Electrisch licht.
M 920.
ZATERD AG 30 AUGUSTUS.
1890.
Uitgever: L. J. VETERMAN, Heusden.
Bij dit nummer behoort
een bijvoegsel.
j 1
id
- 'v
7 7
ff lil
II
VOOK
Dit blad verschijnt WOENSDAG en ZATERDAG.
Abonnementsprijs: per 3 maanden f 1.00. Franco per post zonder prys-
verhooging. Afzonderlijke nummers 5 cent.
Advertentiën 16 regels 60 ct. Elke regel meer 10 ct. Groote letters naar plaatsruimte.
Advertentiën worden tot Dinsdag- en Vrijdagmorgen ingewacht.
't Is reeds zoo dikwijls gezegd, dat we
't bijna niet meer durven Doorschrijven, doch
't moet nu en we durven verzekeren, dat
|*de lezer 't in later dagen nog wel eens onder
de oogen zal krijgenwanneer onze bet
overgrootvaders een kijkje konden nemen
t in de wereld waarin wij ons bewegen, hoe
'zouden ze van verbazing de handen ineen
slaan. Waarschijnlijk zou 't hun niet eens
bevallen naar de stad te varen in weinig
meer dan een uur en dan nog wel op een
schip, dat zich niet eens de weelde van
eenig zeil permitteertof daarheen te rijden
in veel minder tijd en dat in wagens, die
zichzelven voortbewegenin de stad binnen
enkele sekonden zich een volkomen gelij
kend portret te laten maken en wonder
boven wonder lampen te zien branden
zonder olie, welke niet eens behoeven aan
gestoken te worden.
We gelooven niet dat onze voorvaderen
schik in die dingen zouden hebben en ver
onderstellen dat ze 't ons hoogst kwalijk
zouden nemen hen uit de rustige rust in
die wondere wereld te hebben gelokt.
Met onze tijdgenooten is dat een heel
ander geval. Zij hebben al dat nieuwe door
den tijd leeren hoogschatten en begrijpen
niet hoe 't er in de wereld zonder stoom
moet uitgezien hebben. Zij bewegen zich
met stoom en leven er in en wat het
•fpieuwe licht betreft, ze hebben het harte
lijk welkom geroepen en zullen den dag
zegenen, waarop het hen van den petroleum
verlost
Intusschen blijft dit nieuwe licht, hoe
vertrouwd men er mee geworden is, een
groot geheim voor zijn bewonderaars en
menigeen zal op de vraag: vanwaar? het
antwoord schuldig blijven. De weetgierige,
die in wetenschappelijke werken daarop het
antwoord zoekt, stuit al spoedig op een
massa onverstaanbare termen, die hem 't
verder zoeken onmogelijk maken en zoo
brandt boven onze hoofden 't electrisch licht,
waarvan we zeggen kunnen: we zien 't
maar doorgronden 't niet.
Misschien kan een zeer, zeer eenvoudige
verklaring menigeen welkom zijn en den
grond leggen tot 't verstaan van een meer
wetenschappelijke verhandeling. We zullen
trachten ons met 't Nederlandsch te be
helpen.
Electrisch licht wordt voortgebracht door
electriciteit. De eerste vraag zal dus moeten
zijn: wat is deze?
Nu is 't wel niet aanmoedigend voor
dengeen, die de moeite neemt dit te lezen,
maar 't antwoord op deze vraagiswe
weten 't niet.
Neen, we weten niet wat electriciteit is,
evenmin als we weten wat magnetisme is
en warmte. Dat neemt niet weg, dat we
ons vroolyk om een brandende kachel scharen
en op 't kompas alle zeeën bevaren. Even
min verhindert het ons te telegrafeeren en
huizen, straten en pleinen hel te verlichten.
Er is electriciteit, die door wrijving ont
staat en reeds aan de ouden bekend was.
Bevestig een klein kogeltje van vlierpit aan
een dunnen, zijden draad en hang dit op.
Wrijf dan een pijp lak op uw mouw en houd
deze in de nabijheid. Het kogeltje komt er
op af, doch laat terstond los. En zoo ge het
met het lak nadert, verwijdert het zich. Deze
kracht nu, die beurtelings afstoot en aan
trekt, heet electriciteit.
Yan de electriciteit, door wry ving ont
staan, wordt weinig of geen praktisch nut
getrokken.
Er ontstaat ook electriciteit door 't samen
voegen van kool en zink met een bepaalde
vloeistof. Men noemt deze soort galvanische,
naar een geleerde met name Galvani.
