De opgravingen bij de Herv. Kerk te Vlijmen Firma L. J. Veerman - Drukkerij - Heusden Wederopbouw in de Bommelerwaard M I ff wijnen vruchtenlimonadesiroop likeuren Historic. Het archief van de kerkelijke gemeente reikt terug tol. 1417, uit welk jaar een testament stamt van de priester Theodoricus van Em- pel. Reeds in dien tijd bestond de kerk te Vlijmen, waarvan een deel Zuid,muur en het onderste -gedeelte der toren nog de stille getuigen zijn. Een deskundige van de Rijks dienst voor Oudheidkundig bodem onderzoek meent, dat dit gedeelte dateert uit de eerste helft der 14e eeuw. De mogelijkheid is zodoende niet fuitgesloten, dat dit gedeelte gebouwd is tijdens of kort na 'de overdracht van het patronaat dei' Vlij men se kerk aan de Praemon- stratenser abdij te Bern (gesticht (1134). Blijkens een archiefstuk, nl. een brief van Gerardus de pdaro- ka, bisschop van Luik, gedateerd 24 Sept. 1526, werd in 1526 tenge volge van verval en gedeeltelijke instorting, overgegaan tot een ge deeltelijke restauratie. In 1543 viel de kerk van Vlij men ten prooi aan de roof- en ver nielzucht van Maarten van Ros- sum, vermoedelijk tijdens zijn be leg voor 's-Hertogenboseh in Ju- li-Augustus,. „Met een kruys, heerlijker als te vooren" bouwden de Vlijmena- ren vervolgens onverdroten hun kerk weer op ten koste van alle kerkelijke goederen, die ver kocht werden om aan de benodig de financiën te komen. Slechts kort hebben zij even- vel van hun kruiskerk met het lostbare oxaal kunnen genieten: Spaanse soldaten richtten in 1587 le kerk in tot vesting, omgeven net wallen en grachten. De Graaf ran Hohenhole opent vanaf de laasdijk liet vuur uit enkele stuk en geschut. De grote kerk ge- aak t in brand en wordt vernield. Tengevolge van de uitgeputte fi nanciën van parochie en gemeen- 3 werd de kerk herbouwd op leiner plan, zonder transept, met en ondiepe koorafsluiting doch iet handhaving van de zijbeuk an de Noordzijde. In 1672 werd het gebouw 'at sinds 1610 door de Hervormde temeente gel)ruikt wordt door en nieuwe ramp getroffen en -door de troebelen van de oorlog voor een groot gedeelte omverge- choten". Met hulp van buiten •vordt het opnieuw hersteld. Aan de in 1759 nieuwgebouw de pastorie voor Ds. Benjamin luys valt het driezijdige koor ten iffer, en bij een „restauratie" (el- Se restauratie betekende geenszins een verbetering...) in 1760 wordt le zijbeuk ook nog gesloopt. Sic ransit, gloria mundi...-|— En in 1944 door Engels granaatvuur ern- ;tig beschadigd, later ook door V-wapens. Bouwtrant. De oorspronkelijke toren de irie onderste muurvakken waarschijnlijk gedekt met een py ramid ale spits onder een hoek van >0° en liet onderste gedeelte Ier Zuidmuur van de kerk verto nen symptomen van de overgangs- lijd van de Romeinse stijl (lisenen, ooogfries, tandlijst) naar de vroeg- ^othische (kleine smalle spitsboog raampjes, nog zichtbaar). Materi- ia.1 voor deze oorspronkelijke cerk: baksteen, z.g. kloostermop pen. De kruiskerk anno 1544: Gotisch De tegenwoordige ramen aan de Zuidzij de getuigen ervan. De kerk muren en de toren werden bii lie gelegenheid verhoogd.'" Erappant voor Brabant: koepel gewelf, gemetseld, in toren, met de merkwaardige transen in de hoeken. Interieur. Herengestoelte uit 1761-3. Kaarsenkroon anno 1639. Preekstoel uit 1647. Tekstborden uit 1659. Offerblok uit 1756. Wat ide opgravingen aan Ui et licht brachten. De gezamenlijke opdracht van gemeente Vlijmen en kerkvoogdij der Herv. Gemeente aan architect Ferd. B. Jantzen F.Gzn. te Am sterdam leidde tot veronderstellin gen. De proef op de som werd genomen door een Steele proef in Augustus. Leverde onmiddellijk succes op, bracht een zwaar stuk fundering aan het licht en de aan zetten van een spaarboog. Was dit het transept van de voormali ge kruiskerk, waar nog de tegen woordige naam „Grote Kerk" aan ontleend is? In September werden de opgravingen na overleg met Drs. P. Glazema, adj. directeur van de Rijksdienst voor Oudheid kundig Bodemonderzoek voortge zet. 