Het Land van Heusden en Altena, de Langstraat en de Bommelerwaard.
Het onverwacht bewijs.
Uitgever: L. J. VEERMAN, Heusden.
No. SOOS. W oensdag 25 October.
FEUILLETON.
1911.
BANANEN.
Oorlog tusschen Italië en Turkije.
VOOE
Dit blad verschijnt WOENSDAG en ZATERDAG.
Abonnementsprijs: per 3 maanden f 0.75,
franco per post zender prijs verhooging. Afzonderlijke
nummers 5 cent.
Advertentiën van 16 regels 50 ct. Elke regel
meer 71/» ct. Groote letters naar plaatsruimte.
Advertentiën worden tot Dinsdag- en Vrijdag
middag 12 uur ingewacht.
(Cultuur en Transport.)
Tot voor korten tyd waren de bananen
in ons land bijna geheel onbekend. Al
leen zij, die gereisd hadden ofinlndië
hadden verkeerd, kenden deze tropische
vrucht en alles wat bet gros van de
Nederlanders ervan wist, hield gewoon
lijk op met wat „Indische menschen"
er hun van hadden verteld. Bovendien
kende men de banaan bijna uitsluitend
onder den Indischen naam pisang en
blijkbaar beschouwde men haar als eene
groote lekkernij, want in den volks
mond heette het van iets, dat bijzonder
in den smaak viel: „dat is je ware
pisang"
In de laatste jaren evenwel is de
invoer van bananen in ons land zeer
toegenomen en meer en meer raakt
ons volk bekend met dit heerlijke tro
pische product, dat behalve versnapering
ook voedsel is, behalve vrucht ook
spijze. Deze gang van zaken is zeer
toe te juichen, omdat de voedings
waarde van de banaan werkelijk zeer
groot is. De hoeveelheid eiwit in bananen
staat ongeveer gelijk met die in melk,
en het meel, dat van bananen gemaakt
wordt, heeft 2 maal meer voedings
waarde dan een gelijk gewicht tarwe
meel. Zonder twijfel is de banaan dan
ook hare plaatswaard onder de voedings
artikelen van onzen tijd.
Behalve een goed voedingsartikel is
de banaan bovendien licht verteerbaar
en daardoor een genot voor zwakke
magen en voor jeugdige kinderen. De
bewoners van de tropen maken er pulp
van, lengen dat aan met water en
voeden er met goed resultaat zuige
lingen mede, die de moedermelk moeten
missen. Ook voor herstellende zieken
is de banaan een kostelijk voedsel, licht
verteerbaar en gezond. Waar gekookt
vleesch bijna 47» uur noodig heeftom
te verteren, gekookte aardappelen 37»
uur, kool 37s uur, versch brood ruim
47a uur en visch 37j uur, daar ge
bruikt de banaan slechts l8/« uur.
Als vrucht staat de banaan vooraan
in de rij van wat binnen- en buiten
land op dit gebied aan de markt brengen.
Het is waar, dat er sappiger vruchten
bestaan en ook vruchten, die lekkerder
smaken, maar eene goed rijpe banaan
bezit een fijn aroma en een aange-
namen zoeten smaak, die wij tot dus
verre van onze zure en half-zure vruch
ten niet gewoon waren. Zij is daaren
boven geheel onschadelijk en wordt in
de tropen zelfs in tijden van dreigende
cholera-epidemie zonder gevaar gegeten.
Daarbij heeft moeder natuur aan de
(2
Nadat Friedler den toestand in huis nauw
keurig had opgenomen en vastgesteld, be
gon hij den tuin te onderzoeken. Daar scheen
alles een onderzoek te vergemakkelijken.
Tot 10 uur n.l. was er sneeuw gevallen;
toen had de lucht zich opgeklaard. Zooals
evenwel de kellners uit „De goede bron," die
onmiddellijk in verhoor werden genomen,
verklaarden, had Samtner tusschen half elf
en kwart voor elven het lokaal verlaten,
alleen. Men moest dus zijne voetsporen
kunnen waarnemen en ook die van den moor
denaar, die, logisch geredeneerd, eerst kon
gevlucht zijn toen er geen sneeuw meer
viel. Friedler had de voorzichtigheid gehad
niet de allée door te gaan, maar den weg
daarnaast, waar men geen sporen aantrof.
Zoodoende kon men zich niet vergissen,
wijl de voetstappen der vrouw duidelijk
zichtbaar waren.
Het onderzoek begon bij de huisdeur.
