Het Land van Hensden en Altena, de Langstraat en de Bommelerwaard.
Brieven uit Amsterdam.
FEUILLETON.
De Avonturier.
Uitgever: L. J. VEERMAN, Heusden.
WOENSDAG 21 NOV.
1900.
LAND VAN ALTERA
YOOB
Dit blad verschijnt WOENSDAG en ZATERDAG.
Abonnementsprijs: per S maanden f l.OO.
Franco per po«t zonder prjjsverhooging. Afzonderlijke
nummers 5 cent.
Advertentiên ran 16 regels 50 et. Elke.regel
meer 71/, ct. Groote letters naar plaatsruimte.
Advertentiên worden tot Dinsdag- en Vrijdagavond
ingewacht.
Hoe meuschen, die hun heele leven in
't zoet werken, zoo bitter kannen worden,
is onbegrijpelijk, maar wordt hier vertoond
aan de Westersuikerfabriek. Dat is een
enorm groot gebouw met vele bjjgebouwen,
waarin 700 personen werk vinden. Deze
lieden hebben op onverantwoordelijke wjjze
hun eigen glazen ingegooid, gelijk dat bjj
werkstakingen meer gebeurd. Ze halden 't
daar op de Wester goed. Natuurljjk blijft
er altjjd wat te wenschen overig, al was 't
maar meer Iood, waarnaar iedereen verlangt.
En dat verlangden zjj ook, met bedreiging
van te znllen stakeD. Nu moet ge weten
dat het loon op deze fabriek het grootst
was, dat op de 3 iabrieken gegeven werd,
al. f 10 tot f 20 voor vaste werklieden, ge
middeld f 1 (5 per week. Daar kort geleden
aan de loss*) 25 °/0 verhooging was gegeven,
kwamen nu ook zjj om 20 verhooging
vragen, en toen dit geweigerd werd, lieten
ze op onverantwoordelijke wjjze de fabriek
aan haar lot over, zonder eenigen maatregel
te nemen om ongelukken en schade te voor
komen. Met 't geen de directie in 't belang
van den werkman tot stand gebracht had,
werd geen rekening gehouden. Een zieken
fonds was gesticht, een pensioenfonds, een
coöperatieve vereeniging,een ondersteunings
fonds, een begrafenisfonds en eea uitkee-
ringsionds aan weduwen. Dat alles, deze
groote zorg voor hun welzjjn telden de
lit eren niet, ze liepen heen en gingen ver
gaderen. Maar ze snjjden zich leeljjk in d*
vingers. Af rn toe kwamen er troepjes tot
beter inzicht en werden weer aangenomen
en wat er verder aan 't getal werklui ont
brak, werd uit den vreemde anngevuld.
Thans, nu ze besloten hebben de staking
op te heffen, zullen een kleine 200 de poort
gesloten vinden en kunnen een heenkomen
zoeken. Voor die wordt straks, als zjjnde
werkeloos, een beroep op onze portemonnaie
gedaan.
Uit deze, in kort meegedeelde geschie
denis, heeft de directie kannen leeren dat,
alle zorg voor de werklieden, deze niet ver*
hinderd hun slag te slaan, als ze meenen
dit mot voordeel te kannen doen. Precies,
wat in 't klein iedere huismoeder ervaart,
die met Amsterdamsche dienstmeisjes te
doen heefr. Deze dingen kan men overladen
(5
»Bjj een nader, zorgvuldig onderzoek
werd dit eindje sigBBr nog onder de bank
van de coupé gevonden. Nu g»loof ik ook,
evenals de dokter, dat de sigaren waren
toebereid met een slaapmiddel, waardoor
de moordenaar zjjn slachtoffer in een staat
van verdooving heeft gebracht. De gerech
telijke scheikundige zal ons daaromtrent
zekerheid verschaffen. In ieder geval heeft
de man u ook zulk ees sigaar toegedacht
hjj heeft de chloroform slechts gebruikt,
toen ge voor «en sigaar bedanktet, om u
in zulk een diepen sluimer te brengen, als
hjj noodig had voor zjjn doel. Hier is de
zakdoek, dien bjj u over het hoofd wierp.
