I
X-stralen.
BIT ElVWÏd III
UND VAN ALTENA
Uitgever: L, J. VEERMAN, Heusden.
No, 3908. Woensdag 27 Augustus1919.
w <-
W
1 jf
Dit blad vei-schijnt WOENSDAG en ZATERDAG.
Abonnementsprijs: per 3 maanden 1.20,
franco per post zonder prijsverhooging. Afzonderlijk©
nummers 5 cent.
Advertentiën van 46 regels 60 cent. Elk© regel
meer 10 cent. Groot© letters naar plaatsruimte.
Advertentiën worden tot Dinsdag- en Vrijdagmiddag
12 uur ingewacht.
Men heeft den oorlog, den oorlog
genoemd van wetenschap en techniek.
En in zekeren zin is dat waar. De
nieuwste uitvindingen op het gebied
van zeevaart en luchtvaart en op het
gebied van ontploffingsmiddelen wer
den toegepast, en meer dan ooit voor
heen bestreden de menschen elkaar
met wat de geleerden in hun werk
plaatsen hebben gevonden.
En zoo hooren we ook, dat X-stralen
in den oorlog gebruikt werden. Ge
lukkig niet ter vernieling, enkel ter
ontdekking van het kwaad, zoodat do
gelegenheid bestond om het weg te
nemen.
Zoo gebruikte men b.v. de X-stralen
ter ontdekking van smokkelarij een
baal katoen staat voor een scherm, het
lichttoestel werkt, en op het scherm
teekent zich duidelijk het stuk ge
schut af, dat in het katoen is ver
borgen.
Dat is één gebruik van de Röntgen-
stralen. En een ander gebruik wordt
er van gemaakt in de veldhospitalen,
ter onderzoek van gebroken lede
maten.
Tot dit doel wordt het natuurlijk
niet alleen In de veldhospitalen maar
ook in onze gewone ziekenhuizen ge
bruikt. Zoo weet ik van een meisje
dat laatst haar arm brak de dokter
vond het noodig haar te belichten
met X-stralen. Daar stond het toestel
voor het Rontgenlichtde dokter nam
een scherm in de hand, hield den
gebroken arm vóór dat scherm, en
toen het licht aan was, zagen we aan
de achterzijde van het kartonnen
scherm een schaduw van den arm,
waarbij alleen de beenderen volle
schaduw gaven, en het vleesch en
de huid halfschaduw. Duidelijk was
nu te zien, waar en hoe de ellepijp
en het spaakbeen gebroken waren,
en dat er geen beensplinters in het
vleesch waren geraakt,, en de dokter
wist dus, hoe hij den arm moest be
handelen.
Het was in 1896, dat professor
Röntgen van Würzburg ze ontdekte,
en voor den dienst, dien zijn ontdek
king aan de slachtoffers van den oor-
59.
Henrietle zou des namiddags komen,
maar nooit hadden enkele uren Elise zoo
lang toegeschenen als op dien morgen.
Toen Ravening alleen in het rijtuig zat,
wist bij nog niet, wat hij aan Henriette
zou zeggen omtrent zijn vreemde houding
tegenover haar. Van het oogenblik af,
waarop hij zekerheid had dat Henriette zou
komen, had hij er over gedacht hoe hij
zou handelen, maar nog nooit, in geen en
kele omstandigheid zijns levens, was hij
zoo besluiteloos geweest. In het eene
oogenblik dacht hij dat het best zou zijn
Elise alles te vertellen, wat er tusschen
Henriette en hem was voorgevallen, maar
als hij eens naging, wat zij zou gevoelen
zoodra zy wist, dat zij eigenlijk de plaats
harer vriendin had ingenomen, zij, die de
vriendschap zoo buitengewoon hoog stelde,
dan huiverde hij er voor. Bovendien, wel
ken indruk zou het op de oprechte Eiise
maken, als zij vernam dat hij ruim twee
jaar iets voor haar verborgen had gehou
den, waarin zij toch zeker groot belang
steldevergeven zou zij het hem zeker,
maar wie kon uitmaken hoe diep het zijn
vrouwtje zou schokken, en dat mocht in
haar zenuwachtigen toestand vooral niet
log bewijst, heeft de keizer den ge
leerde het IJzeren Kruis geschonken.