Met groote duidelijkheid teekenden zich de
sporen van een grooten zwaren voet af, die.
zooals bij onderzoek bleek, Samtner be
hoorde, en daarnaast groote afdrukken, die
een beetje achterbleven. De sporen van twee
mannen, den oppersteward en zijn onbe
kenden begeleider, lieten zich nauwkeurig
banaan eene eigen verpakking, de schil,
medegegeven, die het vleesch van de
vrucht geheel afsluit en daardoor ver
ontreiniging met smetstoffen of anders
zins ten eenenmale onmogelijk maakt.
Om de schil te verwijderen, behoeft
men geen gebruik te maken van een
mes of ander werktuig; men kan die
zonder meer met de hand losmaken
en de geheele vrucht opeten, zelfs zon
der het inwendige aan te raken. Men
moge bij het eten van vruchten, die
voor het gebruik niet of slechts onvol
doende afgewasschen kunnen worden,
soms eene onsmakelijke gedachte aan
vieze handen van verkoopers en anderen
niet kunnen onderdrukken, bij het eten
van de banaan kan die gedachte niet
opkomen.
We zien uit dit alles, dat de banaan
vele zeer goede eigenschappen bezit,
die niet zullen nalaten haar geheel in
te burgeren bij ons volk. Amerika alleen
eet meer dan 540.000 tons bananen
per jaar en Engeland heeft het reeds
gebracht tot ongeveer 98.000 tons per
jaar. Zij was het voornaamste voedsel
van de wijzen van Indië en de groote
Humboldt schatte de schranderheid der
wilde volksstammen naar de ontwikke
ling van hunne bananen-cultuur.
Behalve haar nut, zien we uit deze
feiten, dat de banaan eene geschiedenis
achter zich heeft, eene geschiedenis, die
allen twijfel aan hare toekomst weg
neemt. Veel meer dan nu reeds het
geval is, moet de banaan in ons land
bekend worden, ons volk moet gaan
profiteeren van dit voortbrengsel der
tropen en van de voordeelen meer en
meer gaan genieten. Bij grooter afoame
zal van zelf de prijs meer binnen het
bereik komen van alle klassen der
maatschappij en als de banaan op straat
voor het volk te koop zal zijn tegen
3, of als 't kan 27s cents per stuk,
zal de arbeidende klasse er volop van
kunnen gebruik maken. Een paar
bananen, 's morgens gegeten, vormen
een lekker, gezond en voedzaam toe
spijs naast een voldoend ontbijt.
Laat ik U thans over de cultuur en
het transport van dit toekomstartikel
het een en ander vertellen.
In bijna alle tropische landen en ook
in sommige sub-tropische streken wordt
de bananencultuur beoefend. Voor over
brenging van het gewas naar koudere
luchtstreken bestaat geene mogelijkheid,
omdat de banaan groote zonhitte noodig
heeft en het jonge gewas absoluut niet
bestand is tegen koude winden en vorst.
Ze worden op plantages gekweekt en
om een aanplant te beginnen, moeten
potelingen, die van andere plantages
tot bij het huis vaststellen. Maar vreemd
genoeg kon men geen andere vinden, die
het huis verlieten. En toch was de moorde
naar verdwenen, want Friedler liet om zoo
te zeggen het geheele huis omkeeren. Geen
spoor werd evenwel gevonden. Dat de moor
denaar op een slede naar beneden was ge
gleden, was ook niet aan te nemen, want
daarvan had men dan een spoor moeten
ontdekken. In de allée van boom tot boom
klauteren was ook onmogelijk, want voor
eerst stonden zij te ver van elkaar en verder
waren de takken te dun.
De eommissaris stond dus voor een raad
sel waarvan hij d# oplossing vooreerst nog
niet wist te vipden. Hij schudde het hoofd.
,,'t Schijnt dat die ellendeling is wegge
vlogen 1" mompelde hij geërgerd.
„Dat zegt Lorchner ook," merkte een
der politiebeambten op, die deze woorden
had gehoord. „U kent toch den gewezen
commissionnair Lorchner, die tegenwoordig
zoo wat geregeld in een roes verkeert? Hij
beweert, dat, toen hij tegen 12 uur aan den
overkant naar huis ging, een man over den
tuin vloog."
Friedler lachte. „Dat is kraal" zei hij.
„Intusschen toch nog al toevallig. Om 12
uur zou het kunnen geweest zijn, maar
om te vliegen zou de kerel een luchtballon
moeten hebben bezeten. Laat den man
maar eens op het bureau brengen, dan zal
ik hem ondervragen. Ik zal eerst de allée
nog eens langzaam afwandelen."
