Buitenland
Jan Moors
en de Abdij van Bern
De onderzeeboot in de eerste wereldoorlog
AMERIKA MAAKT 'DE UITVOER
GEMAKKELIJKER.
Het Amerikaanse ministerie van
handel heeft de exportcontrole op
ineer dan 500 artikelen opgeheven.
Daardoor is het nu mogelijk om de
ze goederen te zenden naar wélke
bestemming ter wereld ook, zonder
dat exportvergunningen nodig zijn.
Het verbod van verzending naar
Oost-Europese landen, dat ruim een
jaar geleden om strategische redenen
werd afgekondigd, is nu voor deze
producten vervallen.
PRAAG ONGEHOORZAAM.
Rrigadier-generaal Josef Scheibal
is afgetreden als Tsjechisch militair
attaché te Washington. Hij wil in
Amerika blijven wonen. Hij is de
tweede vooraanstaande Tsjechische
vertegenwoordiger in Amerika die
het communistische regiem van
Praag weigert te gehoorzamen.
TIEN JAAR OPGESLOTEN
GEWEEST.
Tien jaar lang heeft een vrouw
in Brooklyn (New York) haar 33-
jarige zoon opgesloten in een ka
mer, waar hij door de politie ge
vonden is. De moeder was bang, dat
haar zoon in militaire dienst zou
worden opgeroepen. Zij had de deur
tot de kamer waar hij verbleef dicht
gemetseld en slechts een kleine ope
ning gelaten, waar ze het eten door
heen gaf.
De jonge man werd gevonden om
dat de moeder aan vrienden het ge
heim van de kamer had verteld. De
vader wist niet waar zijn zoon ver
bleef. Moeder had hem gezegd, dat
hij; naar Canada was.
DRIE TREINEN OP ELKAAR IN
ZUID-AFRIKA.
Zeventig mensen zijn gedood en
een honderdtal gewond, toen Don
derdag nabij Johannesburg in Zuid-
Afrika drie treinen op elkaar liepen.
De meeste slachtoffers zijn inheem
sen. Het is de ernstigste treinramp
uit de geschiedenis van Zuid-Afrika
Veel inheemse kinderen, die in de
derde trein zaten en die op weg wa
ren naar school, ontsnapten op won
derbaarlijke wijze aan de dood.
BLOEMEN OP DE BOMGATEN.
Een 'Nederlander met fantasie en
twintig1' jpiotdjgle Engelse jnieisjies be
dachten een oplossing voor dé lelijke
bomkraters, 'die het stadsbeeld van
Londen ontsieren. Tussen het puin
en in dé gaten van Warwick Square
in Westmanster hebben zii 'een grote
bloementuin aangelegd, 'wajar de hele
stad over spreekt. Tulpen, narcissen,
vergéet-mij-nie ten en primula's prijken
nu op de plaatsen, waar de „Blitz"
zijh sporen heeft achtergelaten'.
De Amsterdamse uitgever John
Meulenhoff kwam op 'deze gedachte,
toen hij van de winter het troosteloze
beeld van Warwick (Square zag. Flii
legde zijn plannen voor aan een aah-
tal: Engelse meisjes, die bij een uit
geverij weiken. In hun vrije tijd gin
gen zij stenen sjouwen en leem ha
len uit een van de Londense voor
steden. i
GENERAAL CLAY GAAT WEG.
Generaal L. Clay, die bijna vier
jaar lang in Duitsland is als opper
bevelhebber van de Amerikaanse
troepen en als gouverneur van de
Amerikaanse bezettingszone, zal vol
gende maand voorgoed naar de Ver
enigde Staten terugkeren. Verschei
dene maanden geleden heeft hij al
te kennen gegeven, dat hij zijn func
tie wilde neerleggen. Het Witte Huis
heeft bekend gemaakt, dat hij bin
nen 30 dagen zal worden afgelost.
Zijn opvolger is nog niet bekend.
DISTRIBUTIE IN ISRAEL.
Om Israël door de financiële cri
sis heen te helpen heeft de Israëliti
sche minister van distributie een be-
zuinigingsprogramma ingesteld.
Restaurants en hotels zullen een
heidsmenu's krijgen. Kleren, schoei
sel, meubels en huishoudelijke arti
kelen worden volgens een bepaald
model gemaakt en de invoer van
luxe-goederen wordt verboden.