Dat geeft aanleiding, om thans nog
eens na te gaan, wat Röntgen stralen
zijn en hoe ze werken.
We beginnen daartoe met een elec-
trische vonk, die iedereen gezien heeft
in 't groot als een bliksemstraal
de meesten ook wel in 't klein bij
den beugel en de rails van een elec-
trische tram en bij andere electrische
inrichtingen. Wanneer de draad, die
den stroom moet overbrengen, ver
broken wordt, en de einden op korten
afstand van elkaar gebracht, dan
springt de stroom over in den vorm
van een vonk, langer of korter naar
mate de stroom meer of minder sterk
is. Smelt men do beide draden in de
uiteinden van een buis, waarin de
lucht sterk verdund is, dan gaat de
stroom door, niet in den vorm van
vonken maar van een doorgaande
lichtpluim, die aan het eene draad
einde, de anode, begint en zich r-icht
naar het andere einde, de kathode
De oorzaak van dit verschijnsel is te
begrijpen. Lucht is een slechte ge
leider en biedt weerstand aan den
electrischen stroom, vandaar de ont
ladingen in den vorm van vonken.
Verdunde lucht biedt veel minder
weerstand en de stroom kan zijn weg
vinden als een doorgaande lichtstreep.
Wordt de lucht nog veel sterker
verdund, dan houdt dit lichtverschijn
sel op. Doch dan ontstaan aan het
andere draadeinde, aan de kathode,
onzichtbare stralen. Van die kathode-
stralen, door den Engelschman Crooks
ontdekt, zouden we dus niets weten,
indien ze niet de eigenschap hadden,
dat ze den tegenoverliggenden glas
wand heet en lichtgevend maken.
Tevens bleek, dat die stralen, recht
uit gaan; een voorwerp, in de buis
geplaatst, geeft schaduw op den liclit-
tenden glaswand. En zeer verrassend
was, dat die stralen door een mag
neet van hun weg worden geleid.
Nadert men met [een magneet, dan
verplaatst zich de schaduw. Daaruit
blijkt, dat deze kathode-stralen stof
deeltjes zijn, die met groote snelheid
van de kathode uitgaan. Corpuscula
noemt de geleerde wereld ze, en men
denkt daarbij aan uiterst kleine deel
tjes.
gebeuren. Daarom durfde hij er niet toe
overgaan. Maar vertelde hij er niets van
aan Elise, dan moest hij Henriette verzoeken
hem behulpzaam te zijn, en ook nooit over
hunne vroegere kennismaking te spreken.
Dit stuitte hem eenigszins, want hij ge
voelde zich niet geheel vrij van schuld te
genover haarhij moest zichzelven wel
bekennen, dat hij haar meer had laten
hopen, dan hij vervuld had. Wanneer zij
zich de zaak niet had aangetrokken, dan
zou het niet erg zijn, maar wanneer zij
werkelijk langer over hem gedacht had,
dan zou de vraag, of zij niet over hunne
vroegere kennismaking wilde spreken, haar
al zeer vreemd klinken, want lag daarin
niet een zelfbeschuldiging, dat hij haar niet
goed had behandeld Hij moest wel het
eerste hopen, en toch, deed hij dit wer
kelijk Hij wist het nietde persoon van
Henriettte had indertijd een te diepen in
druk op hem gemaakt, om het denkbeeld
aangenaam te kunnen vinden, dat hij haar
geheel onverschillig was geworden, en hoe
wel hij dit gevoel in zichzelven afkeurde,
kon hij toch niet ontkennen dat het in zijn
hart bestond.
De dag, waarop Henriette zou komen,
was daar, voordat hij een besluit had ge
nomen, en hij bleef zwijgen, tot het te
laat was om aan Elise iets te zeggen en
het rijtuig kwam, dat hem naar het station
zou brengen. Maar nu hij daarin was ge
zeten en overwoog welke reden hij Hen
riette zou moeten opgeven voor zijn ver-
Zoover was men reeds vóór 1896.