Toen Galvani deze ontdekte, wist hij zich
het geval niet te verklarendit hebben an
deren na hem gedaan.
Yan deze electriciteit maakt de telegrafie
gebruik. In een glazen vat plaatst men een
onverglaasd steenen potje, benevens een smal
plaatje zink. In het potje zet men een stuk
kool, dat tot dit doel met zorg geprepareerd
wordt, en vult de overige ruimte aan met
fijn gestooten kool en bruinsteen. In het
glas wordt vervolgens water gegoten, en
daarin wat salmoniak gelegd. Dit water
dringt door den wand van 't potje en maakt
de kool vochtig. Door deze bijeenmenging
nu van kool, salmoniak en zink ontstaat
electriciteit, hetgeen merkbaar is, wanneer
men aan 't zink, zoowel als aan de kool
een koperdraad bevestigt en de einden ta
melijk dicht bij elkaar brengt, waarna men
ze door een stukje ijzerdraad verbindt. De
electriciteit doet nu het ijzerdraad gloeien.
Ziedaar het electrisch licht geboren.
Een toestel of element, als boven omschre
ven is, zal dit verschijnsel moeielijk teweeg
brengen, doch men kan er zooveel bij elkaar
plaatsen als men verkiest en met een paar
verkrijgt men het zeker. Neemt men echter
een batterij van 30 of 40 elementen, dan
is men in staat daarmee alle metalen niet
alleen te doen gloeien, maar ook te smelten.
Byzonder krachtig licht verkrijgt men,
wanneer aan de beide einden een stukje
kool bevestigd wordt, van de kool, die zich
in de gasfabriek afzet aan de wanden der
retorten. Die stukjes worden dan tegen
elkaar gezet en beginnen te gloeien; zelfs
wanneer ze daarna eenigszins van elkaar
verwijderd worden, blijft er een verblindend
licht tusschen hen bestaan, dat echter bij
toeneming van den afstand ook zwakker
wordt.
Voor we nu op ons tegenwoordig elec
trisch licht overstappen, is het noodig een
woordje te zeggen over de volgende eigen
schap der electriciteit.
Wanneer men eem week-yzeren staaf
omwoelt met koperdraad en daarbij zorgt,
door vooraf den draad te omwoelen met
zijde, dat het koper niet tegen koper komt
te liggen, dan zal, nadat men de einden
aan de battery verbonden heeft, de elec-
trische stroom dit stuk ijzer magnetisch
maken.
Op deze eigenschap berust de inrichting
onzer telegrafie. Door naar believen den
stroom te doen doorgaan of af te sluiten,
trekt de magneet een plaatje aan of laat dat
los en daardoor dwingt men het telegrafisch
toestel te schrijven.
Plaatst men een hoefjjzervormigen mag
neet onder een vel papier, waarop ijzer
vijlsel gestrooid is, dan beweegt zich dit
laatste naar de twee uiteinden in regelmatig
gebogen lijnen en men kan nauwkeurig
waarnemen hoever de magneet werkt. Deze
ruimte noemt men het magnetisch veld.
En nu deze, niet minder merkwaardige
eigenschap.
Wanneer men een koperdraad, waarvan
de uiteinden aan elkaar verbonden zijn of
een metalen ring zeer snel in zulk een
magnetisch veld beweegt, dan wordt die
draad of die ring electrisch.
Zoo maakt dus de electrische stroom een
hoefvormig stuk ijzer magnetisch en dit op
zijn beurt doet in een gesloten draad een
electrischen stroom ontstaan.
Op deze eigenschap berust de vervaar
diging van ons electrisch licht.
Komt ge nu in de machinekamer van een
gebouw, dat electrisch verlicht wordt, dan
vindt ge daar zulk een electro-magneet en
tusschen de einden een ring, vervaardigd in
hoofdzaak van een groot aantal dunne ijzer-
draden of van platte ijzeren ringen. Deze
ring wordt door een stoommachine zeer snel
bewogen, een duizendtal omwentelingen in
de minuut. Door den electro-magneet nu
ontstaat in dezen snel bewogen ring een
electrischen stroom.
We hebben nu dezen electrischen stroom
naar de lamp te leiden en weer terug, want
de stroom moet een kringloop vormen, zal
ze in warmte omgezet kunnen worden.
Van de machine loopt dus een draad naar
de lamp en terug. De electriciteit, langs
dezen draad geleid, die tamelijk dik is, komt
in de lamp plotseling op een veel dunneren
draad en brengt daardoor dien draad tot
gloeiing.