De minister heeft beloofd dat het
standaardrantsoen tussen de 2700 en
2800 calorieën per persoon per dag
zal liggen.
DE BELGISCHE KONINGS
KWESTIE.
De Belgische minister van binnen
landse Zaken Vermeylen heeft ver
klaard dat de eerste minister Spaak,
de kabinetsraad een uiteenzetting ge
geven heeft van zijn besprekingen
met koning Leopold. Spaak heeft de
koning op de hoogte gebracht van
de politieke toestand in België, in het
bijzonder wat de koningskwestie aan
gaat.
De heer Vermeylen beperkte zich
er toe, te verstaan te geven, dat er
geen wijziging in de toestand is in
getreden. „De uitnodiging van de
koning", aldus de minister, „had ten
doel hem in staat te stellen inlichtin
gen in te winnen over de politieke
toestand."
Minister Vermeylen besloot met de
opmerking, dat er geen sensationeel
nieuws te verwachten is.
Het is niet bekend of de koning
zich na het onderhoud te Bern nog
met een verklaring tot het Belgische
volk zal wenden om zijn eigen stand
punt uiteen te zetten. Eens te meer
blijkt de koningskwestie op een dood
punt te zijn gekomen en men zal het
resultaat der op 26 Juni te houiden
algemene verkiezingen moeten af
wachten alvorens zich aan voorspel
lingen te mogen wagen.
Door het Belgisch Vakverbond
A.B.V.V. was vorige week een com
muniqué uitgegeven, waarin bekend
werd gemaakt, dat het verbond op
de terugkeer van koning Leopold
naar België, welke niet de toestem
ming heeft van het parlement, on
middellijk zal antwoorden met een
algemene staking.
OVERVLOED VAN TARWE IN DE
VERENIGDE STATEN.
Uit berichten, welke bij liet Ame
rikaanse ministerie van landbouw bin
nenkomen, blijkt dat er in de Ver
enigde Staten spoedig overvloed van
tarwe zal zijn. Er zijn aanwijzingen
dat er, nadat dit jaar in alle Ameri
kaanse binnenlandse behoeften zal
zijn voorzien, ongeveer een milliard
schepel zal overblijven, waarvan door
export minder dan de helft zal af
vloeien.
Omstreeks 1582 werd Jan Moors
te Schijndel geboren. Te Een
Bosch studeerde hij aan de La
tijnse school en daar had hij volop
gelegenheid kennis te maken met
de Berner Norbertijnen of Withe
ren, die daar, na de verwoesting
van de Abdij te Bern bij Heus-
den in 1572 en 1579 door de
Voor 1914 werd in alle landen :1e
offensieve kracht van het onderzee
bootwapen Onderschat.
Naarmate de resultaten bij ma
noeuvres in de verschillende landen
meer vertrouwen inboezemden, werd
het idee v:an plaatselijk verdedigings
middel losgelaten. ;Men stelde de eis,
dat de onderzeeboten ook op grotere
afstand van ben basis of stieunpu|nit
zouden kunnen optreden. Hiervoor
was echter een bedrijfszekére die
sel-motor noodzakelijk.
Omstreeks 1913 zagen de Franse
constructeurs nog geen kans moto
ren te leveren, die voldeden aan de
eisen die door die Franse Marine
werden gestéld. Daarom voorzag men
de boten uit die tijd met petroleum-
motoren of zelfs stoommachines, doch
dit kwam uitsluitend in de Franse
marine voor.
'In 1913 en 1914 werd in Franse
en Engese tijdschriften steeds ver
meld wanneer een of andere onder
zeeboot 1 of 2 maal 24 uur 'buiten
gaats was gebleven, wel een bewijs,
dat dit als een bijzondere prestatie
werd aangemerkt.
In Engeland had men de onder
zeeboot eigenlijk beschouwd als een
wapen, meer geschikt voor een twee
de rangs zeemogendheid, wat na
tuurlijk niet heeft medegewerkt, om
tot een snelle vooruitgang te ge
raken. j
De Duitse onderzeedienst stond in
die dagen aan de spits, hetgeen voor
al te danken was aan de hoge graad
van ontwikkeling van de dieselmo
tor. Zo kon bij de winteroefenin gep.
van 1912 op 1913 een Duits flotielje
onderzeeboten na een afstand van
300 mijl afgelegd te hebben, nog
11 dagen buitengaats blijven. Deze
oefening werd gehouden paar aan
leiding van de vraag van Admiraal
von Tiipitz, hoe lang Duitse onder
zeeboten voor de mond der Theems
zouden kunnen optreden.