De kerel heeft met groote koelbloed ghei t
en veel overleg gehandeld. Hjj heeft zelfs
niet verzuimd, de letters uit den zakdoek
te verwjjderen, om elke nasporing te ver-
jjdelen. Ziet ge wel? Een hoek is er af-
acheurd, waarscbjjnljjk met de tanden.*
Peinzend streek Schwerdtner met de hand
langs 't voorhoofd. Bjj de voorstelling, hoe
de moordenaar hem in zjjn sluimering den
zakdotk met chloroform over het hoofd
moest geworpen hebben, werd bij hem een
herinnering levendig. EenigsziDS twjjfelend
zeide bjj, dat het hein had toegeschenen,
aisof er plotseling eeu reusachtige gestalte
voor hem had gestaan, die de lamp aan de
zoldering uitde%d. Vervolgens was bet, alsof
hg een naam hoorde roepen, of een kreet
tan iemand, die in angst verkeerde; het
met weldaden en geschenken en ze een goed
loon geven bjj de minste aanmerking,
hjj de eerste weigering van een verzoek
laten ze hun mevrouw* eenvoudig zitten
en bljjven weg.
Ik zag deze week aan den schouwburg
een Fransehe voorstelling geannonceerd van
»de mannen van Lsontine*, door verschil
lende theaters reeds opgevoerd in onze taal.
Dat bracht me te binnen, wat een Dnitsch
schrjjver in onze goede stad weervoer,
's Avonds door de verlichte straten wande
lend, kwam bjj op zjjn weg langs een der
kleine schouwburgen. Hjj ziet een massa
menschsn, wachtend op de opening van 't
bureau, en daartusscban opkoopers, goede
zaken doende. Hjj dringt door tot bjj de
aankondiging en ziet daar tot zjjn verbazing
een zjjner eigen stukken geannonceerd, 't
Eerste bedrjjt woonde hjj bij, maar kon 't,
woedend als bjj was, ni9t langer uithouden.
»Wie nsnnen Sie dieses theater?* vroeg
hjj aan den uitgang «en der beambten. D«ze
noemde den naam.
»Was, theater Tivolil abahDas 1st
theathi r Rinaldo Rinaldini
Het koopeu op slinksche wjjze van too-
neelstukken is een doodgewone zaak ge
worden, ofschoon de prjjs voor een Dnitsch
of Fransch stuk zoo hoog niet is. Maar er
zjjn te Parjjs, zoowel als te Borljjn personen,
wier namen niet bekend zjjn, die op een
minder eerljjke wjjs tooneelstukken leveren
voor een prikje aan ieder, die er van ge
diend is.
Het is zoo'n gewoonte hjj deze lui te
markt te gaan, dat onze Ned. Tooneel-
vereeniging, optredende te Berljjn, doodleuk
m»t. een uit Dnitsch vertaald stuk optrad.
Maar ze had buiten den waard gerekend,
buiten Gerard Hanptmann, den schrjjver.
Deze begaf zich naar de kleedkamer van den
directeur en stelde zich voor met verzoek
hem naar 't politiebureel te volgen. Daar
gekomen moest er opgedokt worden. De
Berljjnsche rechter verstaat op dat punt geen
gekscheren.
Tegenwoordig zwemmen we in muziek,
't Schjjnt dat alle groote pianisten ons dit
najaar met een bezoek verearen. Ze onder
vinden echter tot bun schade dat we van
het schoone te veel krijgen. De Oratorium-
vereeniging heeft twee heerljjke uitvoeringen
r«chte wist hjj er niet meer van.
De raadsheer luisterde met gespannen
aandacht.
>Knnt ge u niet een klinkletter of een
gedeelte herinneren, dat duideljjk te onder
scheiden was?*
Schwerdtner dacht nog eens ernstig na.
TevergeefsIk weet er niets meer van
op dit oogenblik althans niet!
Ge w«et echter zeker, dat de bankier een
naam riep?*
»Ik geloof het dat moet zjjn asthma-
tisch bjjijende stem geweest zjjn, welke mjj
dadeljjfe opviel bjj den dikken man. Doch
de stem klonk onnatunrljjk schril op dat
oogenblik, ik werd er door geschokt. De
bedwelming door de chloroform maakte mg
echter onmachtig ooi de oogen te openen
of een duideljiker indruk te krjjgen. Ik had
een gevoel, alsof men mjj de hersenen uit
bet hoofd had genomen; tot aan uajjn ont
waken had ik geen gedachten en geen ge
waarwordingen meer.*
>Zoult ge den naam herkennen, als
iemand dien weer noeude?*
»Ik denk ja,« antwoordde
Schwerdtner weifelendmaar dan
alleen als ik hem in denzelfden toon boorde.*
»Zjjt ge er zeker van, dat het werkelgk
een naam vras?*
Weder aarzelde Schwerdtner. De juist
gestelde vragen van den raadsheer bedoel
den natuurljjk niets anders, dan een helder
licht te werpen op feiten, waarvan hjj als
't ware sluimerend iets had waargenomen
doch hjj wenschte zich niet verantwoordelijk
te zien voor gissingen, die van hem door
de politie als feiten zouden worden aange
nomen.