En toen was Röntgen met deze ka
thode-stralen bezig en deed een nieu
we ontdekking. Hij vond, dat een deel
der onzichtbare stralen ook wel door
den glaswand heengaat, en dat deze
stralen do eigenschap hebben, som
mige stoffen lichtgevend, fluorescee-
rend, te maken. Hij nam een stuk
karton met een dun laagje van pla-
tina-cyanide. Zoodra de electrische
stroom doorging, en de onzichtbare
stralen ontstonden, werden deze kris
tallen lichtgevend. Allerlei proeven
werden nu genomen met de nieuwe
stralen, die Röntgen, omdat hij ze
niet kende, X stralen noemde. Ze
weken door een magneet niet van
hun weg af en men moest dus den
ken aan aethertrillingen, maar ze
werden door een prisma niet gebro
ken (wat met licht en ook met elec
trische golven wel geschiedt) en ze
worden evenmin teruggekaatst. Dat
is voor lichtstralen zeer vreemdtrou
wens de natuur van de Röntgen-stra-
len is nog niet geheel opgehelderd
Maar men vond ook, dat deze stralen
door allerlei voorwerpen heengaan,
die voor zichtbaar licht een hindernis
zijn. En toch weer niet door alle
stoffen. Door de eene gemakkelijker
en door de andere moeilijker. En
juist die eigenschap heeft aan de
X-stralen zulk een invloed gegeven
in de chirurgie.
Natuurlijk moet men altijd een
scherm gebruiken, om de schaduw op
te vangen. Gaan de X stralen door
een voorwerp heen, dan zien we ze
nog niet. Maar plaatsen we daar
achter een fluoresceerend scherm,dan
wordt dat scherm lichtend. Doch de
stralen, die niet doorgelaten worden,
bereiken het scherm niet, en op de
plaatsen, waar die stralen anders
zouden komen, blijft het donker, m.
a. w. daar is schaduw. Zoo komen
dus de schaduwen op het scherm, en
de dokter kan de gebroken beende
ren zien, en evenzoo kogels, stukken
van granaten en dergelijk ontuig in
het lichaam van een gewonde. Beter
gezegd, hij ziet niet die voorwerpen,
maar hun schaduw op het scherm.
Deze lichtstralen hebben op de fo
tografische plaat dezelfde uitwerking
als gewone lichtstralen. Ze maken
zoek, om niet met Elise over hunne vroe
gere kennismaking te spreken, kon hij niets
vinden wat hem bevredigde. Hoe hij ook
peinsde, hij vond geen reden, die aangewend
kon worden.
Nog nooit was 't Ravening overkomen, dat
hij voor een quaestie geen oplossing kon
vinden nog nooit was een ander bij hem
om advies komen vragen, of hij had da
delijk geweten weiken raad hij moest ge
ven, maar voor dit vraagstuk zag hij geene
enkele oplossing. Want al had hij zich
zeiven volledig beschuldigd, al had hij willen
zeggen, dat hij haar niet naar behooren
had behandeld, dan zou daarin eigenlijk
een soort declaratie liggen maar ging net
aan, nu hy reeds twee jaar getrouwd was,
haar nog te bekennen welke gevoelens hij
toen voor haar koesterde Toen hij uit
het rijtuig was gestapt en de trein stilhield,
wist hij nog niet wat hij zeggen zou,
maar zag met angstige blikken naar Hen
riette uit.