'Gevonden werdensteunlaag met enkele gemetselde sternen van de voormalige zijbeuk, op 1.50 diepte, onder een 12-tal geraam ten (rond de kerk lag oudtijds het kerkhof). Hierbij werden en kele m on tan ts tenen gevonden, van belang voor de reconstructie der vroegere glas-in-loodramen. Daarnaast werden hoekpunten met overhoekse steunberen gevon den, die leidden tot een volledige reconstructie van het Noordelijk deel van het transept. Op zoek naar de funderingen van de Zuidzijde van het transept, slaagde men erin één der hoek punten met steunbeer terug te vin den en wier restanten van 4 to gen, z.g. spaarbogen. Tenslotte werden achterzijde en enige steun beren van het koor blootgelegd. Een collectie natuursteenfrag- ménten, waaronder één met een uitgehouwen kruisje, wijst erop, dat de kerk van 1544 waaraan de blootgelegde funderingen beho ren rijker was versierd, dan wij ooit vermoed hebben, en ver moedelijk ook ge welf bouw heeft gekend. Voornamelijk werd voor de ornamenten zandsteen, soms ook mergel gebruikt. Daarnaast werden enkele mun ten gevonden uit de zestiende eeuw, waarvan één van de vor- stin-abdis van de abdij te Thorn (Limburg). Met behulp van de gevonden funderingsfragmenten is het thans mogelijk vrijwel het gehele grond plan van de Grote Kerk te recon- str uëren. Het voornaamste, wat de opgra vingen evenwel aan het licht ge bracht hebben, is, dat we hier te doen hebben met een tot op heden aan de buitenwacht vrijwel volkomen onbekend of althans in belangrijkheid onderschat monu ment voor de cultuurgeschiedenis van Brabant. Op een enkele na waren de hier gevonden feiten en gegevens tot voor enkele weken nog volkomen onbekend ook bii Monumentenzorg. Deze reeks van nieuwe feiten uit bodemon derzoek en archiefonderzoek spre ken overduidelijk uit: laat wat nog rest van deze kerk door een gron dige en verantwoorde restauratie en de naam van architect Ferd. B. Jantzen is daar borg voor gaaf en waardig bewaard blijven voor liet nageslacht. Mogen Rijk en Provincie het hunne bijdragen opdat het initiatief van Burgemees ter en Wethouders van Vlijmen, samen met de predikant, zijn doel moge bereiken. Planologisclh. Beoogd wordt de openlegging van dit vanouds religieuze en cul tuurhistorisch centrum gedacht is aan een soort kerkplein. In ver band daarmede heeft de gemeente Vlijmen reeds 'een aanvang doen maken met het slopen van de res tanten van de voormalige O. L. School, terwijl gewaakt wordt le gen bebouwing van het gedachte plein met plantsoen. Wij zijn nu weer in de gelegenheid Uw Naamkaartjes met keurige lettertype's te verzorgen bij afname van 50 en 100 stuks in cartonnen doosje. Telefoon 19 Weldadig is liet effect, dat jr- al de oudere boerderijen i:i de Bommelerwaard maken. Ze Lggen verscholen achter groen en zijn omhangen, met een sfeer van rust en vrede. De dominerende factor is de harmonie van boerderij en landschap, wat de charme, die er van uitgaat, schept. Stel daar tegenover de uit de stadsarchitectuur verhuisde bouw producten, met hun stijl, in fla- granten strijd met de omgeving. Dan komen we er toe te spreken: Laat die „nieuwe" woningen haar gerief hebben, misschien veel meer dan de „ouderwetse" behuizingen, het