederland, op zaterdag 14 oktober.
Het is nog interessant te vermeldten,
dat Hitier op 18 oktober de alle nog
weerbare mannen van 16 - 60' jaar
oproept in de zjg. Vblkssturm en
Himler zegt op die dag dat de Duit
se legers aan zijn Duitse grens de
vijand een halt hebben toegeroe
pen". und nicht melïr zurürek".
Angstige dagen in de maand ok
tober dus, doch op 23 oktober be
reikte dit het hoogtepunt. Door de
Duitsers werd gesteld dat voor 9 u.
15 personen zich moesten hebben
gemeld voor het aanleggen van
loopgraven. Ze kwamen niet! Dan
erger maatregelen: Om 10.30 uur
moesten het 200 mannen zijn anders
werden represaille maatregelen ge
nomen door 20 personen dood te
schieten. Men bezweek en velen
gingen naar Bos en Duin en de
Zandkant om z.g. éénmansgaten te
gaan graven. Onder het graven van
de putjes vielen de granaten reeds
bij bosjes; het was levensgevaarlijk.
Direct werden de putjes door de
Duitsers betrokken, want dan zaten
zij althans veilig (dat dachten ze)
De granaten kwamen van de rich
ting Den Bosch waar de belegering
was begonnen. De stad Den Bosch
viel op dinsdag 24 oktober in geal
lieerde handen. Hier kon men het
kanongebulder ai horen. Het front
kwam voor ons in beweging; het
was de aanloop voor de bevrijding
van Loon op Zand, waarnaar men
al zolang heeft uitgezien.
Woensdag 25 oktober valt Helvoirt,
daaraanvolgend werden op 26 okto
ber Berkel en Udenhout bevrijd.
De 'grote uittocht 'begint - aldus
Al is de bevrijding van de Langstraat en Midden-Brabant op zich
zelf een heel klein onderdeeltje in de grote oorlogsvoering ge
weest, uiteindelijk heeft ook onze streek zijn aandeel geleverd in
het grote geheel dat leidde tot de beëindiging van de wreede oor
log en tot herstel van de vrede in Europa en de hele wereld.
De bevrijders zijn wij alle dank verschuldigd; de bevrijding van
het nazidom heeft veel levens gekost en vraagt heden nog aan
ons: opdat wij het niet vergeten!!
d'orp genomen. De straten werden
finaal schoongeveegd en de Duit
sers die zich nog in en bij de huizen
schuil hielden werden opgebracht.
De bevrijders maakte eerst de lijn
ten zuiden van de Kloosterstraat,
Kerkstraat en Bergstraat vrij; later
het noordelijke deel van het dorp,
daar zich echter geen of heel weinig
Duitsers meer bevonden; zijn terug,
getrokken in de richting van Waal
wijk en achter het Kanaaltje.
Met 5 oorlogsslachtoffers, veel ge
wonden en heel veel materiële
schade aan huizen en gebouwen
hebben wij onze bevrijding moeten
bekopen, duur, doch we waren vrij!
Leve Nederland, Oranje en onze
Bevrijders.
Veel is er toon geschoten op verbor-
genstaande stukken geschut en he
vig is gevochten aan Moleneind,
Loonse Berg en plakko-ven. De
Kasteellaan was versperd
Enige minuten na 5.45 uur zoals
we hiervoor meldden verscheen de
eerste Engelse tank in de Kerkstraat
welke door de Klokkenlaan vanuit
het zuiden was doorgedrongen. Het
was toen doodstil en dwong onze
nieuwsgierigheid eens te gaan kij
ken door de vensters; het glas was
overal uit wegens de zo juist opge
houden aanval. Kon je wel iemand
aanspreken? Zou je het wagen? Je
kon nooit weten of alles wél goed
was gegaan. Ieder die i'k zag, huilde,
boe kon het anders. Het was van
geluk. na al die ellende van zo'n
4 en een half jaar.
Het leven, ging verder. Er werd
gefeest op een 'gepaste manier want
na viereneenhalf jaar onderdruk,
king mocht dat, maar toch moest
mén voorzichtig zijn voor de ko
mende dagen. De vrijheid was er
maar nog geen vrede
Voor Loonopzand was de dag der
bevrijding een dankbare dag, want
zondag 2'9 oktober was het Christus
Koning, welke het dorp al zo veel
jaren, l'ang feestelijk werd -gevierd.