Deze herkende hem dadelijktot haar
groote ergernis overtoog een donkere blos
haar gelaat, een blos, die er toe bijdroeg
om hare schoonheid in de oogen van Ra
vening te verhoogen. Ook hij had haar
onmiddellijk herkend, en toen hij haar zag,
werd hij als door een elektrieken schok
getroffen. Het was hetzelfde lieve gezicht,
hetzelfde schoone blonde haar, dezelfde Cere
houding als voor vier jaar, maar alles had
aan schoonheid gewonnende moeilijke
dagen, die Henriette had doorgebracht,
het jood-zilver of welke oplossing ook
waarmede deze plaat bestreken is,
onoplosbaar. Wanneer men dus op
de plaats van het scherm een foto
grafische plaat houdt, dan ontstaat
een gewoon negatief, waarvan men
op de gewone wijze aidrukken kan
maken. Bij deze fotografie (skiagra-
fie skia schaduw) heeft men geen
lens en geen camera noodigmen
heeft eenvoudig de plaat achter het
voorwerp te plaatsen en den electri
schen stroom te sluiten.
Onzichtbare stralenDat klonk
eerst heel vreemd, doch het was
minder vreemd dan het scheen
Warmtestralen zijn immers ook on
zichtbaar, en electrische sfralen (gol
ven) eveneens. Ons oog is enkel
ingericht voor stralen van 500 tot
800 billioen trillingen per seconde,
stralen met kleiner aantal, zooals
warmte en electrische stralen, en
stralen met grooter aantal per secon
de, zooals waarschijnlijk de X-stralen
zijn, hebben op ons oog geen uit
werking.
Dat is immers met het geluid pre
cies hetzelfde. Trilt een voorwerp
acht of tien of twaalf maal per se
conde, dan hooren we niets. Bij
zestien trillingen ontstaat de laagste
toon. Bij grooter aantal wordt de
toon steeds hooger. Maar wordt het
aantal trillingen meer dan 16000 per
seconde, dan hooren we niets meer
en we weten toch, dat de trillingen
er zijn Dat is dus onhoorbaar ge
luid, en ezenzoo kan men spreken
van onzichtbaar licht.
BÜITBNLA3ÏDSCH OVERZICHT
Opper Silezië, een landstreek in het
Zuid-Oostelijk gedeelte van Duitschland,
grenzende aan Polen, vraagt in de laatste
dagen aller aandacht.
Het is aldaar een vreemde verwarring
en verschillende invloeden hebben tot die
verwarring geleid. Allereerst de sparta-
cistische propaganda, die de algemeene
werkschuwheid ook hier trachtte te ge
bruiken voor politieke doeleinden. Het
gevolg van deze ondergrondsche activiteit
was een staking, die zich uitbreidde over
ongeveer 250.000 arbeiders.
Van de volkomen anarchie maakten
groote getailen roovers en stroopers ge
hadden op haar gelaat een ernstigen wee
moedigen trek nagelaten, die den adel daar
van niet weinig verhoogde. Toen zij daar
weer tegenover elkander stonden, voelden
beide eene onbeschrijfelijke schroom en de
herinnering aan de gelukkige dagen, vroe
ger samen doorgebracht, kwam met on
weerstaanbare kracht in hen op.
Gelukkig viel er aan het 3tation het een
en ander te regelen, waardoor eene ge-
wenschte afleiding verkregen werd, maar
niet zoodra was de bagage op het rijtuig
en zaten Edgar en Henriette naast elkander,
of hij begreep dat hij wat moest zeggen.
»Ik ben u zeer dankbaar, dat u wel
hebt willen komen. Het is een ware wel
daad, die u aan mijne vrouw bewijst,»
bracht Edgar met eenige moeite uit.
»Ik verlang ook zoozeer om haar eens
weder te zien,» antwoordde Henriette op
zachten toon.
Het gesprek hokte. Ravening begreep
dat stilzwijgen den toestand nog pijnlijker
zou maken en hij gevoelde ook, dat, zoo
lang hij niet op hun vroeger samenzijn had
gezinspeeld, er altijd iets gedwongens in
hun gesprek zou blijven. Daarom besloot
hij zich maar op dit gladde terrein te wagen.
»Het is al een heele tijd geleden, sinds
ik u in Zwitserland ontmoette.
ïJa, bijna vier jaar,» antwoordde Hen
riette, die daarbij een lichten zucht niet
kon onderdrukken. Zij bespeurde, en dat
deed haar genoegen, dat Ravening zich
jegens haar schuldig gevoeldenu had zij
bruik om het land af te loopen en te
plunderen, waar zij er kans toe zagen.