gemis aan harmonie tussen woning en landschap spreekt lui der tot hen, die een open oog heeft voor het landschappelijk gegevene. Zo zijn tal van „onharmonieuze" bouwproducten gesticht. Kentering. De bouwkundigen in onze tijd plaatsen weer opnieuw de „land schappelijke" factor op de voor grond. Duidelijk is een streven merkbaar tot opstuwing van de landelijke bouwkunst tot hoger ni veau, tot het aanbrengen van de volle harmonie tussen woning en omgeving. Achter wiegelende korenhalmen en malsgroene weiden, behoort niet de stadse woning, maar de verscholen, sobere plattelands- boerderij met haar eigen specifieke verdeling der woningfragmenten. Wel behoren, dat spreekt van zelf, de hygiënische eisen aan de plattelandswoning niet in het ge drang te komen en kan en moet aan deze ten volle worden-vol daan, maar de bouwconstructie be hoeft dan nog niet het landelijk totaal te schaden. Veel ten goede is hier tot stand gekomen door het bouw- en wo ningtoezicht en zo wordt karakter loze bebouwing steeds meer be perkt. De architecten houden bij ontwerpen hunner plannen reke ning met het karakter en de aard der bepaalde streek, waarin de bouwwerken moeten worden op getrokken. En voor de boerenhoeve, die wordt gebouwd, is de bodem, die de producten levert, richtinggevend voor haar karakter. Daarbij spreekt de grondsoort een woord je mee, zodat in zekere zin de royaliteit der bouwwijze vrucht baarheid van de bodem demon streert, althans in normale \aren. In onze tijd bestaan meer beper kende bepalingen. Eigen charme. Verscheidene boerenwoningen in de Bommelerwaard ontlenen hun eigen charme aan de rieten dak bedekking, die door de meeste boeren nog als de beste wordt aangemerkt. Bii de wederopbouw en bouw voor de uitbreiding der gemeenten wordt natuurlijk rekening gehou den met de vraag, waarvoor heil type boerderijen dienen moet zal de landbouw of veeteelt hoofdmid del van bestaan zijn? (Al zal na tuurlijk het verschil in constructie niet altijd zo heel duidelijk aan de dag treden). Toch stellen b.v. stal-, tas- en opslagruimte bii de spe cifieke landbouw- en veeteeltbe drijven hun aparte eisen. In al deze gevallen worden aan de architect en de aannemer zware eisen gesteld. De gemeentebesturen zijn diligent genoeg in het tegemoet komen aan liet heersende woning gebrek, al wordt dan het tempo, waarin de plannen verwezenlijkt worden, meermalen sterk gestag neerd door gebrek aan materialen, enz., enz. Gewijzigde om s tandigheden Zoals wij reeds opmerkten, houdt de architect rekening met de gewijzigde omstandigheden op landbouwgebied bij het bouwen van boerderijen. Met een concreet voorbeeld kan men dit duidelijk maken. Daar is b.v. de factor der hooiwinning. Is deze in de laatste tijd toegenomen en het accent in die richting verplaatst, dan houdt de architect daar terdege rekening mee. Zo speelt het transportvraag- stuk een rol. Daar in vele geval len de schok kerende boerenwagen is verdwenen en vervangen door de sterke motor der vrachtauto's, komt hier dus de garagebouw ter sprake. We kunnen hier nog tal van andere „meesprekende" factoren te berde brengen. De enkele voor beelden zijn genoeg om te doen zien, dat, nu de wederopbouw in de Bommelerwaard, met name in het ex-frontgebied, met kracht wordt ^a angepakt, met al deze fac toren moet rekening gehouden worden, waarbij dan nog deaes- thetische eisen komen. Gouden Koets behoeft geen krans! <!z t Langestraat 101a Amsterdam,

Kranten Streekarchief Langstraat Heusden Altena

Nieuwsblad het land van Heusden en Altena de Langstraat en de Bommelerwaard | 1948 | | pagina 4