Zooals we reeds opmerkten, gebruikte men
in 't begin koolstaafjes.
Men zette twee dezer recht op in een
lamp, omgeven van melkwit glas. De staven
waren door een laagje gips van elkaar ge
scheiden en van boven vereenigd door een
dun laagje graphiet. Werd nu de electrische
stroom door de kool geleid, dan werd het
laagje graphiet gloeiend en verdampte en
men verkreeg tusschen de uiteinden der kool
staven een sterk lichtenden boog. Naar ge
lang de koolstaven in omvang afnamen,
smolt ook de gips en zoo bleef de lamp een
paar uur brandend. Dit afnemen was echter
een groot bezwaar, vooral daar het onregel
matig geschiedt en dus is deze lamp buiten
gebruik gesteld.
Edison heeft een anderen weg ingeslagen.
Hy nam een vezel van bamboes, 1 mM.
dik en 12 cM. lang, boog dien om in den
vorm van een U en liet hem verkolen.
Verder bevestigde hij de einden aan pla-
tinadraadjes, waarin de geleiddraden ein
digden. Dat toestelletje werd in een peer
vormig glazen klokje geplaatst, de lucht er
uitgepompt en het klokje daarna luchdicht
gesloten.
De electrische stroom brengt de kooldraad
tot gloeiing en geeft een helder, zeer stand
vastig licht. Men kan deze peervormige
lampjas zoo klein maken als men wil en ze
op alle lampensoorten bevestigen.
Dit is de inrichting van de electrische
lamp. In hoofdzaak althans. Tal van fabrie
kanten hebben geijverd en ijveren nog aan
de volmaking. Als we zeggen dat er een
duizendtal variaties bestaan, dan noemen
we gewis geen te groot getal. We voegen
er nog uitdrukkelijk aan toe, dat ook bij
ons te lande uitmuntende gloeilampen zoo
wel als machines vervaardigd worden.
Het kost groote moeite, een deskundige
zal dit toestemmen, by een onderwerp als
het electrich licht, zonder toelichting door
figuren, eenvoudig en verstaanbaar te blijven.
We hebben er ons best toe gedaan en
meenen dat ieder, die de moeite neemt het
bovenstaande te lezen, een algemeen over
zicht heeft van de wijze waarop het licht
der toekomst wordt voortgebracht.
Studie van speciale werken en daarna
een onderzoek in loco wordt ieder belang
stellende aangeraden.
Dat de klachten der mijnwerkers in de
Borinage over de onbillijkheden der afge
kondigde reglementen niet zoo geheel on
gegrond zijn, en de vrees voor overdreven
boeten niet zonder reden wordt gekoesterd,
bewijst het feit, dat van zes mijnwerkers
op 't loon van één week 101 francs aan
boeten is ingehouden!
Het aantal werkstakers is tot 16.600 ge
stegen. In de op verschillende plaatsen
gehouden vergaderingen werd tot voort
zetting van de werkstaking besloten.
Later wordt uit Bergen bericht, dat de
directies zich op raad van den Gouverneur
bereid hebben verklaard de boeten tot de
helft te verminderen. Men hoopt dat de werk
staking in de Borinage daarmede haar einde
zal naderen.
De dieven, die de stads-bibliotheek te
Rouaan bestolen hebben, zijn gearresteerd
't geen als volgt plaats had
Te Marseille kwam een persoon bij een
boekhandelaar drie zeldzame manuscripten
ten verkoop aanbieden. De boekhandelaar,
wetende dat er uit de stads-bibliotheek te
Rouaan handschriften waren gestolen, had
argwaan en zeide dat hij eenigen tijd noodig
had om de manuscripten te onderzoeken.
Wilde de man die bij hem laten tot den
volgenden dag, dan kon hij antwoord ont
vangen. De vreemde man deed alzoo. Doch
toen hij den volgenden dag terugkwam,
vond hij bij den boekhandelaar twee politie
dienaren, die hem gevangen namen. De
drie manuscripten waren namelijk, gelijk
vermoed werd, gestolen te Rouaan. Twee
medeplichtigen werden vervolgens in een
hotel te Marseille gepakt. In de bagage dier
vreemde gasten werden nog een aantal ge
stolen voorwerpen gevonden, onder anderen
ook eenige oude gouden penningen, die uit
het penningkabinet van de stadsbibliotheek
te Rouaan alsmede waren gekaapt.