»Kan het misschien ook een scheldwoord
gegeven van Hayd's Jaargetijden, Toon
kunst staat gareed de Barbier van Bagdad
op te voeren, de Wagnervereanigiïtg voerde
tweemaal op Tristan en Isolde en had tel
kenmale een nitverkoebte schouwburg, wat
nog al wat z*ggen wil met prjjzen van 4
tot 20 gulden per plaats. En daartnsscben
door de gewone concerten in 't concert
gebouw en Artis, concerten van Hutschen-
rnjjter in de Lnth. kerk, operavoorstellingen
enz. enz.
Er i^bier een gebouw, dicht jj 't Rjjks-
musenm, Velox geheeten, oorspronkelijk in
gericht als rjjwielsehool, waarin echter wei
nig omgaat. De directie heeft het verhuurd
aan iemand, dia rechtstreeks van de Parjj-
sche tentoonstelling is gekomen met een
dozjjn scheepjes, in den vorm van monitors
en kanonneerbooten. Op den vlo«r is een
guttapercha zeil gelegd met opslaande kan
ten, waarin water gestort wordt. Dat ver
beeldt de zee, een scherm aan de eene zjj
stelt een havenstad voor. De scheepjes heb
ben kanonnetjes en beschieten de stad en
geven zoodoende een voorstelling van een
zeegevecht, geljjk in de circussen water-
balletten gegeven worden, 't Is heel aardig,
maar een beetje kinderachtig.
Er wordt gesproken en geschreven over
een cadeau van H. M. bjj haar huweljjk.
Dat zou kunnen zjjn namens Amsterdam,
meent men, een nieuw paleis. Een beerljjk
idee! 't moet voor het jonge paar als ze
voor 't eerst bier komen, om te rillen zjjn
als ze daar dat trotsche, koude gebouw
binnen treden, dat sinds Napoleons tjjd
palsis heet, maar eigenljjk ons stadhuis
moest zjjn. Op 't museumterrein is nog plaats
genoeg voor een koninkljjk gebouw. Als er
nu maar eendrachtig saamgewerkt wordt
en de s4ad, voor teruggave van 't stadhuis,
eenige tonnen over heeft, zullen we 't een
eind staren, 't Behoeft geen reuzengebonw
te worden, zooals 't tegenwoordige. Voor
de c. 8 dagen, die H. M. hier jaarljjks ver
toeft, kan een gebouw in bescheiden af
metingen volstaan.
Buitenland.
Een dame, die in een waggon achter den
restauratiewagen zat van de Zuid-Expres,
welke Donderdagmorgen bjj Dax, in het
of anders een angstkreet geweest zijn?*
»Dat is niet onmogeljjk!* bekende
Schwerdtner.
Met een zucht leunde ds raadsheer in
zjjn stoel.
»Hebt ge verder nog iets mede te dee-
len
»Ik weet verder niets.*
>Wees dan zoo goed dit proces-verbaal
te onderteekenen en houd u gereed voor
verdere verhoeren, als die nooüg mochten
zjjn. Als ge later meer tot kalmte zult
gekomen zjjn, gelukt h«*t u misschien toch
nog, u dien naam of dien kreet dnideljjker
te herinneren.*
Schwerdtner onderteekende het proces
verbaal en ging met een zucht van ver
ademing heen. Zjjn hoof deed hem pjja,
elke zenuw aan zjjn lichaam scheen te
trillen. Hg snakte naar rust, naar een af
wezigheid van alle gedachten en met af
schuw doorzag hjj, dat hjj niet spoedig het
afgrgseljjk tooneel van dezen morgen zon
kannen vergeten. Het zon hem nu zeer
pjjnlgk geweest zjjn, naar baron Von Elle-
rich te gaan en opname in zjjn huis te
verzoeken. Het was beter, daarmee tot
morgen te wachten, en daarom nam hjj
zjjn intrek in een hotel.
HOOFDSTUK II.