De commissaris deed het, maar vond ook
nu niets opvallends. Alleen zag hij aan de
rechterzijde kleine gaten in de sneeuw, op
de manier als van een wandelstok. De
worden gespaard, uitgezet worden. Met
onderlinge tusschenruimten vau circa
14 voet uitgepoot, geeft elke zaaiing
een zeker aantal spruiten, waarvan men
er 2 a 3 tot vollen wasdom laat komen,
afhangende van de vruchtbaarheid van
den bodem. Behalve veel zon, hebben
zij ook veel regen noodig, en de plan
ten bereiken eene hoogte van soms wel
13 M. Eene spruit heeft ongeveer 1
jaar noodig om tot vollen wasdom te
komen en draagt 1 bunch ot tronk
bananen. Yan planten, die uit meer dan
ééne spruit bestaan, komen de vruchten
met een tijdsverloop van circa 4 maan
den tot rijpheid. Na het oogsten wordt
de stam tot aan den grond afgekapt
en geeft dan weer nieuwe uitspruitsels,
die later de nieuwe planten vormen,
zoodat men niet jaarlijks nieuwe zaai
lingen behoeft uit te poten. Na ten
hoogste 20 jaren echter gaat men ge
woonlijk tot eene nieuwe aanplanting
over. Eén arcre goede grond geeft jaar
lijks zoo ongeveer 300 tronken bananen
van circa 15 kil. per tronk en er be
hoeft althans in de eerste 7 jaar niet
gemest te worden. Om hetzelfde pro
ductieve vermogen met tarwe te be
reiken, zou men 20 acres grond noodig
hebben.
Het kweeken van bananen mag dus
een dankbaar werk geacht worden, maar
het moet met zorg gebeuren. Alvorens
de vrucht de Europeesche markt heeft
bereikt, zal nog veel meer zorg noodig
zijn, want de banaan is zeer gevoelig
voor eene ruwe behandeling en voor
temperatuurverschillen en zoo vormt
het transport naar Europa vrijwel de
moeielijkste schakel van het geheele
vraagstuk. Zonder het bereiken van de
grootst mogelijke snelheid en zonder
het toepassen van de grootst mogelijke
zorg, zou het artikel nooit zoo goed
op onze tafels kunnen verschijnen als
thans het geval is.
Yoor het vervoeren van bananen
over zee zijn speciale booten in de vaart
gebracht en dit was niet alleen noodig
om op den tijd van den overtocht te
winnen, maar ook om eene doelmatige
behandeling te bevorderen en eene
juiste temperatuur te behouden. Want
om het artikel tot een bereikbaar volks-
voedsel te maken, moet de prijs zoo
laag mogelijk blijven en, om dat doel
te bereiken, worden de bananen on
verpakt verzonden. Bij het groote ver
voer en den korten tijd zou verpakking
bovendien ten eenenmale onmogelijk
zijn. Zoo bereikt de banaan den con
sument in denzelfden toestand, waarin
zij van den stam werd gescheiden en
hierdoor alleen is het vervoer over zoo
oppersteward had nooit een stok bij zich.
De commissaris mat den afstand tusschen
de verschillende gaten; hij was vrij regel
matig. Hij begreep er evenwel niet veel
van, want die afstanden waren veel grooter
dan gewone voetstappen.
Lorchner, een man met een echt dronke
mansgezicht, was onrustig. Hij verzekerde
met klagende stem, dat hij den moord niet
had begaan.
„Daar is heelemaal geen sprake van,"
zeide de commissaris, hem geruststellend.
„Ik wil alleen weten, wat dat met die ver
schijning is geweest, die je hebt gezien."
,,'t Was twaalf uur," begon hij.
Friedler viel hem onmiddellijk in de
rede met de vraag: „Hoe weet je zoo precies
hoe laat het was?"
„Omdat in „De roode hen" om 12 uur ge
sloten wordt en de kastelein ons daarom
wegjoeg. Toen ik langs den steward z'n
huis kwam, keek ik 9ens naar den overkant,
't Was lichte maan, volgens den kalender."
„Volgens den kalender, ja," knikte de
commissaris. Daar hij juist omstreeks dezen
tijd te bed was gegaan, kon hij nagaan dat
de man tot nu toe tenminste waarheid sprak.
,/t Was net een beetje licht de sneeuw
geeft ook licht. En op mijn woord toen
zag ik een gestalte wel zoo hoog als de
takken van de boomen; 't was net of ze
in de wolken stond. Ik schrok er van, ook
omdat ze dichterbij kwam. Toen viel ik over
een grooten steen, in de sneeuw, en toen ik
opkeek was het weg.