Maandagavond is te Berlijn opnieuw eene
socialistische vergadering gehouden, welke
door 7000 personen werd bijgewoond en
tot lang na middernacht voortduurde. De
Rijksdag-afgevaardigde Bebel voerde gerui-
men tijd het woord tot verdediging van
het gedrag der socialistische party in den
Rijksdag. De vergadering nam ten slotte,
met drievyfden der uitgebrachte stemmen,
eene motie van vertrouwen aan, waarin de
wensch wordt uitgesproken, dat alle strijd
vragen zullen worden uitgemaakt in de eer
lang te houden algemeene vergadering en
tot zoolang geen onderwerp tot geschrijf in
de pers of tot debat in vergaderingen zullen
uitmaken.
Liep deze vergadering in de beste orde
af, op het oogenblik dat ze gehouden werd
hadden er in den omtrek ernstige onge
regeldheden plaats, daar eene groote menigte
lieden, die niet meer in het eivolle lokaal
konden worden toegelaten, zich met geweld
tegen de politie te verzetten, toen deze hen
tot kalmte aanmaande. Eenige personen,
die gearresteerd waren, werden door het
gepeupel aan de politie ontrukt, waarop
deze, na versterking ontvangen te hebben,
de zamenscholing uiteen dreef. Tal van
agenten werden gewond door steenworpen,
maar niet minder onruststokers door sabel
houwen. Eerst omstreeks middernacht was
de politie meester van het terrein.
Den 1 October zal te Berlijn een brochure
verschijnen, waarvan 500,000 exemplaren
worden gedrukt en die voor enkele pfennigen
verkrijgbaar zal worden gesteld. De titel
luidt: »Aan de Duitsche werklieden* en
het doel is de denkbeelden van keizer Wil
helm over de sociale quaestie ingang te doen
vinden by de werklieden. Naar men zegt,
is de brochure geschreven door dr. Hinzpeter,
den gewezen leermeester des Keizers.
De Duitsche regeering is voornemens den
Afrika-reiziger dr. Peters, die thans te Ber
lijn vertoeft, eene staatsbetrekking in een
der koloniën aan te bieden. Vermoedelyk
zal hij benoemd worden tot Duitsch consul
te Zanzibar in plaats van den nu met verlof
daar vertoevenden consul Michahelles, die
niet naar Zanzibar zal terugkeeren.
Naar men uit Melbourne bericht, is de
bemanning eener boot van een Duitsch schip
door inboorlingen van het eiland Amba
(Nieuwe Hebriden) vermoord en heeft een
Fransch oorlogsschip de omgebrachte Duit-
schers gewroken door de dorpen van den
schuldigen stam te bombardeeren.
Er komen in de laatste dagen te Weenen
weder vele gevallen van griep voor.
Ook te Londen en Parijs breidt deze
ziekte zich uit.
Thans wordt gemeld, dat ex-koningin
Nathalie voornemens is binnenkort langs
gerechtelijken weg tegen Koning Milan een
aanklacht in te dienen.
Een hevige brand heeft het om zijn wijn
vermaarde stadje Tokay (Hongarije) bijna
geheel vernield. Er zijn naar men bericht
slechts 12 huizen blijven staan.
De Britsche reeders hebben het plan ge
vormd om eene vereeniging op te richten
met een kapitaal van 70 tot 80 millioen
p. st. om de arbeidersvereenigingen te be
strijden.
Sommige voorschriften der arbeidersver
eenigingen zijn zeer lastig, bijv. dat een
schip niet mag laden, lossen, steenkolen
innemen, reparatiën verrichten, een beman
ning aanmonsteren, enz., tenzij de geheele
bemanning, van den kapitein af, tot die
vereening behoort en zich aan hare voor
schriften onderwerpt. Deze reglementen
geven geen waarborg tegen tijdverlies, en
het gevolg is, dat de onkosten voor de
reparatie van een schip zoo hoog zijn, dat
zij ernstige ontevredenheid geven en alle
winsten wegnemen. Bovendien wordt het
werk zeer slecht gedaan, en de reeders ge
looven, dat een aantal werklieden zich gaarne
aan de arbeidersvereenigingen zouden ont
trekken en hunne onafhankelijkheid her
winnen.
Gaat dit plan door, dan kan men een
strijd op leven en dood verwachten.
Dreigende hongersnood in Ierland. De
overheid van het district Timoleague (graaf
schap Cork) verklaart dat van de 8000 in
woners er 3000 geheel zonder levensmid-
II
■J
■tm
en Alteisa,
Ilr Lansstraat en <!e
Buitenland.