We mogen 'dit zien als een beloning
voor een rechtvaardige zaak, een
feestdag voor de lange bezetting en
de drie 'zware dagen van de bevrij
ding doorgebracht in de schuilkel
ders.
Kasteel en Kerk lagen in puin;
en zijn meerdere keren het trefpunt
geweest van voltreffers. Dé villa
Rosa was afgebrand, ruim 70% van
alle huizen had schade opgelopen 't
ene meer en het andere minder,
maar ook zijn er vele huizen geheel
vernield.
De nacht van zaterdag 28 op zon
dag 29 oktober juist voor we vrij
waren was een onvergetelijk
schouwspel. De frontverlichting en
de zoeklichten maakte het als het
ware een „kristallen" nacht; hij was
Het verzetsmonumert te Sprang.
In nagedachtenis aan Jan de Rooy.
mijn dagboek - op 26 oktober. Een
geweldige chaos van gehaaste en
zeer verwarde soldaten; alles wat
nog te grijpen was met zich mee
voerend op aBes wat rijden kon en
kon dat niet dan werd het wel ge
sleept. Zingen van de Duitse solda
ten was er niet meer bij. De angst
lag ook op hun gezichten te lezen.
De geallieerden namen om 5 uur
's middags stelling in de linie tussen
De Zandkant en de gemeentegrens
met Dongen dus ten, zuiden van
Loonopzand, terwijl de bevolking
nog steeds 'bezig was imet het gra
ven 'van kuilen en. tankgrachten. De
granaten vielen vanuit Udenhout
over hun hoofden.
In de nacht van donderdag 26 en
vrijdag 27 oktober zagen en hoor
den. we de eerste patrouillerende
Engelse in Loon op Zand. In de stra
ten werd met mitrailleurs gescho
ten; de soldaten liepen op rubber
schoenen, alles zo geheimzinnig mo
gelijk. Het waren soldaten van het
2e Britse Leger.
Vrijdag 27 oktober om plm. lo u.
wordt Tilburg, praetisdh zonder ge
vechten bevrijd. Er werd geen noe
menswaardige vernieling aange
bracht. Op zaterdag 28 oktober om
5.45 uur n.m. werd Loon op Zand
bevrijd door de troepen van het 2e
Britse Leger onder opperbevelheb
ber Generaal Dempsy (Het waren
de Schotse soldaten Van de High-
land Division)Na een massale aan
val van ruim 5 kwartier wordt het
Het zwaar gehavende gementehuis van Drunen.
opmerkelijk stil, ja angstig stil en
bijzonder vreemd. Wie we ook za
gen of waar we kwamen: we wis
ten niet of alles werkelijkheid was
of niet. Er hing een waas over het
uitgestorven dorp, je wist niet of er
nog wël mens'en: war'eni. Deze stilte
zal dan wel doorgebracht zijn met
bidden en -elkaar troosten want het
was nodig. Een belegering van 70
uur is n'odig geweest Loonopzand
van de gehate bezetter te ontdoen.
Op zondag 29 oktober richtte de
geallieerde legers zich naar Dongen,
Kaatsheuvel en Waalwijk. In Kaats
heuvel heeft de bevrijding onge
veer 30 doden gekost en heel veel
gewonden. De schade aan huizen
was hier zeer aanzienlijk. Ook werd
op die dag SprangCapelle bevrijd.
Maandag 30 oktober was Waalwijk
vrij, dat door de Duitsers ontruimd
bleek. Ook hier hadden de bezetters
zich teruggetrokken achter het af
wateringskanaal Den Bosch-Dronge-
len van waaruit nog lang veel gra
naten in de richting Loonopzand
werden afgevuurd. Ook de vele VI,s
die in en om Loonopzand vielen
hebben veel schade aangericht. De
granaten vanuit Drunen doodden in
een keer twee huisgezinnen.
De Duitse troepen zijn op '8 no
vember achter de Maas teruggetrok
ken, 'zodat geheel Brabant vrij w'as.
Een bange periode vol-gde nu de ge
allieerde rust hadden, genomen aan
de Maas. Hiervan hebben de Duit
sers' gebruik gemaakt en begonnen
op zondag 17 december ol.v. Gen.