„Hoeveel had je d'r wel op?" vroeg de
politieambtenaar op minachtenden toon.
„Niet veel 't zit er niet an."
groote afstanden mogelijk geworden.
Om echter de banaan in dien toestand
te kunnen verschepen, zal men be
grijpen, dat niet elke boot gebruikt kan
worden en men wel aangewezen is op
speciaal voordat doel gebouwde schepen.
Zoo varen er over den oceaan schepen
van 5000 tons, die elk een 60 000
tronken kunnen laden. Door middel van
dekken en langsscheepsche verticale
schotten is een zoo groot mogelijk aan
tal afdeelingen gemaakt, ten einde te
voorkomen dat grooteren druk op de
bananen zou komen, dan ze kunnen
weerstaan. Ook moet steeds de tempe
ratuur gecontroleerd kunnen worden.
Het behoeft wel geen betoog dat het
geheele bedrijf van bananen-vervoer
nog al iets te beteekenen heeft, gezien
het feit dat men moderne booten heeft
laten bouwen, die uitsluitend daarvoor
zijn ingericht! Het groote kapitaal, dat
daarin gestoken is, spreekt met cijfers
uit de praktijk en is geene toekomst
muziek meer. „N. Z."
Buitenland.
Zaterdag is in de zwavelmijn van
Trabonella bij Ca'.tanisetta (Sicilië) ten
gevolge van ontploffing van mijngas,
brand ontstaan. De ontploffing werd een
mijl in den omtrek gehoord. Velen
dachten dat het een aardbeving was.
Het brandend mijngas slingerde uit de
opening van de mijnschacht massa's
aarde en steenen. Hulp was onmogelijk,
daar het reddingsmateriaal door de ont
ploffing vernield was. Eerst na langen
tijd daalde een reddingsbrigade in de
heete schacht af, doch zij werd door de
opdringende vlammen gedwongen terug
te keeren, waarbij verscheidene man
schappen der brigade verbrandden.
Daarop werden alle pogingen tot red
ding opgegeven. Een wanhopige menigte
verdrong zich vóór de opening der
mijnschacht. Toevallig bevonden zich,
toen het ongeluk plaats had, de meeste
mijnwerkers te Caltanisetta in verband
met besprekingen over een loonkwestie,
anders zou het aantal slachtoffers zeker
800 bedragen hebben, in stede van 100,
zooals thans gemeld wordt.
Zaterdag is te Tokio de rijkskruitfa
briek in de lucht gevlogen. Er zijn 12
dooden en 9 gewonden.
Vierduizend kilo kruit is verloren
gegaan, terwijl twee gebouwen ver
nield zijn.
Uit Rome wordt aan de National
Zeitung geseind: De Italiaansche re
geering is over den nieuwen loop van
zaken niet zeer gesticht. In de laatste
dagen hebben er voortdurend ambtelijke
Lorchner kon gaan.
„De kerel is zeker dronken geweest,"
merkte Friedler op tegen een beambte,
't Heelt hem zeker door zijn hersens ge
spookt."
„De kastelein uit „De roode hen" heeft
wel gezegd dat hij 'm „om" had maar niet
erger dan anders," zei de ander, ,,'t Zal
intusschen wel erg genoeg zijn geweest."
De commissaris liet nog eenmaal het
geheele huis van Samtner doorzoeken, maar
niets werd gevonden, dat ook maar eenige
inlichting kon verschaffen.
Weken gingen voorbij, maar niets lekte
uit van den bedrijver van den moordaanslag,
't Publiek, dat natuurlijk had gehoord wat
de dronkaard Lorchner had verteld, scheen
niet ongeneigd, aan te nemen, dat de moor
denaar werkelijk door bemiddeling van
bovennatuurlijke krachten de vlucht had
weten te nemen. En daarom brak men zich
met deze misdaad langer het hoofd dan
gewoonlijk met zooiets in groote steden het
geval is.
Een gedeelte van den stroom was door
een in de buurt gelegen brouwerij gepacht
om het daarin aanwezige ijs te verzamelen.
Daar de winter tamelijk streng was en er
dus weinig gevaar bestond dat men door
een plotseling ingevallen dooi het ijs zou
kunnen verliezen, wachtte men met het
verzamelen tot het eene flinke dikte had
verkregen.
Toen de werklieden daarmede eindelijk
bezig waren, vonden zfi in een der fisschotsen
besprekingen plaats gevonden en het
heet, dat de Italianen besloten zijn om
tot iederen prijs een einde te maken aan
den oorlog. Desniettemin maakt Italië
aanstalten om de Turksche vloot op te
zoeken en die te vernielen, en zekere
eilanden in den Archipel te bezetten.