Toen Frederik Schwerdtner het paleis van
baron Von Ellerich binnentrad en naar den
baron vroeg, keek de portier hem met on
beschaamde minachting aan. De baroa was
reeds eeD uur geleden naar een of andere
zitting uitgereden, zeide hjj, en ging daarop
met tergende langzaamheid naar zjjn ka
mertje, waar hjj door middel van een elec-
trische schel een lakei van de eerste ver-
zniden van Frankrjjk, derailleerde, verhaalt
»'Mjjn reisgenooten hadden juist de coupé
verlaten, om ia den restauratiewagen te
gaan ontbjjten, toen plotseling een hevige
schok mjj het evenwicht deed verliezen en
mjj op de bank over mjj wierp. Mijn pols
was een beetje geschaafd. Eenige oogen-
blikken later kwamen twee treinbearabten
in mjjn coupé en vroegen mjj, of ik letsel
had bekomen. Op mijn ontkennend ant
woord, zeiden zjj:
>Ga niet uit den trein; kjjk niet naar
het versebrikkeljjk schouwspel*.
>Maar ik was te nieuwsgierig, om te
bljjven zitten. Ik stapte uit en zag de loco
motief en de eerste wagens in een akker
liggen, die er uitzag als «en modderpoel.
Men moet weten, dat het drie dagen achter
een gestortregend had. Het is me onraogeljjk
te beschrijven, wat ik zag: lichamen, waar
van men alleen de armen wild zag zwaaien
en daarlnsschen een afgrjjg'djjk gegil. Na
eenige minuten hielden die kreten op en
toen kwam een stilte, die ons deed ver
st jjven: de gewonden, die wjj hadden hooren
gillen, waren dood
Een geredde passagier uit den restauratie
wagen vertelt
»Plotseling een hevige schok. Ik rol ver
doofd op den grond. Als ik me rekenschap
kan geven, van hetgeen gebeurd is, ligt de
waggon aan stukken. Ik sta op het pla
fond rondom mjj liggen tafels met gebroken
pooten. De waggon ljjkt half geamputeerd.
Het materiaal en de reizigers, die zich
tegenover mjj bevonden, zjjn verdwenen. Op
hun plaats ligt een hoop puin.
Een droevig schouwspel biedt een vrouw,
mevrouw de hertogin de Canevaro, wier
beide armen verbrijzeld zjjn. Wjj helpen
haar onder het puin uithalen.
De locomoti«f is tweemaal gederailleerd.
De eerste maal is zjj in de rails terugge
komen. De tweede maal is zq geheel van
den weg geloopen en in de diepte gevallen,
waarbjj zjj dan tender en den restauratie
wagen heeft meegesleept. Dit laatste rjjtuig
is op den weg gebleven en staat dwars
over de rails. Maar de schok heeft de ver
bindingskettingen doen breken, de wagens
achter het restauratisrjj'uig hebben hun be
weging voortgezet en hebben den restau
ratiewagen op zij aangereden, waarvan het
grootste gedeelte is vernield.
Van de 24 reizigers, die zooeven rustig
dieping naar bvneden ontbood. Hjj liet
Schwerdtner als eea bedelaar in de ruime
vestibule wachten.
Toen de lakei beneden kwam, riep de
portier hem uit zjjn kamertje toe, dat bjj
»dien heer daar* naar boven moest gelei
den, dat het den nieuwen gouverneur voor
den jongen baron was, di« vroeger dan
verwacht werd, was gekomen. En de ge
galonneerde lakei wenkte >dien heer* ge
nadig hem te volgen.
Frederik onderdrukte zijn ergernis: het
waren eigenljjk toch slechts ondergeschikte
bedienden, aan wie hjj zich niet had te
storen. Maar toch moest bij zich moeite
geven om den ODaangenamen indruk ter-
zjjde te zetten. Hjj kreeg e«n gevoel van
koude onverschilligheid, dat de innige dank
baarheid jegens zjjn vaderlgken beschermer
bekoelde. Mocht hjj uit het gedrag der
bedienden niet opmaken, wrlke positie hg
in dit, aanzienljjk huis zou innemen?
De stem van den lak*-i, die hem door
een lange gang had geleid, deed hem op
schrikken uit zjjn pjjnljjke beschouwingen.
»Hier, dit is nw kamer! Daarnaast vindt
ge de vertrekken van den jongen baron,
uw leerling. Volgens len vasten regel van
ons huis wordt om twee uur voor baron
Robert en voor u het middagmaal opge
diend in de blauwe kamer, naast ds speel
zaal maar ik zal u nog wel eens komen
waarschuwen.*
Dien toon van afdalende goedheid, door
den lakei aangeslagen, vond Frederik on
verdraaglijk; hjj kon niet antwoorden en
was recht big, toen hjj alleen was tns chen
de vier muren. Het vertrek zag er zeer
behaagljjk uit.