Hier tegenover stelde de Duitsche re
geering krachtige militaire maatregelen en
Noske, die zich een voortreffelijk en ge
streng organisator heeft getoond, heeft
plezier beleefd van zijn beschermingstroe
pen.
Twee dagen lang bleef de toestand zeer
gevaarlijk. Maar toen bleek ook het ver
zet der opstandelingen gebroken. De rust
is echter nog niet geheel teruggekeerd.
Duitschland heeft van de Parijsche con
ferentie gedaan weten te krijgen dat Op-
per-Silezië niet zonder volksstemming aan
Polen, gelijk oorspronkelijk het plan was,
zal worden toegewezen.
De aandacht der geallieerden is echter
niet alleen op Silezië gericht omdat zij een
Duitsch-Poolsch conflict niet kunnen dulden,
maar ook omdat een zoo belangrijk mijn
en Industriegebied voor geheel Europa zijn
groote beteekenis heeft. Duitschland is
voor zijn contractueel verplichte kolenleve-
ranties voor een deel aangewezen op de
opbrengst der Silezische mijnen.
Het steenkolenbekken van Opper-Silezië
levert in normale tijden niet minder dan
33 procent van Duitschlands kolen en
voor de periode van 1 Januari1 Augus
tus 1919 is het productiecijfer 50°/0 lager
dan voor dezelfde periode in 1918.
De zaak is dus te belangrijk om niet
met alle aandacht te worden bestudeerd
door den Oppersten Raad, dit te meer
waar de bevolking, onrust en geweldadig-
heden moede, verlangt naar de komst der
geallieerde bezettingstroepen, omdat zij ho
pen, dat die orde en geregelde verhoudin
gen zuilen weten te scheppen.
Met de Bolsjewiki blijft het in terug
gaande richting. In de Oekraine trekt het
bolsjewistisch leger aan den Dnjeper in
wanorde terug.
In Hongarije is de gewenschte rust door
Aartshertog Jozef niet verkregen. De
Aartshertog is afgetreden.
De conclusies van den Opperste Raad
zijn de volgende
Het is de innige wensch der geallieerde
en geassocieerde mogendheden, een duur-
zamen vrede met het Hongaarsche volk te
sluiten, maar zij zijn van oordeel, dat zulks
niet mogelijk is, zoolang de tegenwoordige
Hongaarsche regeering aan het bewind
blijft, daar deze niet door den wil van
het volk is ingesteld, maar zich door een
staatsgreep onder bescherming van een
hem reeds vergeven, hetgeen zij waarschijn
lijk niet had kunnen doen, indien hij zijne
houding tngenover haar had pogen te ver
dedigen.
Intusschen zat Ravening als op de fol
terbank. Hij wilde een discours gaande
houden, maar hij wist niet waarover te
spreken, zoodat hij om weer iets te zeggen,
ondooordacht uitbracht
>lk had toen niet vermoed, dat het
zoo lang zou duren eer ik u weder zou
zien.»
Henriette zag hem verwonderd aan. Hij
had reeds spijt van zijn gezegde. Waart,
u dan van plan spoedig in Zwitserland
terug te komen vroeg zij schijnbaar
onschuldig.
ïToen ik wegging, ja,« antwoordde Ra
vening ronduit, en het deed hem goed, -
hier eens de volle waarheid te kunnen
zeggen.
ïEn is er verhindering gekomen vroeg
Henriette, maar zoodra had zij dit niet ge
zegd, of zij gevoelde, dat ze eene onvoor
zichtigheid had begaan, want het ging toch
niet aan, hem eigenlijk te vragen, waarom
hij van haar had afgezien.
»Ja, verhindering, drukke zaken,ant
woordde Ravening.
Andermaal stilzwijgen. Henriette ge
voelde de pijnlijke positie waarin Ravening
verkeerdezij wilde hem er uit helpen en
zeide
Wordt vervolgd
-
(le LaiiEistraat en de gominelBrwaar