Tqch heeft men toen ook in Duits
land de waarde van de onderzeeboot
onderschat. Hieraan is h et gedeelte
lijk toe te schrijven, dat Duitsland
bij Jiet begin van de oorlog slechts
28 onderzeeboten gereed had, waar
van de nieuwste nog ingevaren moes
ten worden.
Engeland beschikte toen over 80
en Frankrijk over 50 onderzeeboten.
De eerste maand van de 00flog
was geen succes voor de onderzee
boot. In Augustus 1914 werd de
„U 15" door de Engelse kruiser
„Birmingham" door rammen tot zin
ken gebracht, nadat 3e 2 dagen te
voren zonder resultaat een torpedo
op het Britse slagschip „Monarch"
had afgevuurd. Dit was de eerste
aanval door een onderzeeboot met
een zichzelf voortbewegende torpe
do op eên vijandelijk oorlogsschip.
Het eerste succes boekte de „U 21"
die de Britse kruiser .„Pathfinder"
tot zinken bracht op .5 Sept. 1914,
terwijl ter hoogte van Hoek van Hol
land de Engelse pantser-kruisers
Aboukir, Hogue en Cressy, door de
„U 9" in de grond werden geboord.
Na de storm der voorafgaande da
gen hadden de Engelsen g|een Duitse
onderzeeboot zo ver van huis ver
wacht. Zo kwam het, dat zij bij het
zinken van de eerste twee kruisers
alleen aan mijnen, en niet aan de
torpedo's van %en onderzeeboot dach
ten.
Toen in het jaar van 1914 de
Vlaamse 'kust in Duitse handen kwam
en Zeebrugge en Ostende als onder
zeeboothaven geschikt bevonden wer
den, ging men over tot de bouw
van een nieuw type boot. Daar men
nog: steeds hoopte op een niet al
te lange duur van de oorlog, iwa.s een
hoofdeis, een zo kort mogelijke
bouwtijd. Het was dus maar een van
geringe afmetingen, met slechts één
schroef. Klein i.v.m. beperkte ope
raties op de Noordzee en de be
schikbare havenaccomodatie. De boot
mat 127 ton bove.n water en 166
ton onder water. Men kon hem in
drie delen op een speciaal daarvoor
ingerichte oplegger per trein ver
voeren naar Antwerpen en later ook
naar Pola aan de Adriatische zee.
Vervolgens werd hii in 14 dagen tijds
in elkaar gezet.
Hierna volgde een groter type,
weer met twee schroeven dat boven
water .9 mijl kon lopen en bewapend
was met 50 cm torpedo's, welke
torpedo als standaardtype door de
Duityse Marine was aangenomen.
Deze beide boottypen bleken zeer
bruikbaar in Noord- en Middelland
se Zee, hoewel ze: hiet bezwaar had
den, weinig vaart te lopen.
Plet volgende type, uit 1916, was
geschikt om te kunnen optreden tot
aan de Westkust van Ierland. Ze
waren ongeveer 600 ton groot en
hadden een bovenwatersnelheid van
13 mijl. Naast een grote torpedobe-
wapening kregen deze boten een
zwaarder kanon, nl. van io1/2cm,
welke bewapening onmisbaar werd
geacht voor 'hiet voeren van de han
delsoorlog volgens de toen geldende
internationale bepalingen.
Verder verschenen de onderzee
boot-mij nenleggers. De eerst gebouw
de boten werden zuiver en alleen
voor het vervoeren en leggen van
mijnen ingerichtde latere kregen
bovendien een torpedo- en een ariil-
lerie-bewapening aan boord. Zij kre
gen opdracht eerst hun mijnen voor
een of andere haven of op een spe>-
ciale handelsroute te 'leggen, om zich
vervolgens aan de actieve handels
oorlog te wijden.
Deze mijnen werden vervoerd in
open schachten, waardoor ze steeds
geheel of gedeeltelijk in het water
waren opgehangen.. Hierdoor kon
het voorkomen, dat na een lange reis
men niet meer -verzekerd was van
de goede werking der mijnen. Daar
door hadden deze boten als mijnen-
legger een betrekkelijk geringe waar
de.