Ja, hg kon hier best hnizen en studee-
uaast mjj ontbeten, zijn er 18 gedood, 2
gewond. Ik heb het voorrecht te behooren
tot de vier, die slechts kneuzingen bekomen
hebben.*
Het meest navrante verbaal is dat van
den Russischen ingenieur Dombrowski, een
der gewonden:
»Wjj, mjjn vrouw en ik, waren aan het
tweede gerecht, toen plotseling schokken
waargenomen werden. De wij» fl -«eb op tafel
valt op den grond. Terzelfdertijd voel ik
weer een schok. Onze waggon helt sterk
naar voreB. Kreten weerklinken. Ik zie mjjn
vronw op den grond rollen temidden van
andere lichamen. H »t is me, alsof ik snel
in een afgrond zink.
Ik sluit instinctmatig de oogen. Als ik ze
weer open, heersoht volkomen duisternis.
Ik voel me opgesloten in een soort kooi,
bestaande nit splinters. Ik word mjj be
wast, dat ik leef, beschermd door eea toeval
maar een van mjjn armen zit ia de klem
en ik tracht vergeefs hem vrjj te maken.
Hemel, denk ik, als het dak niet instort,
ben ik gered.
Ik roep mjjn vrouw verscheidene raaien
bjj baar voornaam:
CarolineCaroline 1
Maar mjjn stem gaat verloren in het gegil
en het gekerm rondom mjj.
Droppels vloeistof vallen op mqn hoofd
en branden mjj. Zjj komen uit flesschen
zwavelzuur, die dienen tot vulling van de
batterjjen voor de elect,rischs schellen en
die gebroken zjjn. Ik doe nieuwe pogingen,
om mjjn arm los te me ken, omdat hjj mjj
groote pijn doet. Ik kan er niet in slagen.
Op korten afstand van mjj stoot een vrouw
eeu wanhopig gehuil uit. Haar voet, dien
zjj onophoudelijk beweegt, trapt telkens op
mijn borst. Daar ik haar evenals mezelf
beveiligd geloof, bezweer ik haar, zich kalm
te houden; maar zjj let niet op mjja ver
zoek. Eenige minuten later zwjjgt zjj en
haar voet wordt onbewegelgk. De ongeluk
kige is bezweken.
Het gegil en het gekerm hou len lang
zamerhand op. De dood zet zjjn work voort.
Daarentegen klinken van buiten steramen
en ik raad, dat men tracht, ons te helpen.
Opnieuw roep ik mjjn vrouw: Caroline!
Caroline
Geen antwoord. Dan begin ik te begrjj-
pen en ik ween.
Drie kwartier gaat nog voorhjj. De red-
ren! Hjj had volstrekt peen reden om
ontevreden te zjjn. Zjjn prikkelbare fijnge
voeligheid maar paste di« wel voor een
man, die op eigen baenen wilde staan en
zich een plaats in de wereld wilde verove
ren
Na in zjjne kamer goed te hebben rond
gezien, kiopte hg aan de deur van de aan
grenzende kamer en opende die, toen bjj
geen antwoord kreeg. Hij kwam in een
matig groot vertrek, dat klaarMjjkeljjk tot
leer- en schrijfvertrek van den jongen dien
de. Maar waar was zijn leerling Ja, het
was nog geen middag. Robert zou dus ru in
het gymnasium zjjn. Natuurljjk; het
was zjjn eigen schuld, dat hjj op zoo'n
ongunstig nar gekomen was en niemand
aantrof om hem een vriendeljjk welkom
toe te roepen.
Peinzen! ging hjj verder en op°nde de
volgende deur. Hjj kwam nu ia een kleine
zaal, waar verschillende benoodigdhedeu
voor lichaamsoefeningen aanwezig waren.
Het vertrek naast deze gymnasti-k-zaal was
stellig de blauwa kamer, waar hjj met zjjn
leerling het middagmaal zou gebruiken. Op
de ronde tafel in het raidden der kamer
lag reeds een wit tafelbaken uitgespreid.
Hier heersc^te al meer weelde; Schwerdt
ner voelde zich daar tuinder op zjjn ge
mak, hjj wist zelf niet waarom. Ia zijn
eentje had hg immers de andere kamers
bezocht, doch eerst hier begon hjj zica een
zaam te gevoelen. H tt scheen hem toe, of
het geh-ele huis was uitgestorvenuit alle
hoeken gaapte hem een afschuwvljjke hart-
verlammende on verse liilligheid tegen.
M 1957.
Amsterdam, 18 Nov. 1900. J. L.
aBBMMMw<i«i*iwiBaMiMPaBa«BijewiBBiHi sin ui vxvazrasmmryr*!-
irrnnrrwmmrw—nrnwH mi TwmB-nrniwT'iniiinii mm imw i nu nu
{Wordt verrolg l