Daarentegen heeft de Italiaansche re
geering zich tegenover de mogendheden
verbonden om geen krijgsverrichtingen
te ondernemen op de Albaneesche kust.
Ondanks deze verzekering hebben
de mogendheden nog eens op de gevaren
gewezen, die de uitvoering van een
dergelijk plan mede zou brengen, daar
het licht ernstige verwikkelingen op
den Balkan zou kunnen veroorzaken.
Volgens berichten, welke over Malta
zijn verzonden, zijn 5000 man Italiaan
sche troepen te Bengazi ontscheept,
waarbij de Italianen een zware nederlaag
hebben geleden. Deze werden daar door
Turken en Arabieren overvallen. De
Italianen hebben bij hun vlucht veel
wapenen en munitie op het slagveld
achtergelaten.
In Bengazi heerscht onder de Itali
anen gebrek aan tucht en de vloot
wordt door hevige stormen geteisterd.
Het Giornale d'Italia vestigt er de
aandacht op dat de uitslag van het
vechten om de stad van veel beteeke-
nis is. „Met Bengazi bezit Italië een
sleutel van Barka. Van daaruit beheerscht
Italië de karavaanwegen en de vrucht
bare hoogvlakten van het binnenland.
De militaire inbezitneming van Barka
Kan door de bezetting van deze belang
rijkste plaats als een uitgemaakte zaak
beschouwd worden."
De Times verneemt van Malta: De
Italianen willen blijkbaar nog eenige
dingen aangaande Bengasi verheimelij
ken. Maar ondanks de strenge censuur
is uitgelekt, dat toen de Italianen Ben
gazi voor de eerste maal trachtten te
vermeesteren, de Arabieren de Christe
nen aangevallen en eenige Roomsche
priesters en andere Christenen omge
bracht hebben.
Over de slachting van Christenen te
Bengazi worden uit Parijs aan de Lokal
Anzeiger de volgende bijzonderheden
gemeld: In den nacht van Woensdag
op Donderdag van de laatste week, kort
nadat de Italiaansche oorlogsschepen de
eerste schoten hadden gelost, liet de
aanvoerder van de Senoessi door eenige
honderden van zijn lieden de inrichting
van de katholieke missie omsingelen.
Pater Umberto, de leider van dit huis,
trad op den drempel te voorschijn,
om met den leider van de fanatieke
bende te onderhandelen. Pater Umberto
bood zich aan om alle martelingen te
ondergaan, indien men degenen die
onder zijn hoede stonden, wilde sparen.
Hij werd door een zwaardslag gedood.
Zijn lijk werd verminkt. Daarop onder
gingen alle bewoners van het huis het
zelfde lot. Naderhand begaven de Senoes-
een langen stok, die er bij nauwkeuriger
bezichtiging anders uitzag dan een gewone
stok. Hij was nl. wit geschilderd en met
gouden figuurtjes versierd. Ter hoogte van
anderhalven meter boven den grond zat er
een blokje aan vastgeschroefd. Een politie
agent nam het voorwerp in beslag en bracht
het naar den commissaris Friedler. Deze
bekeek het nauwkeurig en zei: „Als ik mij
niet vergis, moet dat een „stelt" zijn, die
in een circus of ander spel wordt gebruikt.
Voor een kind is hij te groot en zou hij
ook niet zoo mooi versierd zijn."
Langzaam draaide Friedler de stelt om
en om en toen hij met den vinger de ijzeren
punt aanraakte, kromp hij als door een
electrischen schok getroffen ineen. Want
opeens schoot hem een gedachte door het
hoofd, die een geheele reeks vragen oploste
en veel wat hem tot nu toe nog onverklaar
baar was geweest duidelijk maakte.
„Wij hebben het!" zei hij, toen hij in het
bureau terugkeerde tegen een der agenten.
„Goddank!" En hij ademde diep, alsof
hem een groote last van het gemoed was
gewenteld.
„Wie en wat, mijnheer?" was de weder
vraag van den agent.
„Den moordenaar van Samtner, en die
verschijning die Lorchner heeft gezien is ook
wel zoo geweest. De man was niet zoo
dronken als wij wel dachten
Met deze woorden verliet de commissaris
het vertrek weer, den ander in groote span
ning achterlatend.
UNB VAN ALTEH/1-
Een herinnering uit het leven van
een commissaris van 'politie.
{Slot volgt).