Toen dan ook Amerika in de oor
log werd betrokken, wilden de Duit
sers af en toe aan de Amerikaanse
kust kleine verrassingen deponeren.
Hiertoe werd een onderzeeboot-mij-
nenlegger van 800 ton ontworpen,
die behalve een vrij sterke torpedo-
en artilleriebewapening feen 40-tal
mijnen binnenboord meevoerde, wel
ke door een hekbuis gelanceerd wer
den.
Tenslotte bouwden de Duitsers een
onderzeeboot van noigal grote afme
tingen en snelheid n.l. bovenwater
2100 ton, snelheid 18 mijl on
derwater 2800 ton, snelheid 81/2 mijl,
Verder 6 torpedobuizen, 2 kanons van
15 cm en '83 man bemanning.
De bedoeling van dteze onderzee-
kruisers was, oat zii Jiiet artilleristisch
zouden kunnen opnemen tejgleh be-
wap e nde hande Is s chiepen
De onderzeekruisers hebben goed
voldaan, doch .zij kwamen pas aan
het eind 'van de oorlog gereed, en
slechts een énkele nam actief aan
de onderzeebootoorlog deel. Zij kwa
men hierdoor te laat in iactije, om'
voor de 'Gentralen de oorlog een
tunstige wending te geven. Boven-
ien was 'toen het konvooistelsel reeds
ingevoerd, en waren zoveel escorte-
strijdkrachten beschikbaar, 'dat een
artillerie-gevecht met 'handelsschepen
niet meer kop worden geriskeerd.
Het schijnt, dat de Duitsers aan
het eind van de ie 'wereldoorlog
bezig wanen aan 'het ontwerp van
een boot van 4000 ton, jdie voor
zien zou worden van twee stoom
turbines vaP tezamen 12.000 pk. Bil
de wapenstilstand wanen er totaal
437 boten van verschillende type in
aanbouw.
De Engelsen behoefden minder ho
ge eisen te stellen aan (hun onder
zeeboten, dan de Duitsers. De geal
lieerden hadden immers, behalve in
de Oostziee, overal elders de heer
schappij ter zee.. De Duitse boven
waterstrijdkrachten kwamen hierdoor
hoogstzelden buitengaats en hun han
delsvaart lag geheel stil.
In hoofdzaak bestond de dienst
der Engelse onderzeeboten uit de
bewaking van de verschillende ge
deelten der Britse kust en pen ver-
kermingsdienst in de vijandelijke wa
teren, vooral in de Duitse pocht.
Het doel was het uitlopen van vijan
delijke onder zeebotten tegen te gaan
en melding te maken van de stérfte
van naar buiten komende vijandelijke
vlootafdelingen. Later kwam hier nog
bij "het leggen van mijnen.
De Engelsen bouwden nog een
eskader-onderzeeboot van 2600 ton
onderwater. Voor hoge vaart werd
gebruik gemaakt van stoomturbine's,
voor kruisvaart van dieselmotoren. De
ze boten met htm twee schoorstenen
en stoomketels, die enige tijd voor
.het onderwater gaan afgezet moesten
worden waren echter te gecompli
ceerd voor een snelle duikmanoeuvre.
Voortaan werden dan ook alle onder
zeeboten voorzien van een diesel
motor, hoewel de Duitsers aan het
eind van de afgelopen oorlog weer
met een bijzonder soort turbine, de
Waltherturbine gingen experimente
ren.
Het zal wel duidelijk zijn, dat de
Engelsen alle krachten inspanden, om
de onderzeeboot op doeltreffende wij
ze te bestrijden.. Over de maatrege
len, .welke hiertoe werden genomen,
zullen we het een volgende keer heb
ben.
Staatse /roepen, waren komen wo
nen.
Na afloop zijner studiën vinden
we hem in 1607 terug als pastoor
te Bern.
Frenken, die ons de stof levert
van Oudheusden. Later als Abt
voor dit art., zegt, dat Moors bij
de Berner kanunniken als een der
bekendste prelaten staat aange
schreven. Ee tijdsomstandigheden
waaronder Mjoors het bestuur van
Berne aanvaardde waren zeer on
gunstig. Ee oorlog met "Spanje
was nil. opnieuw begonnen, na het
rwaaïfjarig bestand (1621 en de
abdij 'lag toen al bijna een Halve
eeuw verwoest, al werden dan de
nogi staande gebleven resten be
woond door de pachters der omlig-
glende abdijgtoqqeren.