Von Riundstedt een tegenaanval in
de vorm van het Ardennenoffensief
in Luxemburg en België. Het 3e
Amerikaanse Leger weet dit te on
derdrukken onder leiding van Ge
neral Patton. Deze strij d gaat volop
door als de Duitsers ten Noorden
van de Maas hun activiteiten uit
breiden op een aanval te wagen in
de richting Antwerpen om een om
singelende slag uit te voeren en
zich in de omgeving van B-astogne
weer met de daar strijdende legers
te verenigingen.
Op vrijdag 29 december als de be
richten van Jan de Rooij in geaHi-
eerde handen komen wordt dit of
fensief verijdeld. Jan- de Rooij werd
'door de Duitsers gegijzeld en dood
geschoten. Hij heeft de Langstraat
en wie weet wait nog meer van een
catastroof gered.
Canadese en 'Poolse troepen wor
den hier in do strijd geworpen.
Hitier blijft halstarrig. Hij zegt op
de 12e verjaardag van de Machts
overname der 'N.S.D.A.P.: „Volhou
den en doorzetten". Op 31 januari
1945 ruimden de Canadezen het
'laatste steunpunt van de Duitsers
op aan de Maas n.l. aan het Capelse
Veer aan het Oude Maasje.
De bevrijding van ons land be
moeiden de rivieren gaat gestadig
voort. De Canadezen trekken o.l.v.
General Crerar langs Westfalen
naar het noorden. Het offensief in
Duitsland wordt ook heftiger en; op
7 maart trekt General Hodges met
het le Amerikaanse Leger de Rijn
over.
Het wordt zekerder als H.M. Konin
gin Wilhelmina op 13 maart na vijf
jaar van verblijf in Engeland onze
zuidgrens overschrijdt. Zij vestigt
zich op Anneville te Ulvenhout. Dit
is voor idere van ons een houvast
om de toestand met vertrouwen te
gemoet te zien-
Noor d-Nederland lijdt honger en
ontbering 'doch het moet zijn grote
verwachting op de proef stellen. De
Duitsers worden lastiger, oppak-ae-
ties worden erger en de inbeslagna-
men zijn 'niet van de lucht. Op 29
april 1945 'krijgt de bevolking van
Noord-Nederland de droppingen van
voedselpakketten
Als de Russen en Amerikanen
zich op 27 april 1945 op twee fron
ten elkaar ontmoeten in Torgau
wordt de strijd als beslist be
schouwd. Een kat in het nauw kan
rare sprongen maken! De legers en
overheden maken korte metten. Op
30 april wordt Musolini terecht ge.
steld en. op 1 -mei pleegt Hitier' zelf
moord.
Op 4 mei capituleren de Duitse
legers in Nederland en op 5 mei om
8 uur v.m. gaat de overgave in. Zij
wordt te Wageningen getekend tus
sen Generaal Blaskowitz en een
geallieerde delegatie o.l.v. Z.K.H.
Frins Bernhard. Veldmaarschalk
Montgommery heeft aan Generaal
Eisenhower medegedeeld dat, dat
alle Duitse strijdkrachten in Neder
land, Noor-West Duitsland, Dene
marken, Helgoland en Friese eilan
den zich hebben overgegeven aan
de 21e legergroep van het 2e Britse
leger. Vijf jaren hebben we gewacht
op de bevrijding en Goddank heb
ben we die gekregen. Nederland is
geheel vrij!
Op 7 mei 1945 om 2.41 uur Franse
tijd had de capitulatie plaats in een
klein schoolgebouw te Reims, waar
Generaal Eisenhouwer zijn Hoofd
kwartier had.
Radio Flensburg maakte bekend:
„Alle Duitse strijdkrachten leggen
op bevel .van Groot-Admiraal Dö-
nitz de wapens neer". Het bericht
gaat verder: „Hier is de Duitse Ra
diozender Flensburg die mededeelt
dat op bevel van Rijksminister Von
Schwerin-Krosick alle Duitse strijd
krachten in Duitsland over gaan tot
onvoorwaardelijke capitulatie.
LOON OP ZAND, april 1970
JAN TOORIANS