Het grondbezit der Abdij was
in 5 groepen verdeeld, naar de ligo
ging!in het Land van Heusden.
in het Land van Altena, Utrecht,.
Maas en Waal en Brabant.
De Staten van Holland sloegen
in 15 77 de geestelijke gloederen
aan bij .plakkaat ien op. het einde
der 16e eeuw ook het Huis te
Rijswijk (N.B.j.
Toen het 12-jarigi bestand in
ging; ontnamen de Hollandse Sta
ten aan de Abdij van Bern ver
schillende goederen, als het patro
naat ovier de kerken van Oudheus
den, Hedikhuizen, Vlijmen en En
gelen. Ook de tienden van Oud
heusden, alsmede de visserij „Tijd
verlies" bij Berne, een uiterwaard
aldaar. Toch waren de overblij
vende goéderen nog| zeer aanzien
lijk.
Wat al klachten kreeg de abt
te horen van zijn pachters, rent
meesters, enz. over schade door
overstroming1, misgewas, plunde
ring door soldaten, enz. Gegronde
klachten werden door hem behan
deld hij kwam de pachters dan
zoveel mogelijk tegemoet in hun
gteleden schade.
Nadat de strijd met Spanje in
1621 weer was begonnen ^n dus
het Restaricï geëindigd was, rezen
er tal van geschillen over die rége
ling1 van goederen en thans kwa
men de abcjij gloederen van Bern al
spoedig in het gedrang. Fe abt
van Bern, toen nog Vercuylën,
moest aan de Gecommitteerde Ra-
dien van Staten van 'Holland en
West-Friesland een staat opzenden
van alle goederen, die tot zijn abdij
behoorden. Eieze abdijgoederen wa
ren. zeer gunstig! gelegen voor re
torsie. En toen in 1622 de Spaanse
koning beval, dat zekere „geeste
lijke goederen in Zuid-Holland, t.
w. rondom Geertruidenberg; en in.
het Land van Altena, zouden „ge-
saisieerd" worden, besloten de Sta-
ten-Generaal gelijk „saissement" te
doen op de abdij goederen v^n
Bern.
Maurits sloot met Isabella over
eenkomsten, „waarbij zekere ge-
confisoeerde goederen provisioneel
uit hun confiscatie ontslagen wer
den. Dit 'belette niet, Jat
Graaf Hendrik van den Berg', de
bekende legerbevelhébber in Spaan
se dienst, bewerend, dat zekere
goederen onder Werkendam, welke
de Staten van Holland in bezit
hadden, hem als eigenaar van het
kasteel van Hedel toebehoorden,
de pachters dier goederen door
zijn soldaten in arrest deed rijp-
men".
In Febr. 1623 worden <Je Bemse
abdijgoederen inderdaad aangesla
gen.
Moors weet evenwel de gedane
beslagname ongedaan te maken.
Daarvoor 'moest hij echter te Brus
sel en in Eeii Haag meer dan
2000 ponden betalen.
In 1625 glaat Graaf Hendrik v.
d. Berg weer procederen op gloede
ren onder Werkendam en in 1626
„maakte Jhr. Hendrik van Eek,
Heer van Werkendam en garni
zoenskapitein te Breda ook aan
spraak op goéderen te Werken
dam. die in het bezit van Je Sta
ten van Holland waren volgens
zijn beweren half aan hem en half
aan de Koning toebehoorden".
Met de Graaf is de zaak spoedig
afgedaan, maar met de Heer vam
Werkendam heeft de abt meer
moeite. Eerst na het betalen van
enkele duizenden ponden ziet ook
hij van de executie af.
Ook later komt de abdij van
Bern nogal eens in het gedrang.
Ee Staten van Holland waren
de abdij van Bern en vooral ook
de abt Jan Moors betrekkelijk gun
stig 'gezind. Mien zou dat op kun
nen maken uit het feit, b.v. dat ze
in 1609, bij het begin van het
Twaalfjarig Bestand niet alle gloe
deren der abdij in het Land van
Heusden, enz. aansloegen en de
Prinsen Maurits en Frederik Hen
drik schijnen zelfs hun bescher
ming te hebben toegezegd aan de.
Abdij van Bern.
